POLSZCZYZNA W KONTAKTACH Z JĘZYKAMI SŁOWIAŃSKIMI.

1. Języki wschodniosłowiańskie to inaczej języki ruskie; do wieku XVI słaba faza wpływów, ruski miał raczej większy wpływ na gwary (wschodnie i południowowschodnie obszary Polski); charakterystyczne cechy fonetyczne: h zamiast g, a zamiast nosówki, oro, olo, ere zamiast polskie ro, lo rze;

2. Grupy rutenizmów: wyrazy związane ze specyficznymi kulturalnymi stosunkami na Rusi, np. bojar, diaczek, kniaź (lub knieź), monastyr, bojarzyn, podymszczyzna, pogłowszczyzna, poradlczyzna, stryjowizna;

   nazwy przedmiotów pochodzenia orientalnego, np. bisior, jarmułka, kitajka, kord;

   nazwy związane z topografią terenu, np. błocina, garb, siło, krynica;

   różne dziedziny życia, np. chomik, klacz, pałuba, spadek, sterta, mielnik;

3. Od XVI do XIX wieku: wpływ polsko-ukraińskie i polsko-białoruskie były obustronne, żywioł polski na kresach był bardzo silny i wzmacniał się wraz z rozszerzaniem się ziem Królestwa Polskiego; ten okres to wzrost wpływów ukraińskich i (w mniejszym stopniu) białoruskich na język polski — teraz także na język ogólny; XVI wiek to także czas, kiedy za pośrednictwem języka ukraińskiego docierają do Polski słowa tureckie, np. bazar, kaftan, kary, surma, arkan

   za pośrednictwem języka białoruskiego docierają do nas słowa z języka litewskiego, np. kousz, putra;

4. Wiek XVII to czas zapożyczeń w dziedzinach: wojskowej (bohater, czambul, koczować, wataha), nazwy roslin i zwierząt (czeremcha, odyniec, puchacz, borsuk), nazwy osób, stanów psychicznych (bies, czerń, chłystek, sielanka, hałas);

5. Wiek XX: największy wpływ polszczyzny kresowej (Lwów, Wilno), pisarze piszący po białorusku i ukraińsku, wpływ widoczny w gwarach na Podlasiu i Podkarpaciu, wysiedleńcy na Ziemiach Odzyskanych;

6. Wpływ na morfologię: depcę, szepcę na depczę, szepczę, zastąpienie formi –owic, -ewic na –owicz, -ewicz;

7. Kontakty polsko-rosyjskie do wieku XVIII: wpływ polszczyzny na język rosyjski, od XVII wieku polski językiem dworu, wpływy te słabną od XVIII wieku za sprawą polityki Piotra I i słabnącej pozycji Polski;

8. Wiek XIX: wpływ rosyjskiego od XVIII wieku, bo zabory, wpływy leksykalne, np. łakomy, przymykać, robotny; także wyrazy dotyczące realiów typowo rosyjskich, np. car, kibitka, bylina; kalki frazeologiczne, np. okazywać pomoc, przyczyniać straty, więcej dwóch tygodni, identyczny, okrągły rok, okazać dobrodziejstwo; słowa rosyjskie, których obcości już nie wyczuwamy: czajnik, samowar, krupczatka; w XIX i na początku XX wieku wpływ języka rosyjskiego był silny, szybko osłabł na początku zeszłego stulecia, część wyrazów przetrwała do dziś, np. wybyć, wyszkolić, naliczać oraz część frazeologizmów, np. pójść w odstawkę, zdjąć ze stanowiska;

9. Wiek XX: wpływ języka rosyjskiego po II wojnie światowej,

   1.Wpływy leksykalne:

   terminologia wojskowa, np. transzeja

   polityka i publicystyka, np. kułak, wiodący, pojechali

   język potoczny i związany z życiem codziennym, np. ciut-ciut, obróbka, polarnik;

   2.Kalki frazeologiczne: batalia, walka o plan, pięciolatka, reprezentować sobą, przedstawić sobą, za wyjątkiem, popaść w niełaskę, podchodzący, drugi;

10. Wpływy czeskie: X-XI wiek, przyjmowanie chrześcijaństwa, hołdowanie przez Czechów wielu Księstw Śląskich w XIII i XIV, XIV i XV wiek, krótkie panowanie czeskich królów: Wacława II i III;

11. We współczesnej polszczyźnie wpływy czeskie w: fonetyce wyrazów (sczechizowane formy rodzime, np. brama, władać zamiast brona, włodać), leksyce (zwłaszcza, czyhać), fleksji i słowotwórstwie;

12. Czeskie (wcześniejsze) pożyczki czeskie ulegały przystosowaniu do systemu fonetycznego j. polskiego: błogosławić ze stczes blagoslaviti;

13. Przejęte cechy fonetyczne czeskie odnoszą się do dystrybucji fonemów, zmiany ich frekwencji niż inwentarza: formy beznosówkowe, jak np. poruczyć, poruczać, porucznik, rusznica; formy bez przegłosu, np. tesarz, wymienka; formy z ra, ła między spółgłoskami zamiast pol. ro, ło np. błagać, brama; Formy z twardymi spółgłoskami, np. w przyimku bez i przedrostka bez- oraz w wyrazach obecny, rzetelny;

14. Formy w oparciu o j. czeski: ściągnięte formy zaimków, np. ma, mego, sufiksy –tel, -telny, np., obywatel, rzetelny, przymiotniki z przedrostkiem prze-, np. przepiękny;

15. Z zakresu wpływów leksykalnych: w czasie przyjmowania chrześcijaństwa weszła do języka polskiego terminologia religijna, np. ołtarz, poganin, biskup, mnich, papież, błogosławić, męczennik; również pod wpływem czeskim wiele wyrazów rodzimych przybrało znaczenie religijne, np. grzech, modlitwa, piekło; ale także nazwy dni tygodnia, niektóre imiona osobowe (Wirzbięta), komin, komnata, stodoła, bażant, barwa, grabia;

16. Wiek XVI: oddziaływanie słabnie; w XIX wieku przejęliśmy: knel, lump, pawlacz, w okresie międzywojennym: memoriał, robot;

17. Wpływ polskiego na słownictwo czeskie: Sporadycznie polonizmy pojawiają się już w XVI w., np. w zielniku Mathiolego, w słowniku Veleslavina, w pismach Bartłomieja Paprockiego i Jana Amosa Komenskiego.

    Większość pożyczek polskich weszła do języka czeskiego w okresie odrodzenia narodowego. Pojawiają się one w przekładach z języka polskiego, w twórczości naśladującej poezję polską z końca XVIII w. oraz w pracach naukowych w dziedzinie botaniki, zoologii, matematyki, chemii, fizyki i teorii literatury.