Agata Rekowska
Studia podyplomowe: Terapia pedagogiczna
Tczew 2012/2013
Temat: Obserwacja dziecka dyslektycznego.
Dysleksja wpisana jest w codzienne życie osób, które borykają się z nią na co dzień utrudniając ich prawidłowe funkcjonowanie. Zarówno dzieciom, jak i młodzieży, mającym trudności w czytaniu i pisaniu potrzebna jest pomoc psychologiczno – pedagogiczna, jak
i wsparcie ze strony najbliższych im osób.
Miłosz, lat 12, uczęszcza do V klasy szkoły podstawowej. Intelektualnie rozwija się prawidłowo. Posiada deficyty w zakresie funkcji percepcyjno – motorycznych.
Problemy w czytaniu i pisaniu mogą wynikać z obniżonej percepcji słuchowej, zaburzonej sprawności grafomotorycznej, z trudności w koncentracji uwagi oraz z bardzo słabej znajomości zasad ortograficznych języka polskiego. W wynikach badań psychologiczno – pedagogicznych stwierdzono u chłopca dysleksje rozwojową.
Termin „dysleksja” występuje czasem z określeniem „rozwojowa”. Oznacza to, iż opisywane trudności pojawiają się od początku edukacji szkolnej, w przeciwieństwie do „dysleksji nabytej” [dla odróżnienia określanej aleksją i (lub) agrafią] tj. utraty już opanowanej umiejętności czytania i pisania przez osoby dorosłe po przebytym uszkodzeniu mózgu.
Trudności w uczeniu się dziecka
Chłopiec ma obniżoną funkcję: koncentracji uwagi, tempa manipulacji liczbowej, rozumowania arytmetycznego oraz zdolności definiowania pojęć. Występuje u niego zaburzona pamięć słuchowa bezpośrednia. Podczas badań psychologiczno – pedagogicznych wystąpiły również deficyty rozwojowe w zakresie funkcji wzrokowej.
U Miłosza występuje bardzo niskie tempo czytania wyrazów i tekstu wiązanego, techniką mieszaną – z licznymi przekształceniami. Uczeń myli wyrazy podobnie brzmiące. Podczas czytania tekstu ma problem ze zrozumieniem treści (czytanego samodzielnie, cicho i głośno). W ogóle nie przejawia chęci do czytania dłuższych tekstów. Podczas czytania lub pisania uczeń opuszcza bądź dodaje litery, a także przestawia kolejność liter w wyrazach i wyrazów w zdaniach. Zdarzają mu się pomyłki w różnicowaniu liter: w-f, z-s, d-t, k-g, b-p, m-n, l-ł-t, o-a-e, u-y, i-j. U Miłosza występuje wzmożone napięcie dłoni piszącej – brak płynności ruchu piszącego. Szybko się męczy podczas pisania i rysowania, co wpływa na obniżenie poziomu graficznego jego prac. Występuje również u ucznia opuszczanie drobnych elementów liter oraz błędy podczas przepisywania z tablicy/ książki. Zauważalna jest zaburzona poprawność pisania z pamięci i pisania ze słuchu – z uwagi na liczne przekształcenia wyrazowo – słuchowe. Uczeń popełnia błędy ortograficzne, ponieważ nie zna zasad ortografii języka polskiego. Miłosz ma zaburzony poziom graficzny pisma; litery są niekształtne, niewłaściwie połączone, zagęszczone i rozmieszczone, nieprawidłowy zapis w liniaturze. Pismo jest nieczytelne. Uczeń robi błędy gramatyczne w mówieniu i pisaniu. Występuje obniżona analiza i synteza słuchowa wyrazów. Miłosz ma osłabiony poziom bezpośredniej pamięci słuchowej;
U Miłosza zauważalny jest brak motywacji do efektywnej nauki. Często wykazuje lekceważący stosunek do uczących go nauczycieli.
Potencjał i możliwości dziecka
Mocne strony rozwoju Miłosza to: myślenie przyczynowo – skutkowe, zdolność planowania
i przewidywania zdarzeń, myślenie analityczno – syntetyczne w oparciu o materiał percepcyjny oraz rozumienie norm i zasad społeczno – moralnych. Miłosz bardzo dobrze rozwinięty jest w zakresie kompetencji społecznych oraz spostrzegawczości. Posiada, na poziomie przeciętnym, rozwoju myślenia werbalnego pojęciowo – słownego. Występuje zdolność porównywania na zasadzie analogii. Odpowiedni do wieku zakres przyswajanej wiedzy ogólnej o świecie nabywanej w procesie kształcenia i stymulacji środowiskowej. Przeciętne tempo uczenia się nowego materiału w oparciu o zdolności wzrokowo – ruchowe.
Zalecenia do pracy z dzieckiem z dysleksją rozwojową
Praca z takim uczniem jest czynnością złożoną. Głównym zadaniem podczas procesu uczenia się jest przetworzenie i przyswojenie materiału. Aby to osiągnąć, muszą zaistnieć odpowiednie okoliczności. By pomóc dziecku w odnalezieniu własnego stylu uczenia się, należy:
okazać dziecku cierpliwość,
skupić się na „mocnych stronach” i umiejętnościach dziecka w różnych dziedzinach na przykład w sporcie, malarstwie, muzyce, majsterkowaniu, utrzymywaniu porządku, itp.,
uświadomić dziecku, że proces przyswajania nowych umiejętności trwa przez całe życie, a uczenie się jest początkiem drogi do sukcesu,
uświadomić dziecku, że istnieją różne sposoby oraz okoliczności przyswajania wiedzy np. nauka poprzez zabawę, gry i programy edukacyjne, wizyty w muzeum, itp.,
przekazać dziecku, że najcenniejsze w uczeniu się jest pozytywne myślenie,
uzmysłowić dziecku, że porażki nie muszą być traktowane jako przykre
i przygnębiające zdarzenia lecz ujmowane jako wartościowe źródło wiedzy, nie obniżające poczucia własnej wartości.
Jolanta Dyrda wyróżnia cztery style uczenia się dyslektyków:
1. Styl ruchowo-słuchowo-wzrokowy - cechuje dyslektyków z wysoką sprawnością fizyczną. Doświadczają oni świata przez smak, dotyk, eksperymentowanie. Są nadpobudliwi, określani jako trudni. Uczenie się dla tych dzieci jest czynnością dynamiczną, opartą na ruchu i słowie. Próby przekonania ich do tradycyjnych metod nauczania są skazane na niepowodzenie.
Wyodrębnione style uczenia się wskazują na dużą różnorodność możliwości, jakie mają dzieci dyslektyczne. Preferowany sposób uczenia się to prace manualne, rysowanie, lepienie, wycinanie, ćwiczenia fizyczne i rytmizujące oraz wycieczki poznawcze, praca w zespole, odpowiedzi ustne, przekazywanie wiedzy przez nauczyciela np. mini wykład.
2. Styl wzrokowo-ruchowo-słuchowy - charakteryzuje się dobrą koordynacją wzrokowo-ruchową, umiejętnością uczenia się przez obserwację innych, czytelnym pisaniem, popełnianiem błędów ortograficznych, łatwością rysowania i projektowania, niechętnym uczeniem się na pamięć wierszy, słów piosenek. Osoby dyslektyczne przejawiające w/w styl preferują, np. wycieczki poznawcze, ćwiczenia fizyczne, samodzielną pracę w zeszycie, przepisywanie z tablicy, pracę z mapą.
3. Styl słuchowo-ruchowo-wzrokowy - odnosi się do prawidłowo ukształtowanej koordynacji słuchowo-ruchowej, łatwego uczenia się podczas trwania dyskusji i słuchania wypowiedzi innych, bogatego zasobu słownictwa, trudności w czytaniu ujawniających się przekręcaniem brzmienia nawet bardzo prostych wyrazów (zamiast "blisko"" czytają "boisko""). Dyslektycy z tym stylem niechętnie uczą się za pomocą tekstu pisanego, nie rozumieją przeczytanych przez siebie informacji. Piszą niestarannie i mało czytelnie, rysują schematycznie. Lubią słuchać i skupiają się na czytanych im głośno tekstach (matka jednego z badanych wypożycza kasety z nagranymi lekturami z biblioteki dla niewidomych). Męczy ich pisemne odrabianie zadań domowych, trwa wiele czasu i jest przerywane innymi czynnościami, co nierzadko drażni ich rodziców. Uczniowie preferujący w/w styl uczenia się odnajdą się doskonale przy odpowiedziach ustnych, słuchając pogadanek nauczyciela oraz uczestnicząc w wycieczkach poznawczych.
4. Styl ruchowo-wzrokowo-słuchowy - cechuje się słabą kompetencją językową (w zakresie języka mówionego osoby z tym stylem nie czują się najlepiej), uzdolnieniami manualnymi, plastycznymi, chętnym uczestnictwem w zajęciach sportowych, łatwością uczenia się różnych czynności: jazdy na łyżwach, nartach, pływania. Dyslektycy z tym stylem niechętnie mówią
o sobie, odpowiadając na pytania jednym zdaniem. Mają trudności z zapamiętywaniem tytułów książek i filmów, nazwisk.
Wskazane przez autorkę style uczenia się należy rozpatrywać indywidualnie, odnosząc je do danego ucznia. Ważne jest, aby każdy uczeń wraz z nauczycielami i rodzicami przeanalizował, w jaki sposób najłatwiej przychodzi mu nauka.
Zalecenia do pracy z Miłoszem:
1. W pracy z chłopcem ze względu na cechy zachowań wskazujących na nadpobudliwość psychoruchową należy stosować następujące zasady:
- Plan dnia musi być uporządkowany i codziennie zapewniać poczucie przewidywalności.
- Miejsce, w którym dziecko odrabia lekcje, powinno być uporządkowane. Biurko puste, by ułatwić koncentrację na zadaniu.
- Dziecko powinno wykonywać np. pracę domową krótkimi etapami, po których następuje krótka przerwa, w czasie której może pochodzić po domu, poruszać się, porozmawiać.
- Należy udzielać wzmocnień pozytywnych tzn. chwalić i doceniać jego starania, chęci
i pozytywne zachowania.
- Dziecko powinno otrzymywać krótkie i proste polecenia do wykonania, ponieważ trudno jest mu zapamiętać i wykonywać złożone polecenie. Powinno wydawać uczniowi, na raz, tylko jedno polecenie.
- Przed rozpoczęciem wykonywania zadania powinno się poprosić ucznia, aby powtórzył polecenie.
- Nauczyciel powinien sprawdzać w trakcie i pod koniec lekcji, czy uczeń zdążył wszystko zanotować, czy zapisał co ma zrobić w domu, co przynieść na następny dzień do szkoły, termin sprawdzianu itp.
- Zapewnienie uczniowi miejsca w pierwszej ławce, blisko nauczyciela, uczeń powinien siedzieć sam lub z bardzo spokojnym uczniem.
- Używanie komunikatów wiążących tzn „(imię dziecka) popatrz” , „ … posłuchaj uważnie” itp., by ukierunkować uwagę na cel.
- Opracowanie wspólnie z uczniem systemu zasad, reguł i związanych z nim nagród
i konsekwencji, system nagród i konsekwencji powinien być zrozumiały dla ucznia.
- Umieszczanie aktualnie obowiązujących zasad w formie graficznej na widocznym dla ucznia miejscu w domu lub w klasie.
- Nauczyciel powinien korzystać, w czasie lekcji, z pomocy ucznia w wykonywaniu prostych czynności (ścieranie tablicy, roznoszenie przyborów, zbieranie zeszytów).
- Zastosowanie metod, które skutecznie skupiają uwagę ucznia, na tym, co w danej chwili uważamy za najważniejsze (np. poprzez wyróżnianie najważniejszych informacji – podczas przekazywania zagadnienia, zaznaczenie fragmentu słowami – sygnałem: uwaga, ważne, podkreślenie innym kolorem, używanie pomocy wizualnych).
- Przedstawienie na początku lekcji planu, kolejności poszczególnych etapów, informowanie o ewentualnych zmianach.
- Wyznaczenie uczniowi konkretnego celu i podzielenie zadania na mniejsze możliwe do zrealizowania etapy.
- Udzielanie Miłoszowi komunikatów zwrotnych dotyczących zachowania i wykonywanego zadania.
2. Terapia pedagogiczna ukierunkowana na usprawnianie obniżonych funkcji percepcyjno – motorycznych oraz pamięci słuchowej bezpośredniej poprzez powtarzanie usłyszanych krótkich wierszyków, sekwencji, zdań.
3. Różnicowanie kryteriów oceny pod względem poprawności pisania.
4. Stosowanie dodatkowych ćwiczeń w stymulacji popełnianych błędów.
5. Do pracy w domu można korzystać z programu edukacyjno – terapeutycznego „Ortografitti” wyd. Operon.
6. Uwzględnianie pisania na komputerze wypracowań i zadań domowych.
7. Wskazana praca samokształceniowa w domu w zakresie podnoszenia sprawności czytania
i pisania, poprzez codzienne czytanie książek i ćwiczenia w poprawnej technice pisania oraz wyrabianie poprawnego nawyku ortograficznego.
8. Udział w zajęciach korekcyjno - kompensacyjnych w celu przyswajania wiadomości na bieżąco i uzupełniania braków.
9. Ścisła współpraca rodziców chłopca z nauczycielami w celu wypracowania optymalnych metod wychowawczych wobec Miłosza.
10. Dostrzeganie mocnych stron Miłosza, motywowanie go do efektywnej nauki.
11. Rozwijanie zainteresowań Miłosza.
Miłosz jest dzieckiem, które jest w ciągłym ruchu. Chłopiec jest bardzo sprawny fizycznie. Dziecko jest postrzegane jako dziecko nadpobudliwe. W czasie lekcji potrafi bujać się na krześle. Miłosz preferuje naukę poprzez wykonywanie i bezpośrednie angażowanie. Uczenie się chłopca powinno być oparte na ruchu i słowie. Praca z takim uczniem powinna opierać się na stylu ruchowo – słuchowo – wzrokowym. Podczas nauki można spróbować stosować elementy Metody Dobrego Startu M. Bogdanowicz. Metoda ta zawiera m in. ćwiczenia ruchowo – słuchowo – wzrokowe, które angażują 3 analizatory: kinestetyczny, ruchowy, słuchowy i wzrokowy. Podstawą ćwiczeń stanowią wzory ruchowe. Etapy ćwiczeń ruchowo – słuchowo – wzrokowych kształcą funkcje psychomotoryczne w sposób wszechstronny. Wzory graficzne przyswajane są polisensorycznie. W pierwszej fazie ćwiczeń obrazy wzrokowe są wzmacniane doznaniami dotykowymi i kinestetyczno - ruchowymi (wodzenie palcem po wzorze). Ćwiczenia rozwijają percepcję wzrokową (analiza i synteza wzrokowa) przez analizowanie elementów wzoru i syntetyzowanie ich w czasie odtwarzania. Ćwiczenia kształcą koordynację wzrokowo - ruchową w czasie odtwarzania wzorów graficznych za pomocą ruchów. Usprawniają motorykę kończyn: precyzję i koordynację ruchów (współdziałanie ręki i nogi). Ćwiczą też pamięć wzrokową, gdy dzieci odtwarzają z pamięci wzory graficzne o trudnej strukturze. Kształcą orientację przestrzenną ze względu na konieczność reprodukowania wzorów zorientowanych przestrzennie, zlokalizowanych przestrzennie, a ich elementów w strukturze wzoru. Także ze względu na zachowanie określonego kierunku ruchu przy kreśleniu wzoru i szlaczków (od lewej do prawej) i przy kreśleniu linii i okręgów ( góra - dół, lewa - prawa strona) utrwalają prawidłową orientację w przestrzeni.
Literatura:
Bogdanowicz M. Metoda Dobrego Startu. Warszawa 1999, Wyd. WSiP.
Dyrda J., Style uczenia się dzieci dyslektycznych a wymagania poznawcze szkoły, Gdańsk 2004, Wyd. Uniwersytety Gdańskiego
Fundacja Euro-Idea, Przewodnik dla rodziców dzieci z dysleksją, w ramach realizacji Projektu Partnerskiego Grundtviga "TIPS for parents of dyslexic child"
Opinia dziecka z Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej