EKONOMIA JAKO PRZEDMIOT

Zasoby to wszelkie dostępne rzeczy materialne oraz wartości niematerialne służące do wytwarzania dóbr i świadczenia usług w celu zaspokojenia potrzeb ludzkich. Do zasobów zaliczamy:

• kapitał ludzki – siła robocza (wykształcenie, umiejętności, zdolności, siła fizyczna, zdrowie)

• kapitał naturalny – to, co daje nam przyroda

• kapitał rzeczowy – urządzenia, maszyny (wg Marshalla też organizacja)

Zasoby zaspokajają dobra i usługi.

Dobra:

• wolne – nieograniczone, od natury (np. klimat, czyste powietrze, woda)

• gospodarcze – wytworzone przez człowieka w procesie produkcji

Usługi – czynności zaspokajające potrzeby

Koszt alternatywny jest to utracona korzyść, nieograniczoność potrzeb, a ograniczoność usług, koszt ten pojawia się z każdym wyborem.

WSPÓŁCZESNE SYSTEMY GOSPODARCZE (EKONOMICZNE)

Przedsiębiorstwo – jednostka gospodarcza, której celem jest zysk, a zysk osiągany jest poprzez świadczenie usług lub produkcję dóbr. Cechuje się odrębnościami:

• Organizacyjną – nazwa, struktura organizacyjna, siedziba.

• Prawną – wpisanie do rejestru, podpisywanie umów, odpowiedzialność za swoje zobowiązania.

• Ekonomiczną – z chwilą powstania jest wyposażane przez organ założycielski, konto w banku, może zaciągać kredyty, ma pokrywać koszty osiągniętymi dochodami.

FUNKCJE PRZEDSIĘBIORSTWA:

1. Podażowa – produkuje dobra, świadczy usługi. zewnętrzne

2. Popytowa – nabywa siłę roboczą, materiały, środki produkcji.

3. Społeczna – kursy, szkolenia, paczki na święta, stołówki. – wewnętrzna

SYSTEM PIENIĘŻNO-KREDYTOWY

System pieniężny – ogół norm prawnych określających podstawową jednostkę monetarną i jednostki pomocnicze, ich nazwy, wartość, zakres cyrkulacji, wymienialność na pieniądz innych państw. Istnieje także pieniądz bankowy i elektroniczny.

Podaż pieniądza jest regulowana przez Bank Centralny na podstawie:

• Wzrostu dochodu narodowego.

• Przewidywanego wzrostu cen.

• Możliwości zwiększenia szybkości obiegu pieniądza.

• Wpływu oprocentowania na strukturę zasobów pieniężnych (np. na papiery wartościowe)

Zasoby pieniężne – suma wszystkich form pieniądza posiadanych przez obywateli w danym momencie.

Bank – instytucja ściśle związana z pieniądzem. Nazwa pochodzi od włoskiego „banco” – ławka. I instytucje bankowe powstały w XVI w. w północnych Włoszech. I publiczny bank – Barcelona XIV w.

FUNKCJE BANKÓW:

1. Ekonomiczna – dokonuje zmiany pieniądza oszczędnościowego w pieniądz inwestycyjny.

2. Rachunkowo-operacyjna – prowadzenie rachunków podmiotów.

3. Usługowa – np. oferowanie papierów wartościowych w publicznym obrocie.

System bankowy tworzą wszystkie rodzaje banków działające w gospodarce.

We współczesnej gospodarce funkcjonuje dwustopniowy system bankowy:

• Bank Centralny

• Podlegające mu inne banki (spółdzielcze, komercyjne i specjalistyczne)

Weksle – dokumenty kredytu krótkoterminowego, zawierające bezwzględne zobowiązanie wystawców do zapłacenia określonych kwot pieniężnych. Dla zachowania ważności dokument musi spełniać warunki formalne:

• Musi zawierać nazwę „weksel”

• Polecenie zapłaty przez wymienioną osobę oraz nazwisko osoby, której ma zapłacić

• Zapłata winna być określona sumą pieniężną

• Musi być oznaczony termin i miejsce płatności

• Podpis odręczny wystawcy weksla

FUNKCJE WEKSLI:

1. Kredytowa – kredyt krótkoterminowy.

2. Obiegowa – można przenieść prawa wekslowe.

3. Płatnicza – można zapłacić wekslem.

4. Gwarancyjna.

5. Refinansowa – przed terminem płatności można weksel złożyć w banku do dyskonta.

SYSTEM FINANSOWY PAŃSTWA

Jest to zbiór instytucji, norm regulacyjnych i ochronnych państwa oraz reguł rynkowych podejmowania i realizacji decyzji finansowych.

System budżetowy państwa – jeden z ważniejszych elementów systemu finansowego.

Budżet – roczne zestawienie (w założeniach i według wykonania) dochodów i wydatków.

Budżet państwa spełnia trzy rodzaje funkcji:

1. Ekonomiczna; np.:

   1. Fiskalna – ściąganie podatków.

   2. Redystrybucyjna – najważniejsza; udział budżetu we wtórnym podziale dochodu narodowego.

   3. Alokacyjna – zapewnienie dopływu środków na finansowanie określonych potrzeb publicznych

   4. Równowagi gospodarczej

   5. Wzrostu gospodarczego

2. Zarządzania – planowanie, administrowanie, kontrola.

3. Społeczna – dzięki budżetowi następuje uspołecznienie procesu podejmowania decyzji (demokracja); działania negocjacyjno-polityczne; wychowywanie społeczeństwa.

WYKŁAD 7

WYDATKI:

1. Nabywcze (realne) – wynikają ze zgłaszanego popytu.

2. Redystrybucyjne (przelewowe) – stanowią przeniesienie środków pieniężnych pomiędzy podmioty uprawnione przez prawo do tych operacji. Podstawową ich rolą są subwencje (charakter bezzwrotny).

Subwencja – bezzwrotna pomoc finansowa udzielana podmiotom, obowiązująca.

SUBWENCJA:

1. Ogólna – przydzielana na podstawie kryteriów obiektywnych (np. liczba szkół, szpitali, mieszkańców, itp. w danym miejscu); nie jest narzucone na co ma być przeznaczona. Ok. 95% subwencji.

2. Przedmiotowa – na realizację konkretnych zadań, np. dopłata do centralnego ogrzewania, do kredytów udzielonych rolnikom, itp. Ok. 5% subwencji.

Dochody wpływające do budżetu to w większości podatki. Są to pieniężne świadczenia na rzecz państwa.

System podatkowy państwa – zbiór reguł, zasad, sposobów i instytucji ustalania i pobierania podatków od podmiotów gospodarki.

CECHY PODATKÓW:

1. Powszechność – każdy płaci (wszystkie podmioty).

2. Przymusowość – jeśli nie płacimy – sankcje, kary.

3. Bezzwrotność.

4. Nieodpłatny charakter – nic nie dostaniemy jak zapłacimy.

FUNKCJE PODATKÓW W GOSPODARCE:

1. Fiskalna – ściągnięcie należności.

2. Redystrybucyjna – wtórny podział DN przez podatki i budżet.

3. Kontrolna – państwo kontroluje działalność gospodarczą.

4. Wyrównawcza.

PODZIAŁ PODATKÓW ZE WZGLĘDU NA:

1. PRZEDMIOT OPODATKOWANIA:

   1. Majątkowe – np. otrzymany spadek, przyrost majątku.

   2. Przychodowe – ziemia, kapitał, praca (czynniki produkcji).

   3. Dochodowe – podstawą opodatkowania jest dochód.

   4. Konsumpcyjne – wszystkie nabywane towary.

2. ŹRÓDŁA POKRYCIA PODATKÓW:

   1. Bezpośrednie – podstawą opodatkowania jest dochód lub majątek. Jest to podatek dochodowy od osób:

• fizycznych (PIT) – 19%, 30% i 40%

• prawnych (CIT) – 19%

Funkcjonuje w Polsce od 1992 roku.

1. Pośrednie – od przejawu istnienia dochodu (7% i 22%).

• Akcyza – w Polsce o 1993 r., pobierany od niektórych produktów krajowych i importowanych (alkohol, paliwo, papierosy, itp.). Jest przekazywana do budżetu państwa i wliczona w cenę towaru – płaci ją nabywca. Stanowi 1/5 wpływów z podatków.

• VAT – funkcjonuje w Polsce od 1993 r. Jest to inna forma podatku obrotowego, wprowadzona po raz pierwszy we Francji.

RYNEK FINANSOWY, GIEŁDA

Rynek finansowy – dotyczący operacji związanych ze środkami pieniężnymi.

PODZIAŁ RYNKU FINANSOWEGO (ze względu na czas dysponowania środkami i cel):

1. Rynek pieniężny – rynek kredytów krótkoterminowych.

2. Rynek kapitałowy – rynek kredytów średnio- i długookresowych:

   1. Pierwotny – obejmuje sprzedaż nowych papierów wartościowych. Występują dwa rodzaje emisji: publiczna (kierowana do wszystkich odbiorców) i niepubliczna (kierowana do określonej grupy, np. pracowników).

   2. Wtórny – dotyczy obrotu wyemitowanymi papierami wartościowymi:

• Rynek pozagiełdowy – papiery nie notowane na giełdzie.

• Giełda

Na rynku kapitałowym stopy dochodowości walorów są dość wysokie, ale podlegają znacznym wahaniom i ryzyko zawieranych transakcji jest duże.

NAJWAŻNIEJSI UCZESTNICY RYNKU KAPITAŁOWEGO:

1. Przedsiębiorstwa – emitują akcje i obligacje, by pozyskać fundusz na rozwój; ale też chętnie skupują takie walory.

2. Osoby fizyczne – nabywają walory, dostarczając funduszy na rynek kapitałowy.

3. Rządy centralne, władze lokalne – zaciągają kredyty długoterminowe w celu finansowania inwestycji w sferze nieprodukcyjnej.

Rynek papierów wartościowych jest znaczącym elementem każdej gospodarki. Obejmuje transakcje kupna i sprzedaży akcji i obligacji.

W Polsce najlepiej jest rozwinięty rynek wtórny, gdyż dotychczasowe uregulowania prawne dotyczą niemal wyłącznie giełdy papierów wartościowych.

Papiery wartościowe – dokumenty potwierdzające prawa majątkowe ich właścicieli lub wierzytelności będące w części przedmiotem obrotów na rynku kapitałowym.

Koszt (alternatywny)- to wartość najbardziej cennej nie wykorzystanej alternatywy. Mierzony jest on wartością tej produkcji, której nie realizujemy lub z której rezygnujemy w tym celu, aby zwiększyć produkcję innych dóbr lub innych wartości.

W KRÓTKIM CZASIE ANALIZIE PODLEGAJĄ:

1. Koszt stały całkowity – ksc

2. Koszt zmienny całkowity – kzc

Rośnie równomiernie wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji (początkowo rośnie wolniej, a później szybciej).

1. Koszt całkowity – kc = ksc + kzc

Jest to suma kosztów stałych i zmiennych całkowitych. Krzywa kosztu całkowitego rozpoczyna się zawsze w punkcie krzywej kosztu stałego całkowitego; następnie rośnie tak jak krzywa kzc.

1. Koszt stały przeciętny (jednostkowy) – ksp = ksc/Q

Jest to iloraz kosztu stałego całkowitego i wielkości produkcji. Zmniejsza się wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji. Oznacza to, że na każdy produkt przypada coraz mniejsza cząstka całkowitych kosztów stałych.

1. Koszt zmienny przeciętny – kzp = kzc/Q

Jest to iloraz kosztu zmiennego całkowitego i wielkości produkcji. Zmniejsza się wraz ze wzrostem produkcji do pewnego momentu, a potem rośnie.

1. Koszt całkowity przeciętny – kcp = kc/Q

Jest to koszt całkowity przypadający na jednostkę produktu. Krzywa kształtuje się podobnie jak krzywa kosztu zmiennego przeciętnego, ale jest przesunięta względem niej w górę.

1. Koszt marginalny (krańcowy) – KM = ∆kc/∆Q lub KM = ∆kzc/∆Q (bo koszty stałe się nie zmieniają).

Jest ważny dla oceny rentowności decyzji. Jest to zmiana kc wynikająca ze zmiany wielkości produkcji o dodatkową jednostkę. KM można traktować jako zmianę kosztu zmiennego, wynikającą z jednostkowej zmiany produkcji.

Krzywa Phillipsa to w ekonomii krzywa ilustrująca związek pomiędzy stopą bezrobocia a stopą inflacji, przy założeniu pewnej oczekiwanej stopy inflacji. Ukazuje ujemną korelację inflacji i bezrobocia, to znaczy im wyższa inflacja tym niższe bezrobocie i na odwrót.

Dług publiczny, dług państwowy, suma nie spłaconych przez rząd lub in. związki publicznoprawne zobowiązań zarówno wobec wierzycieli krajowych, jak i zagranicznych. Zobowiązania te mogą mieć charakter krótko- (do 1 roku), średnio- (do 10-15 lat) lub długoterminowy (powyżej 15 lat).

Główną przyczyną powstawania długu publicznego jest kumulowanie się występujących w kolejnych latach deficytów budżetowych, na sfinansowanie których wymienione instytucje emitują papiery wartościowe (np. obligacje, bony, weksle) lub zaciągają kredyty i pożyczki.

Zysk – w rachunkowości jest to dodatni wynik finansowy przedsiębiorstwa lub określonej inwestycji albo pożyczki. Jego przeciwieństwem jest strata. Zysk jest wartością ekstensywną i nie określa bezpośrednio efektywności gospodarowania lub inwestowania. Wartością określającą efektywność gospodarowania i inwestowania jest rentowność

Prawo malejącej użyteczności krańcowej – prawo ekonomiczne, w myśl którego korzyść krańcowa każdej kolejnej konsumowanej jednostki dobra jest mniejsza od korzyści krańcowej poprzedniej jednostki dobra. Tym samym konsument zwiększając konsumpcję o kolejne jednostki powoduje zwiększenie odnoszonych korzyści, ale przyrost tych korzyści z każdą jednostką dobra jest coraz mniejszy. Prawo to znane jest również jako I prawo Gossena.

Rynek pracy – rodzaj rynku ekonomicznego, na którym z jednej strony znajdują się poszukujący pracy i ich oferty, a z drugiej strony przedsiębiorcy tworzący miejsca pracy i poszukujący siły roboczej.

Prawo Okuna (ang. Okun's law) - makroekonomiczne prawo głoszące, że wraz ze wzrostem bezrobocia przymusowego spada PKB (PNB). Prawo zostało nazwane na cześć jego odkrywcy, Arthura Okuna.

Dochód – miara finansowa pożytków czerpanych z różnych źródeł.

W praktyce różne podmioty w różny sposób określają swój dochód. Ponadto wobec niektórych grup podmiotów obowiązują definicje dochodu określone przepisami prawa (np. dochód osobisty do opodatkowania albo dochody obliczane dla potrzeb np. ustalenia zasiłków, preferencyjnego oprocentowania niektórych kredytów itp.)

Prawo malejących przychodów – prawo ekonomiczne, zgodnie z którym zwiększając nakłady jednego czynnika o kolejne jednostki i utrzymując nakłady pozostałych czynników bez zmian, osiągamy punkt, począwszy od którego dalsze zwiększanie ilości tego czynnika powoduje zmniejszanie krańcowych przyrostów całkowitej produkcji.

Obligacja – papier wartościowy emitowany w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem obligatariusza i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia. Są to papiery masowego obrotu, występują więc w seriach. W przeciwieństwie do akcji, obligacje nie dają posiadaczowi żadnych uprawnień względem emitenta typu współwłasność, dywidenda czy też uczestnictwo w walnych zgromadzeniach. Emisja obligacji polega na przekazaniu kapitału spółce bezpośrednio przez inwestorów – bez udziału banku. Obligacje reprezentują prawa majątkowe podzielone na określoną liczbę równych jednostek, co oznacza, iż przyznają identyczne uprawnienia.

Deficyt budżetowy – występuje, gdy wydatki w budżecie danej instytucji (najczęściej państwa) są wyższe niż jej dochody. Przeciwieństwem deficytu jest nadwyżka budżetowa.

Sposoby radzenia sobie z deficytem:

• sprzedaż majątku znajdującego się w posiadaniu państwa, czyli prywatyzacja,

• podniesienie podatków,

• ograniczenie wydatków, na co jednak często trudno się zdecydować pod wpływem presji różnych grup społecznych,

• inflacja – dodruk tzw. "pustego pieniądza" przez państwo. Nominalnie deficyt się wtedy zmniejsza. Jest to jednak realizowane kosztem społeczeństwa oraz de facto ukrytą formą opodatkowania.

System pieniężny – ogół norm prawnych określających podstawową jednostkę monetarną i jednostki pomocnicze, ich nazwy, wartość, zakres cyrkulacji, wymienialność na pieniądz innych państw. Istnieje także pieniądz bankowy i elektroniczny. Weksle – dokumenty kredytu krótkoterminowego, zawierające bezwzględne zobowiązanie wystawców do zapłacenia określonych kwot pieniężnych. Rynek papierów wartościowych jest znaczącym elementem każdej gospodarki. Obejmuje transakcje kupna i sprzedaży akcji i obligacji.W Polsce najlepiej jest rozwinięty rynek wtórny, gdyż dotychczasowe uregulowania prawne dotyczą niemal wyłącznie giełdy papierów wartościowych. Papiery wartościowe – dokumenty potwierdzające prawa majątkowe ich właścicieli lub wierzytelności będące w części przedmiotem obrotów na rynku kapitałowym. Koszt (alternatywny)- to wartość najbardziej cennej nie wykorzystanej alternatywy. Mierzony jest on wartością tej produkcji, której nie realizujemy lub z której rezygnujemy w tym celu, aby zwiększyć produkcję innych dóbr lub innych wartości. Krzywa Phillipsa to w ekonomii krzywa ilustrująca związek pomiędzy stopą bezrobocia a stopą inflacji, przy założeniu pewnej oczekiwanej stopy inflacji. Ukazuje ujemną korelację inflacji i bezrobocia, to znaczy im wyższa inflacja tym niższe bezrobocie i na odwrót.Dług publiczny, dług państwowy, suma nie spłaconych przez rząd lub in. związki publicznoprawne zobowiązań zarówno wobec wierzycieli krajowych, jak i zagranicznych. Zobowiązania te mogą mieć charakter krótko- (do 1 roku), średnio- (do 10-15 lat) lub długoterminowy (powyżej 15 lat). Główną przyczyną powstawania długu publicznego jest kumulowanie się występujących w kolejnych latach deficytów budżetowych, na sfinansowanie których wymienione instytucje emitują papiery wartościowe (np. obligacje, bony, weksle) lub zaciągają kredyty i pożyczki. Prawo malejących przychodów – prawo ekonomiczne, zgodnie z którym zwiększając nakłady jednego czynnika o kolejne jednostki i utrzymując nakłady pozostałych czynników bez zmian, osiągamy punkt, począwszy od którego dalsze zwiększanie ilości tego czynnika powoduje zmniejszanie krańcowych przyrostów całkowitej produkcji. Deficyt budżetowy – występuje, gdy wydatki w budżecie danej instytucji (najczęściej państwa) są wyższe niż jej dochody. Przeciwieństwem deficytu jest nadwyżka budżetowa.

Zysk – w rachunkowości jest to dodatni wynik finansowy przedsiębiorstwa lub określonej inwestycji albo pożyczki. Jego przeciwieństwem jest strata. Zysk jest wartością ekstensywną i nie określa bezpośrednio efektywności gospodarowania lub inwestowania. Wartością określającą efektywność gospodarowania i inwestowania jest rentowność. Prawo malejącej użyteczności krańcowej – prawo ekonomiczne, w myśl którego korzyść krańcowa każdej kolejnej konsumowanej jednostki dobra jest mniejsza od korzyści krańcowej poprzedniej jednostki dobra. Tym samym konsument zwiększając konsumpcję o kolejne jednostki powoduje zwiększenie odnoszonych korzyści, ale przyrost tych korzyści z każdą jednostką dobra jest coraz mniejszy. Prawo to znane jest również jako I prawo Gossena. Rynek pracy – rodzaj rynku ekonomicznego, na którym z jednej strony znajdują się poszukujący pracy i ich oferty, a z drugiej strony przedsiębiorcy tworzący miejsca pracy i poszukujący siły roboczej. Prawo Okuna (ang. Okun's law) - makroekonomiczne prawo głoszące, że wraz ze wzrostem bezrobocia przymusowego spada PKB (PNB). Prawo zostało nazwane na cześć jego odkrywcy, Arthura Okuna. Dochód – miara finansowa pożytków czerpanych z różnych źródeł. W praktyce różne podmioty w różny sposób określają swój dochód. Ponadto wobec niektórych grup podmiotów obowiązują definicje dochodu określone przepisami prawa (np. dochód osobisty do opodatkowania albo dochody obliczane dla potrzeb np. ustalenia zasiłków, preferencyjnego oprocentowania niektórych kredytów itp.). Obligacja – papier wartościowy emitowany w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem obligatariusza i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia. Są to papiery masowego obrotu, występują więc w seriach. W przeciwieństwie do akcji, obligacje nie dają posiadaczowi żadnych uprawnień względem emitenta typu współwłasność, dywidenda czy też uczestnictwo w walnych zgromadzeniach. Emisja obligacji polega na przekazaniu kapitału spółce bezpośrednio przez inwestorów – bez udziału banku. Obligacje reprezentują prawa majątkowe podzielone na określoną liczbę równych jednostek, co oznacza, iż przyznają identyczne uprawnienia.