12.

Wszyscy zapewne wiemy, że reformacja spowodowała nieodwracalny podział Europy. Nie oszczędziła także struktur elit umysłowych chrześcijańskiej społeczności łacińskiej. Jednak pomimo rozdarcia nadal należały one do jednej dwubiegunowej kultury podzielonej na dwa odłamy: scholastyczny i humanistyczny.

Zarówno protestanci jak i katolicy zakładali swoje kolegia, które kształciły adeptów w dziedzinach teologii, filozofii, prawa, medycyny czy też historii literatury.

Absolewnci kolegiów katolickich jak i protestanckich, którzy po zakończeniu naukii nadal trudnili się piśmiennictwem przypadł zasczyt należenia do stowarzyszenia Respublica Litteraria, zrzeszającego myślicieli oraz literatów okresu oświecenia.

Językiem tej organizacji jest łacina, co było ogromym jej plusem, gdyż pozwalało to jej członkom na prowadzenie dyskusji oraz wymianę korespondencji bez potrzeby tłumaczenia.

Jednym z głównych przedstawicieli Respublica Litteraria był Erazm z Rotterdamu - miasta na zachodzie Niderlandów. Jednakże miastem, kótre wysławił Erazm była Bazylea, w której spędził większość swojego życia. Właśnie za jego życia Bazylea, miasto na pograniczu Szwajcarii, Niemiec i Francji, stało się centrum europejskiego humanizmu.

Śmierć Erazma spowodowała wymazanie z mapy takiego centum na wiele lat.

Przywrócenie tego tytułu, ale już nie Bazyleii zawdzięczamy Henrykowi IV Burbownowi, który 13 czerwca 1598 roku wydał edykt nantejski, kończący wojny religijne na terenie Francji. Edykt ten gwarantował wolność religijną, oraz zrównywał protestantów względem katolików. Pozwalał on protestantom kultywować swoją religię poprzez budowę świątyń, szkół, uniwersytetów czy szpitali. Jak wcześniej mówiłem edykt ten kończył 30-letni okres wojen religijnych we Francji.

Paryż to własnie miasto które zyska miano europejskiego centrum humanizmu. To właśnie na niego skierowane są oczy myślicieli i uczonych europejskich. Język łaciński nadal jest językiem elit umysłowych, aczkolwiek można zauważyć, upowszechnianie się wśród nich języka francuskiego, który z czasem staje na równi z łaciną.

Jednak wolnośc religijna nie trwa we Francji wiecznie. Wraz z dojściem do władzy Ludwika XIV przychodzi okres smuty dla protestantów we Francji. Jedną z decyzji nowgo króla było wypędzenie hugonotów, którzy osiedlają się na terenie dzisiejszych Niderlandów, Skandynawii, w Anglii i Prusach.

Jednak nie byli to pierwsi protestanci zmuszeni do emigracji, XVI i XVII wiek obfitował w przymusowe przesiedlenia, jedną z większych była fala emigrantów protestanckich z Czech, posród nich znalazł się wybitny filozof i pedagog Jan Amos Komensky.

Fala wyędzeń objęła swoim zasięgiem także tereny Polski, z których pod koniec lat 50. XVII wieku wypędzeni zostali nieliczni Socynianie.

Jednakże paryska emigracja różni się od poprzednich większą liczebnością wypędzonych osób, a także dużym odsetkiem osób pochodzących z warstw wykształconych. Jednak jedną z okoliczności łagodzących ich los było zainteresowanie obcych społeczeństw i dworów kulturą francuską, językiem oraz aktualną sytuacją w Paryżu. Emigranci, którzy w dużej mierze byli wykształconymi przedsiębiorcami, kupcami czy bankierami bez większych problemów włączali się w elity krajów osiedlenia.

Na terenie Zjednoczonych Prowincji powstają wtedy pierwsze prężnie działające wydawnictwa oraz koloportażownie ksiązek i czasopism, które swoim zasięgiem obejmowały całą Europę.

To właśnie ci emigrancji zakładają zręby Republique des Lettres, oni czynią z francuszczyzny język elit europejskich. Rola czołowego przedtsawiciela tego stowarzyszenia przypada Pierrowi Bayle'owi, rolę jego można porównać do tej jaką Erazm pełnił w Repbublica Litteraria, to on jest jej wiodącym teoretykiem i prawodawcą.

Według Bayle'a wraz z przystąpieniem do Republique des Lettres przynależność wyznaniowa, wierność wobec kraju, czy nawet rodziny przetsaje mieć znaczenie . Jedyną hierarchią obowiązującą w tym stowarzyszeniu, jest ta wynikająca z wkładu poszczególnych jej członków we wspólne dzieło.

Aczkolwiek wyobrażenie na temat RdL autorstwa Bayle'a jest utopią niemożliwą do zrealizowania, nie odpowiadała ona żademu znanemu wówczas społeczeństwu.

Odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba i jego współtowarzyszy spowodowało wzrostu ciekawości co do tamtejszej fauny i flory, ale przede wszystkim do żyjących tam ludzi, ich zwyczajów oraz ich struktur pańswtowych. Opowieści podróżników, którymi zainteresowani byli ludzie juz w XIV wieku zaczęły zyskiwać znaczenie antropologiczne i filozoficzne.

Tematem fasycnującym w tamym okresie był temat władzy, państwa oraz prawa. Skupiano się głównie na władzy nie ugruntowanej, pozbawioną prawowitości. Reorganizacja państwa była uważana za naruszenie ustawy zasadniczej, która w praktyce nie była nigdzie spisana w żadnym państwie. Możliwośc jej zmiany uważano za dozwoloną tylko przy aprobacie elit umysłowych.

Otoczenie polityczne było główną przeszkodą w utrzymaniu trwałości nowej władzy.

Zaczęto także zwracać uwagę na relację państwo-państwo oraz państwo-poddani. Idea ragion di Stato (racja stanu), polegała na tym, iż każde suwerenne państwo może dowolnie ustalać swoje interesy, bez oglądania się na zasady Respublica Christiana, które z kolei papiestwo uważało za nietykalne i z tego tytułu przypisywało sobie wyższość nad innymi państwami. Idea, stworzona przez Nicolo Machiavellego głosiła także, dowolnośc wyboru środków służących do postawionych sb celów przez państwo oraz obrony własnych interesów bez względu na nakazy bądź zakazy religii.

Problemem okazało się druga kwestia, mianowicie relacja państwo-poddani, nie widziano wówczas gdzie powinna kończyć sie granica władzy państwa. Pierwszeństwo powinno mieć prawo naturalne czy też stanowione. Służyło to głównie uspraiwiedliwianiu władzy, która nie była skrępowana żadnymi zasadami - władzy absolutnej.

Nie wiedziano natomiast jak władza winna się zachować w stosunku do intelektualistów - jakimi byli chociażby członkowie RdL.

Zdaniem członków Respublique des Lettres, wliczająć jej głównego przedstawiciela Bayle'a, władza musi rozdzielić ich - mędrców od pospolitego motłochu, który może doprowadzić do zamieszek, poprzez stosowanie przymusu i trzymanie tegoż motłochu w ryzach. Uważali także, że jako mędrcom należy im się wolność sumienia.

Machiavelli uważał, że państwo nie jest po to by służyc religii, ale po to zaby zapewniśc pokój na swoim terytorium.

W sferze naukowej członkowie zarówno jak i Respublica LItteraria i Republique des Lettres prowadzili własnie badania. Rozważali teorię Kopernika, uważaną w tamtym czasie za herezję. Sekcja zwłok przprowadzona w celu poznania anatomii, obserwacje nieba, doświadczenia grawitacyjne, badanie siły magnetycznej, klasyfikacja zwierząt i roślin, jak i problemy matematyczne, wszystkie te doświadczenia przeprowadzane były przez członków RL i RdL.

To właśnie dzięki działalności RL i RdL badania naukow przybrały charakter międzynarodowy.

Nowinki nie ominęły także dziedziny filozofii, zmianie uległ podział bytów, który dotychczas podzielony był na dwie kategorie: widzialne i niewidzialne oraz podpodziale tych ostatnich na uchwytne dla umysłu i podanie do wierzenia. Kartezjusz bowiem wprowadza nową kategorię: byty uchytne dla obserwacji, wsród bytów niewidzialnych natomiast oczywistość zachowują tylko te których istnienie zostało udowodnione.

Pod koniec XVII wieku uformowana została nowa dziedzina historyczna, dyplomatyka, badająca dokumenty od strony krytyki naukowej, określała ona bowiem przydatność danej treści do prowadzenia badań naukowych. Pozwalała np. wykryć falsyfikaty oraz ustalic normy prawne i administracyjne przy tworzeniu dokumentów.

Zaczęły się kształtować inne dyscypliny, również oparte na poznaniu przeszłości, takie jak paleografia, geografia historyczna czy chronologia.

Wraz z postawaniem i rozwojem nowych dziedzin naukowych, można zauważyć rozpowszechnianie się akademii oraz zwiększanie się częstotliwości spotkań na których ludzie dyskutowali na temat dzieł literackich czy języka.

To właśnie w XVII wieku można zauważyc powstawanie w Rzymie, Paryżu i Londynie nieformalnych grup funkcjonujących na kształt RL i RdL. Uczestnicy tych spotkań przeprowadzali doświadczenia, wymieniali się swoimi poglądami oraz rozważali sprawy dnia codziennego.

Royal Society w Londynie, Academie Royale des Sciences (Kólewska Akademia Nauk) i Academie Royale des Inscriptiones et Balles-Lettres (Akademia Inskrypcji i Literatury Pięknej) w Paryżu, Societas Regia Scientarium w Berlinie, Academia Scientiarum Imperialis Petropolitana w Petersburgu to jedne z wielu organizacji zrzeszających uczonych, powstające z własnej inicjatywy bądź z inicjatywy władz.

Celem tych organizacji było ułatwienie badań i późniejszych ich publikacji. Gwarantowały one wysoki status oraz uznanie.

Koniec XVII wieku przyniesie nam także początek czasopism naukowych.

Środowisko naukowe poddaje się ciąłem instytucjonalizacji, zauważalny jest wzrost zainteresowania i inwestycji państwa w środowiska naukowe. To własnie dzięki dotacjom państwowym powstają obserwatoria, finansuje ono także ekspdycje naukowe.

Początek XVIII wieku przyniesie nam powstanie nowych środowisk naukowych stojącyh na równi z RL i RdL mianowicie Republic of Learning, Republica dei Letterati i Gelehrtenrepublik.

Nie da się nie zauważyć kontrastu pomiędzy dwoma środowiskami, środowiskiem uczonych, kótre było ukierunkowane głównie na naukę, oraz środowisk dworskich, których pasją i zamiłowaniem okazała się sztuka. Barwne obrazy odnoszące się do kultury rycerskiej można było znaleźć na każdym dworze królewskim. Od Monarchii hiszpańskiej, przez dwory włoskie, do paryskiego Wersalu jako swoistej wisienki na torcie, który barwą swoich wnętrz oraz obrazami w nim znajdującymi się zachwyca do dziś.

Przedstawiciele środowisk dworskich od prowadzenia badań i prac naukowych prefelowali kultywowanie sztuki. Taniec, muzyka oraz literatura, a szczegółowo mówiąc muzyka znajdowały się na pierwszym miejscu.

Bardzo dużą wagę przykładano do teatru, przekaz słowny stawiano przed przekazm pisemnym.

W przeciwieństwie do organizacji intelektualistów, hierarchia w kulturze dworskiej nie wynikała z wkładu intelektualnego, a z wyrafinowania i szykowności ubiorów, od tego w jakich uroczystościach, rautach czy innego typu spotkaniach się uczestniczyło, to wszystko wpływało na pozycję jednostki w danej strukturze.

Wzorem dla architektury, wystroju wnętrz, a także mody (storje mężczyzn, kobiet, fryzury) w ówczesnym okresie stanowią najpierw Włochy (od XV do konca XVII), następnie Francja (od połowy XVII do rewolucji francuskiej, okres ten określano terminem ANIEN REGIME [ stare rządy, system abolustystyczny ]).

Zastanawiającym może być okres przerwy pomiędzy tymi dwoma okresami. Mianowicie pierwsza połowa XVII wieku. Wtedy, oczy środowisk dworskich skierowane były na Hiszpanie, która ówcześnie wyznaczała nowe kanony mody, upowszechnia się język kastylijski, dzieła hiszpańskich poetów przekładane są na wiele języków, a dramaturdzy czerpią wenę z hiszpańskich teatrów.

Tzw. hiszpański boom jest bardzo ograniczony, trwa niespełna 50 lat, a także jego zasięg jest bardzo ograniczony, mianowicie obejmował on tylko dwory w krajach katolickich. Po ustaniu tegoż boomu, można było zaobserwować początek izolacji Hiszpanii.

Intrygujące może być to, że kultura włoska nie objęła swoim zasięgiem tylko dworów. W XV i XVI wieku, elity wszystkich krajów mówią po włosku, kraje wprowadzają włoską kuchnię. Nigdy jednak włochy nie miały czegoś takiego jak wyłączność na kulturodawstwo.

Wizyta we Włoszech staje się dla mieszkańców oświeconej Europy czymś w rodzaju spełnienia kulturowego. Mieszkańcy wszystkich krajów udawali się na wyprawy do Włoch aby nasycić się ich pięknem i różnorodnością.

Włchy w tamtym okresie stanowiły czynnik gwarantujący jedność kulturalną Europy. Nikt w Europie nie był w stanie podważyć gloryfikowanej pozycji Włoch, nawet Francja, która uważałą Włochy za symbol Europy Klasycznej, Starożytnej, Europy Cezara i Augusta. Siebie samą Francja uważała za symbol Europy przyszłośći, Europy francuskiej. Swoją architekturą zachwyca inne kraje. W całej Europie byduje się "para-wersale", ludzie noszą stroje na styl francuski, rozmawiają po francusku, a także czyta się dzieła francuskich autorów.

Widoczny dla oka był konfikt pomiędzy Republique des Lettres, a kulturą dworską. Te dwie jakże diametralnie różne kultury, nie mogły się poodzić z założeniami przeciwnej. Z czasem jednak, można zauważyć zbliżenie się tych antagonistycznie nastawionych do siebie struktur. Zwiększnie popularności słowników i encyklopedii jest jednym z najlepszych przykładów.

To wtedy powstają pierwsze czasopism, które uprzystępniają szerokiej loży czytelników temty, które wcześniej zarezerwowane były dla warst najwybitniejszych uczonych.

Wielka Brytania właśnie staje się pierwszym miejscem w Europie gdzie powstają loże masońskie, wyznaczające nowe kanony życia towarzyskiego i duchowego.

Masoneria staje się wkrótce organizacją ogólnoeuopejską, jedyną taką obok Kościoła Katolickiego. Z czasem organizacje świeckie jak i kościelne zaczęły bać się niczym nie ograniczonych organizacji zrzeszających jednostki różnych wyznań, a nawet różnych religii.

Swoim zasięgiem obejmuje wiele krajów Europy. Zaledwie 20 lat po jej utworzeniu w Anglii, podobne struktury możemy zaobserować w Rosji, Mołdawii czy Wołoszczyznie, a także na zachodzie w Hiszpanii i Portugalii.

Ale tredny brytyjskie nie trafiały do reszty Europy bezpośrednio. Francja była czymś w rodzaju pośrednika pomiędzy Anglią, a Europą kontynetalną. Wolter, Monteskiusz to właśnie oni naświetlali brytyjskie realia europejczykom na kontynencie

Okres oświecenia to czas restrukturyzacji różnych instytucji. Walka o wolność słowa, tolerancję erligijną we Francji, Humanizacja prawa i wymiaru sprawiedliwości, a nade wszystkim tworzenie muzeów, dzięki którym pobudzony zostanie pęd do rozwoju i nabywania nowych umiejętności. Rozwój urbanistyki, mającej na celu upiększenie miast.

Próby rewidowania systemu nauczania, czego Polska może być przykładem, tworząc Komisję Edukacji Narodowej, modernizacja rolnictwa w wielu krajach Europy to wszystko działania podejmowanie w duchu oświecenia.

Następuje zderzenie konserwatywnych obrońców kleru i organizacji Kościoła Katolickiego, zwolenników uprzywilejowania i ważności Kościoła z propagatorami kultury oświeceniowej, zwruconej ku przyszłości, aczkolwiek szanującej znaczenie historycznych osiągnieć w kulturze.

Zwolennicy ważności chrześcijaństwa oraz przedstawiciele Kościoła Katolickiego próbują wywrzeć presję za pomocą listów pasterskich, kazań, cenzury, a nawet niekiedy kary więzienia.

Filozofowie, którzy dotychczas w wyniku procesu poznawczego historii i przyrody starali się połączyć tradycje pogańskie z tradycją biblijno-chrześcijańską, teraz kwestionują samo objawienie chrześcijańskie. Zarówno filozofowie jak ich przeciwnicy wyznają dwa wspólne tradycyjne przeświadczenia, że każda kultura jest ważna, że musi być ona przywilejem mniejszości. Te idee stają się celem ataków przeciwników idei wychowania ludu przez elity społeczne.

Ich zdaniem każdy lud ma swoją tradycję, ojczyzne, obyczaje, a także sposób życia, które ustanawiają ich tożsamość. Swoistość każdej kultury jest wartością, o którą warto walczyć, nawet z bronią w ręku.

Stopniowo kult propagujący ujednolicenie obyczajów jest wypierany przez kult propagujący wolę powszechną samego ludu i jego indywidualnośći. Suwerennośc i indywidualność poszczególnych państw staje się rzeczą najważniejszą.

To samo tyczyło się języka. Francuszczyzna rościła sobie miano powszechnie znanej wszystkim mowy, powszechnie używanej. Roszczenia te nigdy nie spotkały się z jednomyślną akceptacją pozostałych mieszkańców Europy.