Prawo Konstytucyjne – Skrypt
Pojęcie i przedmiot Prawa Konstytucyjnego
Definicja prawa Konstytucyjnego:
Znaczenie wąskie (sensu stricto) – zespół norm prawnych zawartych w konstytucji
Znaczenie szerokie (sensu largo) – całokształt norm prawnych, które regulują podstawowe instytucje ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego danego państwa
Nazwę „prawo konstytucyjne” stosowano w państwach anglosaskich i romańskich, natomiast w nauce niemieckiej używano innej nazwy – prawo państwowe. Nazwy tej zaczęto także używać w nauce rosyjskiej.
Prawo Państwowe w sensu largo – całokształt norm prawnych obowiązujących w danym pańśtwie
Prawo Państwowe w sensu stricto – obejmuje podstawowe instytucje ustrojowe ustroju społeczno-gospodarczego i społeczno-politycznego
Prawo polityczne – trzecia nazwa stosowana do określania tej gałęzi prawa. Uwydatnia specyficzny charakter norm tej dyscypliny. Nazwa ta pochodzi od Jeana Jacquesa Rousseau. Nazwa ta jest jednak zbyt wąska. Normy tej dyscypliny nie ograniczają się tylko do ustroju politycznego ale obejmują zagadnienia dotyczące ustroju społeczno-gospodarczego. Tej nazwy używano również w Polsce w okresie międzywojennym.
Po wojnie przyjęto w Polsce nazwę prawo państwowe, którą w 1975 roku zastąpiono nazwą „prawo konstytucyjne”
Prawo Parlamentarne – twórcą był Thomas Jefferson. Prawo parlamentarne jest tylko częścią prawa konstytucyjnego.
W ujęciu wąskim oznacza wewnętrzne prawo parlamentu (regulamin).
W ujęciu szerokim jest to zespół norm i zwyczajów odnoszących się do legislatywy.
Przedmiot prawa konstytucyjnego – normy prawne dotyczące podstawowych instytucji ustrojowych (normy regulujące ustrój państwa)
Przedmiot prawa konstytucyjnego określa:
Podmiot władzy najwyższej
Stosunek władzy państwowej do jednostki (normy określające zakres praw i obowiązków człowieka i obywatela)
Formy sprawowania władzy państwowej (formy demokracji bezpośredniej i system przedstawicielski)
Stosunki własnościowe (ustrój społeczno-gospodarczy)
Organizację i tryb funkcjonowania aparatu państwowego
System prawa – ogół norm prawnych obowiązujących w danym czasie na terytorium państwa. Dzieli się on na gałęzie prawa (dziedziny), wyodrębnione ze względu na przedmiot regulacji.
Najstarszy podział prawa sięga początków antycznej republiki rzymskiej. Podział na ius (prawo świeckie) i fas (prawo sakralne). Rzymski prawnik Ulpianus podzielił system na prawo publiczne (ius publicum, chroniące interes państwa) i prawo prywatne (ius privatum, chroniące interes jednostki
Prawo konstytucyjne zaliczane jest do prawa publicznego
Źródła prawa
Źródła prawa można wyróżniać pod kątem:
Historycznym – wiarygodne przekazy ustne na temat prawa, prawo pisane, obowiązujące do dziś, kroniki, roczniki, dokumenty, pamiętniki, dzieła sztuki
Metafizycznym – zwyczaje
Współczesnym
Źródło prawa wyróżnione pod kątem współczesnym:
Znaczenie formalne – forma powstawania i egzystowania prawa, jego przejawiania się i istnienia.
Znaczenie materialne – czynniki rodzące prawo jako zjawisko społeczne. Czynniki te mają charakter polityczny, ekonomiczny, ideologiczny i społeczny. W ostatecznym kształcie przejawiają się poprzez wolę państwową, która jako źródło prawa musi być uzewnętrzniona w określony sposób i sformułowana expressis verbis (nie można jej domniemywać)
Stworzony na gruncie Konstytucji z 1997 roku, system źródeł prawa ma charakter zamknięty podmiotowo i przedmiotowo
Trzy rodzaje źródeł prawa – akty powszechnie obowiązujące, akty prawa wewnętrznego niebędące źródłami prawa powszechnie obowiązującego oraz akty prawa miejscowego.
Akty prawa powszechnie obowiązującego:
Dotyczy nas wszystkich. Ma charakter generalny i abstrakcyjny
Konstytucję, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia
Akty prawa wewnętrznego:
Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów.
Istotą aktów prawa wewnętrznego jest ograniczony zakres ich obowiązywania, bo w myśl artykułu 93 Konstytucji, mogą one być kierowane tylko do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu te akty.
Akty prawa miejscowego:
Uchwały organów stanowiących samorządu terytorialnego (rady gmin, rady powiatów, sejmiki województw) oraz akty wojewodów i terenowych organów administracji niezespolonej.
Do aktów prawa miejscowego należą też przepisy porządkowe wydawane w formie uchwały rady gmin lub powiatu, a w przypadkach niecierpiących zwłoki – w formie zarządzeń wójta, burmistrza lub prezydenta miasta lub uchwały zarządu powiatu.
Hierarchia źródeł prawnych:
Konstytucja – ustawa konstytucyjna
Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodną wyrażone w ustawie
Prawo UE
Ustawy – rozporządzenia z mocą ustawy
Ustawy międzynarodowe pozostałe
Rozporządzenia
Podstawowe konsekwencje tej hierarchii:
Wymóg zgodności aktów niższego szczebla z aktami wyższego szczebla
Uchylenie, zmiana lub zawieszenie aktu przez wydanie nowego aktu tego samego szczebla lub aktu wyższego szczebla
Wyłączności ustawy
Zakaz wydawania aktów niższego szczebla bez uprzednio udzielonego upoważnienia w akcie wyższego szczebla
Warunkiem wejścia w życie przez akty powszechnie obowiązującego prawa jest ich ogłoszenie (zamieszczenie pełnego tekstu aktu normatywnego w specjalnym wydawnictwie)
3 centralne ponadresortowe dzienniki publikacyjne (Zadanie ich wydawania należy do Premiera. W pozostałych dziennikach urzędowych ogłaszane są akty prawa wewnętrznego):
Dziennik Ustaw RP (akty prawa powszechnie obowiązującego)
Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski”
Dziennik Ustaw RP „Monitor Polski B”
Konstytucja
Źródłami prawa konstytucyjnego są źródła zawierające normy regulujące przedmiot prawa konstytucyjnego. Normy te mogą wynikać ze źródeł prawa pisanego i źródeł niepisanego prawa konstytucyjnego
Niektóre ze źródeł prawa unijnego są źródłami polskiego prawa konstytucyjnego jak: prawo traktatowe (traktaty założycielskie i ich modyfikacje, traktaty akcesyjne wraz z traktatem kopenhaskim) oraz rozporządzenia wspólnotowe obowiązujące bezpośredni, bez potrzeby ich inkorporowania do krajowego porządku prawnego.
Kolejnym źródłem prawa konstytucyjnego są ustawy – o ile normują przedmiot tego prawa, uchwały Sejmu i Senatu RP, rozporządzenia z mocą ustawy
Do niepisanych źródeł prawa konstytucyjnego zalicza się prawo zwyczajowe, zwyczaj konstytucyjny oraz precedens konstytucyjne
Konstytucja:
Termin pochodzi od łacińskiego constituere, co znaczy „porządkować”
W Starożytności Konstytucją były akty władców, w Średniowieczu reguły zakonne, w Rzeczpospolitej Szlacheckiej – wszelkie uchwały sejmu a w XVIII wieku akt prawny o najwyższej mocy w państwie
Znaczenie materialne – rzeczywisty ustrój państwa, bez względu na to czy jest zapisany w akcie o najwyższej mocy prawnej czy nie (konstytucja niepisana) np. Konstytucja RP w latach 1992-1997, Konstytucja Szwecji z 1975 roku składająca się z 3 praw fundamentalnych.
Znaczenie formalne – normy wynikające z aktu prawnego o szczególnej nazwie (konstytucja pisana, jednolita) np. Konstytucja RP z 1997 roku
Jest to akt prawa pisanego o najwyższej mocy prawnej w systemie prawnym danego państwa.
Akt określający podstawowe zasady ustroju państwa, regulujący ustrój naczelnych organów państwa, zakres ich kompetencji i wzajemne relacje
Jest ustawą, bo uchwalana jest przez parlament jako najwyższego ustawodawcę.
Jest aktem normatywnym powszechnie obowiązującym, cechuje ją szczególna forma, treść oraz szczególna moc prawna
Ze względu na kryterium relacji między rzeczywistym ustrojem państwa a tekstem konstytucji wyróżniamy:
Konstytucje rzeczywiste, odpowiadające swą treścią aktualnemu układowi sił społecznych, np. Konstytucja z dnia 23 kwietnia 1935
Konstytucje fikcyjne, nieodzwierciedlające układu sił społecznych w państwie i w praktyce nieprzestrzegane (Konstytucja z dnia 17 marca 1921 roku czy Konstytucja z 22 lipca 1952 roku.
Ze względu na kryterium relacji między rzeczywistym ustrojem państwa a tekstem konstytucji wyróżniamy:
Konstytucje pełne - regulują zasady ustroju państwa, określają suwerena, sposób organizacji aparatu państwowego, prawa, wolności i obowiązki obywateli. Zapewniają swoim normom najwyższą moc
Konstytucje niepełne (małe konstytucje) – nieobejmujące swym zakresem wyżej wymienionych materii
Ze względu na tryb zmiany konstytucji wyróżniamy:
Konstytucje sztywne – ustawodawca wprowadza szczególny w porównaniu z ustawami zwykłymi tryb ich zmiany, na ogół jest to kwalifikowana większość 2/3 lub 3/5 potrzebnych do opowiedzenia się za zmianą, kwalifikowane quorum obecności przedstawicieli, konieczność zatwierdzenia zmiany przez referendum ogólnokrajowe lub niemożność zmiany pewnych fragmentów konstytucji
Konstytucje elastyczne – sposób ich zmiany podobny do zmian dokonywanych w ustawach zwykłych
Niekiedy przyjmuje się kryterium historyczne i rozróżnia się poszczególne generacje konstytucji:
I generacja – konstytucje najstarsze, np. USA, Norwegia, Belgia. Ograniczają się do regulowania najważniejszych organów państwa, bardzo niewiele o wolnościach człowieka.
II generacja – konstytucje powstałe po I wojnie światowej np. Niemiec, Austrii, Czechosłowacji, Marcowa z 1921 roku. Olbrzymią rolę odegrała konstytucja ZSRR z 1918 roku, były prospołeczne, prawa zostały zrównane z prawami politycznymi, były tam znacznie szerzej podejmowane prawa socjalne i społeczne
III generacja – konstytucje powstałe po II wojnie światowej np. Japonii, Włoch, Niemiec, Francji. Doskonalono mechanizmy rządów parlamentarnych, stworzono instytucjonalne gwarancje ochrony konstytucji, pełniejsze zapisy praw i wolności jednostki i procedury ich ochrony
IV generacja – Od 1989 roku w nowych demokracjach czy systemach postkomunistycznych. Ustanawia się w nich wiele gwarancji dla praw wolności, które są zapisane w konstytucji. Zapisany w dokładny sposób zakres ingerencji państwa w mechanizmy gospodarcze.
Funkcje Konstytucji:
Funkcja prawna – polega na możliwości pełnienia przez Konstytucję roli aktu prawnego w zakresie stosunków politycznych, społecznych i gospodarczych. Jest fundamentem całego systemu prawnego i różnych podsystemów występujących w państwie
Funkcja stabilizacyjna (petryfikująca) pełni role gwaranta pokoju społecznego, zabezpieczając i chroniąc określony w niej układ stosunków politycznych, ekonomicznych i społecznych
Funkcja programowa (dynamiczna) nakazuje Konstytucji być zorientowaną na przyszłość i wyznaczać cele działalności organów państwowych i cele całego społeczeństwa zorganizowanego w państwo
Funkcja integracyjna służy do pobudzania identyfikacji z państwem, u którego podstaw leży Konstytucja
Funkcja organizatorska polega na określeniu przez Konstytucję zasad organizacji i funkcjonowania państwa oraz jego struktury wewnętrznej
Funkcja wychowawcza – przez tą funkcję Konstytucja osiąga dwojaki cel: upowszechnia jedne wartości, zasady i idee, a jednocześnie stymuluje przyjmowanie innych
Szczególna treść konstytucji polega na zakresie regulowanych przez nią materii.
Cechy szczególne co do treści. Treść konstytucji dotyczy:
Suwerena (W Konstytucji RP z 97’ suwerenem jest naród. W Konstytucji PRL suwerenem był lud pracujący miast i wsi)
Sposobu realizacji władzy przez suwerena (system przedstawicielski sprawowania włądzy lub system władzy sprawowanej bezpośrednio w drodze referendum)
Budowy aparatu państwowego
Stosunku państwa do praw i wolności obywatelskich
Stosunku państwa do własności
Sposobu zmiany konstytucji
Cechy szczególne co do formy:
Nazwa – tylko ten akt jest nazywany Konstytucją
Tryb uchwalania
tryb zmian - uchylenie lub nadanie odmiennej treści konstytucji dotychczas obowiązującej. Dla określenia używa się terminów zmiana, rewizja lub reforma konstytucji
Systematyka – stanowi wewnętrzny sposób uporządkowania treści konstytucji. Wyróżnia się systematykę ogólną i szczegółową.
Najwyższa moc prawna - Przepisy zawarte w konstytucji mają najwyższą moc prawną
Tryb uchwalania Konstytucji:
Konstytucje oktrojowane – nadane przez monarchę, np. francuska Karta Konstytucyjna Ludwika XVIII z 1814 roku, Konstytucja Jugosławii Aleksandra I Karadżorżewicza z 1931 roku
W przypadku gdy prawa suwerena wykonuje naród (lud):
W drodze referendum konstytucyjnego – Konstytucja Jakobińska z 1793 roku, Konstytucja V Republiki Francuskiej z dnia 4 października 1958 roku, Konstytucja Republiki Estońskiej i Litewskiej z 92 1992 roku, Konstytucja Federacji Rosyjskiej z 1993 roku
Przez konstytuantę (konwencję) – specjalny organ wybrany przez suwerena (naród) tylko do uchwalenia konstytucji, np. Konstytucja francuska z 1791 roku, Konstytucja amerykańska z 1787 roku
Przez parlament zwykły - ustawa konstytucyjna Republiki Czeskiej z 1992 roku (uchwalona przez Czeską Radę Narodową), Konstytucja ZSRR z 1977 roku (uchwalona przez Radę Najwyższą ZSRR), ustawa zasadnicza Węgier z 2011 roku (uchwalona przez Zgromadzenie Krajowe)
Rozwiązania pośrednie:
Uchwalenie w sposób kombinowany jako połączenie woli parlamentu (konstytuanty) z wolą narodu wyrażoną w referendum – Konstytucja IV Republiki Francuskiej z 1946, Konstytucja Ludowej Republiki Bułgarii z 1971 roku, Konstytucja RP z 1997 roku uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe i zatwierdzona przez referendum
Uchwalenie w sposób kombinowany jako połączenie woli monarchy i parlamentu – Konstytucja pruska z 1850 roku
Uchwalenie przez Sejm Ustawodawczy – Konstytucje polskie z 1921, 1952 i Konstytucja Litwy z 1922.
Sposoby uchwalania przez parlament:
Sposób ewolucyjny – są zachowane reguły przewidziane przez obowiązującą konstytucję
Sposób rewolucyjny – zmiany są dokonane z pogwałceniem poprzednio obowiązującej konstytucji
Tryb zmian Konstytucji –
Zmiana całkowita – występuje w formie formalnej polegającej na zastąpieniu tekstu konstytucji całkiem nowym tekstem lub w formie materialnej polegającej na zastąpieniu najbardziej istotnych postanowień konstytucji nowymi, które powodują zmianę charakteru państwa, bez uchwalania nowej konstytucji (zmiany w Konstytucji RP z 29 grudnia 1989)
Zmiana częściowa – sporwadza się do uzupełnienia tekstu konstytucji lub zastąpienia tekstu pierwotnego nowym tekstem.
Zmiana restytucyjna – istotą jest powrót do podstawowych zasad obowiązującej konstytucji, zmienionych wcześniej
Zmiany korekcyjne – przystosowanie rozwiązań zawartych w konstytucji do zmierzającej się rzeczywistości (Konstytucja RP z 1989 roku)
Zmiany innowacyjne – wprowadzenie do konstytucji nowych zasad lub instytucji ustrojowych, np. zmiana Konstytucji PRL z 26 marca 1982 rok, wprowadzająca instytucje Trybunału Stanu i Trybunału Konstytucyjnego, lub zmiana Konstytucji RP z 1989 roku, wprowadzająca pojęcie demokratycznego państwa prawa
Tryb uchwalania ustaw o zmianie Konstytucji RP:
Projekt ustawy o zmianie konstytucji może przedłożyć Prezydent, Senat lub grupa posłów licząca, co najmniej 1/5 ustawowego składu Sejmu (92 posłów)
Ustawa o zmianie konstytucji musi zostać uchwalona przez sejm i nie później niż w ciągu 60 dni przez Senat. Konieczna jest, więc zawsze zgoda obu izb
Nie przewiduje się obligatoryjnego referendum konstytucyjnego, jeżeli jednak poprawka konstytucyjna dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, to podmioty uprawnione do inicjowania zmian konstytucji mogą zażądać w terminie 45 dni od uchwalenia poprawki przez Senat przeprowadzenia referendum. Zmiana konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli opowiedziała się za nią większość głosujących
Prezydent ma obowiązek podpisania ustawy zmieniającej konstytucje, nie przysługuje mu wiec w tym zakresie prawo weta
Konstytucja nie może być zmieniana w czasie stanu nadzwyczajnego, co oznacza, że nie można w tym okresie wnosić projektów ustaw o zmianie konstytucji, a prace nad projektami już wniesionymi należy zawiesić
Systematyka:
Ogólna – konsekwencja ideologii, która legła u podstaw tworzenia konstytucji, wartości aksjologicznych czy złożeń filozoficznych, politycznych, np. doktryny demokratyczno-liberalnej, totalitarnej. Może nawiązywać do zasad podziału władzy (Konstytucja marcowa z 1921 roku), czy do zasady jednolitości władzy (Konstytucja lipcowa z 1952)
Szczegółowa – nawiązuje do zasad logiki. Ma charakter techniczny. Zakłada podziałtekstu konstytucji na poszczególne przepisy i ułożenie ich treści w ramach rozdziałów.
Preambuła nie jest obowiązkowym elementem konstytucji
Przepisy podzielone są na artykuły, artykuły na ustępy, a ustępy na punkty
Konstytucja podzielona jest na kilkanaście rozdziałów. Duże znaczenie ma ich kolejność – są układane według ważności (od większej do mniejszej).
Najwyższa moc prawna:
Przepis w konstytucji jest punktem wyjścia dla kształtowania pozostałych przepisów prawnych
Przepisy zawarte w aktach niższego rzędu muszą rozwijać przepis, normy z konstytucji
Przepisy zawarte w aktach niższego rzędu nie mogą być sprzeczne z przepisami ustawy zasadniczej
Gwarancje - są to czynniki i instytucje ustrojowe, które zapobiegają naruszenie ustaw lub umożliwiają usunięcie już dokonanych naruszeń
Gwarancje szczególnej mocy konstytucji:
Gwarancje materialne – są to te gwarancje, które zapobiegają. Są to czynniki, które tkwią w świadomości społecznej i działają poza prawem
Gwarancje formalne (instytucjonalne) – instytucje i zasady prawne umożliwiające przywrócenie stanu zgodnego z ustawą np. instancyjna kontrola decyzji administracyjnych, sądowa kontrola decyzji administracyjnych, kontrola konstytucyjności aktów prawnych, niezawisłość sądów)
Obowiązywanie Konstytucji:
Konstytucja nie ustanawia regulacji indywidualnych, swoich adresatów ujmuje w sposób generalny i abstrakcyjny
Duża precyzja przepisów występuje w sytuacji normowania budowy aparatu państwowego (art. 130, 154 i 191 Konstytucji RP). Normy budowane na podstawie tych przepisów stosuje się samoistnie i nie wymagają one konkretyzacji w przepisach rangi ustawowej
Przepisy formułowane w sposób ogólny odsyłają do ustaw zwykłych (art. 136, 152, 189 Konstytucji RP) a istotą tych przepisów jest to, że wskazują na podstawowe rozwiązania ustrojowe i na ogół wyrażone są w postaci zasad naczelnych mających charakter normatywny (art. 1,2,3,10 Konstytucji RP)
W sądowym stosowaniu konstytucji dopuszcza się jej stosowanie jako samoistnej podstawy prawnej oraz współstosowanie normy z ustawy zasadniczej i postanowień ustawy.
Za stosowanie prawa pozostającego w zgodności z Konstytucją odpowiedzialny jest pośrednio TK, a bezpośrednio parlament uchwalający ustawy
Ustawa konstytucyjna
Ustawa konstytucyjna – akt prawny o mocy prawnej równej konstytucji, uchwalany w trybie właściwym dla zmiany konstytucji. Różni się od niej zakresem przedmiotowym regulacji, obejmując swoją treścią jedynie pewne zagadnienie lub grupę zagadnień, podczas gdy konstytucja charakteryzuje się uniwersalnością i zupełnością regulacji materii konstytucyjnych.
Ustawa Konstytucyjna w węższym znaczeniu (sens formalny) – cechy wskazane wyżej oraz stwierdzenie iż jest „ustawą konstytucyjną”
Ustawa Konstytucyjna w szerszym znaczeniu (sens materialny) – akt regulujący materie przeznaczone do unormowania konstytucyjnego
Funkcje ustaw konstytucyjnych:
Zmiany konstytucji. Obecny stan prawny nie przewiduje występowania ustaw konstytucyjnych w sensie formalnym. Dopuszcza ich istnienie w sensie materialnym, jako „ustaw o zmianie konstytucji”
Małe konstytucje - nowelizacje wydawane, gdy historycznie wymagane są zmiany o randze konstytucji, a nie ma w tym czasie do tego warunków, np. gdy państwo powstaje lub odradza się po niewoli. 1919, 1947 i 1992 – wydanie aktów prawnych nazywanych potocznie Małymi Konstytucjami, bo nie regulowały całości
Uzupełnianie postanowień konstytucji (ustawa konstytucyjna z 4 lutego 1947 roku o wyborze Prezydenta RP)
Regulowanie trybu przygotowania i uchwalania nowej Konstytucji (ustawa konstytucyjna z 26 maja 1951 roku o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Polski Ludowej czy ustawa konstytucyjna z 22 kwietnia 1994 roku o zmianie ustawy konstytucyjnej o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP)
Wprowadzenie w życie przepisów nowej konstytucji (ustawa z 22 lipca 1952)
Zawieszenie postanowień konstytucji, gdy istnieje potrzeba jednorazowego odstępstwa od jej postanowień (ustawa z 22 grudnia 1971 roku o skróceniu V kadencji Sejmu)
Nadanie jakiemuś obszarowi państwa autonomii lub jej zniesienia (ustawa z 15 lipca 1920 zawierająca statut organiczny Województwa Śląskiego)
Ustawa konstytucyjna może zmieniać małą konstytucję
Ustawa
Ustawa – akt o charakterze normatywnym, zawierającym normy generalne i abstrakcyjne, pochodzący od parlamentu, uchwalany w szczególnym trybie, regulujący materie ustawową
Ustawa w znaczeniu materialnym - Każdy przepis prawa ingerujący w sferę praw i wolności podmiotów prawa oraz określający sferę ich wolnej działalności.
Ustawa w znaczeniu formalnym - Każdy akt powstały w procesie ustawodawczym noszący nazwę ustawy. Akt normatywny zawierający normy abstrakcyjne i generalne, uchwalany przez parlament w szczególnej procedurze o najwyższej, po konstytucji mocy prawnej spośród źródeł prawa pochodzących od organów państwa polskiego i nieograniczonym zakresie przedmiotowym.
Szczególna moc prawna ustawy:
Ma samoistną moc powszechnie obowiązującą (do wydania i obowiązywania ustawy nie jest potrzebne jakiekolwiek szczegółowe upoważnienie)
Ustawa może być zmieniona, uchylona lub zawieszona tylko przez inną normę ustawową nigdy przez normę niższego rzędu
Ustawa może zmieniać uchylać lub zawieszać każdą inną normę prawną prawa krajowego
Wydawanie innych aktów normatywnych prawa krajowego o ile te akty mają być źródłami prawa powszechnie obowiązującego dopuszczalne jest tylko na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania
Zakres przedmiotowy ustawy – wyznaczany przez dwie granice. Jedna wskazuje, jakie sprawy mogą być regulowane przez ustawę, druga zaś, jakie materie muszą być regulowane tylko przez ustawę (tzw. Materie ustawowe).
Wytyczenie materii ustawowych opiera się na 3 regułach:
Pierwsza nakazuje regulować ustawą każde zagadnienie i sprawę, które konstytucja nakazuje regulować w ten sposób
Druga wskazuje na powinność regulowania ustawą każdej materii, która była w przeszłości regulowana ustawą
Trzecia opiera się na przekonaniu, że są sprawy zastrzeżone dla ustaw ze względu na ich wagę dla państwa i obywateli. Można do nich zaliczyć budżet, status, jednostki w państwie (w szczególności unormowania dotyczące praw, wolności i obowiązków jednostki oraz zasady funkcjonowania, organizację i kompetencję organów władzy publicznej.
Ratyfikowana umowa międzynarodowa
Umowa międzynarodowa - Jest pewnym zobowiązaniem państwa do wykonywania określonych w umowie zobowiązań. Zawarcie umowy jest ograniczeniem suwerenności danego państwa (ograniczona swoboda). Umowa międzynarodowa jest zawierana przez Radę Ministrów i potwierdzona przez głowę państwa – musi być pewność, że przystąpienie do tej umowy jest rzeczywistą wolą państwa
Rodzaje umów międzynarodowych:
Nieratyfikowane – zatwierdzane (tzw. porozumienia). Nie stanowią części krajowego porządku prawnego.
Ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie – decyzje w tej mierze podejmuje Sejm i Senat
Ratyfikowane bez zgody ustawowej. W tym przypadku Prezes Rady Ministrów zawiadamia jedynie Sejm o zamiarze przedłożenia Prezydentowi umowy do ratyfikacji
Zgody parlamentu wymaga ratyfikacja umów, które dotyczą:
Pokoju
Sojuszy
Układów politycznych lub wojskowych
Wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji
Członkostwa RP w organizacji międzynarodowej
Znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym
Spraw uregulowanych w ustawie lub takich, dla których Konstytucja wymaga ustawy
Szczególna umowa międzynarodowa - umowa na podstawie której RP może przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. Artykuł 90 Konstytucji pozwala na udzielenie takiej zgody w drodze referendum ogólnokrajowego lub w drodze ustawy uchwalonej przez Sejm i Senat, obradujące oddzielnie, większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów i senatorów. Decyzję o tym, który tryb będzie zastosowany, Konstytucja powierza Sejmowi, który stosowną uchwałę powinien podjąć bezwzględną większością głosów
Artykuł 91 Konstytucji – warunki jakie muszą być spełnione, by umowa międzynarodowa stała się prawem powszechnie obowiązującym. Są to:
Ratyfikacja umowy przez Prezydenta
Ogłoszenie jej w Dzienniku Ustaw RP
Od tego momentu umowa może być stosowana bezpośrednio, chyba, że jej stosowanie jest uzależnione od wydawania ustawy
Umiejscowienie umów międzynarodowych w strukturze źródeł polskiego prawa – Ratyfikowane umowy międzynarodowe mają pierwszeństwo przed ustawami, ale są za Konstytucjami. Podobnie jest w przypadku umów, na których ratyfikację została w drodze referendum udzielona zgoda.
Umiejscowienie ratyfikowanych umów międzynarodowych w krajowym porządku prawnym – te umowy nie zajmują miejsca ponad ustawami. Artykuł 91 ustęp 2 przyznaje pierwszeństwo przed ustawami wyłącznie ustawom międzynarodowym, na których ratyfikację została wyrażona zgoda w ustawie. Również TK ma kontrolę zgodności ustaw z umowami ratyfikowanymi za zgodą wyrażoną w ustawie
Zgodnie z artykułem 91 ustępem 3, w stosunku do prawa stanowionego przez organy organizacji międzynarodowych, w których członkostwo Polski wynika z ratyfikowanej umowy konstytuujące tę organizację, obowiązuje zasada bezpośredniego stosowania tego prawa i jego pierwszeństwa w przypadku kolizji z ustawami.
Rozporządzenia z mocą ustawy
Rozporządzenie z mocą ustawy (dekret z mocą ustawy) – akt normatywny o mocy równej ustawie, wydawany przez organy władzy wykonawczej. Uprawnienie do ustawodawstwa delegowanego wynikać może z upoważnienia konstytucji lub ustawy.
Upoważnieni do wydawania dekretów:
Głowa państwa
Rząd
Wyższe gremia posłów lub przedstawicieli posłów i rządu
Rodzaje upoważnień do wydawania dekretów:
Upoważnienie konstytucyjne – w konstytucji wyraźnie jest upoważnienie (stałe, trwałe)
Upoważnienie ustawowe – w konstytucji jest upoważnienie do uchwalenia ustawy upoważniającej do wydania dekretów (nie trwałe, ustawa upoważniająca może nie powstać
Rodzaje dekretów ze względu na czas:
Stałe - mogą być zawsze wydawane
Związane z trybem pracy parlamentu – dekret może być wydawany tylko wtedy, gdy parlament nie obraduje
Rozporządzenia z mocą ustawy w II RP:
Geneza rozporządzeń z mocą ustawy - Po raz pierwszy znalazło się w noweli do Konstytucji marcowej z sierpnia 1926 roku, choć wcześniej pojawiały się jako dekrety Tymczasowego Naczelnika Państwa a potem Rady Obrony Państwa oraz innych organów władzy wykonawczej w okresie prowizorium konstytucyjnego do czasu uchwalenia Konstytucji marcowej
W 1923 roku w związku z reformą walutową Władysława Grabskiego, Sejm upoważnił Prezydenta do wydawania rozporządzeń na wniosek Rady Ministrów
Nowela sierpniowa:
W noweli sierpniowej prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy uzyskał Prezydent na wniosek Rady Ministrów.
Ustawa zmieniająca Konstytucję przewidywała możliwość ich wydawania z upoważnienia Konstytucji w razie zaistnienia nagłej konieczności państwowej, gdy Sejm i Senat są rozwiązane i z upoważnienia ustawy.
Konstytucja przewidywała ograniczenia przedmiotowe ich treści – nie mogły zmieniać Konstytucji, dotyczyć budżetu i ustalania stanu liczebnego armii.
Podlegały one kontroli Sejmu, któremu Prezydent zobowiązany był w ciągu 14 dni przedłożyć je do zatwierdzenia
Konstytucja z 1935:
zmieniona została nazwa tych aktów prawnych na dekrety z mocą ustawy.
Prezydent nadal miał możliwość ich wydawania na podobnych zasadach jak w noweli sierpniowej, ale nie wymagały one zatwierdzenia przez Sejm.
Prezydent miał również prawo wydawania dekretów samoistnych w zakresie organizacji rządu, zwierzchnictwa sił zbrojnych oraz organizacji administracji rządowej.
Dekrety samodzielne mogły być zmieniane lub uchylane wyłącznie przez inne dekrety.
Ponadto w stanie wojennym Prezydent miał prawo do stanowienia nadzwyczajnego ustawodawstwa delegowanego, które mogło dotyczyć wszelkich kwestii za wyjątkiem zmiany Konstytucji. Korzystali z tego Prezydenci RP na uchodźctwie
Po II wojnie światowej z tej formy tworzenia prawa korzystały organy komunistycznego aparatu władzy, czyli Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego a później Rząd Tymczasowy RP w latach 1944-47
Mała Konstytucja z 1947:
Możliwość wydawania rozporządzeń z mocą ustawy przez Radę Ministrów na podstawie upoważnienia ustawowego, które mogło być udzielone na okres między sesjami Sejmu oraz po rozwiązaniu Sejmu Ustawodawczego, do czasu ukonstytuowania się nowego Sejmu
Wymagały one zatwierdzenia przez Radę Państwa oraz przez Sejm
Nie mogły regulować zagadnień dotyczących budżetu, poboru rekruta czy ratyfikacji umów międzynarodowych
Konstytucja z 1952:
Prawo do wydawania dekretów miała Rada Państwa, która mogła korzystać z tego uprawnienia wyłącznie między sesjami Sejmu, po czym zobowiązana była do przedstawienia ich parlamentowi do zatwierdzenia na najbliższej sesji
Konstytucja nie określała wprost ich dopuszczalnego zakresu przedmiotowego. Nie mogły one dotyczyć zmiany Konstytucji oraz budżetu.
Nowela kwietniowa z 1989 roku zlikwidowała Radę państwa i instytucję dekretów z mocą ustawy.
Mała Konstytucja z 1992:
Powrót do nazwy „rozporządzenia z mocą ustawy”
Prawo ich wydawania miała Rada Ministrów w razie uzyskania pełnomocnictwa udzielonego w ustawie
Ustawowe upoważnienie musiało określać zakres spraw przekazany do regulacji i okres na jaki zostało udzielone.
Dla swej ważności wymagał podpisu Prezydenta, który dysponował wetem absolutnym
Konstytucja z 1997:
rozporządzenia z mocą ustawy mogą być wydawane tylko przez prezydenta na wniosek RM i tylko wtedy, gdy jest stan wojenny, a Sejm nie może się zebrać na posiedzenie (fizyczna niemożność, tzn. w posiedzeniu nie może wziąć udziału co najmniej połowa ustawowej liczby posłów)
Rozporządzenie musi być zatwierdzone na najbliższym posiedzeniu Sejmu
Przepisy nie określają, co się stanie jeśli nie zostanie on zatwierdzony lub nie zostanie przekazany do zatwierdzenia
Nałożenie na rozporządzenia (w czasie trwania stanu nadzwyczajnego) tych samych ograniczeń co na ustawy – konieczność respektowania zasad legalności, proporcjonalności i celowości. W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione – konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu i Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustawa o wyborze Prezydenta RP oraz ustay o stanach nadzwyczajnych.
Wydane przez Prezydenta rozporządzenia z mocą ustawy są źródłem powszechnie obowiązującego prawa
Oprócz Sejmu, kontrolę nad rozporządzeniami z mocą ustawy ma Trybunał Konstytucyjny. Ma prawo badać zgodność przepisów prawa w wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami.
Treść dekretu:
Upoważniając jakiś organ do wydawania dekretów był określony katalog spraw, jakich mógł dekret dotyczyć
Dąży się do tego by materia dekretowa była sprecyzowana. Jest określony katalog spraw które mogą być regulowane dekretami lub nie mogą (te wyłączenia są z reguły bardzo proste np. kwestie związane ze zmianą konstytucji, wolności obywateli, prawa wyborcze, finansowe, podatki itd.
4 możliwości odpowiedzi na dekret:
Zatwierdzenie
Nie zatwierdzenie
Zatwierdzenie dekretu i jednoczesne wydanie ustawy nowelizującej
Nie zatwierdzenie i wydanie ustawy, która daną kwestię reguluje w sposób całkowicie odmienny
Rozporządzenie
Rozporządzenie – akty wykonawcze do ustaw. Rozporządzenia są prawem powszechnie obowiązującym, wydawane na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania
Upoważnienie składa się z 3 elementów (elementy delegacji rozporządzenia):
Element podmiotowy - W ustawie musi być wyraźnie wskazany podmiot, który może wydać rozporządzenie. Upoważnić można tylko organy konstytucyjne. Nie każdy organ konstytucyjny musi posiadać prawo do wydawania rozporządzeń
Element przedmiotowy - Istnieje zakaz subdelegacji. Trzeba wyraźnie określić materię, która ma być przedmiotem do regulacji przez rozporządzenie
Wytyczne dotyczące treści rozporządzenia - Jest to ograniczenie swobody władzy wykonawczej
Jeżeli uchyla się ustawę to automatycznie tracą moc wszystkie rozporządzenia do niej wydane. Podmiot piszący rozporządzenie musi najpierw powołać się na podstawę prawną tegoż rozporządzenia
Prawo do wydawania rozporządzeń posiada:
Prezydent
Premier
Rada Ministrów
Ministrowie
KRRiT
Komitety (artykuł 147 ust 4 i artykuł 149 ust 2)
Zarządzenie i uchwała (Akty prawa wewnętrznego)
Akty te nie stanowią źródła prawa powszechnie obowiązującego. Ich cechą jest to, że obowiązują jedynie jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu akt. Zarządzenia były do 1997 r. aktami prawa powszechnie obowiązującego
Aby wydać zarządzenia lub uchwałę musi być wydane w ustawie upoważnienie. Zakres treści nie musi być unormowany w sposób tak szczegółowy. Nie ma wymogu, co do wytycznych treści.
Uchwały to nazwa używana w stosunku do każdego aktu podejmowanego przez organ kolegialny
Charakter uchwał:
Nie muszą mieć charakteru normatywnego
Uchwały konkretno-indywidualne
Uchwały mają charakter wewnętrzny oprócz uchwał zwanych regulaminami sejmu i senatu
Uchwały i rozporządzenia podlegają kontroli, co do zgodności ich z obowiązującym prawem. TK orzeka co do zgodności uchwał i rozporządzeń z konstytucją i umowami międzynarodowymi
Akty prawa miejscowego
Są źródłami powszechnie obowiązującego prawa na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Akty prawa miejscowego są wydawane na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie
Podmioty wydające te akty to:
Organy samorządu terytorialnego
Niezespolona administracja samorządowa
Terenowe organy administracji rządowej
Wchodzą w życie po publikacji w wojewódzkim dzienniku urzędowym, prowadzonym przez wojewodę
Do kontroli tych aktów z punktu widzenia zgodności z ustawami upoważnione są sądy administracyjne i NSA
Rodzaje aktów:
Przepisy wykonawcze – rozporządzenia (wojewoda), uchwały (Rada gminy, Rada powiatu, Sejmik wojewódzki).
Przepisy strukturalno-organizacyjne – statuty, regulaminy. Wydawane przez Radę gminy i wojewodę
Przepisy porządkowe - przepisy te mogą być wydawane, jeżeli jest to niezbędne dla ochrony zdrowia lub życia obywateli oraz dla zapewnienia porządku spokoju i bezpieczeństwa publicznego, ale tylko w kwestiach, które nie zostały uregulowane w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązującego prawa. Są to Uchwały (Rada Gminy, Powiatu) i Zarządzenia (Wójt, Prezydent Miasta, Wojewoda, Zarząd Powiatu)
Zwyczajowe prawo konstytucyjne, zwyczaj konstytucyjny, precedens
Prawo zwyczajowe – normy wykształcone w drodze długotrwałej, jednolitej praktyki. Towarzyszy mu powszechne przekonanie o jego normatywnym charakterze. Spotykane w systemie common law.
Normy prawa zwyczajowego mogą być źródłem prawa konstytucyjnego, gdy dotyczą kwestii nieuregulowanej normami należącymi do gałęzi prawa konstytucyjnego. Prawo stanowione może uznać normy prawa zwyczajowego za formalne źródła prawa (np. przepisy porządkowe można ogłaszać w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie)
Zwyczaj konstytucyjny – Praktyka powtarzającego się zachowania w dziedzinie stosunków związanych z zagadnieniami konstytucyjnymi, o trwałym charakterze. Przykłady:
Zasada dyskontynuacji prac parlamentu po przeprowadzeniu wyborów
Zarządzenie przerwy w obradach na żądanie klubu
Wygłaszanie przemówienia inaugurującego przez Marszałka Seniora i Marszałka Sejmu (Senatu)
Wybieranie sekretarzy spośród najmłodszych wiekiem posłów (senatorów)
Podział miejsc w Sali obrad Sejmu (senatu) na prawicę i lewicę
Uderzenie przez Marszałka Sejmu (Senatu) trzy razy laską na znak otwarcia i zamknięcia obrad izby
Precedens konstytucyjny – źródło powstania zwyczaju konstytucyjnego. Świadome, jednorazowe rozstrzygnięcie pewnego zagadnienia, z zamiarem utrwalenia tego typu praktyki. Np.: obowiązek podania się do dymisji Rady Ministrów na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu. Praktykę tę zapoczątkował premier Jan Krzysztof Bielecki w 1991 roku. Dopiero Mała Konstytucja z 1992 i współczesna wprowadziła taki obowiązek
Tryb uchwalania obowiązującej Konstytucji RP
23 kwietnia 1992 r. – Ustawa konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP. Według niej:
Inicjatywa – prezydent, Komisja Konstytucyjna ZN, grupa 56 członków ZN
Konstytucje uchwali Zgromadzenia Narodowe
Utworzenie Komisji Konstytucyjnej ZN
Przewidziany czas na składanie projektów – 6 miesięcy
Swoje projekty wnieśli: Senat I kadencji, SLD, Unia Demokratyczna, PSL + Unia Pracy, Prezydent, Konfederacja Polski Niepodległościowej, Porozumienie Centrum (zostało wycofane). Żaden z projektów nie był poddany pierwszemu czytaniu na posiedzeniu Zgromadzenia Narodowego
31 maja 1993 r. – Wałęsa rozwiązuje parlament
22 kwietnia 1994 – Ustawa konstytucyjna – nowelizacja tej z 92 roku. Według niej:
Możliwość przeprowadzenie referendum przedkonstytucyjnego (w celu zapytania obywateli jakie rozwiązania chcieli by widzieć).
Inicjatywę ustawodawczą ma też grupa 500 tys. Obywateli
Kontynuacja prac nad projektami już wniesionymi
Wrzesień 1994 - odbyło się w Zgromadzeniu Narodowym pierwsze czytanie tych projektów, następnie wszystkie projekty trafiły do Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego (46 posłów 10 senatorów) w celu przygotowania jednolitego projektu. Prace Komisji doprowadziły 16 stycznia 1997 do przyjęcia sprawozdania zawierającego tekst Konstytucji w formie tekstu jednolitego
Przełom 1996/1997 - zbudowano porozumienia czterech ugrupowań parlamentarnych (PSL, SLD, UP, UW), co pozwoliło na uzyskanie większości 2/3 zarówno w Komisji Konstytucyjnej, jak i w Zgromadzeniu Narodowym
22 marca 1997 – odbyło się drugie czytanie, w którym uchwalono parlamentarny tekst Konstytucji. Następnie swoje poprawki zgłosił prezydent, a Zgromadzenie rozpatrzyło je i w trzecim czytaniu uchwaliło ostateczny tekst Konstytucji 2 kwietnia 1997
Referendum konstytucyjne wyznaczono na 25 maja 1997. Przy skromnej frekwencji (niewiele ponad 42% uprawnionych) Konstytucja została zaakceptowana, choć skąpą większością głosów
Sąd Najwyższy stwierdził w dniu 15 lipca 1997 ważność referendum. W dniu 16 lipca Konstytucja została ogłoszona w Dzienniku Ustaw, weszła w życie po upływie 3 miesięcy od jej ogłoszenia tj. 17 października 1997
Historia
Prowizorium Konstytucyjne 1918-1921
W okresie I Wojny Światowej powstawały organizacje quasi-rządowe. Pod koniec wojny były to: Rada Regencyjna Królestwa Polskiego w Warszawie, Polska Komisja Likwidacyjna w Krakowie, Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej w Lublinie, Komitet Narodowy w Paryżu oraz Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego w Cieszynie. Istniała również Tymczasowa Rada Stanu Królestwa Polskiego w Warszawie.
Pierwszą władzą suwerenną była władza Józefa Piłsudskiego z 1918 roku. Podporządkowały się jej wszystkie organizacje quasi-rządowe działające na ziemiach polskich.
Aktem stwarzającym ramy prawne tymczasowego ustroju państwowego był wydany przez Piłsudskiego dekret z 22 listopada 1918 roku o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej (cechy aktu oktrojowanego). Stanowił on, że najwyższą władze w państwie sprawuje Piłsudski jako Tymczasowy Naczelnik Państwa. Powoływał rząd, który tylko przed nim ponosił odpowiedzialność. On zatwierdzał rządowe projekty ustawodawcze
Sejm Ustawodawczy – 20 lutego 1919 roku uchwalił drugą Małą Konstytucję, uchwałę o powierzeniu Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa, który był przedstawicielem państwa i najwyższym wykonawcą uchwał Sejmu w sprawach cywilnych i wojskowych. Nie miał prawa inicjatywy ustawodawczej, weta ustawodawczego i rozwiązania Sejmu. Łączył urząd Naczelnika Państwa ze stanowiskiem Naczelnego Wodza. Był przewodniczącym Rady Obrony Państwa (najwyższego organu ustawodawczego i wykonawczego decydującego w sprawach wojny z Rosją Radziecką). Sejm Ustawodawczy był władzą suwerenną i ustawodawczą. Rząd ponosił odpowiedzialność tylko przed Sejmem, tak samo jak Naczelnik Państwa.
Ustawa Konstytucyjna z 15 lipca 1920 – Zawierała Statut Organiczny Województwa Śląskiego. Województwo to miało własny parlament – Sejm Śląski oraz organy administracyjne – wojewodę i pod jego przewodnictwem Radę Wojewódzką wybraną przez Sejm Śląski. Miało też odrębny skarb i policję
Konstytucja marcowa
Prezydent – wybierany na 7 letnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe bezwzględną większością głosów. Miał prawo:
Odwołać rząd
Zwołać obrady sejmowe
Obsadzać funkcje wojskowe
Posiadał najwyższą zwierzchność nad siłami zbrojnymi
Nie był dowódcą naczelnym w czasie wojny, mógł jednak wypowiedzieć wojnę i zawrzeć pokój za uprzednią zgodą Sejmu
Miał prawo darowania i łagodzenia kar
Pełnił funkcję reprezentacyjną
Akt prawny podpisany przez prezydenta nabierał mocy po podpisaniu go przez premiera i odpowiedniego ministra (kontrasygnata)
Brak uprawnień ustawodawczych
W razie popełnienia przestępstwa, prezydent mógł być sądzony tylko na wniosek Sejmu przez Trybunał Stanu.
Rada Ministrów – odpowiedzialna politycznie (możliwość udzielenia wotum nieufności całej RM lub jednemu z jej członków. W przypadku uchwalenia wotum cała RM lub jeden członek musiał ustąpić) i konstytucyjnie (możliwość stawiania członków RM przed Trybunałem Stanu. Uchwała w tej sprawie musiała być podjęta 3/5 głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów) przed sejmem
Organy władzy ustawodawczej:
Sejm (444 posłów) i Senat (111 senatorów).
Wyłaniany był w drodze pięcioprzymiotnikowych wyborów. Kadencja obu izb wynosiła pięć lat i była wspólna – rozwiązanie Sejmu oznaczało rozwiązanie Senatu.
Inicjatywa ustawodawcza przysługiwała Sejmowi i rządowi. Projekt ustawy uchwalony przez Sejm przekazywany był Senatowi do rozpatrzenia
Ustawę uważano za uchwaloną gry:
Senat wyraził zgodę na jej projekt przed upływem 30 dni
Senat w ciągu 30 dni nie zapowiedział podniesienia zarzutów przeciwko projektowi
Senat nie zwrócił zmienionego projektu w ciągu następnych 30 dni
Sejm uchwalił zmiany zaproponowane przez Senat
Sejm odrzucił większością 55% głosujących zmiany zaproponowane przez Senat
Gdy Senat odrzucał całość projektu ustawy, prace nad nim nie były podejmowane w Sejmie
W Sejmie istniało rozbicie polityczne, które powodowało, że nie był on w stanie wyłonić trwałej większości niezbędnej do rządzenia państwem.
Nowela sierpniowa z 2 sierpnia 1926 roku:
Wprowadzono sankcje za korupcję parlamentarną
Wprowadzono wiążące terminy prac nad budżetem w izbach ustawodawczych
Wyposażono Prezydenta w prawo rozwiązania izb ustawodawczych przed upływem kadencji na wniosek rządu i pozbawiono Sejm prawa do samorozwiązania
Wyposażono Prezydenta w prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy z upoważnienia Konstytucji i ustawy
Wprowadzono ograniczenie dla Sejmu, polegające na tym, że wniosek o wotum nieufności dla rządu lub jego członków nie mógł być poddany głosowaniu na tym posiedzeniu, na którym został zgłoszony
Konstytucja kwietniowa
Przekształcenie państwa indywidualistycznego w państwo społeczne (teoria solidaryzmu społecznego)
Prezydent – otrzymał władzę zwierzchnią względem parlamentu i rządu, jednolitą i niepodzielną. Był odpowiedzialny przed „Bogiem i Historią”. Konstytucja nadała mu prerogatywy niewymagające kontrasygnaty odpowiednich ministrów. Mógł:
Mianować premiera i ministrów
Zwoływać i rozwiązywać Sejm i Senat i wyznaczać terminy ich sesji
Powoływać 1/3 senatorów
Posiadał prawo wskazania następcy w czasie wojny
Mianowania lub odwołania Naczelnego Wodza
Dysponował prawem łaski, wydawania dekretów w czasie wojny, zarządzenia powszechnego głosowania
Pełnił funkcję reprezentacyjną w stosunkach międzynarodowych i posiadał zwierzchność nad siłami zbrojnymi
Miał przywilej nieodpowiedzialności za wydane przez niego akty urzędowe
Wybory prezydenckie – organem wybierającym Prezydenta RP było Zgromadzenie Elektorów, składające się z:
5 wirylistów – Marszałka Sejmu, Senatu, Premiera, Pierwszego prezesa Sądu Najwyższego, Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych
75 elektorów wybranych „spośród obywateli najgodniejszych” w 2/3 przez Sejm i w 1/3 przez Senat.
Jeśli jednak ustępujący prezydent zgłosi swojego kandydata, wówczas następuje głosowanie powszechne. Kadencja długości 7 lat.
Rada Ministrów – mianowany przez prezydenta, posiadał domniemanie kompetencji, czyli kierował sprawami niezastrzeżonymi dla innych organów władzy. Konstytucja przewidywała wzmocnienie pozycji premiera, który miał reprezentować rząd na zewnątrz, kierować jego pracami i ustalać ogólne zasady polityki państwa.
Odpowiedzialny politycznie przed prezydentem, który mógł odwołać rząd w dowolnym momencie
W przypadku wotum nieufności wobec rządu udzielanego przez obie izby, prezydent mógł albo odwołać rząd albo rozwiązać parlament. W tym drugim przypadku rząd pełnił dalej swe obowiązki
Parlament:
Sejm (208 posłów) wyłaniany w drodze czteroprzymiotnikowych wyborów (bez zasady proporcjonalności).
Senat (96 senatorów) w 1/3 powoływany przez Prezydenta, a w pozostałej części wyłaniany w wyborach pośrednich.
Senatorów wybierały wojewódzkie kolegia wyborcze, natomiast prawo wybierania delegatów do tych kolegiów przysługiwało obywatelom z tytułu zasług, wykształcenia lub zaufania.
Kadencja izb została utrzymana na poziomie 5 lat.
Konstytucja nie posiadała rozdziału o prawach i obowiązkach obywatelskich.
Emigracja:
Naczelne organy państwowe internowane w Rumunii przekazały władzę polskim politykom znajdującym się we Francji. Odbyło się to zgodnie z konstytucją.
Aktem niemającym charakteru prawnego, lecz tylko polityczny była umowa paryska, na mocy której Prezydent swoje prerogatywy wykonać miał wspólnie z rządem Organem Quasi-parlamentarnym była Rada Narodowa RP powołana w 1939 roku
Prowizorium konstytucyjne 1944-1952
1 stycznia 1944 – utworzenie Krajowej Rady Narodowej. Jej trzon stanowili członkowie Polskiej Partii Robotniczej.
21 lipca 1944 – utworzenie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, jako organ władzy wykonawczej, przekształcony później w Rząd Tymczasowy. W czerwcu 1945 roku utworzono Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, w skład której weszli przedstawiciele zachodniej emigracji. Krajowa Rada Narodowa liczyła 444 posłów, a jej członkostwo nabywano drogą delegacji i kooptacji. Kierowniczym organem KRN było jej Prezydium. Wytaczało ono kierunki polityki rządu, podejmowało uchwały zobowiązujące go do ich realizacji i kontrolowało go za pośrednictwem Biura Kontroli.
Ustawa KRN z kwietnia 1946 – głosowanie ludowe w formie trzech pytań:
Zniesienie Senatu
Utrwalenie w Konstytucji ustroju gospodarczego opartego na przeprowadzonych już reformach
Utrwalenie granic na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej.
Wyniki były sfałszowane
Prezydent według Małej Konstytucji 1947 – wybierany na 7 lat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej 2/3 ustawowej liczby posłów. Sprawował urząd na zasadach określonych w Konstytucji Marcowej oraz był przewodniczącym Rady Gabinetowej (Rady Ministrów zwołanej przez Premiera dla rozpatrzenia sprawy wyjątkowej na życzenie Prezydenta) oraz przewodniczącym Rady Państwa
Rząd według Małej Konstytucji 1947:
składał się z Prezesa Rady Ministrów i ministrów tworzących Radę Ministrów
Rada Ministrów działała na zasadach określonych w Konstytucji Marcowej
Rada Ministrów miała prawo do wydawania dekretów z mocą ustawy na podstawie ustawy upoważniającej uchwalonej przez Sejm z wyjątkiem: zmiany konstytucji, ordynacji wyborczej, spraw kontroli państwowej, odpowiedzialności Prezydenta i ministrów, spraw budżetowych i monetarnych, poboru rekruta i ratyfikacji umów międzynarodowych.
Przyjęto zasadę domniemania kompetencji Rządu
Prawo inicjatywy ustawodawczej:
Rada Państwa
Rada Ministrów
10 posłów
Mała Konstytucja z 1947 zawierała odniesienia do ustawodawstwa zwykłego w sprawie:
Określenia organizacji wewnętrznej i uprawnień RM oraz zakresu działania ministrów
Ustalenia trybu i zakresu działania organów właściwych do orzekania o legalności aktów administracyjnych w zakresie administracji publicznej
Powołania organów władzy do orzekania o odpowiedzialności konstytucyjnej Prezydenta RP i ministrów
Przejęcie przez sądownictwo powszechne całego wymiaru sprawiedliwości
Konstytucja PRL
Między niektórymi zasadami zachodziła sprzeczność, np. wynikająca z zasady ludowładztwa nadrzędność Sejmu w systemie organów państwowych nie mogła być w praktyce realizowana wobec przyjęcia kierowniczej roli PZPR, urzeczywistnianej głównie za pośrednictwem rządu i Rady Państwa.
Odrzucono zasadę podziału władz i przyjęto zasadę jednolitości władzy państwowej
Zbudowano nowy system organów państwowych:
Organy władzy państwowej (Sejm, Rada Państwa i rady narodowe)
Organy administracji państwowej (Rada Ministrów, premier, ministrowie, przewidziane w ustawach komisje i komitety, Prezes NIK, prezydia rad narodowych, naczelnicy gmin i powiatów, wojewodowie i prezydenci województw miejskich oraz inne organy administracji państwowej przewidziane w ustawach)
Organy sądowe i prokuratorskie
W latach 1957-1976 i od 1980 pion organów kontroli państwowej (NIK)
Od 1982 Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu
Prezydent – zniesiono urząd. Jego kompetencje przejęła Rada Państwa powołana w Małej Konstytucji 1947 roku. Był to kolegialny organ naczelnej władzy państwowej RP i PRL w latach 1947-1989. Łączyła kompetencje władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. W latach 1952 – 1989 pełniła obowiązki kolegialnej głowy państwa oraz zapewniała ciągłość najwyższego kierownictwa państwowego w związku z sesyjnym trybem pracy Sejmu. Rada działała do 19 lipca 1989, dnia wyboru Jaruzelskiego na Prezydenta PRL.
Rada Państwa
Radę Państwa wybierał ze swojego grona Sejm na pierwszym posiedzeniu w składzie: Przewodniczący Rady Państwa, 4 zastępcy Przewodniczącego, Sekretarz Rady Państwa i 11 członków. Po upływie kadencji Sejmu Rada Państwa działała do wyboru Rady Państwa przez nowo obrany Sejm
Rada Państwa podlegała w całej swojej działalności Sejmowi, działała na zasadzie kolegialności.
Na zewnątrz Radę reprezentował Przewodniczący lub jego zastępca.
W okresie między sesjami Sejmu, Rada Państwa wydawała dekrety z mocą ustawy, które były przedstawiane Sejmowi na najbliższej sesji do zatwierdzenia.
Mogła dokonywać zmian w składzie Rady Ministrów. Dokonywała również wykładni prawa
Sprawowała zwierzchni nadzór nad radami narodowymi, przysługiwała jej inicjatywa ustawodawcza
Przewodniczący Rady podpisywał ustawy uchwalone przez Sejm i zarządzał ich ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.
Sejm:
Początkowo jeden poseł przypadał na 60 tys. Mieszkańców, od 1960 liczył 460 posłów
Wybierany w drodze czteroprzymiotnikowych wyborów (bez zasady proporcjonalności) na czteroletnią kadencje
Mandat poselski był imperatywny, lecz w praktyce nie było wypadku odwołania posła przez wyborców
Inicjatywa ustawodawcza przysługiwała Radzie Państwa, Radzie Ministrów i posłom
Obrady okrągłego Stołu:
6.2-5.4 1989
Przywrócenie Solidarności do legalnej działalności
Przyśpieszone wybory do Sejmu i Senatu (przywrócenie Senatu)
Wybory do Sejmu miały przynieść stronie rządzącej 65% mandatów, a opozycji 35% (Sejm kontraktowy). Wybory do senatu były w pełni demokratyczne
Przywrócenie instytucji Prezydenta, wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe
Nowela kwietniowa:
Zrezygnowano z sesyjnego trybu pracy parlamentu, wprowadzając system permanentny
Nowelizacja przywróciła Senat, KRS, Rzecznika Praw Obywatelskich
Przywrócono urząd Prezydenta, jednak Sejm zachował prawo powoływania Rady Ministrów i jej członków
Prezydent :
- Prezydent mógł występować do Sejmu z wnioskiem o powołanie lub odwołanie premiera, natomiast w okresach między kadencjami Sejmu na wniosek premiera mógł dokonywać zmian w rządzie.
- Wybierany na 6letnią kadencję.
- Miał uprawnienia reprezentacyjne, prawo do zwołania pierwszego posiedzenia Sejmu, desygnacja kandydata na premiera, prawo niepodpisywania ustawy uchwalanej przez obie izby, nadzór nad radami narodowymi
- Miał prawo do rozwiązania Sejmu gdy w ciągu 3 miesięcy nie powołał rządu i nie przyjął budżetu lub podjął uchwalę lub ustawę uniemożlwiającą głowie państwa wykonywanie jej konstytucyjnych uprawnień
- Miał prawo weta ustawodawczego obalanego przez Sejm większością 2/3 głosów
- Nie ponosił odpowiedzialności politycznej, mógł być pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej
Ordynacja wyborcza:
- Wybory miały być powszechne, równe, tajne i bezpośrednie.
- Wybory do Sejmu i Senatu miały być przeprowadzone w dwóch turach. Uzyskanie mandatu poselskiego w pierwszej turze było możliwe po uzyskaniu bezwzględnej większości głosów w okręgu wyborczym.
- 65% mandatów w izbie niższej (299 z 460) przyznano Komisji Rządzącej z PZPR na czele. Pozostałe 35% mandatów (161 z 460) poddano pod wybory powszechne (z czego wszystkie przypadły opozycji).
- W każdym okręgu wyborczym co najmniej 1 mandat zagwarantowano dla kandydatów bezpartyjnych.
- Senat w liczbie 100 senatorów miał być wyłoniony w całkowicie wolnych i demokratycznych wyborach.
- Kadencja Senatu upływała wraz z kadencją Sejmu. Rozwiązanie Sejmu pociągało koniec kadencji Senatu
Senat:
- Senat odgraniczał się do ustawodawstwa.
- Uzyskał prawo inicjatywy ustawodawczej, współudział w uchwalaniu ustaw, prawo do ponownego rozpatrzenia ustawy niepodpisanej przez prezydenta.
- Jego propozycje dotyczące wniesienia poprawek do ustawy lub odrzucenia jej w całości mogły być przyjęte przez Sejm zwykłą większością głosów lub odrzucone większością 2/3 głosów
Sejm:
- Prezydium Sejmu miało prawo do zwoływania posiedzeń, poza pierwszym posiedzeniem zwoływanym przez prezydenta,
- powoływanie rządu, uchwalanie budżetu,
- brak możliwości wydawania dekretów z mocą ustawy,
- mógł się rozwiązać mocą własnej uchwały
- najwyższy organ władzy państwowej
Zgromadzenie Narodowe – zwoływane dla dokonania wyboru prezydenta, postawienia go w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu lub uznania go za trwale niezdolnego do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia
Nowela grudniowa:
29 grudzień 1989
Przywrócono tradycyjną nazwę państwa
Skreślono wstęp do Konstytucji i jej rozdział drugi (Ustrój społeczno-gospodarczy)
Gruntownie przeredagowano rozdział pierwszy (usunięto zasady przewodniej roli PZPR i przyjaźni z ZSRR, wprowadzono zasadę państwa prawnego i zasadę równouprawnienia form własności)
Podporządkowano prokuraturę Ministrowi Sprawiedliwości
Zlikwidowano rady narodowe wprowadzając w ich miejsce samorząd terytorialny (marzec 1990)
Prowizorium konstytucyjne 1992-1997
Prezydent według Małej Konstytucji z 17 października 1992 – wybierany przez Naród w wyborach pięcioprzymiotnikowych. Jeśli żaden z kandydatów nie uzyska większości bezwzględnej, to 14 dni później zarządza się II turę głosowania, w której biorą udział 2 kandydaci, którzy w I turze uzyskali największą liczbę głosów. Jest wybierany na 5 letnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz. Kadencja liczy się od momentu objęcia przez niego urzędu. Prezydentem może być obywatel polski, który ukończył 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych. Kompetencje:
Ogólne kierownictwo w zakresie spraw zagranicznych
Ratyfikuje umowy międzynarodowe (o czym informuje Parlament)
Sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa państwa
Najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych, może wprowadzić stan wojenny, wyjątkowy i zarządzić powszechną mobilizację
Może zwracać się z orędziem do Sejmu i Senatu
Wnioskuje o powołanie prezesa NBP
Nadaje obywatelstwo polskie, stosuje prawo łaski, mianuje sędziów na wniosek KRS, nadaje ordery i odznaczenia.
Za naruszenie Konstytucji lub ustaw może być postawiony w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu na wniosek ¼ ogólnej liczby członków Zgromadzenia Narodowego (uchwała podjęta większością 2/3 składu ZN). Wydaje rozporządzenia i zarządzenia w celu wykonywania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upoważnień, jego akty prawne wymagają kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów
Rząd według Małej Konstytucji z 17 października 1992 – wzmocniła się jego pozycja przez wprowadzenie:
Domniemania jego kompetencji
Rządowych rozporządzeń z mocą ustawy
Inicjatywy pilnych rządowych projektów ustaw
Parlament:
Sejm przestał mieć rangę najwyższego organu władzy państwowej.
Utrzymano dotychczasową liczebność izb ustawodawczych i ich kadencje
Złagodzono wymogi konieczne do odrzucenia poprawek senackich przez Sejm, który mógł to uczynić już tylko bezwzględną większością głosów
Przyjęto, że w Sejmie głosuje się zawsze za odrzuceniem stanowiska Senatu
Wotum nieufności:
Destruktywne wotum nieufności:
Konstytucja marcowa i Mała Konstytucja z 1992
Uchwała Sejmu wyrażająca dezaprobatę dla dotychczasowej pracy rządu
Powoduje 2 skutki – rząd powinien podać się do dymisji, prezydent ma obowiązek tę dymisję przyjąć. Później należy powołać nowy rząd
Konstruktywne wotum nieufności:
Mała Konstytucja z 1992
Pochodzi z RFN (1949)
W takiej uchwale są zawarte 2 decyzje – wotum nieufności dla danego rządu oraz jednoczesny wybór nowego premiera z imienia i nazwiska.
Może gwarantować stabilizację rządu
Obecna Konstytucja – artykuł 158
Indywidualne wotum nieufności – wyrażane wobec pojedynczego członka rządu (art. 159)
Konstytucyjne zasady ustroju
Zasady ustroju (inaczej zasady naczelne, zasady konstytucyjne, konstytucyjne zasady ustroju, konstytucyjne zasady naczelne) - są to podstawowe rozwiązania zamieszczone w ustawie zasadniczej, które regulują podstawy ustroju społecznego, politycznego i gospodarczego państwa.
Katalog zasad ustrojowych – Zasady te zawarte są w rozdziale I Konstytucji RP, katalog wciąż ma charakter otwarty a w ustalaniu tego katalogu bierze udział Trybunał Konstytucyjny, który poprzez orzecznictwo nie tylko nadaje treść poszczególnym zasadom, określa ich znaczenie i rolę ale także wyprowadza nowe zasady z już obowiązujących
Pojęcie ustroju państwa jest szerokie, jest to ustrój polityczny, społeczny i gospodarczy:
ustrój polityczny to struktury procesu realizowania władzy publicznej
ustrój społeczny mówi o poszczególnych klasach, grupach i jednostkach oraz ich miejscu, roli, prawach i obowiązkach w państwie i społeczeństwie
ustrój gospodarczy określa stosunek państwa do własności i procesów gospodarczych
Zasada republikańskiej formy rządów:
Termin Rzeczpospolita stosowany jest zarówno jako określenie nazwy państwa, jak i określenie jego ustroju politycznego
Państwo jest wartością społeczną, wspólnotą, która nie tylko przyznaje obywatelom określone uprawnienia ale także ustanawia określone obowiązki wobec państwa.
Podstawowe obowiązki wobec państwa – wierność Rzeczpospolitej, troska o dobro wspólne, przestrzeganie prawa i obrona Ojczyzny
O republikańskiej formie rządów decyduje sposób obsadzania najwyższych organów władzy w państwie (w drodze wyborów powszechnych i bezpośrednich (rzadziej pośrednich), na określoną kadencję i według procedury określonej przepisami konstytucyjnymi
Zasada jednolitości państwa (państwa unitarnego)
Podział wewnętrzny na województwa, powiaty i gminy ma wyłącznie charakter administracyjny.
W państwie unitarnym władza suwerenna obejmuje swoim zakresem cały obszar
Taka forma państwa charakteryzuje się jednolitym systemem prawnym na czele z konstytucją i jednolitym systemem sądowym
Inne formy państwa: konfederacje i państwa federalne. Opierają stosunki między lokalnymi i centralnymi organami związku na zasadach samorządu i wspólnie sprawowanej władzy
Państwo federalne – wiele państw, które ograniczyły swoją suwerenność na rzecz powołanego przez siebie państwa. Rząd i państwo posiada formalnie, najczęściej konstytucyjnie wydzielony zakres władzy, przy czym władza delegowana jest przez naród, z którym państwa i rząd mają bezpośrednie relacje władcze.
Konfederacja – związek państw niezależnych, które powołały wspólne organy do określonych celów. Opiera się na umowie międzynarodowej państw. Słaba forma organizacji rządu centralnego i brak bezpośredniej jurysdykcji nad obywatelem
Zasada suwerenności narodu:
Pojęcie suwerenności narodu - Naród jest podmiotem władzy zwierzchniej w Polsce. Władza zwierzchnia do narodu należy oraz, że naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio
Suwerenność państwa - jest pojęciem oznaczającym stan państwa zdolnego do nieskrępowanego niczym i przez nikogo samodzielnego decydowania we wszystkich sprawach go dotyczących ze sfer – politycznej, militarnej, ekonomicznej i społecznej
Niepodległość państwa definiowana w Konstytucji uwydatnia niezależność Rzeczpospolitej od innych państw w sprawach wewnętrznych oraz taką samą niezależność w stosunkach zewnętrznych
Koncepcja Rousseau – źródłem i podmiotem władzy uprawnionym do stanowienia prawa jest lud. To zwierzchnictwo ludu ma charakter niepodzielny, niezbywalny a jego wola jest jedyną podstawą działania władzy wykonawczej.
Zasada przedstawicielstwa (reprezentacji):
Istotą zasady przedstawicielstwa jest wolny mandat narodu, który został wyłoniony w wyborach. Nie oznacza to, że społeczeństwo pozbawione jest bezpośredniego udziału w podejmowaniu decyzji państwowych. Dlatego z zasadą przedstawicielstwa związane są inne instytucje charakterystyczne dla demokracji bezpośredniej jak inicjatywa ludowa i referendum
Wyróżnia się dwa rodzaje mandatu – związany (imperatywny) i wolny (przedstawicielski).
Mandat imperatywny – ukształtował się w okresie monarchii stanowej. Jego istota polega na tym, że pełnomocnik, który reprezentuje wyłącznie swoich wyborców związany jest ich instrukcjami. Wyborcy mają prawo również odwołania przedstawiciela przed upływem kadencji, na którą został wybrany
Mandat przedstawicielski – Jego istota polega na tym, że przedstawiciel z chwilą wyboru staje się reprezentantem całego społeczeństwa a nie tylko swoich wyborców. Nie wiążą go instrukcje czy dyrektywy wyborców i nie może być odwołany przez nich przed upływem kadencji na jaką został wybrany
Zasada subsydiarności (pomocniczości):
Jej istota polega na realizacji reguły, według której zadania, które mogą być wykonywane przez jednostki niższego rzędu nie powinny być powierzane jednostkom wyższego rzędu. Dopuszczalne jest to jedynie wówczas, gdy jednostki rzędu wyższego wykonują te zadania efektywniej.
Państwo ani żadna inna społeczność nie może zastępować inicjatywy i odpowiedzialności osób oraz instytucji pośrednich. Jej istota w związku z tym sprowadza się do udzielania pomocy aktywnym jednostkom lub grupom jednostek, jeżeli nie są one w stanie zrealizować określonych zadań
Zasada pluralizmu politycznego:
Pluralizm polityczny to taki system, który zapewnia możliwość tworzenia i działania wielu partii politycznych, uznaje ich równość, określa demokratyczną role i wyklucza system monopartyjny czy hegemoniczny.
System monopartyjny – legalnie istnieje tylko jedna partia jak w ZSRR i III Rzeszy
System hegemoniczny – istnieje więcej niż jedna partia ale partia komunistyczna sprawuje funkcje kierownicze.
System partyjny – ogół partii legalnie działających w danym państwie i wzajemnych stosunków między nimi. Rozróżnia się systemy partii dominującej, dwupartyjne i wielopartyjne. W systemie partii dominującej, jedna partia uzyskuje w demokratycznych wyborach względnie trwałą przewagę pozwalającą jej samodzielnie rządzić. W systemie dwupartyjnym istnieje wiele partii, ale tylko dwie z nich mają szansę wygrać wybory i samodzielnie rządzić. W systemie wielopartyjnym istnieje wiele partii o podobnym poparciu ale zbyt słabych by samodzielnie rządzić
Partia polityczna - jest taką organizacją, której głównym celem jest udział w sprawowaniu władzy, albo samodzielne sprawowanie władzy lub Partia polityczna jest to jakaś forma zorganizowania się osób, które dostrzegają podobne sposoby rozwiązania problemów społecznych, które organizują się po to aby w założony przez siebie sposób dochodzić do sprawowania władzy i realizować tę władzę poprzez przyjmowane przez siebie programy
Funkcje partii politycznych:
- artykulacyjna – kształtowanie i wyrażanie opinii poszczególnych grup społecznych
- wyborcza – czynne uczestniczenie w wyborach
- integracyjna – integrowanie grup społecznych wokół programów danej partii
- wyłanianie elit politycznych – wyznaczanie kandydatów do piastowania różnych funkcji
Zgłoszenie partii politycznej – Potrzebna jest 1000 osób, aby można ubiegać się o wpis do ewidencji partii politycznej. Ten wpis prowadzony jest przez sąd okręgowy w W-wie. Do wniosku o wpis (rejestrację w sądzie) musi być dołączony: statut partii oraz Wykaz zawierający imiona, nazwiska, adresy, nr ewidencyjny PESEL, własnoręczne podpis osoby popierającej zgłoszenie danej partii (>18 l. pełną zdolnością do czynności prawnych. Sąd rejestracyjny powinien dokonać rejestracji partii politycznej po sprawdzeniu czy są spełnione wszystkie wymogi ustawy o partiach politycznych
Partie polityczne z momentem zarejestrowania uzyskuje osobowość prawną. ma zakazu funkcjonowania partii nie zarejestrowanej, nie mają one tylko podmiotowości prawnej, a jej możliwość działania w życiu publicznym jest mocno ograniczona (np. prawo zgłaszania kandydatów w wyborach mają tylko partie zarejestrowane
Wykreślenie partii z ewidencji:
- jeśli dokona zmian w statucie bez powiadomienia sądu najpóźniej w ciągu 14 dni od ich dokonania, nie powiadomi sądu o zmianie siedziby, zmianie w składzie reprezentujących ją organów i nie złoży wyjaśnień na żądanie sądu prowadzącego ewidencję wyjaśnień lub nie uzupełni danych w terminie wskazanym przez sąd
- Gdy TK wyda orzeczenie o sprzeczności celów lub zasad działania partii z Konstytucją
- Nie złoży Sejmowi do 31 marca informacji o źródłach finansowania w roku poprzednim, a następnie mimo wezwania nie złoży takiej informacji w terminie trzech miesięcy
Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych których program lub działalność zakłada lub dopiszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę pańśtwa
Samorozwiązanie partii – Uchwałę o samorozwiązaniu i wyznaczeniu likwidatora właściwy organ partii przesyła sądowi. W przypadku nieustanowienia likwidatora czyni to sąd. Po zakończeniu likwidacji sąd wydaje postanowienie o wykreśleniu wpisu partii politycznej z ewidencji.
Finansowanie partii politycznych – składki członkowskie, darowizny, spadki, dochody z majątku, dotacje i subwencje. Subwencje – do niej mają prawo partie polityczne, które uzyskały w wyborach do sejmu tworząc samodzielnie komitet wyborczy 3% ważnych głosów lub 6% w ramach koalicji wyborczej.
Zasada decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego:
Organy zdecentralizowane cechuje samodzielność i niezawisłość. Samodzielność rozumiana jest jako wyposażenie organu w prawo do względnie samodzielnego działania w dopuszczlanych ustawowo granicach a także jako niezależność od administracji rządowej. Niezawisłość oznacza wolność od ingerencji organów wyższych w zakresie szerszym niż dopuszczają to ustawy
Granice decentralizacji – zasada jednoltiości RP, dobra wspólnego i obywatelskie prawo do dobrej administracji.
Zasada samorządu terytorialnego – samorząd terytorialny jest koniecznym składnikiem struktury demokratycznego państwa prawnego. Samorząd jest wykonawcą funkcji państwowych, przez co jest także współodpowiedzialny przez państwo.
Zasada społecznej gospodarki rynkowej - Zakres ingerencji państwa w problematykę gospodarczą
Nasza konstytucja przesądza o formie gospodarki stanowiąc, że jest to społeczna gospodarka rynkowa (art. 20 konstytucji
Społeczna gospodarka rynkowa – państwo powinno dbać o gospodarkę, ale nie powinno wkraczać we własność prywatną. Państwo aktywnie uczestniczy w społecznej gospodarce. Państwo jest znacznym podmiotem tej gospodarki, ale zarazem ma nie być naruszony sam mechanizm rynkowy jako regulator
Społeczna gospodarka rynkowa oparta jest na 3 elementach: wolność, własnośc prywatna, solidarność, dialog i współpraca
Własność prywatna - stanowi podstawę ustroju gospodarczego, jest to wskazówka dotycząca proporcji udziału poszczególnych rodzajów własności w ustroju gospodarki państwa. Powinna stanowić ponad 50% własności. Dopuszcza się wywłaszczenie każdej własności, jeżeli dokonywane jest na cele publiczne, za słuszne odszkodowanie. Słuszne odszkodowanie to równowartość własności. Przed wywłaszczeniem prowadzone są negocjacje
Wolność gospodarcza - Wolność ta oznacza swobodę podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej w dowolnie wybranych formach prawnych oraz na zasadzie samodzielności. Wolność obejmuje wolności rodzaju - Wolność wykonywania wybranej działalności gospodarczej oraz Wolność zaprzestania wykonywani wybranej działalności gospodarczej. Ograniczenie wolności działalności gosp. jest dopuszczone w drodze ustawy, i ze względu na ważny interes publiczny. Interes dotyczy funkcjonowania państwa. Ograniczenia mają w zasadzie charakter przedmiotowy z nielicznymi wymaganiami posiadania kwalifikacji
Solidarność, dialog i współpraca - Podstawą wszelkiego współdziałania społecznego jest konsens, ustalany w trakcie negocjacji wokół spraw czy problemów spornych. Konstytucja przewiduje prawo związków zawodowych, pracodawców i ich organizacji do rokowań w celu rozwiązania sporów zbiorowych oraz do zawierania układów zbiorowych pracy, a także innych porozumień
Zasada trójpodziału i równowagi władzy
Twórcami podziału władzy są John Locke i Charles Monteskiusz
Współcześnie wyróżnia się trzy aspekty podziału władzy: przedmiotowy (funkcjonalny), podmiotowy (organizacyjny) oraz personalny
Aspekt funkcjonalny (przedmiotowy) - Działalność państwa zostaje podzielona na trzy rodzajowo różne sfery działania, funkcje. Poszczególne władze nie mają w tym ujęciu charakteru samodzielnego, ale wypełniają swoje funkcje w oparciu o kompetencje przyznane im przez Konstytucję uchwaloną przez suwerena stojącego ponad nimi. Do funkcji należą:
- prawodawstwo polegające na wydawaniu ogólnie obowiązujących norm prawnych
- Wykonawstwo polegająca na wykonywaniu ustaw, ale także działanie na obszarach nie objętych regulacją ustawową
- Sądownictwo polegające na rozstrzyganiu sporów prawnych
Aspekt organizacyjny (podmiotowy) - Trzy funkcje państwa zostają podporządkowane różnym organom (grupom organów) państwowym:
- Prawodawstwo - parlamentowi
- Wykonawstwo - rządowi i podległym mu organom administracyjnym
- Sądownictwo - sądom powszechnym, szczególnym, konstytucyjnym (tam, gdzie one istnieją
Aspekt personalny - Podział władzy w aspekcie organizacyjnym byłby nieskuteczny, gdyby ta sama osoba (grupa osób) mogła piastować stanowiska w różnych organach państwowych spełniających różne funkcje. Wiąże się to z zasadą incompatibilitas
Równowaga władz – We wzajemnych relacjach między organami państwa ze wszystkich podstawowych grup muszą być przewidziane instrumenty hamujące, które uniemożliwia nadmierną koncentrację władzy w jednym organie i zapobiegną wykonywaniu określonej sfery aktywności państwa przez organ przyporządkowany do innej grupy
Gwarancje zasady podziału i równowagi władz:
- postanowienia Konstytucji, zgodnie z którymi organom władzy ustawodawczej przysługują pewne uprawnienia władzy wykonawczej (np. dotyczące budżetu państwa)
- Organom władzy wykonawczej ustrojodawca dał kompetencje dotyczące władzy ustawodawczej (np. prawo Prezydenta do zwołania pierwszego posiedzenia Sejmu i Senatu
Zasada systemu rządów parlamentarno-gabinetowych:
System rządów - relacje, jakie zachodzą między parlamentem, głową państwa i rządem (jeśli istnieje), naczelnymi organami
Wyróżnia się 3 systemy rządów – parlamentarny, komitetowy i prezydencki
System parlamentarny (parlamentarno-gabinetowy) – opiera się na zasadach:
- istnieje dualistyczna egzekutywa
- rząd powoływany jest przez głowę państwa
- Rząd i jego członkowie ponoszą odpowiedzialność polityczną (solidarną a ministrowie indywidualną) przed parlamentem, a konstytucyjną przed izbą parlamentu lub specjalnym organem (np. Trybunałem Stanu)
- Rząd musi posiadać zaufanie większości parlamentu, w przeciwnym wypadku zobowiązany jest ustąpić
Minister bez teki - nie stoi na czele żadnego resortu, premier powierza mu zadanie, ale nie jest to związane z zadaniami administracji rządowej
System kanclerski (odmiana modelu parlamentarno-gabientowego – RFN):
- Silna pozycja kanclerza jako szefa rządu i podporządkowanie mu pozostały członków gabinetu. Ministrowie podlegają więc kanclerskim wytycznym polityki, są powoływani i odwoływani na wniosek kanclerza a bez udziału parlamentu, który natomiast ma wyłączne uprawnienia do powydawania i odwoływania kanclerza
- Instytucja tzw. konstruktywnego wotum nieufności jako formy parlamentarnej odpowiedzialności kanclerza. Odwołanie kanclerza może więc nastąpić tylko w ten sposób, że parlament powoła na to stanowisko nowego kandydata bezwzględną większością głosów. W braku takiego kandydata urzędujący kanclerz ma prawne możliwości dalszego sprawowania władzy, nawet, jeśli utracił poparcie większości parlamentarnej
- Ograniczenie możliwości rozwiązania parlamentu przez egzekutywę
System prezydencki (USA):
- Monizm egzekutywy: połączenie funkcji głowy państwa z funkcją premiera
- Ministrowie (sekretarze stanu), w pełni podporządkowani prezydentowi, nie tworzą Rady ministrów znaczeniu europejskiej egzekutywy
- Prezydent nie posiada inicjatywy ustawodawczej. Parlament nie może zdymisjonować ministra ani tym bardziej prezydenta
- Prezydent ma prawo weta zawieszającego wobec ustaw i prawo wydawania rozporządzeń. Orędzia do Kongresu pozwalają prezydentowi wpłynąć na kierunki prac władzy ustawodawczej
- Prezydent oraz mianowani przez niego ministrowie ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną przed parlamentem za naruszenie konstytucji, zdradę stanu lub popełnienie innego ciężkiego przestępstwa. Prezydent nie jest politycznie odpowiedzialny przed parlamentem. Nie istnieje również instytucja kontrasygnaty
System komitetowy (Szwajcaria) - Zwany inaczej systemem rządów zgromadzenia lub systemem konwentu
- Parlament jest organem najwyższym: pod jego zwierzchnictwem znajdują się inne naczelne organy państwowe – rząd i głowa państwa
- Kreacyjna zależność rządu od parlamentu
- Parlamentarne prawodawstwo i ustalana przez parlament linia polityki państwa wykonywane są przez rząd
- Skrócenie pełnomocnictw parlamentu wyłącznie mocą własnej uchwały. Głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed upływem kadencji
- Rząd (komitet) nie ma możliwości oddziaływaniana władzę prawodawczą
- Odpowiedzialność polityczna głowy państwa przed parlamentem. Głowa państwa może być odwołana przez parlament, nie chroni go instytucja kontrasygnaty
- Uniezależnienie funkcjonowania modelu od systemu partyjnego
Zasada demokratycznego państwa prawnego
Państwo prawne formalne – zasada legalizmu oraz podziału władz i ich wzajemnego kontrolowania się
Państwo prawne materialne – działalność państwa i jego organów opiera się na szeregu idei, wartości w tym: demokratyzmu, równości, wolności i sprawiedliwości. Realizacja zasady demokratyzmu polega na kreowaniu organów przedstawicielskich w równych i wolnych wyborach oraz urzeczywistnianiu zasady pluralizmu politycznego.
Zasada legalizmu – państwo i jego organy działają w ściśle przez prawo określony sposób (na podstawie i w granicach prawa). Państwo prawne w związku z tym to takie, które rządzone jest przez prawo
Zasada demokratycznego państwa prawnego jest zasadą dynamiczną.
Do najbardziej podstawowych standardów państwa prawnego powszechnie zalicza się trzy elementy:
- Wymóg istnienia podstawy prawnej dla wszelkich poczynań państwa w stosunku do obywateli
- Poręczenie obywatelom przez państwo pewności jego prawa
- Powstrzymanie się państwa od wkraczania w sferę wolności osobistych jego obywateli oraz zagwarantowania im bezpieczeństwa prawnego
Szczegółowe zasady demokratycznego państwa prawnego:
- Zasada ochrony zaufania obywateli do państwa i stanowionego przezeń prawa
- Zasada pewności prawa
- Zasada ustawowej określoności przepisów prawa
- zasada lex retro non agit i odpowiedniego vacatio legis
- Zasada proporcjonalności
- Prawo do sądu, życia, ochrony godności człowieka i prywatności
Zasada praworządności:
Praworządność - prawno-ustrojowa zasada sposobu działania organów. Państwa. normy, instytucje, które warunkują realizację zasady praworządności. pewien stan przestrzegania prawa w danym miejscu i czasie
3 elementy praworządności: jest prawo, prawo jest przestrzegane, na straży przestrzegania prawa stoją pewne gwarancje
Praworządność w sensie formalnym - odrzucamy wartościowanie prawa, przestrzegamy go niezależnie od jego treści i jak go oceniamy
Praworządność w sensie materialnym - Powinno się przestrzegać prawo, które jest prawem dobrym, które oceniamy z punktu widzenia prawa natury. Odrzucamy prawo, które uważamy za złe, powoduje to sprzeciw wobec prawa poprzez jego nie stosowanie
Gwarancje praworządności materialne - związane z kwestią kultury politycznej, prawnej członków społeczeństwa i pewnymi elementami materialnymi takimi jak sytuacja gospodarcza państwa i jego obywateli
Gwarancje praworządności formalne - instytucje prawne lub polityczne, które stoją na straży tego, aby prawo w państwie było przestrzegane np. prawo do sądu (niezależnego i niezawisłego), Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich, Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych
Formy demokracji bezpośredniej:
Demokracja bezpośrednia — to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są bezpośrednio przez ogół wyborców bez pośrednictwa jakichkolwiek (nawet demokratycznie wyłonionych) organów państwowych
Formy demokracji bezpośredniej najczęściej stosowane w Europie:
Zgromadzenie Ludowe – jest to zebranie wszystkich uprawnionych obywateli w celu podjęcia decyzji, rozstrzygnięcia określonej kwestii
Inicjatywa ludowa (inicjatywa ustawodawcza) - Jest to uprawnienie określonej prawnie liczby narodu do wszczęcia postępowania ustawodawczego
Veto ludowe – jest to uprawnienie określonej liczby członków podmiotu zbiorowego suwerenności do występowania przeciwko uchwalonej ustawie
Konsultacje Ludowe (społeczne) – jest to wyrażenie przez suwerena opinii w określonej sprawie. Konsultacje takie nie mają charakteru wiążącego
Referendum – jest to podjęcie przez suwerena wiążącej decyzji w formie głosowania powszechnego
Plebiscyt – na gruncie międzynarodowym - głosowanie ludności jakiegoś terytorium w celu wypowiedzenia się w sprawie przynależności państwowej tego obszaru lub w celu określenia jego statusu międzynarodowego (np. plebiscyt pomiędzy Polską i Niemcami na Warmii, Mazurach i Powiślu (lipiec 1920), Górnym Śląsku (marzec 1921)) lub na gruncie polskim – wyrażenie w głosowaniu zaufania do osoby sprawującej władzę czy nawet rządzącego ugrupowania politycznego bądź koalicji
Inicjatywa ludowa:
Podział ze względu na przedmiot inicjatywy ludowej:
inicjatywa konstytucyjna — dotycząca materii konstytucyjnej
inicjatywa ustawodawcza, jeżeli dotyczy ustawodawstwa zwykłego
inicjatywa administracyjna
inicjatywa finansowa
Ze względu na formę przedstawienia wniosku wyróżniamy
inicjatywę sformułowaną — inicjatorzy przedstawiają gotowy projekt ustawodawczy. Wniosek ten, więc należy traktować jak wniesienie projektu regulacji prawnej, z czynnym uczestnictwem wnioskodawcy w dalszej części prac
inicjatywę nie sformułowaną — oznaczającą wystąpienie tylko z wnioskiem o dokonanie odpowiedniej regulacji. W tym przypadku przygotowanie projektu, jak również przeprowadzenie dalszej procedury ustawodawczej pozostawione jest właściwym organom ustawodawczym
Ze względu na zasięg terytorialny wyróżniamy inicjatywę lokalną i ogólnokrajową. Można też mówić o inicjatywie pierwotnej (oryginalna propzoycja) lub wtórnej (kontrpropozycja w stosunku do innego złożonego już projektu czy wniosku
Inicjatywa ustawodawcza:
grupa 100 tys. obywateli mających prawo wybierania do Sejmu,
Projekt ten nie może dotyczyć spraw, w których Konstytucja zastrzega prawo inicjatywy ustawodawczej dla określonych podmiotów (np. zmiana Konstytucji, ustawa budżetowa)
Komitet inicjatywy ustawodawczej:
grupa 15 obywateli, mających czynne prawo wyborcze
Wykonuje czynności związane z przygotowaniem projektu, jego rozpowszechnianiem, kampanią promocyjną i zbieraniem podpisów popierających
Ponosi on także wszelkie koszty związane z wykonaniem inicjatywy obywatelskiej
Po zebraniu 1000 podpisów obywateli popierających projekt pełnomocnik komitetu zawiadamia Marszałka Sejmu o utworzeniu komitetu. Do zawiadomienia dołącza się oprócz tych podpisów także projekt ustawy
W ciągu 14 dni od otrzymania zawiadomienia marszałek wydaje postanowienie o jego przyjęciu. Z chwilą jego wydania komitet nabywa osobowość prawną. Umotywowane postanowienie o odmowie przyjęcia zawiadomienia może być przez pełnomocnika komitetu zaskarżone do SN w terminie 14 dni od daty doręczenia. SN rozpatruje sprawę w składzie 7 sędziów w postępowaniu nieprocesowym. Od postanowienia SN nie przysługuje środek prawny
W ciągu trzech miesięcy od wydania postanowienia o przyjęciu zawiadomienia (lub postanowienia SN korzystnego dla komitetu) komitet inicjatywy ustawodawczej powinien wnieść do Marszałka Sejmu projekt ustawy wraz, z co najmniej 100 tys. podpisów popierających
Marszałek Sejmu odmawia przyjęcia projektu, gdy stwierdzi, że treść ustawy lub uzasadnienia zostały zmienione. Odmawia zaś nadania biegu projektowi, jeżeli po sprawdzeniu podpisów przez, liczba prawidłowych podpisów okaże się mniejsza niż ustawowo wymagana. Postępowanie w parlamencie w przypadku projektów obywatelskich różni się od postępowania z innymi projektami ustaw w następujących punktach:
Pierwsze czytanie projektu obywatelskiego odbywa się zawsze na posiedzeniu plenarnym Sejmu
Pierwsze czytanie projektu obywatelskiego przeprowadza się w terminie 3 miesięcy od jego wniesienia, a w razie, gdy postępowanie ustawodawcze nie zostało zakończone w poprzedniej kadencji, pierwsze czytanie odbywa się nie później niż w terminie 6 miesięcy od pierwszego posiedzenia Sejmu
Projektu obywatelskiego nie dotyczy zasada dyskontynuacji prac parlamentu przetrzymywanie projektu obywatelskiego z przyczyn politycznych i w efekcie na podstawie zasady dyskontynuacji pozostawienie go bez merytorycznego rozpoznania
Referendum:
Referendum (głosowanie ludowe) jest to forma demokracji bezpośredniej polegająca na wypowiadaniu się wyborców w formie głosowania na tematy dotyczące spraw całego państwa lub jego określonej części
Rozróżnia się referendum pod względem
zakresu terytorialnego – ogólnokrajowe i lokalne
przedmiotu – konstytucyjne, ustawodawcze, w sprawach administracyjnych
obowiązku prawnego – obligatoryjne (referendum jest jedynym prawnie dopuszczalnym sposobem przyjęcia konkretnego rozstrzygnięcia), fakultatywne (referendum stanowi tylko jedną z możliwych procedur podjęcia konkretnej decyzji
Podmiotu inicjującego referendum - inicjowane przez np. parlament, prezydenta, organ władzy wykonawczej, grupę obywateli
Etapu procedury stanowienia aktu prawnego – ante legem (poprzedzające ustanowienie danego aktu), post legem (jego przedmiotem jest akt prawny, a rolą obywateli jego przyjęcie lub odrzucenie), referendum w sprawie odrzucenia danego aktu
Skutków prawnych - rozstrzygające (stanowiące, decyzja podjęta w referendum wiąże organy państwowe) i opiniotwórcze (konsultatywne, wyrażana jest jedynie opinia obywateli, ostateczna decyzja należy do organów państwa)
Referendum ogólnokrajowe:
Po raz pierwszy sięgnięto do tej instytucji 30 czerwca 1946 roku, a przedmiotem były trzy pytania dotyczące ustroju politycznego, gospodarczego i przebiegu zachodniej granicy
Konstytucja PRL nie przewidywała instytucji referendum. Przywrócono ją dopiero w latach 80 w nowelizacji z 26 marca 1987 roku. W tym samym roku przeprowadzono referendum dotyczące spraw ekonomicznych i politycznych, jego wnik nie był rozstrzygający, bo nie zebrano wymaganej połowy uprawnionych do głosowania
Kolejnym aktem prawnym wprowadzającym referendum była ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia i 17 października 1992 roku.
18 lutego 1996 odbyły się 2 referenda zarządzone przez Prezydenta i Sejm. Dotyczyły uwłaszczenia, jednak frekwencja przekroczyła nieco ponad 30% i sprawiła, że ich wynik nie był wiążący, bo powinna przekroczyć 50%
25 maja 1997 – referendum konstytucyjne, nie wymagała frekwencji dla wiążącego wyniku
Występują trzy referenda ogólnokrajowe o charakterze fakultatywnym:
w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa
w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej
w sprawie zatwierdzenia ustawy o zmianie Konstytucji RP
Referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa:
W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa, referendum ma prawo zarządzić Sejm, uchwałą podjętą bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów i Prezydent, za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów
Wniosek o zarządzenie referendum przez Sejm może wnieść Sejm, Senat, Rada Ministrów, grupa 500 tysięcy obywateli
Rozstrzygnięcie - W odpowiedzi na postawione pytanie oddano większość ważnych głosów pozytywnych lub negatywnych, albo na jeden z zaproponowanych wariantów rozwiązań oddano najwięcej głosów
Referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej:
Ratyfikacja umowa międzynarodowej przekazującej organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach (referendum akcesyjne).
Sejm podejmuje uchwałę o wyborze referendum jako procedury wyrażania zgody bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
Po podjęciu takiej uchwały Marszałek Sejmu zawiadamia Prezydenta Rzeczypospolitej, Marszałka Senatu i Prezesa Rady Ministrów
Wynik referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy jest oczywiście wiążący wtedy, gdy weźmie w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania. Rozstrzygnięcie głosowania ma natomiast miejsce w sytuacji, w której za jednym z alternatywnych rozwiązań (zgoda lub jej brak) oddanych zostanie większość głosów. Jeżeli większość głosów ważnych oddano za odpowiedzią pozytywna Prezydent RP uzyskuję zgodę na ratyfikację umowy, w odwrotnej sytuacji nie może tego uczynić
W razie, gdy wynik głosowania nie ma wiążącego charakteru, Sejm może ponownie podjąć uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację tej umowy. Referendum musi być przeprowadzone w terminie 90 dni od dnia ogłoszenia tych aktów w Dzienniku Ustaw
Referendum konstytucyjne:
W przypadku, gdy zmiana Konstytucji dotyczyć będzie miała zasad naczelnych Konstytucji ujętych w rozdz. I, II, XII, 92 posłów, Senat lub Prezydent Rzeczpospolitej mogą żądać w terminie 45 dni od uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego
Wniosek o taki referendum kieruje się do Marszałka Sejmu, który ma obowiązek zarządzenia (niezwłocznie) przeprowadzenia referendum w ciągu 60 dni od złożenia wniosku
Po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw uchwały Sądu Najwyższego o ważności referendum, jeżeli większość opowie się za jej przyjęciem — Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi RP do podpisu ustawę o zmianie Konstytucji
Prezydent ma obowiązek podpisania jej w terminie 21 dni, a następnie zarządza jej niezwłoczne ogłoszenie w Dzienniku Ustaw
Referendum lokalne
W przypadku referendum lokalnego (samorządowego) mamy do czynienia z pełną swobodą, co do zakresu jego przeprowadzania. Referendum to może być, bowiem przeprowadzane we wszystkich sprawach dotyczących wspólnoty samorządowej
Prawo udziału w referendum lokalnym mają (warunki):
Obywatele polscy posiadający czynne prawo wyborcze
Obywatele Unii Europejskiej
18 lat
Mieszkańcy obszaru działania gminy
Wpisanie do prowadzonego w tej gminie stałego rejestru wyborców najpóźniej 12 miesięcy przed dniem wyborów
Ze względu na przedmiot regulacji referendum lokalne może mieć charakter obligatoryjny lub fakultatywny
Referendum obligatoryjne dotyczy:
Odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego
Samoopodatkowania się mieszkańców gminy na cele publiczne mieszczące się w zakresie zadań i kompetencji organów gminy
Odwołanie wójta (burmistrza lub prezydenta
W przypadku wniosku mającego na celu odwołanie przed upływem kadencji organów stanowiących samorządu lub wójta (burmistrza lub prezydenta), może on zostać złożony po upływie 10 miesięcy od dnia wyboru organu albo 10 miesięcy od dnia ostatniego referendum w sprawie jego odwołania i nie później niż na 8 miesięcy przed zakończeniem jego, kadencji
Referendum w powyższej sprawie (odwołania wójta) może się odbyć na wniosek mieszkańców oraz na podstawie uchwały rady gminy
Referendum fakultatywne dotyczy:
każdej innej sprawiu wchodzącej w zakres zadań i kompetencji organów danej wspólnoty samorządowej. Powinno ono dotyczyć problemu publicznego istotnego dla ogółu mieszkańców danego regionu
Prawo inicjatywy w zakresie przeprowadzania referendum lokalnego ma Organ stanowiący danej jednostki samorządowej, Co najmniej 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy albo powiatu i Co najmniej 5% uprawnionych do głosowania mieszkańców województwa
Gdy z inicjatywą występuje organ stanowiący jednostki samorządowej, to czyni to na podstawie uchwały podjętej bezwzględną większością swojego ustawowego składu
Inicjatorem przeprowadzenia referendum z inicjatywy mieszkańców może być:
Grupa, co najmniej 15 obywateli, którym przysługuje prawo wybierania do organu stanowiącego danej jednostki samorządowej, a w odniesieniu do referendum gminnego 5 obywateli
Statutowa struktura terenowa partii politycznej działająca w danej jednostce samorządowej
Organizacja społeczna posiadająca osobowość prawną i działająca w jednostce samorządowej
Inicjator powiadamia na piśmie przewodniczącego zarządu danej jednostki samorządowej o zamiarze wystąpienia z inicjatywą przeprowadzenia referendum, a gdy ma ono dotyczyć odwołania organu powiadamia też komisarza wyborczego
Następnie inicjator podaje do wiadomości mieszkańców przedmiot zamierzonego referendum W ciągu 60 dni od dnia powiadomienia powinien on zebrać wymaganą liczbę podpisów popierających inicjatywę
Inicjatorowi referendum przysługuje skarga do sądu administracyjnego na uchwalę organu lub postanowienie wojewódzkiego komisarza wyborczego o odrzuceniu wniosku, a także na niedotrzymanie 30-dniowego terminu na rozstrzygnięcie sprawy przeprowadzenia referendum
Referendum przeprowadza się w dzień wolny od pracy najpóźniej w okresie między 30, a 40 dniem od opublikowania uchwały o jego przeprowadzeniu lub wyroku sądu administracyjnego w tej sprawie. Referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział, co najmniej 30% uprawnionych do głosowania, a w przypadku referendum gminnego w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców rozstrzygnięcie zapada większością 2/3 ważnie oddanych głosów
Organizacja referendum - Ustawa z 14 marca 2003 reguluje kwestie związane z przeprowadzaniem referendum. Referendum przeprowadzają
Państwowa Komisja Wyborcza
Komisarze wyborczy
Obwodowe komisje do spraw referendum
Wynik referendum - Wynik jest wiążący, jeżeli w referendum wzięła udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania
Ważność referendum - O ważności referendum ogólnokrajowego rozstrzyga Sąd Najwyższy
Przeciwko ważności referendum może być wniesiony protest ze względu na
Naruszenie przepisów ustawy o referendum dotyczących głosowania.
Ustalenie wyników głosowania.
Wynik głosowania.
Protest może wnieść każdy uprawniony do głosowania w referendum w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyniku referendum
Realizacja wyniku referendum - Organy państwa mają obowiązek podjęcia niezwłocznie czynności w celu realizacji wyniku referendum (wydanie odpowiednich aktów lub podjęcie innych decyzji). Nie później niż 60 dni od dnia ogłoszenia ważności wyborów
Obywatelska inicjatywa uchwałodawcza – w przypadku aktów podejmowanych przez organy stanowiące samorządu terytorialnego
XVI. System wyborczy do Sejmu i Senatu
Wybory:
Punkt widzenia prawny – ich początek wyznacza zarządzenie wyborów przez uprawniony podmiot, zaś stwierdzenie ważności wyborów przez uprawniony podmiot je kończy
Punkt widzenia polityczny – wybory trwają cały czas, różnica jest jedynie ich intensywność, która wzrasta bezpośrednio przed i w trakcie wyborów w sensie prawnym
Funkcje wyborów:
Programowa – przedmioty startujące w wyborach tworzą programy polityczne wskazujące obszary i kierunki aktywności po uzyskaniu mandatu
Wyrażania woli wyborców – głosowanie uzewnętrznia preferencje programowo-personalne wyborców
Odzwierciedlania poglądów wyborców – wybory powinny prowadzić do ukształtowania składu kolegialnego organu przedstawicielskiego odzwierciedlającego zróżnicowanie poglądów społeczeństwa i wyborców
Rozwiązania napięć społecznych
Kreacyjna – wybory kształtują skład personalny i polityczny wybieranego organu
Wyłonienia stabilnej większości rządowej – wybory powinny prowadzić do ukształtowania kolegialnego organu przedstawicielskiego mogącego sprawnie i skutecznie funkcjonować
Kształtowania elit – uzyskanie mandatu daje wybranej osobie prawo do publicznego zabierania głosu i wypowiadania się w imieniu tych, którzy na nią głosowali
Legitymującą – wybory dają wybranym osobom prawny i moralno-polityczny tytuł do sprawowania władzy
Kontrolną – wybory to rozliczenie osób i ugrupowań politycznych zasiadających w organie kończącej się kadencji z ich obietnic wyborczych z poprzedniej kampanii wyborczej
System wyborczy:
Szersze rozumienie – ogół zasad związanych z przygotowaniem, przebiegiem i ostatecznym ustaleniem wyników wyborów.
Węższe rozumienie – system wyborczy oznacza zasady ustalania wyników wyborów
Wyróżnia się:
Systemy większościowe – Systemy większościowe - mandat dla tego, kto uzyska największą liczbę głosów - są 2 rodzaje:
systemu większości bezwzględnej- kandydat lub lista więcej niż połowa ważnie oddanych głosów
systemu większości względnej- kandydat lub lista więcej głosów niż konkurenci
Systemy proporcjonalne – podział mandatów wyborczych pomiędzy poszczególne ugrupowania proporcjonalnie do liczby głosów oddanych na nie w wyborach
Systemy mieszane - kombinacja systemów większościowych i proporcjonalnych w stosunku pół na pół
Prawo wyborcze:
Znaczenie przedmiotowe – ogół norm prawnych regulujących sposób ustalania składu organów przedstawicielskich.
Znaczenie podmiotowe – prawo wyborcze oznacza czynne i bierne prawo wyborcze. Prawo czynne – prawo wybierania lub prawo głosowania. Prawo bierne – prawo kandydowania
Zasady prawa wyborczego – podstawowe decyzje, zawarte najczęściej w konstytucji, przesądzające o treści prawa wyborczego. Są to zasady powszechności, bezpośredniości, równości, tajności, proporcjonalności i wolności
Zasada powszechności:
Prawo udziału w głosowaniu jak najszerszego kręgu osób (wiązana tylko z czynnym prawem wyborczym)
Prawo udziału w głosowaniu i prawo kandydowania jak najszerszego kręgu osób (bierne i czynne prawo wyborcze)
Prawo udziału w głosowaniu jak największej liczby osób, kandydowania oraz uczestniczenia w innych etapach postępowania wyborczego jak np. zgłaszaniu kandydatów, pracy w komisjach wyborczych
Cenzus wyborczy:
Każde kryterium, od spełnienia którego uzależnione jest uzyskanie praw wyborczych i tylko te wymogi, które w przeszłości ograniczały powszechność wyborów
Historyczne cenzusy:
Cenzus płci, majątku, wykształcenia, rasy, klasowy, wyznania, zawodu
Współczesne cenzusy:
Cenzus obywatelstwa, wieku, pełni praw publicznych, pełni władzy umysłowych, zamieszkania, domicyl (jest cenzusem w przypadku wyborów samorządowych, głosować może osoba, która zamieszkuje na obszarze działania wybieranego organu)
Czynne prawo wyborcze - Prawo obywatela do głosowania. Przesłanki posiadania czynnego prawa wyborczego:
Obywatelstwo polskie
Ukończenie 18 roku życia
Posiadanie pełni praw publicznych
Posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych
Bierne prawo wyborcze - prawo do kandydowania i uzyskania mandatu w wyniku wyborów. Krąg osób posiadających bierne prawo wyborcze:
Posiadanie czynnego prawa wyborczego
Wybory lokalne: trzeba zamieszkiwać na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego i to nie tylko w dniu wyborów, ale przez cały okres piastowania mandatu
Wiek
Do organów samorządu terytorialnego - 18 lat
Do sejmu i Parlamentu Europejskiego - 21 lat
Do senatu 30 lat.
Wybory prezydenckie - 35 lat
Wybory na wójta (burmistrza, prezydenta miasta) 25 lat
Zasada bezpośredniości:
Wyborca oddaje swój głos wprost na kandydata czy kandydatów, których nazwiska są umieszczone na karcie do głosowania. Jest to przeciwieństwo wyborów pośrednich, gdzie wyborcy wybierają elektorów, którzy, będąc z nimi związani, głosują bezpośrednio
Wyborca głosuje osobiście. Przeciwieństwem będzie głosowanie przez pośrednika (pełnomocnika).
Zasada równości:
Znaczenie formalne – jeden człowiek – jeden głos
Znaczenie materialne - głos każdego wyborcy miał tę samą siłę a więc by mniej więcej w tym samym stopniu wpływał na wynik wyborów
Gerrymanderyzm – kształtowanie wielkości i granic okręgów wyborczych w sposób korzystny dla dokonujących takiego podziału.
Równość szans – kandydaci ubiegający się o mandat bądź urząd powinni mieć identyczne możliwości zaprezentowania wyborcom siebie i swoich programów wyborczych
Okręgi jednomandatowe - liczba mieszkańców przypadająca na każdy okręg musi być mniej więcej taka sama
Okręgi wielomandatowe - liczba mandatów w okręgu musi być ustalona odpowiednio do liczby jego mieszkańców, co często jest zadaniem trudniejszym
Gwarancje materialnej równości prawa wyborczego:
Wprowadzenie tzw. stałej normy przedstawicielstwa tzn. ustalenie liczby mieszkańców przypadających na jeden mandat
Ustaleniu stałej liczebności parlamentu, a przed każdymi wyborami dokonuje się dopasowania tej liczby mandatów do struktury zamieszkania ludności
Zasada tajności:
Odnosi się do aktu głosowania i oznacza stosowanie różnych rozwiązań zabezpieczających przed możliwością poznania przez osoby trzecie informacji o treści głosu oddanego prze wyborcę.
Służą temu min urny do głosowania czy wyodrębnione miejsca gdzie wypełnia się kartę do głosowania
Zasada proporcjonalności - Zasada ta odnosi się do sposobu ustalania wyników głosowania i występuje alternatywnie wobec zasady większości:
Zasada większości względnej - wybranym został ten, kto uzyskał największą liczbę głosów
Zasada większości bezwzględnej - wygranym jest ten, kto uzyskał ponad 50% głosów. Jeżeli żaden z kandydatów tyle nie uzyska to przeprowadzana jest druga tura głosowania
Progi wyborcze (klauzule zaporowe) - wymóg uzyskania pewnego minimalnego odsetka głosów w skali całego kraju. Jeżeli taki próg nie zostanie osiągnięty to głosy oddane na daną partię czy ugrupowanie przepadają i nie są uwzględniane przy matematycznych kalkulacjach służących rozdzielaniu mandatów
W obecnym stanie prawnym progi wyborcze dotyczą wyborów do Sejmu i oznaczają konieczność uzyskania w skali kraju następującego odsetka ważnie oddanych głosów
5% dla uzyskania mandatu z list zgłoszonych przez pojedyncze partie, ugrupowania czy grupy wyborców
8% dla uzyskania mandatów z list zgłoszonych przez koalicyjne komitety wyborcze
Zasada podziału mandatów:
Metoda d’Hondta – Metoda zaliczona do największych ilorazów. Wyniki głosowania (dotyczące każdej partii) dzielimy przez kolejne liczby całkowite. Mandaty przydzielamy zaczynając od największych ilorazów rozdając je aż do wyczerpania. W Polsce wykorzystywana podczas wyborów do Sejmu i organów stanowiących samorządu terytorialnego.
Metoda Sante-Lague – Dzielimy przez kolejne nieparzyste liczby całkowite, za pierwszym razem dzielimy przez 1.4 dziesiętnej. Poszukujemy największych ilorazów. Ten system dziś wpisany do ordynacji wyborczej do Sejmu, Senatu. W Polsce metoda stosowana z pewną modyfikacją, polegającą na tym, że pierwszym dzielnikiem jest 1,4 a nie 1.
Metoda Hare-Niemeyera - M = ilość głosów : (ilość głosów łącznie : ilość mandatów). Mandaty nie obsadzone zgodnie z największą liczbą po przecinku. W Polsce miało zastosowanie podczas wyborów do sejmu w 1991 roku i doprowadziło do rozbicia politycznego.
Metoda Hagenbacha-Bischoffa – najpierw w okręgu wyborczym obliczany jest iloraz wyborczy, następnie obliczana jest liczba mandatów przypadających na każdą z list kandydatów. W metodzie tej pozostają głosy resztkowe, które najczęściej są następnie sumowane w skali całego kraju i stanowią podstawę do przydzielania kolejnych mandatów. W Polsce metoda ta jest wykorzystywana podczas wyborów do Parlamentu Europejskiego
Zasada wolności wyborów:
Jest związana z zasadą pluralizmu politycznego oznaczającego wolność tworzenia partii politycznych i ich konkurencyjność wyrażającą się w swobodzie zgłaszania kandydatów, oraz swoboda uczestniczenia w głosowaniu i oddaniu głosu.
Wybory do Sejmu RP i Senatu RP:
Zarządzenie wyborów:
wybory do Sejmu RP i Senatu RP zarządza Prezydent RP.
Musi to uczynić nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu (dnia w którym Sejm zebrał się na pierwsze posiedzenie).
Jeśli kadencja skrócona jest przez Prezydenta lub nastąpi samorozwiązanie się Sejmu, musi on zarządzić wybory parlamentarne niezwłocznie.
Kalendarz wyborczy – terminy wyznaczonych w kodeksie wyborczym czynności wyborczych.
W przypadku upływu kadencji Sejmu czynności wyborcze trwają 60 dni
W przypadku jej skrócenia okres ten skracany jest do 45 dni
Okręgi wyborcze – w wyborach do Sejmu są wielomandatowe a do Senatu jednomandatowe.
W wyborach do Sejmu okręg wyborczy obejmuje obszar województwa lub jego część. Polska podzielona jest na 41 okręgów wyborczych w wyborach do Sejmu, w których wybierany jest od 7 do 19 posłów
W wyborach do Senatu okręg wyborczy stanowi część województwa. Okręgów jest 100. Liczba mandatów przypadających na okręg wyborczy uzależniona jest od jednolitej normy przedstawicielskiej, która jest obliczana przez podzielenie liczby mieszkańców kraju przez ogólną liczbę posłów (460)
Obwody do głosowania:
Terytorium, na którym musi mieszkać od 500 do 3000 ludzi.
Tworzy go Rada Gminy na wniosek wojewody.
Głosowanie odbywa się w lokalu komisji obwodowej, specjalnych obwodów do głosowania: w szpitalach, ośrodkach opieki społecznej, w zakładach karnych, na polskich statkach. (Musi w nich przebywać co najmniej 15 wyborców)
Obwody do głosowania tworzone są również poza granicami kraju (istnieje ich ok. 160) – dotyczy wyborów prezydenckich i parlamentarnych.
Odrębny obwód głosowania tworzy się w domu studenckim lub zespołach domów studenckich, jeżeli na piśmie zwróci się o to do rektora 50 osób uprawnionych do głosowania (co najmniej) które w dniu głosowania zamierzają przebywać w domu studenckim.
Dla osób niepełnosprawnych zapewnia się udogodnienia, pozwalające na dostanie się do komisji wyborczej
Organy wyborcze:
Struktura komisji wyborczych jest trójstopniowa. Tworzą ją – Państwowa Komisja Wyborcza, okręgowe komisje wyborcze i obwodowe komisje wyborcze.
Członkami PKW i komisji okręgowych mogą być tylko sędziowie czynni lub pozostający w stanie spoczynku, o ile nie ukończyli 70 lat.
Obwodowe komisje wyborcze składają się z wyborców.
Państwowa Komisja Wyborcza:
Składa się z 9 sędziów, spośród których 3 wskazuje Prezes Trybunału Konstytucyjnego, trzech Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego i trzech Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Zostają powołani przez Prezydenta RP na czas nieokreślony, ale czynność ta ma charakter tylko nominacyjny.
Ich odwołanie następuje przez Prezydenta RP na uzasadniony wniosek prezesa, który wskazał sędziego jako członka komisji.
Członkostwo ustaje wskutek śmierci, zrzeczenia się go, kandydowania w wyborach lub objęcia funkcji pełnomocnika lub męża zaufania oraz ukończenia 70 lat.
Uprawnienia PKW – nadzór nad przestrzeganiem prawa wyborczego i etapów procesu wyborczego, ustalanie wyniku wyborów w skali całego państwa, wydawanie wiążących wytycznych dla komisji wyborczych niższego rzędu.
Komisarz wyborczy:
Na obszarze województwa lub części jednego województwa pełnomocnikiem PKW jest komisarz wyborczy.
Powoływany przez PKW w każdym województwie w liczbie od 2 do 6 na pięć lat spośród sędziów, w tym tych w stanie spoczynku, jednak nie dłużej niż do ukończenia 70 lat.
Istnieje możliwość ponownego powołania.
Funkcja wygasa w przypadku zrzeczenia się funkcji, śmierci, ustania stosunku służbowego sędziego, ukończenia 70 lat
Okręgowe komisje wyborcze:
liczą od 5 do 15 sędziów.
Są powoływane przez PKW na wniosek Ministra Sprawiedliwości.
Prowadzą nadzór nad przestrzeganiem prawa wyborczego i ustalają wynik wyborów w okręgu wyborczym.
Obwodowe komisje wyborcze:
Liczą od 6 do 8 osób i są powoływane przez wójta, prezydenta miasta lub burmistrza na wniosek pełnomocników wyborczych komitetów wyborczych lub upoważnione przez nie osoby
W skład tych komisji wchodzi jedna osoba wskazana przez wójta/burmistrza/prezydenta miasta
Ich zadaniem jest przeprowadzenie głosowania w obwodzie głosowania i obliczenie jego wyniku
Krajowe Biuro Wyborcze:
Zapewnia obsługę PKW oraz innych organów wyborczych
Pracą KBW kieruje szef KBW, który jest organem wykonawczym PKW. Powoływany i odwoływany przez PKW na wniosek jej przewodniczącego
W strukturze KBW wyróżnia się zespoły i delegatury. Delegatur jest 49 i mają siedziby w stolicach dawnych województw
Biura wyborcze współdziałają z właściwymi organami administracji rządowej i jednostkami samorządu terytorialnego. Odpowiadają za organizacyjno-techniczną i finansową stronę wyborów, pomagają odpowiednim komisjom wyborczym w wypełnianiu ich zadań
Rejestr wyborców i spis wyborców:
Gmina ma obowiązek tworzenia rejestrów, jest to obowiązek o charakterze zleconym, z zakresu administracji rządowej (na ich podstawie tworzone są listy wyborców).
Rejestr powinien być codziennie aktualizowany.
Istnieje podział na: rejestr A (wszyscy obywatele; rejestr B (obywatele, którzy chcą głosować w Polsce.
Spis wyborców – przygotowywane w gminie
Zgłaszanie list kandydatów w wyborach do Sejmu i Senatu
Podmioty uprawnione do zgłaszania kandydatów – partie polityczne i wyborcy. W ich imieniu, zgodnie z kodeksem wyborczym, czynią to komitety wyborcze. Ze względu na podmioty, które reprezentują możemy podzielić je na:
Komitety wyborcze partii politycznych
Koalicyjne komitety wyborcze
Komitety wyborcze wyborców
Ze względu na zasięg działania tworzone są ogólnopolskie komitety wyborcze i lokalne komitety wyborcze. W przypadku wyborów do Senatu również komitety wyborcze indywidualnego kandydata
Komitet wyborczy:
Musi powiadomić o swoim powstaniu PKW do 50 dnia przed dniem wyborów.
W zaświadczeniu muszą być oświadczenia pełnomocnika wyborczego i finansowego o przyjęciu pełnomocnictwa
Koalicyjny komitet wyborczy w zawiadomieniu musi dołączyć umowę koalicyjną, a komitet wyborców wykaz co najmniej 1000 obywateli mających czynne prawo wyborcze popierających utworzenie komitetu wyborczego wyborców.
Nazwa komitetu musi zawierać nazwę lub skrót partii politycznej lub koalicji. Nazwa komitetu wyborczego wyborców musi informować, że jest to komitet wyborców.
Liczba kandydatów na liście nie może być mniejsza niż liczba posłów wybieranych w danym okręgu wyborczym i większa niż dwukrotność liczby posłów wybieranych w danym okręgu wyborczym
Lista kandydatów powinna być poparta podpisami co najmniej 5000 wyborców stale zamieszkałych w danym okręgu wyborczym
W wyborach do Senatu komitet może zgłosi w okręgu wyborczym tylko jednego kandydata. Zgłoszenie powinno być poparte podpisami co najmniej 2000 wyborców.
Wyborca nie może udzielić poparcie więcej niż jednej liście kandydatów w wyborach do Sejmu i więcej niż jednemu kandydatowi na senatora
Zgłaszanie list kandydatów:
Okręgowe listy kandydatów na posłów i kandydaci na senatorów zgłaszani są do okręgowej komisji wyborczej, która dokonuje ich rejestracji.
W przypadku uchybień może ona wezwać osobę do ich usunięcia w terminie trzech dni lub odmówić rejestracji w całości lub poszczególnych kandydatów.
Od takiego postanowienia w ciągu trzech dni przysługuje prawo odwołania do PKW. Od postanowienia PKW nie ma środków prawnych.
Kampania wyborcza:
Rozpoczyna się od zarządzenia wyborów parlamentarnych przez Prezydenta a kończy 24 godziny przed dniem głosowania
Prowadzenie agitacji wyborczej jest zakazane na terenie urzędów administracji rządowej, samorządowej, sądów, w zakładach pracy w sposób i w formach zakłócających ich normalne funkcjonowanie, na terenie jednostek wojskowych i innych jednostek podległych MON oraz oddziałów obrony cywilnej a także skoszarowanych jednostkach podległych MSW
Cisza wyborcza – dzień poprzedzający dzień głosowania. Zabronione jest zwoływanie zgromadzeń, organizowanie pochodów i manifestacji, wygłaszanie przemówień, rozdawanie ulotek, czy prowadzenia innej formy agitacji
Plakaty, hasła wyborcze i urządzenia ogłoszeniowe należy usunąć w ciągu 30 dni od wyborów
Audycje wyborcze są rozpowszechniane w publicznym radiu i telewizji nieodpłatnie od 15 dnia przed dniem wyborów. Czas określa KRRiT
W programach ogólnopolskich z tego prawa korzystają komitety wyborcze, które zarejestrowały okręgowe listy kandydatów w co najmniej połowie okręgów wyborczych, pozostałe emitują audycje wyborcze w programach lokalnych
Wszystkie wydatki na kampanię wyborczą pokrywane są ze środków komitetu wyborczego partii politycznej
Wydatki na kampanię są limitowane. Wydatki komitetu wyborczego na reklamę nie mogą przekroczyć 80% wyliczonego limitu
W ciągu 3 miesięcy od dnia wyborów pełnomocnik finansowy zobowiązany jest przedłożyć organowi wyborczemu, któremu komitet wyborczy złożył zawiadomienie o utworzeniu komitetu sprawozdanie finansowe informujące o przychodach, wydatkach i zobowiązaniach finansowych komitetu. Niezłożenie sprawozdania powoduje iż partii nie przysługuje prawo do dotacji i subwencji.
Głosowanie i ustalenie wyników głosowania i wyborów:
Głosowanie odbywa się w dniu ustawowo wolnym od pracy
Głosowanie może być samodzielne, za pomocą pełnomocnika (osoby niepełnosprawne), korespondencyjne (mogą z tego korzystać osoby niepełnosprawne i przebywające za granicą, które zgłoszą zamiar takiego głosowania)
Ostateczne wyniki wyborów do Sejmu i Senatu podawane są przez PKW w formie obwieszczenia publikowanego w Dzienniku Ustaw i ogólnego komunikatu ogłoszonego przez media. PKW przesyła sprawozdanie Marszałkowi Sejmu, Senatu i Sadowi Najwyższemu oraz kandydatom, którzy uzyskali mandaty zaświadczenia o wyborze.
Stwierdzenie ważności wyborów dokonuje Sąd Najwyższy. Bada zgodność przebiegu wyborów z prawem, najpierw rozpatruje jednak protesty wyborcze.
Każdy wyborca może wnieść protest w przypadku stawiania zarzutu przestępstwa lub naruszenia kodeksu wyborczego, natomiast wyborca określonego okręgu wyborczego może wnieść protest przeciwko ważności wyborów w tym okręgu wyborczym lub przeciwko wyborowi konkretnego posła czy senatora w tym okręgu
Decyzję o ważności wyborów oraz ważności wyboru posła lub senatora przeciwko któremu wniesiono protest, SN podejmuje w formie uchwały na posiedzeniu Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z udziałem Prokuratora Generalnego lub jego zastępcy i przewodniczącego PKW.
Wygaśnięcie mandatu:
Śmierć
Utrata prawa wybieralności lub nieposiadanie go w dniu wyborów
Pozbawienie mandatu prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu
Zrzeczenie się mandatu
Zajmowanie w dniu wyborów stanowiska lub funkcji, których nie można łączyć z mandatem parlamentarnym
Powołanie w toku kadencji na takie stanowisko lub funkcje
Wybór w toku kadencji na posła do Parlamentu Europejskiego
Odmowa złożenia ślubowania oznacza zrzeczenie się mandatu
Mandat wygasa w przypadku orzeczenia o złożeniu niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego
orzeczenie przez Trybunał Stanu naruszenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiągnięciem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego lub zakazu nabywania takiego majątku
Uzupełnienie składu Sejmu i Senatu:
Wygaśnięcie mandatu stwierdza Marszałek Sejmu lub Senatu.
W przypadku wygaśnięcia mandatu posła w jego miejsce wstępuje kandydat z tej samej okręgowej listy kandydatów, któy w wyborach uzyskał kolejno największą liczbe głosów
W przypadku wygaśnięcia mandatu senatora, przeprowadzane są w terminie 3 miesięcy wybory uzupełniające, chyba, że do końca kadencji pozostało 6 miesięcy, wówczas mandat pozostaje nieobsadzony
XVII System organów państwowych w świetle konstytucji
System organów państwa - jest to całokształt cech budowy aparaty państwowego. Są to regulacje dotyczące organizacji organów państwa oraz wzajemnych stosunków między nimi
W oparciu o konstytucje można wyodrębnić 4 grupy organów państwa
Organy ustawodawcze
Organy wykonawcze
Sądy i trybunały
Organy kontroli państwowej i ochrony prawa
Organy ustawodawcze:
Sejm + Senat
Zgromadzenie Narodowe
Organy wykonawcze:
Prezydent
Rada Ministrów:
Sądy i Trybunały:
Sąd Najwyższy
Sądy powszechne
Sądy administracyjne
Sądy wojskowe
Trybunał Konstytucyjny – bada konstytucyjność prawa
Trybunał Stanu – odpowiedzialność konstytucyjna
Organy kontroli państwowej i ochrony prawa:
Najwyższa Izba Kontroli (kontrola pod względem legalności, gospodarności i rzetelności)
Rzecznik Praw Obywatelskich (ochrona wolności i praw jednostki)
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji ((ochrona wolności słowa, realizacji prawa do informacji)
XVIII Sejm i Senat
Kadencja:
4 letnia kadencja
Rozpoczyna się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji
Pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu zwołuje Prezydent w ciągu 30 dni od daty wyborów parlamentarnych.
Jeśli kadencja Sejmu została skrócona, zwołanie pierwszego posiedzenia izb powinno nastąpić nie później niż w ciągu 15 dni od daty przeprowadzenia wyborów
Prezydent zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu w terminie wcześniejszym niż pierwsze posiedzenie Senatu.
Prezydent zwołuje izby ustawodawcze na pierwsze posiedzenie w drodze postanowienia
Skrócenie kadencji:
Samorozwiązanie Sejmu w drodze uchwały podjętej większością co najmniej 2/3 ustawowej liczby posłów.
Skrócenie kadencji Sejmu może zarządzić także Prezydent – jeśli w ciągu 4 miesiecy od dnia przedłożenia sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona głowie państwa do podpisu. W drodze postanowienia w ciągu 14 dni zarządza skrócenie kadencji Sejmu i Senatu po zasięgnięciu opinii Marszałków obu izb
Jeżeli Sejm nie udzieli Radzie Ministrów wotum zaufania większością głosów w obecności połowy ustawowej liczby posłów, Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory do izb parlamentu
Sejm nie może przedłużyć czteroletniej kadencji, choć kadencja izb ulega odpowiedniemu przedłużeniu na czas stanu nadzwyczajnego oraz 90 dni od jego zakończenia. W tym czasie nie może być skrócona kadencja Sejmu
Status prawny posła i senatora:
Mandat parlamentarny - Pełnomocnictwo udzielone deputowanemu przez naród. Funkcja sprawowana przez deputowanego. Prawa i obowiązki przysługujące deputowanemu
Deputowanego łączy z narodem stosunek przedstawicielstwa. Mandat uzyskuje się w wyniku wyborów, jednak pełnie praw i obowiązków otrzymuje się w momencie złożenia ślubowania
Rodzaje mandatów:
Imperatywny – deputowany reprezentuje konkretną grupę wyborców, jest związany ich instrukcjami, jest przed nimi odpowiedzialny i może być przez nich odwołany
Wolny – deputowany reprezentuje cały naród (generalny), nie jest związany instrukcjami wyborców ani zobowiązaniami z kampanii wyborczej , nie jest odpowiedzialny przed wyborcami (niezależny), nie może być przez nich odwołany (nieodwołalny).
Zasada incompatibilitas (niepołączalności) – wskazanie tych funkcji i stanowisk, których nie można łączyć z wykonywaniem mandatu przedstawicielskiego. Ni można być równocześnie posłem i senatorem, bo nie wolno równocześnie kandydować do obu izb.
Mandatu posła nie można łączyć z funkcją (wymiar formalny):
Prezesa NBP
Prezesa NIK
RPO
RPD
Członka Rady Polityki piniężnej
Członka KRRiT
Ambasadora
Z zatrudnieniem w Kancelariach Sejmu, Senatu i Prezydenta lub zatrudnieniem w administracji rządowej
Nie można łączyć funkcji radnego z mandatem posła i senatora.
Wygaśnięcie mandatu posła (senatora) zajmującego w dniu wyborów stanowisko o którym mowa wyżej następuje, jeżeli nie złoży Marszałkowi Sejmu lub Senatu w terminie 14 dni od daty ogłoszenia przez PKW wyników wyborów do Sejmu i Senatu oświadczenia o złożeniu rezygnacji z zajmowanego stanowiska.
Wymiar materialny zasady incompatibilitas - zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa
Corocznie posłowie i senatorowie składają oświadczenie o swoim stanie majątkowym:
Zawiera w szczególności informacje o zasobach pieniężnych, nieruchomościach, udziałach i akcjach w spółkach prawa handlowego oraz o nabyciu od Skarbu Państwa innej państwowej osoby prawnej gminy lub związku międzygminnego mienia, które podlegało zbyciu w drodze przetargu.
Składa się je na ręce marszałka właściwej izby w terminie 30 dni od daty objęcia mandatu.
Kolejne oświadczenia składane są corocznie od dnia 31 marca.
Niezłożenie oświadczenia powoduje odpowiedzialność regulaminową i utratę do czasu złożenia oświadczenia prawa do uposażenia i prawa do uposażenia dodatkowego w danym roku
Gwarancje mandatu parlamentarlnego:
Immunitet (formalna gwarancja)
Diety i uposażenia (materialna gwarancja)
Ochrona stosunku pracy (nie można rozwiązać lub też zmienić umowy o prace z parlamentarzystą, który skorzystał z urlopu bezpłatnego, bez zgody Prezydium w czasie obowiązywania mandatu oraz 2 lata po jego wygaśnięciu).
Immunitet materialny:
wyłącza odpowiedzialność posła lub senatora za działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu.
Ma charakter trwały, ponieważ raz nabyty zachowuje skuteczność na zawsze.
Wyłączenie odpowiedzialności parlamentarzysty ma charakter względny, ponieważ ochrona jego działania nie jest uzależniona od stanowiska jakiegokolwiek organu.
Ma również charakter obiektywny, czyli nie jest przywilejem posła lub senatora.
Nie rozciąga się na odpowiedzialność dyscyplinarną posła lub senatora, którą ponosi przed organami korporacji zawodowej.
Nie obejmuje działań, przez które poseł (senator) dopuścił się naruszenia praw osób trzecich, jednak pociągnięcie posła lub senatora do odpowiedzialności wymaga zgody właściwej izby, która może przychylić się do wniosku prokuratora generalnego.
Immunitet formalny:
wyróżnia się immunitet procesowy (zakaz pociągania do odpowiedzialności karnej bez zgody właściwej izby) i przywilej nietykalności (zakaz ograniczania wolności przez aresztowanie, zatrzymanie bez zgody właściwej izby).
Immunitet jest względny ponieważ może być uchylony przez właściwą izbę parlamentu.
Jest nietrwały, ponieważ zasięgiem czasowym obejmuje jedynie okres sprawowania mandatu.
Obejmuje działania lub zaniechania popełnione przez parlamentarzystę, które nie wchodzą w zakres sprawowania mandatu przedstawicielskiego, oraz wszelkie rodzaje postępowań karnosądowych.
Nie obejmuje odpowiedzialności cywilnej, dyscyplinarnej i innych form odpowiedzialności zawodowej.
Odnosi się do wszystkich stadiów postępowania karnego. Może być uchylony przez Sejm lub Senat lub sam parlamentarzysta może się go zrzec.
Nietykalność – Zakaz zatrzymania deputowanego bez zgody Sejmu/Senatu. Wyjątek: przyłapanie deputowanego na gorącym uczynku. Zatrzymanie jest niezbędne do właściwego toku postępowania
Uprawnienia i obowiązki posłów i senatorów
Uprawnienia i obowiązki związane z działalnością izby i jej organów
Udział posła w posiedzeniach Sejmu oraz komisji, których jest członkiem
Prawo kandydowania i zasiadania w organach Sejmu przede wszystkim w komisjach
Prawo organizowania się w kluby koła i zespoły poselskie
Prawo zgłaszania interpelacji i zapytań a także pytań w sprawach bieżących pod adresem premiera i pozostałych członków rządu, prawo to nie przysługuje senatorom
Uprawnienia i obowiązki związane z wykonywaniem mandatu:
Obowiązek informowania wyborców o swej pracy w izbie oraz o działalności izby, do której poseł został wybrany
Prawo uzyskiwania a więc też żądania informacji i wyjaśnień od członków Rady Ministrów
Prawo uzyskiwania informacji i materiałów oraz wglądu w działalność organów administracji rządowej i samorządu
Prawo podejmowania interwencji w organach administracji rządowej i samorządu terytorialnego zakładzie lub przedsiębiorstwie państwowym oraz w organizacji społecznej a także w jednostkach gospodarki niepaństwowej dla załatwienia sprawy wniesionej w imieniu własnym bądź wyborcy
Uprawnienia i obowiązki dotyczące indywidualnej sytuacji prawnej posła lub senatora:
Prawo do diety parlamentarnej: przysługuje ono każdemu posłowi i senatorowi i traktowane jest jako szczególnego rodzaju wyrównanie kosztów ponoszonych przy wykonywaniu mandatu
Prawo do bezpłatnych przejazdów środkami transportu publicznego na terenie kraju
Prawo do bezpłatnego otrzymywania dzienników urzędowych
Obowiązek składania oświadczeń o stanie majątkowym bezpośrednio po wyborze a potem raz do roku i na dwa miesiące przed datą kolejnych wyborów
Odpowiedzialność posłów i senatorów - W zakresie nie objętym immunitetem ponoszą oni natomiast odpowiedzialność cywilną, pracowniczą, zawodową, czy dyscyplinarną tak jak wszyscy obywatele.
Odpowiedzialność regulaminowa (przed Prezydium):
Dyscyplinarna (zwrócenie uwagi, upomnienie, nagana)
Finansowa (zmniejszenie lub zlikwidowanie uposażenie lub diety)
Komisja Etyki Poselskiej – bezinteresowność, rzetelność, jawność, dbałość o dobre imie)
Zasady funkcjonowania Sejmu i Senatu:
Zasada autonomii - Zasada ta polega na uznaniu wyłącznej właściwości parlamentu do podejmowania pewnych rozstrzygnięć dotyczących zwłaszcza jego wewnętrznej organizacji i sposobu działania
Aspekt formalny – Organ niezależny wobec innych organów władzy. Sam może sobie ustanowić zasady funkcjonowania. W aspekcie formalnym znajduje to wyraz przede wszystkim w tzw. autonomii regulaminowej – każda izba ma wyłączne prawo do uchwalania swojego regulaminu
Autonomia personalna – sam może wyznaczać skład wewnętrzny organów
Autonomia jurysdykcyjna (immunitety)
Aspekt materialny - Realizowanie tego, co jest zapisane w regulaminie
Zasada jawności działania izby:
Posiedzenia mają charakter jawny i publiczny.
Jawność posiedzeń zapewnia się poprzez wcześniejsze poinformowanie opinii publicznej o posiedzeniach izby czy przez umożliwienie mediom sporządzenia sprawozdań z posiedzeń Sejmu i Senatu.
Jawność ma charakter względny, ponieważ izba może utajnić posiedzenia. Sejm na wniosek Prezydium Sejmu lub 30 posłów, może uchwalić tajność obrad, jeżeli wymaga tego dobro państwa.
To samo może zrobić Senat na wniosek Marszałka lub 10 senatorów.
Zasada permanencji obrad i izb parlamentarnych:
Parlament może obradować przez cały okres swojej czteroletniej kadencji w sytuacji całkowitej równoczesności kadencji Sejmu i Senatu.
Terminy obrad ustala Prezydium izby lub uchwała izby.
Porządek dzienny posiedzenia ustala marszałek właściwej izby po wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów
Zasada dyskontynuacji – koniec kadencji przerywa ciągłość prac parlamentu. Izby nowej kadencji nie przyjmują niedokończonych projektów poprzedniej kadencji.
Wyjątki:
Sprawozdanie komisji śledczej lub komisji do spraw unii europejskiej
Projekty z woli ludu
Nie jest to zasada bezwzględnie wiążąca
Zasada dwuizbowości – istnieja dwie izby. Senat przestał działać w 1946 po referendum, przywrócony został w 1989 roku.
Zasada kierowania pracami izby przez marszałka:
Marszałek przewodniczy obradom izby, strzeże jej praw i reprezentuje ją na zewnątrz.
Kieruje faktycznie obradami izby, pracami jej Prezydium i przewodniczy posiedzeniom Konwentu Seniorów.
Kontroluje projekty ustaw pod względem legalności
Organami wewnętrznymi parlamentu są:
Marszałek
Marszałek Senior
Prezydium
Konwent Seniorów
Komisje
Organy kierownicze – Marszałek Sejmu (Senatu) i Prezydium Sejmu (Senatu)
Organy pomocnicze – komisje sejmowe (senackie), konwent seniorów
Organy konstytucyjne – Marszałkowie, Komisje
Organy pozakonstytucyjne – Prezydium
Marszałek Sejmu/Senatu:
Organ monokratyczny, kierowniczy, konstytucyjny. Wybierany w głosowaniu imiennym na pierwszym posiedzeniu bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, spośród kandydatów zgłoszonych przez grupy co najmniej 15 posłów/10 senatorów
Odwołanie Marszałka Sejmu - Na wniosek 46 posłów, wskazując imiennie kandydata na Marszałka Sejmu. Wniosek poddawany jest rozpoznaniu i głosowaniu na najbliższym posiedzeniu przypadającym po 7 dniach od dnia złożenia wniosku, nie później niż 45 dni od złożenia.
Odwoływanie Marszałka Senatu – na wniosek 34 senatorów w głosowaniu tajnym bezwzględną większością głosów ustawowej liczby senatorów.
Kompetencje:
Związane z funkcjonowaniem izby:
Reprezentowanie Sejmu
Prowadzenie spraw z zakresu stosunków Sejmu z instytucjami oraz innymi organami Unii Europejskiej
Zwoływanie posiedzeń Sejmu
Kierowanie pracami Prezydium Sejmu, przewodniczenie posiedzeniom Prezydium Sejmu oraz Konwentu Seniorów
Czuwanie nad tokiem i terminowością prac Sejmu a w szczególności nadawanie biegu inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym oraz wnioskom innych organów państwa decydowanie o sposobie przeprowadzenia pierwszego czytania projektów ustaw lub uchwał
Powoływanie i odwoływanie Szefa Kancelarii Sejmu oraz jego zastępców a także wydawanie zarządzeń porządkowych
Zewnętrzne:
Jest przewodniczącym Zgromadzenia Narodowego
Sprawuje zastępstwo prezydenta, gdy ten nie jest w stanie sprawować urzędu lub w razie opróżnienia urzędu prezydenta
Zarządza wybory prezydenckie
Marszałek Senior
Wybierany przez prezydenta spośród najstarszych posłów/najstarszy senator
Kompetencje:
Otwiera pierwsze posiedzenie
Przyjmuje przysięgę od parlamentarzystów.
Przewodniczy wyborom Marszałka
Prezydium
Marszałek + Wicemarszałkowie.
Kolegialny organ kierowniczy
Podejmuje uchwały większością głosów. Jeżeli ilość głosów jest równa – decyduje głos marszałka
Funkcje Prezydium:
Ustalanie planu prac Sejmu, ustalanie tygodni, w których mają się odbywać posiedzenia
Organizowanie współpracy między komisjami sejmowymi i koordynowanie ich działań
Opiniowanie zgodności z prawem projektów ustaw bądź uchwał
Związane z sytuacją prawną posłów m.in. stosowanie kar z tytułu odpowiedzialności regulaminowej decydowanie o sprawach diet i ryczałtów poselskich także w innych sprawach sytuacji finansowej posła
Dokonywanie jego wykładni i inicjowanie zmian określanie zasad doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i korzystania z pomocy ekspertów
Konwent Seniorów:
Konwent Seniorów jest organem zapewniającym współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac sejmowych. Innymi słowy jest to organ polityczny w ramach, którego zapadają najważniejsze ustalenia dotyczące funkcjonowania Sejmu
Ów polityczny charakter rysuje się wyraźnie na tle składu Konwentu, który obejmuje
Marszałka
Wicemarszałków Sejmu
Przewodniczących lub wiceprzewodniczących klubów poselskich
Przedstawicieli porozumień liczących, co najmniej 15 posłów
Przedstawicieli kół parlamentarnych
W Konwencie reprezentowane są wszystkie podstawowe ugrupowania sejmowe.
Konwent jest tylko organem doradczym wobec Prezydium Sejmu i w tym charakterze wydaje on opinie dotyczące m.in. projektów porządku dziennego i terminów posiedzeń Sejmu trybu dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dziennego wnioski, co do wyboru przez Sejm jego organów
Komisje
Komisje sejmowe są wyspecjalizowanymi organami wewnętrznymi Sejmu zajmującymi się rozpatrywaniem opiniowaniem i przygotowywaniem spraw stanowiących przedmiot obrad Sejmu a w szczególności wyrażaniem opinii o sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm jego Marszałka lub jego Prezydium.
Komisje są organami pomocniczymi Sejmu w tym znaczeniu, że przygotowują one tylko akty i rozstrzygnięcia, które są następnie podejmowane przez Sejm a same nie dysponują możliwością ich podejmowania
Podział:
Stałe (funkcjonują przez całą kadencje, obligatoryjnie powoływane)
Nadzwyczajne (powoływane fakultatywnie, ad hoc)
Komisje stałe:
Resortowe (mają swoje odpowiedniki w konkretnych ministerstwach)
Problemowe (dot. problemów, które nie mają odpowiednika w ministerstwach, wiążą się z realizowaniem przez Sejm jego funkcji np. Komisja Ustawodawcza, Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej
Komisje nadzwyczajne:
To komisje, które tworzone są przez Sejm doraźnie dla zajęcia się określoną sprawą lub sprawami.
Sejm określa cel zasady i tryb działania komisji nadzwyczajnych;
zasadą jest, że komisja nadzwyczajna zostaje rozwiązana po wykonaniu swojej misji.
Zadaniem komisji nadzwyczajnej może być też przygotowywanie określonych spraw i materiałów związanych z wykonywaniem przez Sejm funkcji kontrolnej, możliwe jest też utworzenie tzw. komisji śledczej do zbadania określonej sprawy.
Komisje sejmowe mogą się składać wyłącznie z posłów.
Skład osobowy poszczególnych komisji jest wybierany przez Sejm na wniosek Prezydium Sejmu po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, możliwe jest też w każdym czasie dokonanie zmian w składzie komisji. W praktyce skład osobowy komisji sejmowych ustalany jest w oparciu o klucz polityczny – zasadą jest reprezentacja wszystkich klubów poselskich w każdej komisji zasiada, więc też opozycja, ale zawsze pozostaje w mniejszości.
Pracami komisji kieruje jej prezydium wybierane przez samą komisję. Komisje sejmowe obradują na posiedzeniach a ich działania przybierają różny charakter w zależności od tego, z jaką funkcją Sejmu są one związane
Komisje senatu – Senat powołuje komisje stałe do określonego rodzaju spraw oraz może powoływać i rozwiązywać komisje nadzwyczajne do realizacji określonych zadań.
Klub poselski/senatorski - 15 posłów bądź 7 senatorów. Rolą klubów i kół jest stworzenie politycznych przesłanek funkcjonowania izby i podejmowania przez nią aktów i rozstrzygnięć
Tryb prac Sejmu i senatu:
system permanencji - oznacza to, że parlament jest zdolny do obradowania w każdym momencie, w każdym momencie może być podjęta ustawa
system sesyjny – parlament zbiera się tylko na sesje w czasie, których może podejmować decyzje
Posiedzenie – nazywany okres obrad parlamentu objęty jednym porządkiem obrad (nie wiąże to się z jednym dniem, może być tak, że ten porządek zostanie wykorzystany 2 godziny lub przeciągnie się na kilka dni). O posiedzeniu decyduje porządek obrad. Nie można rozpocząć kolejnego posiedzenia, gdy nie jest zakończone poprzednie posiedzenie
Debata długa 6 godzin Średnia 4 godziny Krótka 2 godziny.
Są to czasy max. przypadające danemu pkt. porządkowi dziennemu. Ten czas jest ustalany przed posiedzeniem. Ten czas jest stosownie dzielony pomiędzy kluby poselskie w zależności od ich liczebności. Łącznie z pozostawieniem czasu dla posłów partii nie zrzeszonych
Funkcje sejmu i senatu:
Ustrojodawcza
Ustawodawcza
Określania zasadniczych kierunków polityki państwa
Kreacyjna
Kontrolna
Pozostałe kompetencje Sejmu i Senatu:
Decydowanie o skróceniu kadencji
Zgoda na ratyfikację i wypowiedzenie umowy międzynarodowej
Wprowadzenie stanu wojny i zawarcie pokoju
Wprowadzenie i utrzymanie stanów nadzwyczajnych w państwie
Zarządzenie referendum ogólnokrajowego
Na wniosek Prezesa Rady Ministrów rozwiązanie organu stanowiącego samorządu terytorialnego
Uchwalanie własnych regulaminów
Funkcja ustrojodawcza:
Znaczenie materialne – Określanie zasad ustroju politycznego i gospodarczego, organizacji aparatu państwowego, możliwości jego wpływu na życie społeczne oraz status jednostki w państwie
Znaczenie formalne – możliwość uchwalania i zmiany ustawy zasadniczej (konstytucja dopuszcza dokonywanie zmian i uzupełnień obowiązującego tekstu.)
Tryb zmiany konstytucji
Inicjatywa ustawodawcza: 1/5 ustawowej liczby członków sejmu (90), Senat – jako całość, Prezydent
Głosowanie:
Pierwsze czytanie projektu o zmianie konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż 30 dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.
Sejm większością, co najmniej 2/3 głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Senat bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów w terminie nie dłuższym niż 60 dni od uchwalenia przez Sejm.
Stanowisko Senatu musi być jednolite w stosunku, co do całego tekstu, uchwalonego wcześniej przez Sejm, nie może zgłaszać poprawek.
Sejm nie może przełamać uchwały Senatu, w której odrzucono ustawę o zmianie konstytucji, Prezydent musi podpisać ustawę w ciągu 21 dni
Zmiana rozdziałów I,II lub XII
uchwalenie zmiany przez Sejm może odbyć się nie wcześniej niż 60 dnia po pierwszym czytaniu ustawy.
Podmioty mające inicjatywę ustawodawczą w zakresie zmiany Konstytucji mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat przeprowadzenia referendum zatwierdzającego.
Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku.
Zmiana konstytucji jest przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących w referendum
Funkcja kontrolna:
Kontrola – całość działań polegających na badaniu i analizie określonej sytuacji faktycznej (stanu rzeczywistego porównaniu jej ze stanem, który istnieć powinien
Kontrola sensu stricto – ograniczenie się jedynie do sprawdzenia stanu rzeczy
Kontrola sensu largo – analiza sytuacji faktycznej, porównanie go ze stanem pożądanym, wysuwanie wniosków
Kryteria przeprowadzenia kontroli:
Legalność (zgodność z prawem)
Celowość
Organy kontrolne:
W stosunku do RM – Sejm, Senat, Zgromadzenie Narodowe, NIK, Komisje, Parlamentarzyści
W stosunku do Prezydenta – Zgromadzenie Narodowe, Sejm, Senat
Środki kontrolne:
Ogólne instrumenty kontrolne
Prawo żądania informacji – Przysługuje komisji sejmowej. Odnosi się do: ministrów, kierowników naczelnych organów administracji rządowej, jak również kierowników innych organów państwowych
Prawo żądania wysłuchania:
Komisja sejmowa => dezyderaty i opinie
Dezyderat – uchwała komisji zawierająca postulaty adresowane do: Rady Ministrów lub poszczególnych jej członków, Prezesa NIK, Prezesa NBP, Prokuratora Generalnego, Głównego Inspektora Pracy.
Opinia – stanowisko w określonej sprawie skierowane do centralnych urzędów i instytucji państwowych
Sejm => rezolucje, deklaracje, apele, oświadczenia.
Rezolucja – prawnie wiążące wezwanie organu państwowego do podjęcia jednorazowego działania.
Deklaracja – zobowiązanie do określonego działania.
Apel – prawnie niewiążące wezwanie do określonego zachowania się czy działania.
Oświadczenie – stanowisko w określonej sprawie
Szczególne instrumenty kontrolne:
Tworzenie komisji śledczych - Powoływana do zbadania określonej sprawy, mocą uchwały na wniosek 46 posłów lub Prezydium Sejmu. W skład komisji wchodzi 11 osób. Działa na postawie Konstytucji, Regulaminu Sejmu oraz ustawy o sejmowej komisji śledczej. Ma prawo: wezwania i przesłuchania każdej osoby (każda wezwana osoba ma obowiązek stawić się i złożyć zeznanie); żądania pisemnych wyjaśnień lub przedstawienia dokumentów
Procedury interpelacyjne:
Interpelacja – dotyczą spraw związanych z polityką państwa o zasadniczym charakterze. Musi mieć formę pisemną – odpowiedź w ciągu 21 dni. Gdyby odpowiedź nie zadowalała interpelującego, może on wystąpić do Marszałka Sejmu o zażądanie dodatkowych wyjaśnień, także o umieszczenie interpelacji na porządku dziennym posiedzenia Sejmu.
Zapytania poselskie – dotyczą prowadzonej przez Radę Ministrów polityki wewnętrznej, charakter jednostkowy. Odpowiedź – 21 dni.
Pytania w sprawach bieżących – zadawane ustnie na każdym posiedzeniu Sejmu, odpowiedź bezpośrednia. Poseł do godziny 21 dnia poprzedniego informuje na piśmie Marszałka Sejmu o ogólnej tematyce pytania i jego adresacie. Kolejność zadawania pytań ustala Prezydium po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów. Adresaci: ministrowie. Nie przeprowadza się dyskusji – zadający pytanie może zadać pytanie dodatkowe.
Informacje bieżące – na wniosek 15 posłów lub klubu poselskiego. Dotyczą spraw o zasadniczym charakterze odnoszących się do problemów związanych z polityką państwa. Składa się na piśmie Marszałkowi Sejmu. Prezydium, po zasięgnięciu opinii Konwentu ustala, która informacja będzie rozpatrzona na posiedzeniu Sejmu. Rozpatrzenie obejmuje: uzasadnienie wniosku (max. 5 minut), udzielenie odpowiedzi (max. 10 min)
Pociągnięcie do odpowiedzialności Konstytucyjnej (Zgromadzenie Narodowe -> Prezydent)
Funkcja kreacyjna:
Powoływanie i odwoływanie innych organów konstytucyjnych państwa lub osób wchodzących w skład tych organów
Wyłączne kompetencje Sejmu
Wybór Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek całej Rady Ministrów w tzw. I rezerwowej procedurze formowania rządu oraz w drodze tzw. konstruktywnego wotum nieufności
Wybór całego składu Trybunału Konstytucyjnego.
Wybór zastępców przewodniczącego i członków Trybunału Stanu
Kompetencje Sejmu przy udziale Senatu. Powoływanie:
Rzecznika Praw Obywatelskich
Prezesa Najwyższej Izby Kontroli
Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych
Rzecznika Praw Dziecka
Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
Kompetencje Sejmu na wniosek prezydenta:
Powoływanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego (Sejm w głosowaniu może odrzucić kandydata Prezydenta, ale nie może przedstawić swojego)
Odrębne kompetencje Sejmu (powoływanie):
4 członków Krajowej Rady Sądownictwa
2 członków KRRiTv
1/3 składu Rady Polityki Pieniężnej
Odrębne kompetencje Senatu (powoływanie):
2 członków Krajowej Rady Sądownictwa
1 członka KRRiTv
1/3 składu Rady Polityki Pieniężnej
Funkcja współuczestniczenia w określaniu polityki państwa:
Uchwalanie budżetu państwa oraz absolutorium
Absolutorium - polityczna ocena całokształtu działalności rządu. W obecnym stanie prawnym odmowa udzielenia absolutorium nie pociąga za sobą żadnych bezpośrednich skutków prawnych; w aspekcie politycznym jest ona równoznaczna z wezwaniem rządu do podania się do dymisji
Wotum nieufności
Decydowanie o stanie wojny
Udzielenie zgody na ratyfikacje umowy międzynarodowej przekazującej kompetencje państwowe organizacji międzynarodowej
Funkcja ustawodawcza
Polega na stosowaniu aktów prawnych o szczególnej mocy prawnej, najwyższej w systemie prawa wewnętrznego. Funkcję tę parlament sprawuje na zasadzie wyłączności. Oznacza to, iż
Żaden inny organ państwowy nie może stanowić aktów o randze ustawy.
Kompetencje prawodawcze innych organów państwowych muszą mieć charakter podporządkowany, muszą być traktowane jako wyjątek i poddawane interpretacji zwężającej
Tryb ustawodawczy w Polsce:
Jest to całokształt parlamentarnych i pozaparlamentarnych etapów dochodzenia ustawy do skutku. W obecnym stanie prawnym wyróżnić należy
Inicjatywę ustawodawczą,
Rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm i ewentualne uchwalenie ustawy,
Rozpatrzenie ustawy przez Senat i ewentualnie uchwalenie poprawek lub uchwalenie odrzucenia ustawy w całości
Rozpatrzenie przez Sejm poprawek Senatu lub jego uchwały o odrzucenie ustawy;
Podpisanie ustawy przez prezydenta – na tym etapie możliwe jest też skierowanie ustawy przez prezydenta do trybunału Konstytucyjnego lub zastosowanie weta ustawodawczego, które powoduje konieczność ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm większością 3/5 głosów;
Ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw, co jest warunkiem jej wejścia w życie
Inicjatywa ustawodawcza:
Prawo inicjatywy ustawodawczej to prawo wskazanego w Konstytucji. Podmiotu wniesienia do parlamentu projektu ustaw z takim skutkiem prawnym, że parlament projekt ten powinien uczynić przedmiotem swych prac
Podmioty, którym przysługuje prawo inicjatywy ustawodawczej
15 posłów lub komisja sejmowa,
Senat
Prezydentowi RP
Rada Ministrów
Grupa, co najmniej 100 tys. Obywateli
Warunki jakie powinien spełniać projekt ustawy:
Do projektu ustawy dołącza się uzasadnienie, które powinno
Wyjaśniać potrzebę i cel wydania ustawy,
Przedstawiać rzeczywisty stan w dziedzinie, która ma być unormowana,
Wykazywać różnicę pomiędzy dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym,
Przedstawiać przewidywane skutki społeczne, gospodarcze, finansowe i prawne,
Wskazywać źródła finansowania, jeżeli projekt ustawy pociąga za sobą obciążenie budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego,
Przedstawiać założenia projektów podstawowych aktów wykonawczych,
Zawierać oświadczenie o zgodności projektu ustawy z prawem Unii Europejskiej lub o stopniu i powodach niezgodności z tym prawem albo oświadczenie, że przedmiot projektowanej regulacji nie jest objęty prawem Unii Europejskiej
Marszałek Sejmu zarządza drukowanie projektów ustaw, uchwał i opinii Komisji, oraz doręczenie ich posłom. Marszałek Sejmu przesyła wniesione projekty ustaw i uchwał Prezydentowi, Marszałkowi Senatu i Prezesowi Rady Ministrów
Sejmowy etap postepowania ustawodawczego:
Marszałek Sejmu – nadanie biegu inicjatywie ustawodawczej, wstępna kontrola projektu
Wstępna kontrola projektu
Brak wymogów formalnych – zwrócenie projektu wnioskodawcy.
Wątpliwości, co do zgodności z prawem – po zasięgnięciu opinii Prezydium, skierowanie projektu do Komisji Ustawodawczej. Komisja większością 3\5 głosów może zaopiniować projekt jako niedopuszczalny
Pierwsze czytanie (w komisji lub na posiedzeniu plenarnym, 7 dni po doręczeniu posłom druku projektu)
Uzasadnienie projektu, ogólna debata, pytania posłów
Drugie czytanie (posiedzenie plenarne, 7 dni od doręczenia posłom sprawozdania komisji) Przedstawienie przez sprawozdawcę komisji sprawozdania o projekcie ustawy, debata oraz zgłaszania poprawek i wniosków. Jeżeli poprawki nie zostały zgłoszone lub ich zgłoszenie nie spowodowało konieczności odesłania projektu do komisji, Sejm może niezwłocznie przystąpić do III czytania. Do końca II czytania wnioskodawca może wycofać projekt lub wnieść poprawki
Czytanie III: przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub – jeżeli projekt ustawy nie został ponownie do niej skierowany – przedstawienie poprawek i wniosków, które zostały zgłoszone podczas II czytania, głosowanie nad zgłoszonymi wnioskami i poprawkami, a także nad całością projektu. Zgodnie z art. 120 Konstytucji Sejm uchwala ustawy większością głosów w obecności, co najmniej połowy ogólnej liczby posłów, chyba, że Konstytucji stanowi inaczej
Senacki etap postępowania ustawodawczego:
Praca w komisjach:
18 dni, następnie uchwała podejmowana na posiedzeniu plenarnym podjęta w ciągu 30 dni od momentu dostarczenia tekstu ustawy do Senatu.
Jeżeli w tym terminie senat nie podejmie żadnej uchwały, to ustawę uznaje się za przyjętą w brzmieniu uchwalonym przez Sejm, a Marszałek Sejmu przekazuje je do podpisu prezydentowi
Senat może podjąć uchwałę o
Przyjęcie ustawy bez poprawek – pozwala to na natychmiastowe przekazanie ustawy Prezydentowi, bez czekania na upływ 30 dniowego terminu,
Odrzucenia ustawy, co nie jest dopuszczalne w odniesieniu do ustawy budżetowej,
Wprowadzeniu poprawek do tekstu ustawy
Senat podejmuje swoją uchwałę zwykłą większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Uchwała jest przekazana Marszałkowi Sejmu
Postępowanie w Sejmie wobec propozycji senackich:
Odrzucenie całości Ustawa wraca do Sejmu. Praca w komisjach. Głosowanie. Sejm może przychylić się do stanowiska Senatu lub nie (bezwzględną większością głosów)
Wniesione poprawki.Ustawa wraca do Sejmu. Praca w komisjach. Głosowanie (poprawka nieodrzucona bezwzględną większością głosów uważana jest za przyjętą) Sejm może przyjąć wszystkie poprawki, ich część, lub może wszystkie odrzucić).
Przyjęcie ustawy bez poprawek
Przedstawienie uchwalanej ustawy do podpisu Prezydentowi RP
Prezydencki etap postępowania ustawodawczego:
Po zakończeniu postępowania w Senacie Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi.
Konstytucja przewiduje, że prezydent podpisuje ustawę w terminie 21 dni od dnia jej przedstawienia przez Marszałka Sejmu.
Termin ten ulega skróceniu do 7 dni w odniesieniu do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym oraz w odniesieniu do ustaw, które zostały uchwalone w trybie pilnym
Procedury zakwestionowania ustawy:
Wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności tej ustawy z konstytucją. Prezydent może zakwestionować przed Trybunałem Konstytucyjnym każdą ustawę, co, do których TK obowiązany jest wydać orzeczenie w ciągu 2 miesięcy. Jeżeli TK uzna ustawę za zgodną z Konstytucją, po stronie Prezydenta pojawia się bezwzględny obowiązek jej podpisania. Jeżeli natomiast TK uzna ustawę za nie zgodną z Konstytucją, to po stronie prezydenta pojawia się bezwzględny obowiązek odmowy podpisania ustawy
Weto ustawodawcze, tzn. przekazać Sejmowi ustawę do ponownego rozpatrzenia. Weto nie może dotyczyć ustaw budżetowych i ustaw o prowizorium budżetowym, a także ustaw o zmianie konstytucji
Ostatnią czynnością proceduralną Prezydenta jest zarządzenie ogłoszenia ustawy w Dzienniku Ustaw Ustawa wchodzi w życie w ciągu 14 dni od jej ogłoszenia chyba ze sama stanowi inaczej
Szczególne rodzaje postępowania ustawodawczego
Ustawa o zmianie Konstytucji
Ustawa wyrażającą zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej przekazującej organizacji lub organowi międzynarodowemu kompetencje organu władzy państwowej w niektórych sprawach
Ustawa budżetową
Postępowanie z projektem ustawy budżetowej
Inicjatywa ustawodawcza – Rada Ministrów, która przedkłada Sejmowi projekt ustawy najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego
Pierwsze czytanie (posiedzenie plenarne, 7 dni po doręczeniu druku projektu posłom
Uzasadnienie projektu, pytania i odpowiedzi, debata na temat ogólnych zasad projektu
Skierowanie projektu do rozpatrzenia Komisji Finansów Publicznych (KFP
Drugie czytanie (posiedzenie plenarne, 7 dni po doręczeniu druku sprawozdania posłom
Przedstawienie sprawozdania KFP, debata i zgłaszanie poprawek i wniosków. Jeżeli zostaną zgłoszone poprawki projekt kierowany jest ponownie do KFP, jeżeli nie – od razu III czytanie
Trzecie czytanie (po doręczeniu posłom druku sprawozdania dodatkowego lub po II czytaniu
Przedstawienie sprawozdania dodatkowego KFP. Głosowanie
Ustawa przekazana zostaje Senatowi. Senat może przyjąć ustawę lub wprowadzić poprawki
Jeżeli wprowadzi poprawki – ustawa trafia do Sejmu, który może odrzucić poprawki bezwzględną większością głosów
Marszałek Sejmu przekazuje ustawę Prezydentowi do podpisu, który podpisuje ją w ciągu 7 dni i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw
Prezydent może skierować ustawę do ponownego rozpatrzenia przez Sejm, albo do Trybunału Konstytucyjnego
Pilna ścieżka ustawowa - Polega na tym, że Rada Ministrów i tylko ona, może określić uchwalony przez siebie projekt ustawy jako pilny
Tryb pilny nie jest dopuszczalny wobec
Projektów ustaw podatkowych,
Ustaw dotyczących wybory Prezydenta RP, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego,
Ustaw regulujących ustrój i właściwości władz publicznych
Kodeksów
Marszałek Sejmu, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu, może zwrócić Radzie Ministrów pilny projekt ustawy w celu uzupełnienia, jeżeli uzasadnienie dołączone do projektu jest niekompletne
Marszałek Sejmu zarządza drukowanie pilnych projektów ustaw niezwłocznie po ich otrzymaniu
Pierwsze czytanie (posiedzenie plenarne lub komisji
Pilny projekt ustawy Marszałek Sejmu wprowadza do porządku dziennego posiedzenia Sejmu, najbliższego po zakończeniu prac komisji
Drugie czytanie
Przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy, przeprowadzenie debaty i zgłaszanie poprawek
Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 3 dni od dnia uchwalenia przez Sejm ustawę pilną
Senat ma 14 dni na podjęcie uchwały. Uchwałę Senatu zawierającą propozycję dokonania określonych zmian w uchwalonej przez Sejm ustawie pilnej lub jej odrzucenia Sejm rozpatruje na posiedzeniu najbliższym po jej doręczeniu
Tekst ustawy pilnej, ustalony w wyniku rozpatrzenia propozycji Senatu, Marszałek Sejmu przesyła Prezydentowi niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 3 dni od dnia jej uchwalenia. Prezydent ma 7 dni na podpisanie ustawy
W postępowaniu w sprawie ustawy pilnej, której podpisania Prezydent odmówił, Prezydium Sejmu tak określa tok prac nad wnioskiem Prezydenta o ponowne rozpatrzenie ustawy pilnej, aby od dnia wpłynięcia wniosku Prezydenta do dnia ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy przez Sejm nie upłynęło więcej niż 7 dni
XIX Zgromadzenie Narodowe
Zgromadzenie Narodowe to specyficzna forma działania dwóch innych organów państwa, czyli ich wspólne obradowania w konstytucyjnie przewidzianych wypadkach oraz Odrębny konstytucyjny organ państwa
Zadania Zgromadzenia Narodowego:
Przyjmuje przysięgę od nowo wybranego prezydenta – akt ten jest niezbędny do objęcia przez niego urzędu, posiedzenie ZN w tym celu jest jawne. Słowa roty przysięgi odczytuje Marszałek Senatu, a prezydent ją powtarza
Uznaje trwałą niezdolność prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia – uchwałę taką ZN podejmuje większością, co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby swoich członków. W razie uznania prezydenta za niezdolnego do sprawowania swoich funkcji, jego obowiązki przejmuje Marszałek Sejmu do czasu wyboru nowego prezydenta
Decyduje o postawieniu prezydenta w stan oskarżenia przed TS – ZN uchwałę w tej sprawie podejmuje większością 2/3 głosów ustawowej liczby swoich członków, na wniosek, co najmniej 140 swoich członków
Wysłuchiwanie orędzi Prezydenta RP – zachowanie ZN w tym przypadku jest bierne
Uchwala własny regulamin – ZN nie uchwala jednego regulaminu, ale dla każdej ze swoich kompetencji uchwala odrębny regulamin. Regulamin uchwalony zostaje dopiero tuż przed posiedzeniem, na którym ma być zrealizowana dana kompetencja
XX Prezydent
Tryb wyboru:
Wybory: równe, bezpośrednie, powszechne, głosowanie tajne
Ważność wyborów zatwierdza Sąd Najwyższy w składzie całej izby administracyjnej, pracy i ubezpieczeń społecznych
Kadencja: 5 lat (max. Urzędowania – 2 kadencje
Kandydat – 35 lat, pełnia praw wyborczych
Zgłaszanie kandydatów:
co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu najpóźniej w 45 dniu przed dniem wyborów
Zarządzenie wyborów prezydenckich
Wybory zarządza Marszałek Sejmu i wyznacza ich datę na dzień wolny od pracy przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji. W razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej Marszałek Sejmu zarządza wybory nie później niż w 14 dniu po opróżnieniu urzędu i wyznacza datę wyborów na dzień wolny od pracy przypadający w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów
Funkcje:
Reprezentowanie RP i gwarantowanie ciągłości władzy państwowej
Czuwanie nad przestrzeganiem Konstytucji
Stanie na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium
Kompetencje:
Tradycyjne
Nadawanie i pozbawianie ordery i odznaczenia
Wyrażanie zgody na przyjmowanie przez obywateli polskich orderów i odznaczeń państw obcych.
Stosowanie prawa laski
Dotyczące polityki zagranicznej
Mianowanie i odwoływanie przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych;
Przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych;
Ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych
Dotyczące obronności kraju
Wprowadzanie stanu wojennego i stanu wyjątkowego (gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie)
Zarządza powszechną lub częściową mobilizacji (na wniosek premiera) i użycie sił zbrojnych
w czasie stanu wojennego, gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, wydaje rozporządzenia z mocą ustawy
Związane z parlamentem
Zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu.
Zwoływanie pierwszego posiedzenia nowo wybranych izb.
Prawo inicjatywy ustawodawczej.
Podpisywanie ustawy.
Zarządzenie ogłoszenie ustaw i umów międzynarodowych w Dzienniku Ustaw.
Zwracanie się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Zgromadzeni Narodowego
Zarządzanie referendum ogólnokrajowego
Występowanie do Sejmu z wnioskiem o powołanie Prezesa NBP
Zarządzanie skrócenie kadencji Sejmu (a tym samym i Senatu)
Związane z rządem
Powoływanie Rady Ministrów.
Odbieranie przysięgi od prezesa, wiceprezesów i członków Rady Ministrów.
Dokonywanie zmian w składzie Rady Ministrów (konsekwencja uchwały Sejmu albo decyzji premiera).
Przyjmowanie dymisji Rady Ministrów
Zwoływanie Rady Gabinetowej. (Prezydent czyni to w sprawach szczególnej wagi, sam decydując, kiedy taka sprawa występuje. Radę Gabinetową tworzy Rada Ministrów obradująca pod przewodnictwem prezydenta. Nie przysługują jej jednak kompetencje Rady Ministrów, a sama nie ma żadnych konstytucyjnie określonych kompetencji własnych. Jest to organ opiniodawczo – doradczy).
Występowanie do Sejmu z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów
Związane z władzą sądowniczą
Powoływanie sędziów. (Na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Prezydent może nie zaaprobować przedstawionej mu kandydatury, ale nie może w to miejsce powołać osoby nieobjętej wnioskiem Krajowej Rady Sądownictwa).
Przyjmowanie ślubowania od nowo powołanych sędziów
Powoływanie Pierwszego Prezesa oraz prezesów Sądu Najwyższego. (Prezydent powołuje Pierwszego Prezesa SN na 6-letnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych mu przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN. Prezesów SN prezydent powołuje spośród sędziów SN).
Powoływanie prezesa i wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego. (Prezydent powołuje prezesa NSA na 6-letnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych mu przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA. Wiceprezesów NSA powołuje spośród sędziów NSA na wniosek Prezesa NSA).
Powoływanie: Prezesa i wiceprezesa Trybunatu Konstytucyjnego. (Prezydent powołuje ich spośród kandydatów przedstawionych mu przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK).
Określanie organizacji Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego Prezydent czyni to w drodze rozporządzenia
Wygaśnięcie mandatu prezydenckiego (przypadki):
Śmierci prezydenta
Zrzeczenia się urzędu
Stwierdzenie nieważności wyboru prezydenta
Uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia uchwałą podjętą większością, co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego złożenia z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu
Zasada kontrasygnaty w Polsce
Akty prezydenta wymagają podpisu (tzw. kontrasygnaty) Prezesa Rady Ministrów, który kontrasygnując je ponosi za nie odpowiedzialność przed Sejmem
Istnieją też akty niewymagające kontrasygnaty (prerogatywy prezydenckie):
Związanych z relacją pomiędzy prezydentem a parlamentem.
Związanych z relacją pomiędzy prezydentem a rządem.
Prerogatywy tradycyjne.
Powoływanie innych urzędów
Kontrasygnata - Jest to podpisanie aktów urzędowych głowy państwa przez premiera lub właściwego dla danej sprawy ministra, bądź łącznie przez premiera lub właściwego ministra, niezbędne dla prawomocności tego aktu. Kontrasygnata oznacza przyjęcie przez podmiot kontrasygnujący odpowiedzialności politycznej za treść aktu urzędowego głowy państwa. Akty urzędowe prezydenta wymagają podpisu (kontrasygnaty) Prezesa RM, który kontrasygnując je ponosi odpowiedzialność za nie przed Sejmem
Odpowiedzialność konstytucyjna:
Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw (tzw. delikt konstytucyjny) oraz za przestępstwo karne
Wniosek: 140 członków Zgromadzenia Narodowego, składany Marszałkowi Sejmu. Zostaje on przekazany Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego uchwala sprawozdanie o wystąpieniu z wnioskiem o postawienie prezydenta w stan oskarżenia lub o umorzenie postępowania w sprawie
Postawienie prezydenta w stan oskarżenia: uchwała Zgromadzenia Narodowego podjętą większością, co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby jego członków. Podejmując tą uchwałę, Zgromadzenie Narodowe wybiera spośród swoich członków dwóch oskarżycieli. Uchwała o postawieniu prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu stanowi akt oskarżenia
XXI. Rada Ministrów
Skład:
Prezes Rady Ministrów.
Ministrowie resortowi.
Ministrowie bez teki
Fakultatywnie: wiceprezesi RM i przewodniczący określonych w ustawach komitetów
RM może powoływać swoje organy wewnętrzne konieczne dla usprawnienia jej działania, należą do nich
Organy kierownicze powołane są dla podejmowania wiążących decyzji, rozwiązywania nagłych kryzysów w skład ich wchodzą:
Członkowie RM
Stałe komitety RM
Organy pomocnicze stworzone dla wspierania działań rządu, przygotowują projekty lub warianty przyszłych decyzji projektów rządowych w skład ich wchodzą
Członkowie RM
Stałe komitety RM
Rady i zespoły
Komitety doraźne (tworzone przez premiera w drodze zarządzenia)
Organy doradcze tworzą fachowe zaplecze dla rządowego procesu decyzyjnego i składają się z
Fachowców i ekspertów
Rad i zespołów
Komisji wspólnych
Możliwe sposoby powoływania Rady Ministrów
W ciągu 14 dni od daty pierwszego posiedzenia Sejmu nowej kadencji lub dymisji poprzedniej Rady Ministrów Prezydent desygnuje Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów. Tak powołany rząd musi w ciągu 14 dni uzyskać wotum zaufania, uchwalone bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
Na wniosek 46 posłów Sejm wyłania premiera bezwzględną większością głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, a na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów
Jeżeli ani pierwszy, ani drugi z wyżej opisanych sposobów nie przyniósł rezultatu, prezydent w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady. Tak powołany rząd musi w ciągu 14 dni od dnia powołania uzyskać wotum zaufania ze strony Sejmu uchwalone zwykłą większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Gdy to się nie uda prezydent ma obowiązek skrócenia kadencji Sejmu
Dokonywanie zmian w Radzie Ministrów
Uchwała Sejmu, gdy odwołuje on z zajmowanego stanowiska ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności
Decyzji premiera, gdy dokonuje on zmian w rządzie na jego wniosek
Prezydent musi przyjąć dymisji rządu w trzech przypadkach
Gdy dymisję składa rząd na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu
Gdy Sejm nie uchwalił rządowi wotum zaufania
Gdy Sejm wyraził rządowi wotum nieufności
Jeżeli dymisję Rady Ministrów składa premier w związku ze swoją rezygnacją ze stanowiska, prezydent może odmówić przyjęcia dymisji rządu
Funkcje:
W zakresie prawotwórstwa i kontroli nad nim (wydawanie rozporządzeń, prawo inicjatywy ustawodawczej).
Wykonawcza (zapewnianie wykonywania ustaw).
Rządzenia (sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków zewnętrznych, obronności kraju, a także zapewniania bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego państwa).
Kierowniczo-koordynacyjna (Kierowanie organami administracji rządowej, koordynowanie oraz kontrolowanie jej działania
Odpowiedzialność:
Odpowiedzialność konstytucyjna:
Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu za naruszenie konstytucji lub ustaw a także za przestępstwa, ale tylko popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem.
Wniosek: Prezydent, co najmniej 115 posłów, uchwała podjęta większością 3/5 głosów ustawowej liczby posłów
Odpowiedzialność polityczna
Ma dwie postacie: solidarną (cały gabinet); indywidualną (poszczególni członkowie)
Formy odpowiedzialności politycznej: wotum zaufania, konstruktywne wotum nieufności
Instytucja votum nieufności w Polsce
Rada Ministrów
Wniosek – 46 posłów, musi wskazywać imiennie kandydata na Premiera. Może być poddany pod głosowanie po 7 dniach od zgłoszenia. Powtórny wniosek może być zgłoszony nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy od dnia zgłoszenia poprzedniego wniosku (Przed upływem trzech miesięcy - co najmniej 115 posłów).
Głosowanie – Większość ustawowej liczby posłów
Jeżeli uchwała została przyjęta przez Sejm, Prezydent Rzeczypospolitej przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powołuje wybranego przez Sejm nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę
Ministrowie
Wniosek - co najmniej 69 posłów
Głosowanie - większością głosów ustawowej liczby posłów
Prezydent Rzeczypospolitej odwołuje ministra
Kompetencje:
Zapewnienie wykonania ustaw
Wydawanie rozporządzeń
Koordynowanie i kontrolowanie prac organów administracji rządowej
Ochrona interesów Skarbu Państwa
Uchwalanie projektu budżetu państwa
Kierowanie wykonaniem budżetu państwa oraz uchwalanie zamknięcia rachunków państwowych i sprawozdania z wykonania budżetu.
Zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa oraz porządku publicznego
Zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego państwa
Sprawowanie przez RM ogólnego kierownictwa w dziedzinie obronności kraju oraz określanie corocznie liczby obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej
Zawieranie umów międzynarodowych wymagających ratyfikacji oraz zatwierdzanie i wypowiadanie innych umów
Zatwierdzanie umów międzynarodowych
Wykonanie umów międzynarodowych
Wypowiadanie i zmiana zakresu obowiązywania umów międzynarodowych
Wydawanie uchwał
Uchylanie rozporządzeń lub zarządzeń ministra na wniosek Prezesa RM
Prezes Rady Ministrów:
Reprezentuje RM
Kieruje pracami RM
Wydaje rozporządzenia
Zapewnia wykonanie polityki RM i określa sposoby jej wykonania
Koordynuje i kontroluje pracę członków RM
Sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym
Jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej