Filozofia Kanta.
Kant to jest filozof, który tworzy w 18 wieku, urodził się w 1724 roku, zmarł w 1804 roku, pochodził prawdopodobnie ze szkockiej rodziny, całe jego życie przebiegało w Królewcu. Był filozofem uniwersyteckim, w przeciwieństwie do wszystkich wybitnych filozofów 18 wieku, którzy tworzyli swoje poglądy poza uczelniami, Kant pracował cały czas na Uniwersytecie w Królewcu, przeszedł wszystkie szczeble kariery uniwersyteckiej ( był magistrem, doktorem, rektorem, dziekanem ). Życie Kanta było nudne, jednostajne i w pewnym sensie pozbawione rozrywek, niektórzy mówią, że był bardzo punktualny, pedantyczny i dokładny jednocześnie mimo tego zyskał sobie międzynarodową sławę jako filozof, ponieważ wpadł na dość przewrotny pomysł, ten przewrotny pomysł, który sam Kant, a także inni filozofowie określali mianem przewrotu Kopernikańskiego, polegał na tym, że Kant zastanawiał się podobnie jak Kopernik, który zmienił sposób myślenia i uznał, że to nie Ziemia jest centrum Wszechświata tylko Słońce, więc zmienił sposób patrzenia na Ziemię i jej relacje ze Słońcem, podobnie Kant uznał, że tak naprawdę to nie myśl kształtuje się zależnie od przedmiotów, które poznaje, czyli to nie przedmioty kształtują naszą myśl, tylko myśl kształtuje nasze przedmioty, które poznajemy. Inaczej mówiąc, rzeczywistość, która nas otacza i którą poznajemy nie wpływa w sposób aktywny na to jak poznajemy tylko nasza myśl kształtuje naszą rzeczywistość. Można powiedzieć, że koncepcja Kanta wywarła bardzo duże wrażenie na filozofach i poglądy Kanta można by było sprowadzić do pewnych zagadnień. On sobie postawił pytanie, które brzmiało: Jak na podstawie przedstawień, czyli tego co się jawi przed naszymi oczami, możemy wiedzieć cokolwiek o rzeczach, które nas otaczają.
Kant twierdzi, że istnieją 4 rodzaje sądów, które kształtują nasze widzenie świata. Sądy to są zdania, które wypowiadamy o rzeczywistości, sądy to są pewne werbalizacje tego co my widzimy. Kant się zastanawia w jaki sposób my możemy wydawać sądy o rzeczywistości, czyli tworzyć zdania na temat rzeczywistości, łączyć te zdania i na podstawie tworzyć pewien rodzaj wiedzy, teorii.
Rodzaje sądów.
Sądy empiryczne ( aposteriori ), czyli te sądy które my czerpiemy z doświadczenia, które tworzymy czy wypowiadamy poprzez doświadczenie czegoś. ( Słuch, dotyk, smak ) To są rzeczy, informacje, które płyną do nas poprzez rejestrację naszych zmysłów, na podstawie doświadczenia zmysłowego.
Sądy nieempiryczne ( apriori ), czyli sądy, które nie są doświadczalne ale pojawiają się w naszej głowie. Pewne zdania o rzeczywistości, które my tworzymy nie odwołując się do doświadczenia. Powstają w naszej głowie ale nie z powodu doświadczenia zmysłowego.
Sądy analityczne, czyli sądy wypowiadane o rzeczywistości, które nadają nam nazwy rzeczy. Wypowiadają pewną informację, którą widzimy.
Sądy syntetyczne – to są sądy, które nazywamy sądami ogólnymi, sądami które łączą jakąś wiedzę, dodają wiedzę do tej, którą już mamy.
Jak Kant nazywa te sądy?
Sądy apriori – są niezależne od doświadczenia, mogą mieć źródło tylko w samym umyśle. Cechami tych sądów nieempirycznych apriori jest konieczność i powszechność. to znaczy, że sądy empiryczne ( aposteriori ) są subiektywne, a sądy nieempiryczne są obiektywne. Doświadczenie poucza bowiem, że coś jest takie a nie inne ale nigdy, że inne być nie może. Jeśli więc znajdzie się twierdzenie które w myśli występuje jako konieczne, to jest ono sądem apriori ( nie wątpimy w myśl ).
Sądy empiryczne ( aposteriori ) Doświadczenie nie daje sądom właściwej i ścisłej powszechności, lecz tylko przypuszczalną i względną.
Na czym polega różnica pomiędzy sądami aposteriori i apriori?
Sądy empiryczne doświadczane są przez nas subiektywnie. Wszystkie sądy oparte na doświadczeniu, czyli sądy empiryczne ( aposteriori ) są subiektywne, każdy z nas w sposób subiektywny postrzega rzeczywistość poprzez zmysły. Kant również mówił, że rzeczywistość poznajemy subiektywnie. Natomiast sądy nieempiryczne ( apriori ) są konieczne i powszechne, dane są nam z góry, nie są wynikiem doświadczenia tylko w jakiś inny sposób funkcjonują w naszym umyśle, one są nieempiryczne, są zakodowane w naszej głowie.
Sądy analityczne – Sądy analityczne są to takie, które w orzeczeniu wypowiadają tylko to co jest zawarte w podmiocie zdania, czyli to co należy do definicji podmiotu, bądź też daje się z tej definicji wyprowadzić. Sądy analityczne są prostymi nazwami pewnych przedmiotów.
Sądy syntetyczne – Sądy syntetyczne są to takie, które w orzeczeniu wypowiadają coś co w podmiocie nie jest zawarte, coś co się z definicji podmiotu wyprowadzić nie da. Sądy syntetyczne wzmacniają wiedzę, którą już posiadamy czyli cząstkową wiedzę o rzeczywistości, te sądy rozszerzają naszą wiedzę, podają pewne nowe cechy do tego co już wiemy.
Kant łączy te cztery rodzaje sądów i mówi: Istnieją sądy empiryczne ( aposteriori ), analityczne i syntetyczne, istnieją sądy nieempiryczne ( apriori ) analityczne i syntetyczne.
Kombinacja sądów według Kanta.
Empiryczne ( aposteriori ), analityczne i syntetyczne.
Według Kanta: Natura sądów analitycznych jest łatwa do zrozumienia, tak samo jak natura sądów syntetycznych, aposteriori jest łatwa do zrozumienia, ponieważ jedne analizują tylko pojęcia, a drugie opierają się na doświadczeniu.
Co to są sądy syntetyczne aposteriori i sądy analityczne aposteriori?
Sądy analityczne aposteriori – są to sądy oparte na doświadczeniu, wskazujące jakieś rzeczy i je nazywające.
Sądy syntetyczne aposteriori – są to sądy oparte na doświadczeniu, rozszerzające naszą wiedzę.
Są łatwe do pozyskania drogą indukcji.
Co to są sądy syntetyczne, analityczne apriori?
Sądy analityczne apriori – są to sądy, które nie są oparte na doświadczeniu, sądy które pojawiają się np. w geometrii, gdzie stawiamy pewne podstawowe założenia, które definiujemy.
Dla Kanta rzeczą tajemniczą i bardzo intrygującą są sądy syntetyczne apriori – sądy, które nie oparte są na doświadczeniu a jednocześnie rozwijają naszą wiedzę.
Jak jest możliwe stworzenie sądów syntetycznych apriori?
Sądy syntetyczne apriori przedstawiają się zdaniem Kanta zagadkowo, bo Kant zadaje sobie pytanie: Jak jest możliwe wypowiadać o przedmiocie coś, jakiś sąd o przedmiocie co nie jest zawarte ani w pojęciu tego sądu ani nie jest zaczerpnięte z doświadczenia?
Kant twierdzi, że właśnie te sądy syntetyczne stanowią jądro wiedzy. Sądy analityczne są wprawdzie pewne i powszechne ale nie powiększają naszej wiedzy. Sądy empiryczne powiększają naszą wiedzę ale nie są pewne i powszechne, są subiektywne. Dla Kanta podstawą wiedzy są sądy syntetyczne apriori, ponieważ mają być pewne, powszechne i jednocześnie rozszerzać naszą wiedzę – dlatego te sądy zdaniem Kanta są bardzo istotne dla filozofii.
Kant zadaje sobie pytanie: Jak możliwe są tego typu sądy ( sądy syntetyczne apriori ), które nie są oparte na doświadczeniu, są konieczne i powszechne a jednocześnie rozszerzają naszą wiedzę, można powiedzieć, że w oparciu o te sądy można stworzyć pewną wiedzę, konieczną i powszechną.
To przeświadczenie, że istnieją sądy syntetyczne apriori , Kant czerpał z dwóch nauk: matematyki i geometrii, są to nauki które się rozwijają.
W jaki sposób powstała matematyka i geometria?
Jak możliwe jest skonstruowanie tej wiedzy jeżeli ona nie jest oparta na doświadczeniu i posługuje się sądami apriori, a jednocześnie rozszerza tą wiedzę, mimo że nie korzysta z doświadczenia.
Kant twierdzi, że filozofia ma poddać analizie jako pewien rodzaj aktywności intelektualnej człowieka, ma poddać analizie naukę i wskazać pod jakimi warunkami nauka jest możliwa. Czyli jakie warunki muszą spełnić sądy wydawane przez człowieka żeby o rzeczywistości, jakie muszą być kryteria naukowości sądów wydawane przez człowieka o rzeczywistości. Kant twierdzi, że należy ustalić jakie sądy aprioryczne są zawarte w nauce i dla niego faktem jest, że takie nauki jak matematyka, przyrodoznawstwo, są oparte na sądach syntetycznych apriori. Do tego czasu kiedy Kant zaczął zajmować się teorią poznania, to istniały dwa stanowiska w sprawie oceny źródeł poznania. Istniał racjonalizm i empiryzm.
Racjonalizm i empiryzm zdaniem Kanta były w sposób jednostronne nastawione do procesu poznania, dlatego że racjonalizm cenił rozum, a nie cenił doświadczenia, natomiast empiryzm cenił doświadczenie, a nie cenił rozumu. Kant sprzeciwia się takiemu podejściu do procesu poznania i ocenia oba źródła poznania pozytywnie, twierdzi że zarówno rozum jak i doświadczenie jest niezmiernie potrzebne człowiekowi w procesie poznania. Dlatego dochodzi do wniosku, że żeby poznać jakąkolwiek rzecz, która jawi nam się przed oczami trzeba najpierw wejść z nią w kontakt, czego dokonać możemy tylko poprzez zmysły, a potem trzeba tą rzecz zrozumieć, czego możemy dokonać tylko poprzez rozum. Oba czynniki – racjonalizm i empiryzm są równouprawnione, są człowiekowi niezbędne w poznaniu. W przeciwieństwie do skrajnych empirystów i skrajnych racjonalistów, którzy uznawali jeden rodzaj poznania eliminując drugi. Kant stał na stanowisku, że poznanie odbywa się w dwóch instancjach- najpierw poznajemy świat poprzez zmysły, a potem opracowujemy te informacje, które udzieliły nam zmysły poprzez refleksje racjonalne. Kant mówi, że stopniowy rodzaj poznania daje do ręki człowiekowi kryterium pewności poznawczej, dlatego że oba rodzaje poznania wzajemnie się kontrolują, weryfikują. Poznanie racjonalne weryfikuje zasadność poznania empirycznego i na odwrót.
Kant zastanawia się w jaki sposób można poznać przestrzeń i czas.
Otóż mówi tak: Podczas kiedy rozum wytwarza pojęcia ogólne, zmysły dostarczają nam pewnych wyobrażeń, czyli jakiś jednostkowych wyobrażeń dotyczących konkretnych rozwiązań, to zmysły dostarczają nam tych wyobrażeń jednostkowych przede wszystkim na drodze receptywnej, czyli poprzez bezpośrednie zetknięcie się naszych zmysłów z rzeczami. Kant mówi, że wynikiem pobudzenia zmysłów w stanie zjednoczenia, ale czy poza wrażeniami zastanawia się Kant wyobrażenia nie zawierają jakiegoś innego czynnika.
Kant odpowiada na to pytanie twierdząco, mówi owszem po złączeniu wrażeń zostają w nich jeszcze dwa czynniki: przestrzeń i czas. Wszystkich bowiem wrażeń doznajemy w jakiejś przestrzeni i w jakimś czasie. Ale przestrzeń i czas nie jest przedmiotem wrażeń. Można by zarzucić, że przestrzeń i czas nie należą do wyobrażeń lecz do pojęć, czyli są czymś racjonalnie rozpoznawane.
Czy przestrzeń i czas należy do wrażeń czy do pojęć?
Kant odpowiada przecząco, że nie są to pojęcia ponieważ przestrzeni i czasu nie cechuje żadna ogólność, która jest właściwa pojęciom, lecz właściwa wyobrażeniom jednostkowość. Przestrzeń i czas jest tylko jedna. Kant szuka pewnych wyobrażeń, które byłyby apriori czyli nie dane byłyby nam w doświadczeniu, tylko pojawiłyby się w naszej głowie. Wrażenia nie wchodzą tu w grę, ponieważ wrażenia są subiektywne, są wyraźnie i na wskroś czynnikiem empirycznego poznania. Jedynie więc przestrzeń i czas mogą być wyobrażeniami apriori, czyli każdy z nas poznaje pewne wrażenia w czasie i przestrzeni, a więc wrażenie czasu i przestrzeni nie jest aposteriori, tylko apriori – jest konieczne i powszechne. Kant mówi, że jedynie przestrzeń i czas mogą być wyobrażeniami apriori i postanawia dowieść, że są nimi w istocie, to znaczy twierdzi, że nie jest możliwa wiedza o przestrzeni i czasie i zaczerpnięta z doświadczenia zewnętrznego gdyż każde doświadczenie zewnętrzne zakłada pewne wyobrażenie czasu i przestrzeni. ( Odczuwamy pewnego rodzaju wrażenia zawsze w jakimś czasie i przestrzeni ).Tam gdzie nie ma przestrzeni nie ma mowy o czymś zewnętrznym, więc musimy sobie zdać sprawę z tego, że istnieje coś co istnieje wewnątrz nas i coś co istnieje z zewnątrz nas, a skoro istnieje na zewnątrz to musi istnieć jakaś przestrzeń, która tą zewnętrzność wizualizuje, abyśmy mogli wrażenia rzutować na zewnątrz, to musimy posiadać wrażenie przestrzeni. Można wyobrazić sobie, że nie ma przedmiotów w przestrzeni ale nie podano nam zobaczyć, że nie ma przestrzeni. Wszytsko co przebiega, czego doświadczamy przebiega w jakimś czasie przeszłym, teraźniejszym i przyszłym. Jesteśmy umiejscowieni w dwojakiego rodzaju wymiarach: w wymiarze czasowym i wymiarze przestrzeni.
Czym jest przestrzeń i czas?
Kant mówi, że nie są niczym realnym bo wtedy naturalnym sposobem poznania przestrzeni i czasu byłyby realne to byśmy je poznawali empirycznie wtedy nie byłyby konieczne, uniwersalne w sensie poznawania u każdego z nas. Kant mówi jakżeby przestrzeń i czas mogły być realne na podobieństwo rzeczy. Także przestrzeń i czas jest wrażeniem obejmującym wszystkie przedmioty znajdujące się w świecie, ale naczyniem szczególnego rodzaju bo nieskończonym. Kant odsuwa od siebie wizualizację i mówi, że jeżeli przestrzeń jest realna to musi być idealna, musi być pewnym idealnym wyobrażeniem. Nie należy do świata rzeczy ale pochodzi z naszych zmysłów. Zmysły nasze nie wytwarzają przestrzeni i czasu z wrażeń lecz je do siebie dodają, dodają do wrażeń czasu i przestrzeni. Kant używa tutaj dwóch pojęć które występowały w filozofii Arystotelesa kiedy Arystoteles mówił, że substancja składa się z formy i materii. Materia była tworzywem plastycznym zaś forma to był kształt, który formował. Kant używa tych dwóch pojęć i mówi, że przestrzeń i czas jest formą naszej zmysłowości, że nasze zmysły są podane w formie czasowo-przestrzennej. Zmysł to jest to co wypełnia formę czasowo-przestrzenną a czas i przestrzeń formuje nas sposób widzenia świata. Czas i przestrzeń to są dwa porządki naszego umysłu, formujące odbieranie przez nasz umysł i zmysły naszych wrażeń. Wykazanie aprioryczności czasu i przestrzeni stanowiło czołowe zadanie jakiego podejmował się Kant. Jeśli przestrzeń i czas są formami, które ujmujemy wszystko co jest nam dane zmysłowo to nic nigdy nie może być nam dane co nie byłoby ujęte w formie czasowo-przestrzennym. Przestrzeń i czas stosują się do wszystkich zjawisk, ponieważ są formami subiektywnymi. Doświadczenie ukazuje zawsze przestrzeń i czas jako realne, natomiast analiza wskazuje, że są one idealne. Na podstawie pomysłu Kanta, który mówi, że przestrzeń i czas to są formy naszej zmysłowości - Kant tłumaczy powstanie matematyki. W umyśle każdego człowieka pojawia się czasowość i przestrzeń jako forma postrzegania rzeczywistości zmysłowej, więc można wytłumaczyć dlaczego pojęcia matematyki i geometrii są konieczne i powszechne. Na podstawie pewnego rodzaju założeń apriori - czasowo-przestrzennego postrzegania rzeczywistości my możemy rozwijać matematykę i geometrię. Kant mówi, że geometria i matematyka wprowadzają pojęcia konieczne i powszechne, geometria wypowiada twierdzenia, którym towarzyszy świadomość konieczności. Charakter nauk matematycznych daje się wytłumaczyć tylko przez to, że jej przedmiot czyli przestrzeń nie jest wyobrażeniem empirycznym, jest stałą formą zmysłowości. W sposób zupełnie analogiczny czas jako druga forma zmysłowości tłumaczy apodyktyczny charakter matematyki. Matematyka zawiera sądy powszechne i konieczne, sądy te mają za przedmiot przestrzeń i czas jako powszechne i konieczne nie mogą być empiryczne, są możliwe tylko dzięki temu, że czas i przestrzeń nie są przedmiotami realnymi tylko są formami naszej zmysłowości.
Co to jest i na czym polega rozsądek?
Kant dochodzi do wniosku, że rozsądek polega na wprowadzeniu do wyobrażeń o świecie pewnej jedności, pewnego uporządkowania. Zmysły dają nam tylko różnorodność, rozpoznajemy zmysłami różnego rodzaju formacje płynące do nas od przedmiotów. Natomiast rozsądek przekształca przedmioty w jeden rodzaj wyobrażenia. Kant mówi, że połączenie nie leży w przedmiotach, nie może być ujęte przez postrzeganie, lecz jest jedynie urządzeniem rozsądku. To co jest wstępnie jest niczym innym jak zdolnością łączenia apriori, rozsądek też jest w pewnym sensie oparty na zdolności sądów apriori.
Kant zastanawia się nad problemami metafizyki, stąd krytycznie podchodzi do metafizyki.
Kant doszedł do wniosku, że należy dokonać pewnej krytycznej oceny dotyczącej metafizyki i spróbować na nowo krytycznie podejść do pewnych pojęć, które są nieempiryczne i które należą do metafizyki. Rozsądek sam domaga się uzupełnienia przez rozum bo to co poznawane jest zawsze częściowo i w sposób ograniczony, poznając ujmuje się jedynie fragmenty rzeczywistości, jedynie pewne prawdy warunkowe. Nigdy zaś nie sięga się kresu i nie osiąga się wiedzy absolutnej. Natomiast rozum scala i zamyka te ograniczenia, tworzy pojęcia, które zwane są ideami.
Pojawiają się trzy główne idee jakie wytwarza rozum:
- Idea duszy.
- Idea wszechświata.
- Idea Boga.
Te idee są wytworzone przez ludzki rozum i Kant chce te trzy idee poddać krytycznej analizie, twierdzi że dotychczasowa metafizyka czyli metafizyka uprawiana przez dotychczasowych filozofów m.in. przez Kartezjusza, że ona zakładała, że idee są bytami realnymi. Kant dochodzi do wniosku, że są to jedynie pojęcia rozumu, które wyznaczają idealny kres poznania, czyli to co się nazywa Bogiem, duszą, absolutem to są pewne poznania ludzkie. Kant wprowadza krytykę tej metafizyki, przeprowadza ją w trzech działach. Najpierw mówi, że krytykuje pojęcie duszy, twierdząc, że pochodzenia pojęcia, że dusza jest nieśmiertelna jest tylko pewną wizualizacją człowieka, ponieważ pojęcie istnienia duszy jest nieudowodnione, nie można tego w żaden sposób potwierdzić ani zaprzeczyć. Następnie mówi o krytyce absolutu jako pewnego pojęcia w filozofii, też nie możemy tego w sposób bezwzględny ani potwierdzić ani zaprzeczyć, twierdzi że są istoty trudności, wikła się w różnego rodzaju rozwiązania zagadnień, pojawia się pojęcie nieskończoności, podzielności i niepodzielności - wtedy mówimy o absolucie przyczynowości i wolności. Te różnego rodzaju antynomie, które są omawiane przez Kanta one nie są w stanie wytłumaczyć tego czym jest absolut i dlatego skoro przestrzeń i czas są tylko subiektywnym pojęciem przedmiotu, a nie realnymi przedmiotami to te antynomie są bezprzedmiotowe.
Krytyka pojęcia Boga.
Idea Boga wybiega poza możliwe doświadczenie, jest hipotezą konieczną do zaspokojenia rozumu, nie jest faktem stwierdzonym przez umysł. Szczegółowej krytyce Kant podaje dowody na istnienie Boga aby wykazać ich niedostateczność, dowód onkologiczny donosi o pojęciu istnieniu Boga. Istnienie czegokolwiek uznajemy przez doświadczenie. Kant wprowadza jeszcze do swojej filozofii rozważania etyczne. Kant nie tworzy bardzo dokładnego i szczegółowego systemu zasad nie tworzy jakiegoś kodeksu moralnego, mówi o jednej zasadzie, która ma być uniwersalna i bezwzględnie stosowana. Ta zasada mówi, że jeżeli nie chcesz być okradany, musisz postępować tak żeby też tego nie czynić. Kant twierdził, że jego imperatyw kategoryczny ma obowiązywać bezwzględnie ale muszą być spełnione pewne warunki żeby ludzie mogli go stosować, mianowicie człowiek musi być mądry, ma traktować innego człowieka jak podmiot, musi działać w taki sposób żeby nie ograniczać wolności innych ludzi. Koncepcja ta zaliczana jest do tak zwanego formalizmu etycznego, ponieważ jest to pewien schemat, który ma obowiązywać w sposób bezwzględny ten kto się do niego nie stosuje, nie realizuje tej zasady, ponieważ łatwo nam jest działać w oparciu o pewne pozytywne emocje, natomiast prawdziwie moralne działanie to jest moralne działanie oparte na poczuciu obowiązku. Obowiązek jest wyznacznikiem moralnego postępowania.