Grupa społeczna – definicja, elementy kostytutywne (cel, normy, struktury grupowe)
ZBIÓR, ZBIOROWOŚĆ – pewna statystycznie wyodrębniona liczba ludzi.
KATEGORIA SPOŁECZNA – zbiorowość wyróżniona ze względu na społecznie ważną cechę, mogącą stać się podstawą kreującą powstanie grupy społecznej (np. kobiety, mężczyźni, młodzież, ludzie starzy).
ZBIOROWOŚĆ SPOŁECZNA – zbiorowość, w której członkowie danego zbioru pozostają w stosunkach społecznych, wiążących ich.
GRUPA SPOŁECZNA – zbiorowość społeczna, która wytworzyła wewnętrzną organizację i której członkowie powstają w interakcji społecznej; to zbiory ludzi, którzy w dążeniu do wspólnych wartości związani są więzią społeczną i wytworzyli wewnętrzną organizacją.
ELEMENTY KONSTYTUUJĄCE GRUPĘ SPOŁECZNĄ:
zbiór osób (liczebność)
Istnieje wiele rodzajów grup dwuosobowych (np. małżeńskie, przyjacielskie, grupy pracy). Niektórzy badacze utrzymują, że dopiero 3 osoby tworzą grupę – dopiero w takiej grupie występuje wielość stosunków interpersonalnych. W miarę wzrostu liczebności grupy wzrasta bowiem liczba możliwych stosunków w procesie interakcji
Powyżej dwóch osób pojawia się nowa jakość relacji. To co zachodzi w grupie można ujrzeć w pełni, gdy jest więcej niż dwie osoby.
wartości wspólnogrupowe,
normy, zasady, oczekiwania wspólnogrupowe. Występują także sankcje w celu kontrolowania członków grupy.
Najczęściej powstają na rzecz realizacji celu.
Budują zachowania co do zachowania oraz przekonań.
Mogą być określone, formalne np. regulamin oraz nieformalne, także nienazwane np. sankcje towarzyskie.
Świadomość odrębności oraz przynależności.
Może być przekładana na zasadę odrębności. Zasygnalizowanie innym i sobie przynależności do określonej grupy np. poprzez ubiór.
więź społeczna
uzależnienie się bądź zjednoczenie członków danego zbioru ludzi wokół określonych wartości czy pełnionych funkcji społecznych.
Termin pojmowany bywa jako:
organizacja grupy – właściwości czy funkcje oraz wewnętrzna organizacja grupy;
odrębny czynnik konstytutywny grupy:
stosunki społeczne wiążące członków grupy,
świadomość grupowa,
więź o charakterze strukturalno-świadomościowym.
wewnętrzna organizacja grupy- STRUKTURA GRUPY
układ miejsc w przestrzeni grupowej.
Struktura grupy ma kilka wymiarów:
1. Struktura władzy – ukazuje zakres możliwości wywierania wpływu przez jednego członka na drugiego członka grupy; władza może być związana z dostępem do sankcji grupowych; może też wynikać z faktu przypisania do danej pozycji, ale może i z autorytetu, strachu (np. kierownik, który wywiera większy wpływ niż pozostali członkowie grupy); relacje między członkami grupy mogą ujawniać się w dominacji lub podporządkowaniu
2. Struktura komunikacji – pokazuje jak przebiegają kanały komunikacyjne, które łączą członków grupy; mają charakter jednostronny lub są zwrotno-kierunkowe; decyduje o tym, jak członkowie grupy są poinformowani o działaniu grupy; im lepszy dostęp do informacji, tym lepsze przystosowanie do zasad grupowych; w wojsku (i tego typu instytucjach) ma się do czynienia z komunikacją jednokierunkową (np. żołnierz o niskiej randze nie może rozmawiać z kimś o wysokiej); w strukturach nieformalnych istnieją pewne prawidłowości, że ludzie o określonej pozycji, mają skłonność do kontaktowania się z osobami, które są wyżej w hierarchii lub mają równorzędną pozycję.
Ważność struktury komunikacji pokazuje powiedzenie: „kto ma informacje, ten ma władzę”
(media IV władzą); struktura komunikacyjna – rodzaje:
a) struktura o kształcie centralnym – komunikacja tylko z liderem, nie z poszczególnymi członkami; lider skupia całą władzę (np. dyktatorstwo)
b) struktura sieciowa – np. Internet; komunikuje się każdy z każdym (bez ograniczeń); w takiej strukturze trudno sprawować władzę oraz wywierać wpływ
c) struktura może mieć charakter łańcucha – obieg informacji jest długi, zakłócenia powodują nieporozumienia (np. plotka)
3. Struktura socjometryczna – jest ściśle powiązana z poprzednimi strukturami; określa się ją jako strukturę atrakcyjności interpersonalnej (strukturę lubienia się); najczęściej prosi się o wskazanie osoby, którą się najbardziej lubi takie wskazania to „wybory socjometryczne”; atrakcyjność interpersonalna wpływa na funkcjonowanie w grupie; istotnym elementem jest zaufanie; na bazie tej struktury mogą tworzyć się więzi i nowe struktury; w grupach luźnych struktura ta ma mniej stały charakter; struktura socjometryczna kształtuje się swobodnie, jest spontaniczna; osoby lubiane mają przewagę w strukturze władzy i komunikacji
Grupa społeczna w wybranych koncepcjach socjologicznych
Funkcjonalizm
funkcja - rodzaj aktywności spełnianej przez dany element na rzecz określonego systemu społecznego czy też rodzaj wkładu danego systemu na rzecz szerszego systemu zewnętrznego, aktywność i działalność konieczną do utrzymania danego systemu
- Durkheim, Merton; grupa społeczna jako całość sama w sobie; społeczeństwo jest organizmem, który składa się z części; całość dąży do integracji, stabilności, równowagi; elementy niepożądane i patologiczne to te, które zakłócają działanie grupy; najważniejsza jest harmonia, jednak zawsze mamy do czynienia z zaburzeniami
- teoria konfliktu: nieodzowny element grupy; Marks, Simmel, Desendorf; dzięki sytuacjom antagonistycznym dochodzi do zmian, a one dają możliwości rozwoju; konflikt to funkcjonalny proces składający się z interakcji
- teoria wymiany społecznej: nastawienie na zysk, jednostka może swoje zasoby zainwestować w kontakty z innymi; funkcjonujemy w grupach, w których liczymy zyski i straty
BRONISŁAW MALINOWSKI – FUNKCJONALIZM
Odwołuje się już nie do jakiegoś ogólnego społeczeństwa, ale do wielości grup społecznych i operuje pojęciem grupy społecznej. Jego zdaniem u podstaw powstawania i funkcjonowania grup tkwią potrzeby, które pobudzają aktywność człowieka.
Podział potrzeb wg Malinowskiego:
biologiczne – konieczność ich zaspokajania powoduje, że ludzie organizują się w różne grupy społeczne, które stanowią formy zbiorowego działania (aby grupa mogła funkcjonować muszą być określone sposoby działania, normy, symbole i kultura), przyczyniają się do powstawania rodzin, grup pokrewieństwa, zbiorowych form działalności gospodarczej, prowadzenia gospodarstw domowych, etc.; są regulowane przez normy; potrzeby biologiczne powodują kształtowanie się dwóch kolejnych grup potrzeb:
psychiczne,
społeczno-kulturalne.
Koncepcję Malinowskiego charakteryzuje tzw. kulturalizm – pogląd, iż kultura reguluje stosunki społeczne czy struktury i służy zaspokajaniu gatunkowych i indywidualnych potrzeb danej zbiorowości.
Teoria interakcjonizmu (symbolicznego)
INTERAKCJONIZM – rzeczywistość jest tworzona w procesie społecznego komunikowania, kiedy partnerzy inicjują interakcje; komunikowanie opiera się na interpretacji (np. świat miejski, w 10-piętrowym bloku ludzie nie znają się i zostają skazani na to, by dochodzić czego się od siebie spodziewać, dlatego wchodzą ze sobą w interakcje).
- Georg Mead, Wiliam James
- relacje między jednostką a społeczeństwem; nieustannie dokonują się procesy symboliczne; istotnym staje się to, co charakteryzuje daną jednostkę w grupie
- ważne jest poczucie odmienności grupy na tle całego społeczeństwa
- grupa jako całość zbudowana ze wzorów działań, które zmieniają się dzięki symbolicznym interakcjom
- liczy się świadomość jednostki przynależności do grupy
- grupa jest postrzegana jako przestrzeń wymiany symbolicznej
Ontologiczny status grupy społecznej
- nawiązując do powyższych koncepcji można wyróżnić trzy stanowiska:
I Organicystyczne – grupa jako byt istniejący realnie, wyższy i wcześniejszy od jednostki; bez grupy jednostki nie byłyby takie, jakie są; jednostki zależą przede wszystkim od grupy; to grupa decyduje o naturze człowieka; osoba ludzka sama w sobie nie ma żadnych celów, spełnia funkcje tylko dla organizmu; grupa jest bytem pierwotnym i nadrzędnym; człowiek nie ma żadnych osobnych praw, a jedynie te, które nada mu grupa takie założenie prowadzi do systemów totalitarnych („jeżeli jakaś część organizmu jest chora, to należy ją odciąć, aby przeżyć” – jest to przyzwolenie na eliminację jednostek); w systemie totalitarnym jednostka podlega całkowicie prawom narodu, partii
II Nominalistyczne – grupa jest uważana za twór wyobraźni ludzkiej; ludzie wchodzą w układy, by osiągnąć zyski; grupa to fakt umowny; grupa nie jest uważana za byt samodzielny, pierwotny; społeczeństwo powstaje jako fakt społeczny, a grupa jest tylko nazwą (nomos - nazwa); dobra powszechne są sumą dóbr, interesów jednostek; jedynym celem społeczeństwa jest usuwanie przeszkód, które stoją na drodze jednostce (do osiągnięcia zysków); na bazie stanowiska nominalistycznego powstają systemy dyktatorskie; czasami o demokracji mówi się jako o dyktaturze społecznej
- obie w/w teorie są antyhumanistyczne – człowiek jako środek dla społeczeństwa lub innych ludzi
III. Realistyczne
poszczególne jednostki łączą się i powstaje nowy (indywidualny) byt; zarówno grupy, jak i społeczeństwa są od siebie zależne; interes wspólny nie eliminuje interesu jednostkowego i odwrotnie; jednostka i grupa stanowią byty równorzędne; czynnikiem więzi jest dobro wspólne, ale też interesy indywidualne; grupa i jednostka są ze sobą bardzo silnie powiązane, jedno bez drugiego nie może istnieć; współczesne grupy społeczne działają wg tego stanowiska
Typologie grup społecznych – mała/duża, formalna/nieformalna, otwarta/zamknięta
Grupy społeczne w zależności od wielkości.
Małe- wszyscy się znają. Ludzie potrafią rozpoznać innych członków grupy z wyglądu, wchodzą ze sobą w bezpośrednie relacje. (face to face relations)
Duże- członkowanie grupy stykają się ze sobą i komunikacją za pomocą medium. Ludzie nie znają osobiście, ich kontakty mają charakter pośredni.
Grupy społeczne w zależności od rodzaju organizacji/typu więzi.
Formalne- więź rzeczowa oparta na interesie; istnieje prawo (np. status organizacji, partii politycznej) ,które reguluję strukturę, cel i normy danej grupy.
Nieformalne- więzi osobiste, oparte na uczuciach, emocjach
Grupy ze względu na charakter członkostwa
Automatyczne, dożywotnie- jesteśmy członkami danej grupy w wyniku urodzenia, trudno z nich wystąpić.
Dobrowolne- wybieramy daną grupą na podstawie własnej, dobrowolnej decyzji, zapisujemy się do niej.
Ekskluzywne- o przynależności do grupy decyduje spełnienie surowych warunków i kryteriów. Grupy, które stawiają b. wysokie wymagania, sprawiają, że ludzie chcą bardziej do niej należeć; może wystąpić dysonans poznawczy; trzeba uświadomić sobie, że przeszło się wiele podczas „rytuału wejścia”, więc ciężko się wycofać (np. sekty)
Inkluzywne- otwarte dla wszystkich chętnych. Jednostka zawsze jednak musi spełnić określone oczekiwania, które mogą być niewielkie
(np. płacenie rocznych składek członkowskich)
Koncepcja F.Tonniesa: wspólnota i stowarzyszenie
zwrócił on uwagę, że u źródeł przynależności do wszystkich struktur leży dużo motywacja
grupy dzieli się ze względu na motywację, wolę uczestnictwa w grupach
wyróżnił 2 typy woli:
1) wola organiczna – wola o charakterze emocjonalnym i spontanicznym; poprzez wolę organiczną ludzie wchodzą we wspólnoty
2) wola racjonalna – świadoma, stanowiona, ma charakter nawet instrumentalny; przekonanie o pożytkach z przynależności do grup; więzi wtórne grupy
Grupy wspólnotowe – rodzina, rówieśnicy, grupy sąsiedzkie, małe struktury lokalne. Nasze uczestnictwo wynika z chęci bycia z tymi ludźmi. Angażujemy się całą swoją osobowością. Lepiej funkcjonujemy w grupach wspólnotowych i są z tego większe korzyści, co popycha nas do uczestnictwa; to sami członkowie wspólnoty są dla nas ważni
Grupy stowarzyszeniowe – grupy celowe; nie muszą mieć charakteru formalnego; powstają na podstawie woli racjonalnej
Tönnies wyróżnił:
Gemeinschaft (wspólnoty) - to rodzaj stosunków społecznych oparty przede wszystkim na "woli organicznej" opartej głównie na emocjach. Łączy jednostki, rozumiane jako pełne osobowości, na podstawie bliskości emocjonalnej i ogarnia całe ich życie.
Gesellschaft (stowarzyszenia) - to rodzaj stosunków społecznych o charakterze formalno-rzeczowym, opartych na "woli racjonalnej, arbitralnej", na racjonalnej kalkulacji, umowie i wymianie (regulowanych przez formalne prawo); łączy jednostki jedynie w aspekcie wykonywania przez nie określonych ról społecznych
6. Koncepcja C. Cooleya: grupy pierwotne i wtórne
Cooley zwrócił uwagę, że osobowość człowieka kształtuje się ze względu na grupy, do których należy
Cooley rozróżnił:
a) grupy pierwotne – ich cechy pokrywają się ze wspólnotą Tönniesa; charakteryzują się stosunkami bezpośrednimi; mają największe znaczenie dla tworzenia się osobowości człowieka; wchodzimy do nich w relacje z osobistego punktu widzenia; mamy duże poczucie przynależności do grupy pierwotnej; cechą grup pierwotnych jest homogeniczność – podobieństwo (np. statusem społecznym, wzorami zachowań, wartościami, zainteresowaniami, co zwiększa identyfikację); A. Kłosowska uważała, że grupy pierwotne są źródłem wszystkich pozytywnych emocji i postaw w interakcjach z innymi ludźmi
b) grupy wtórne – zbliżone do stowarzyszenie Tonniesa; grupy wtórne modyfikują osobowość, która jest już ukształtowana; relacje mogą zachodzić np. poprzez pewne instytucje; w relacjach interesuje nas przede wszystkim rola społeczna; heterogeniczność, brak emocjonalnego uzależnienia członka grupy, mniejsza identyfikacja z grupą
Cooleya interesowało to, jak grupy wpływają na osobowość człowieka
7.Grupy odniesienia: funkcje i rodzaje, efekty
Ważną rolę odegrały badania Theodore M. Newcomba nad postawami studentek (ich postawy po studiach stały się bardziej radykalne i postępowe) oraz Samuela Stouffera nad żołnierzami armii (koncepcja względnego upośledzenia i względnego uprzywilejowania społecznego).
Harold H. Kelley wyróżnił grupy odniesienia porównawczego i normatywnego.
Próbę systematyzacji podjął R. Merton.
DWA RODZAJE GRUP ODNIESIENIA – MECHANIZM WZGLĘDNEGO UPOŚLEDZENIA
LUB UPRZYWILEJOWANIA SPOŁECZNEGO
Ludzie codziennie porównują się do innych, aby móc określić swoją tożsamość – jest to zwykle proces automatyczny.
Podział grup odniesienia ze względu na funkcje, jakie pełnią dla zachowań jednostek według Mertona:
grupy odniesienia porównawczego – grupy, ich członkowie lub cechy dla nich charakterystyczne, które stanowią układ wielkości, w których dana jednostka postrzega siebie i innych i które pozwalają jej określić siebie, swoje cechy oraz ustalać rodzaj swojego postępowania;
grupy odniesienia normatywnego – grupy, z których dana jednostka czerpie dla siebie wartości, normy lub wzory zachowań; mogą to być pewne układy z grup odniesienia porównawczego lub całe grupy albo układy inne, przeciwstawne.
Porównywanie się jednostki z różnymi grupami swojego otoczenia prowadzi do dwóch przeciwstawnych stanów według Stouffera:
poczucie upośledzenia społecznego (deprywacji) – niska samoocena, świadomość zajmowania przez jednostkę niższej (gorszej) pozycji w porównaniu z innymi, podobnymi od siebie;
poczucie uprzywilejowania społecznego – wysoka samoocena, świadomość zajmowania wyższej pozycji społecznej w stosunku do innych, podobnych do siebie.
Poczucie upośledzenia lub uprzywilejowania może być różnego stopnia – jednostka czuje się tym bardziej upośledzona, im bardziej porównuje się z grupą odniesienia zajmującą najwyższe miejsce, dlatego zwykle jednostka nie porównuje się z grupami, z którymi dzieli ją duży dystans, ale z grupami podobnego uprzywilejowania lub upośledzenia. Następstwem tego będzie przejmowanie interesów, postaw, wzorów z grup, z którymi się identyfikuje. Dlatego błędną socjotechniką jest próba wyprowadzenia jednostki ze stanu upośledzenia poprzez zestawienie jej z grupą najwyżej usytuowaną.
UWARUNKOWANIA WYBORU GRUP ODNIESIENIA NORMATYWNEGO
Zmienne wpływające na wybór grupy odniesienia normatywnego:
strukturalne (m.in. pozycja społeczna),
sytuacyjne,
osobowościowe (m.in. indywidualne potrzeby jednostki i stopień ich natężenia).
Na wybór grupy odniesienia wpływają m.in.:
POTRZEBY JEDNOSTKI I STOPIEŃ ICH NASILENIA (badania Leona Festingera i J. Dittes’a) – wyjaśnia to koncepcja Abrahama Maslowa.
Rodzaje i hierarchia potrzeb według Abrahama Maslowa:
potrzeby podstawowe:
potrzeby fizjologiczne – gdy są zaspokajane, tracą swoje motywacyjne znaczenie i uruchamiają motywacyjne działanie dalszych potrzeb,
potrzeby bezpieczeństwa,
potrzeby społeczne przynależenia do grupy, stowarzyszania się;
metapotrzeby:
potrzeby ego – dążenie jednostki do niezależności, kompetencji, wiedzy, uznania i szacunku,
potrzeby samorealizacji.
Socjalizacja: rodzaje, funkcje, efekty
socjalizacja to uspołecznienie jednostki; jednostka biologiczna staje się istotą społeczną, przedstawicielem określonej kultury
socjalizacja to nieustanny proces uczenia się funkcjonowania w grupach społecznych
socjalizacja dokonuje się na trzech poziomach:
przyswajania zasad potrzebnych do funkcjonowania wśród innych ludzi w ogóle; jest to przyswajanie minimum kulturowego
drugi poziom to uczenie się tego, co jest charakterystyczne dla danej kultury – idei, języka
trzecim poziomem jest opanowanie konkretnych ról społecznych w małych grupach społecznych
Trwa przez całe życie. Najbardziej intensywnie w dzieciństwie i okresie adolescencji.
-uczymy się reagować na bodźce. Na proces socjalizacji mają wpływ na wszystkie oddziaływania. Zarówno intencjonalne (wychowywanie) ja i nieintencjonalne (doświadczenia życiowe, przypadkowe, niezamierzone).
Wynik socjalizacji- kształtowanie naszej osobowości.
Osobowość to złożona struktura cech indywidualnych i sposobów zachowania, które decydują o przystosowaniu społecznym; jest to system, który nadaje zachowaniom jednolitość i spójność w czasie
- osobowość podlega zmianom i rozwojowi w ciągu całego życia jednostki
- osobowość= zinternalizowana kultura- w procesie socjalizacji internalizujemy reguły wartości, zasady społeczne. Następnie eksternalizacja przyjętych norm przepracowanych przez nasze doświadczenie.
Socjalizacja pierwotna- okres socjalizacji przebiegający głównie za sprawą grup pierwotnych. Pierwszy okres socjalizacji w naszym życiu. W głównej mierze decyduje o tym kim się staniemy.
W socjalizacji pierwotnej rzeczywistość otaczająca dziecko jest „przenoszona” na obraz całego świata (rodzina jest dla dziecka „całym światem”)
Uczenie się przez znaczących innych, relacje emocjonalne. Jej koniec pojawia się, gdy w świadomości człowieka pojawia się Uogólniony inny- oderwanie normy od jej nadawcy. np. reguły „nie bije się młodszych”, która wcześniej brzmiała np. ”mama nie pozwala bić młodszych ”
Socjalizacja wtórna
Inne grupy społeczne tworzące inne rzeczywistości społeczne. Gdy dziecko zaczyna funkcjonować w grupie rówieśniczej. Trwa do końca naszego życia (przez jakiś czas może trwać jednocześnie z socjalizacją pierwotną). Wpływa na rozwój naszej osobowości. Nasze członkostwo w grupie jest najczęściej dobrowolne. Większa swoboda w podejmowaniu nowych ról społecznych.
Doświadczenia z wieloma rzeczywistościami społecznymi.
osobowość podstawowa – część powiązanych ze sobą elementów osobowości zharmonizowana z instytucjami (normami, wartościami) danej kultury; nie jest to typ osobowości, która w danej kulturze występuje najczęściej; charakter narodowy to pojęcie potoczne, które wiąże się z pojęciem osobowości podstawowej
osobowość modalna – statystyczny dla danego społeczeństwa, najczęściej występujący typ osobowości
resocjalizacja – proces, który dotyczy osób niedostosowanych społecznie, w przypadku których niewłaściwie przebiegał proces socjalizacji pierwotnej
- resocjalizacja jest procesem bardzo trudnym, gdyż ma za zadanie zmienić utrwalone w procesie socjalizacji pierwotnej wzory
- skuteczna resocjalizacja powinna być oparta na mechanizmach socjalizacji pierwotnej
- powinna wytworzyć się więź emocjonalna między resocjalizującym a resocjalizowanym
Funkcje socjalizacji
dzięki procesowi socjalizacji możliwa jest transmisja kultury i zachowanie ciągłości kulturowej
dzięki socjalizacji możliwa jest także kumulacja wiedzy i doświadczenia wszystkich pokoleń
socjalizacja buduje poczucie związku i przynależności do danego społeczeństwa
socjalizacja tworzy i zapewnia istnienie ładu i porządku społecznego
sukces procesu socjalizacji to umiejętność przystosowania się do systemu aksjonormatywnego danej kultury
Mechanizmy socjalizacji, które odpowiadają za istnienie ładu i porządku społecznego
1) internalizacja
niebezpieczna jest ” przesocjalizowana wizja człowieka” (założenie behawiorystów), gdzie wszystkie normy i wartości są przestrzegane; jednostka nie ma możliwości wyboru między wartościami, gdyż jedynie określone wartości są uznawane
literaturowym przykładem „przesocjalizowanej wizji człowieka” jest książka „Nowy wspaniały świat” Aldousa Huxleya
„przesocjalizowana wizja człowieka” prowadzi do społeczeństwa totalnego
bezrefleksyjnie przyjętą normą w społeczeństwie jest norma „nie zabijaj”
2) lojalizm
uznanie, że jeżeli istnieją jakieś normy, to trzeba ich przestrzegać, co samo w sobie staje się normą
lojalizm polega na przestrzeganiu przez jednostkę określonych norm, nawet jeżeli jednostka się z nimi nie zgadza
3) obawa przed sankcjami
w społeczeństwach zawsze pojawiają się dewiacje i patologie
człowiek uczy się, w jakich sytuacjach grożą mu sankcje, a w jakich nie; charakterystycznym przykładem takiego zachowania jest postępowanie kierowców
najważniejszą rolę pełni nieuchronność sankcji, mniejsze znaczenie ma wymiar sankcji
10. Osobowość społeczna jako efekt socjalizacji
- efektem procesu socjalizacji jest kształtowanie się osobowości człowieka
- osobowość to uwewnętrzniona kultura (rozumiana w sensie socjologicznym)
- socjalizacja powoduje uwewnętrznienie norm, wartości kultury
- w internalizacji wzorów ogromną rolę pełni doświadczenie jednostki
- eksternalizacja to uzewnętrznienie zinternalizowanych wzorów w zachowaniu
- osobowość to złożona struktura cech indywidualnych i sposobów zachowania, które decydują o przystosowaniu społecznym; jest to system, który nadaje zachowaniom jednolitość i spójność w czasie
- osobowość podlega zmianom i rozwojowi w ciągu całego życia jednostki
- osobowość podstawowa: część powiązanych ze sobą elementów osobowości, które są zharmonizowane z instytucjami (normami, wartościami) danej kultury; nie jest to typ osobowości, który w danej kulturze występuje najczęściej; z osobowością podstawową wiąże się np. charakter narodowy
- osobowość modalne – to najczęściej występujący typ osobowości w danym społeczeństwie
11. Struktura grupy a pozycje i role społeczne, pojęcie statusu społecznego
ROLA SPOŁECZNA (Ralph Linton) – zachowanie ludzi posiadających dany status ukierunkowane na spełnienie oczekiwań innych jednostek. Status społeczny rodzi zestaw ról, ponieważ grupa społeczna jest zwykle zróżnicowana w swym składzie i różni członkowie mają różne oczekiwania.
Status społeczny- utożsamiany często z pozycją społeczną - to wyróżnione i nazwane w danej kulturze typowe miejsce w społeczeństwie, które może zajmować wiele osób, np. zawód
Pozycja ta może mieć charakter przypisany, lub osiągnięty. O pozycji przypisanej mówimy wtedy, gdy jednostka nie ma wyboru, co do jej zajmowania (lub nie zajmowania). Pozycja osiągana to taka, którą jednostka zyskuje poprzez swoje działania.
12. Złożony zespół ról, mechanizmy rozładowywania konfliktu w zespole ról
konflikt ról – kolizja ról, w jakiej znajduje się jednostka, kiedy nie jest w stanie wypełnić wszystkich ról.
Autonomia w roli i scalanie z rolą
-Autonomia w roli oznacza kim jesteś w chwili pełnienia danej roli społecznej
Scalanie się z rolą występuje wtedy, kiedy ktoś do końca identyfikuje się z daną rolą społeczną np. rola matki , pracoholik, generalnie jest osoba, która nigdy nie ulega dezaktywacji.
Struktura i stratyfikacja roli społecznej – rola np. syn, córka, mąż , żona, student, jest to rola
Wg Roberta Mertona – każda rola jest mianem roli złożonego, zespołu ról społecznych.
Rola studenta, który wchodzi w interakcję z wykładowcą, władzami uczelni.
Pięć strategii w przypadku konfliktu zespołu ról wg Wiliama Gooda:
1. Zlekceważenie oczekiwań mniej ważnych partnerów
2. Usuwanie z pola widzenia oczekiwań drugiego partnera
3. Jednoczenie się osób o jednakowych problemach
4. Przenoszenie swoich obowiązków na inne osoby
5. Ograniczenie stosunków w roli społeczne
13. Interakcje społeczne
To co dzieje się pomiędzy ludźmi, proces oddziaływania na siebie przynajmniej dwóch osób. Interakcje mogą być bezpośrednie (face to face) lub pośrednie (np. za pomocą komputera). Jadąc autobusem, niekoniecznie wchodzimy w interakcje, gdyż musi nastąpić wzajemne oddziaływanie.
Warunki podtrzymania i skłonności do przerwania interakcji – to interesuje socjologów. Interakcja ma pewien cel, np. chcemy zdobyć informacje
BADANIE BALESA – wyróżnił 12 kategorii, obserwował empirycznie interakcje, pogrupował je w 12 kategorii
Muszą być spełnione pewne warunki, by istniała interakcja – ważny jest proces komunikacyjny, komunikacja werbalna/niewerbalna odgrywa ważną rolę. Jednakże zawsze można dogadać się komunikacją niewerbalną, gdy nie rozumiemy komunikacji werbalnej, ale będzie to utrudnione.
Trzy punkty widzenia interakcji społecznej
1) oddziaływanie między indywidualnymi osobami, o indywidualnych cechach i dyspozycjach (relacje między osobami); kształt interakcji dotyczy ich dyspozycji;
2) pewien rozdział oddziaływania między osobnikami, którzy zajmują różne miejsce w strukturze społecznej, ich cechy zależą od tego miejsca; kształt będzie zależał od grupy społecznej, struktury społecznej (organicyści);
3) interakcja jest wypadkową wyżej wymienionych (realiści)
Interakcje można opisywać na trzech płaszczyznach badawczych
1) jako akt wymiany: np. pytamy i odpowiadamy; oparte to jest na tym, że osoba maksymalizuje zyski a minimalizuje straty; człowiek w pewien sposób kalkuluje; wymiana ma jednak charakter dobrowolny; warunkiem musi być to, że obaj partnerzy odnoszą jakieś korzyści; największe znaczenie ma bilans kar i nagród, od tego zależy czy będziemy chcieli interakcję podtrzymać (teoria wymiany – Hommans)
2) jako pewnego rodzaju grę: Eric Bern (jeden z przedstawicieli); jeżeli mąż wraca późno do domu, a żona ma pretensje, to może być to analizowane w kontekście gry; gra toczy się między racjonalnymi jednostkami, które podejmują decyzje; gra nastawiona jest na wpływanie na reakcje
a) gra o sumie zerowej: suma dóbr jest określona, każdy może wygrać kosztem innych – rywalizacja, przykładem może być aukcja – wygra ten, kto zaoferował najwięcej; osiągamy pozytywny efekt, gdy przezwyciężymy przeciwnika (np. w pracy częste „podkładanie świni”)
b) gra o sumie niezerowej - dobra nie są określone, zyski mogą pochodzić też od zewnętrznych źródeł, ostateczny rezultat zależy od kooperacji, współpracy z innymi. Przykładem jest sytuacja egzaminu (np. każdy może otrzymać piątkę). Przykładem klasycznym jest „dylemat więźnia”
- od dobrego rozpoznania rodzaju gry, zależeć będzie strategia
„Dylemat wspólnego pastwiska” – w danej wsi 100 gospodarzy, mają ileś krów, każdy ma prawo do wypasania na wspólnym pastwisku 1 krowy, a o resztę martwią się inni. Jeden zaprowadził dodatkowo krowę, i tak zrobił każdy. W efekcie to rywalizacja w grze o sumie niezerowej. Nie zyskują nic, gdyż dobrali złą strategię, ponieważ pastwisko zostało wyjedzone
3) jako komunikacja: przekazywanie symboli, znaczeń, odwołuje się do teorii interakcjonizmu symbolicznego; komunikacja symboliczna (Mead); komunikacja polegająca na manipulowaniu znaczeniami (Goffman – teoria dramaturgiczna)
- w każdej interakcji zawarte są ukryte założenia, treści, bo gdy ich zabraknie, to dochodzi do nieporozumień