Wychowanie
Wg. Okonia - Świadomie organizowana działalność społeczna. oparta na stosunku wychowawczym między wychowawcą a wychowankiem, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo-instrumentalną, związaną z poznaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią, jak i stronę emocjonalno-motywacyjną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia. Proces wychowania uwarunkowany jest wieloma czynnikami. Wiąże się on przede wszystkim ze zrozumieniem przez jednostkę określonych norm społeczno-moralnych oraz nadanie tym normom - w zależności od jej uprzednich doświadczeń i gry motywów - znaczenia osobistego. Na jakość i głębokość zmiany składa się m. in. jakość norm, klarowność ich przekazu, stopień dokładności odbioru, zgodność lub niezgodność z dotychczasowymi przekonaniami jednostki, siła i trwałość przeżycia osobistego tych norm oraz ich życiowe zastosowanie. Proces i wyniki wychowania kształtują się pod wpływem:
Świadomego i celowego oddziaływania odpowiedzialnych za wychowanie osób i instytucji (m. in. rodziców, nauczycieli, szkoły, organizacji społeczno-politycznych, i kulturalnych.
Systemu wychowania równoległego, a zwłaszcza odpowiednio zorganizowanej działalności środków masowego oddziaływania.
Wysiłków jednostki nad kształtowaniem własnej osobowości.
Wychowanie ma charakter historyczny, poczynając od epoki pierwotnej przechodzi ogromne przeobrażenie: we wspólnocie pierwotnej obejmowało tylko chłopców do lat 7, w następnych formacjach ekonomiczno-społecznych stopniowo tworzono instytucje wychowania dla coraz starszych roczników dzieci i młodzieży obojga płci; obecnie z działalnością wychowawczą, zorganizowaną celowo spotyka się człowiek przez całe swoje życie. W celach wychowania oraz ideałach wychowawczych poszczególnych epok wyraźnie odbijały się interesy warstw uprzywilejowanych, jak i w uwzględnianiu ideologii tych klas w procesach instytucjonalnego wychowania dzieci i młodzieży. Do podstawowych składników wychowania tradycyjnie zalicza się:
wychowanie moralne
wychowanie umysłowe
wychowanie religijne
wychowanie obywatelskie
wychowanie estetyczne
wychowanie fizyczne
Pedagogika współczesna zalicza tu ponadto kształcenie politechniczne. Ze względu na ogromne znaczenie aktywności własnej wychowanka należałoby całość wychowania pojmować jako wychowanie przez działalność umysłową, społeczną, wytwórczą (prace), artystyczną i zdrowotną.
Wg. Muszyńskiego - to świadome i zamierzone urabianie osobowości według przyjętych wzorców w toku nawiązywania stosunków i interakcji społecznych.
Wg. Suchodolskiego - jest to przygotowanie człowieka do zadań jakie powstają w wyniku rozwoju współczesnej cywilizacji i jest ono zarazem przygotowaniem jednostki do życia.
Wg. Leksykonu PWN - jest to oddziaływanie na czyjąś osobowość jej formowanie, zmienianie i kształtowanie. Wyzwalanie w drugiej osobie bądź grupie społecznej porządanych stanów jak rozwój, samorealizacja czy wzrost samoświadomości, jest to efekt powyższych działań i procesów.
Wg. Jana Pawła II - w wychowaniu chodzi bowiem o to ażeby człowiek stawał się coraz bardziej człowiekiem, o to ażeby bardziej był, a nie tylko więcej miał, aby więc poprzez wszystko co ma, co posiada umiał bardziej i pełniej być człowiekiem tzn. ażeby również umiał bardziej być nie tylko z drugimi ale i dla innych.
Dla potrzeb psychologii - wychowanie to dynamiczny złożony układ wzajemnie od siebie zależnych procesów nadawania i odbioru wpływów zachodzących między jednostkami o zróżnicowanych specyficznych rolach, w których jedna jest dojrzałym wychowawcą, a druga mniej od niego dojrzałym wychowankiem. W celu zrealizowania w sposób względnie trwały jakiegoś mniej lub bardziej, ale i tak świadomie założonego przez wychowawcę projektu jego osobowości.
Opieka
Wg. Okonia - ogół działań podejmowanych przez odpowiednie instytucje lub osoby w celu zaspokojenia codziennych potrzeb oraz wszechstronnego rozwoju ich osobowości. Szczególnie intensywnej opieki wymagają dzieci pozostające w trudnych warunkach życiowych i wychowawczych, a więc dzieci, których rozwój jest zagrożony. Osoby lub instytucje sprawujące opiekę ponoszą odpowiedzialność moralną i prawną za powierzone ich opiece dzieci. Opieka nad dziećmi wiąże się z wychowaniem: wychowanie służ y aktywizacji i usamodzielnieniu jednostek pozostających pod opieką. Do instytucji zapewniających opiekę całkowitą zalicza się:
rodzinę
dom dziecka
żłobek
przedszkole
A do opieki częściowej:
internat
świetlicę
klub
pałac młodzieży
Wg. Dąbrowskiego – jest opartym na odpowiedzialności kompensacyjnej ciągłym i bezinteresownym zaspakajaniem przez opiekuna opiekuńczych potrzeb podopiecznego.
Wg. Kelma – to działania podejmowane wobec osób ze względu na faktyczne lub potencjalne zagrożenie ich istnienia, przy braku lub ograniczonych możliwościach przezwyciężenia własnymi siłami tych osób.
Wg. Radlińskiej - jako dział względnie trwała, dostarczanie brakujących środków. Źródłem opieki są: -zjawiska niekorzystnego wpływu na rozwój czł., -zaburzenia psychofizyczne, -brak sprawności i wykształcenia, -samotność, -złe nałogi. Specyficzna cecha opieki: przejęcie przez opiekuna odpowiedzialności za losy podopiecznego, osoby niezdolnej do samodzielnego i odpowiedzialnego funkcjonowania, czego skutkiem jest ubezwłasnowolnienie podopiecznego.
Wg. Kamińskiego - jest czynnością świadczona w tych sytuacjach życiowych, w których ludzie dotknięci nieszczęśliwym układem wydarzeń nie umieją, albo nie mają dość sił by samodzielnie przezwyciężać zaistniałe trudności.
Wg. Kawuli - dział opieki, która odbywa się w sytuacji potencjalnego zagrożenia życia i rozwoju, podczas której niezbędne są działania ratownicze, kompensacyjne lub interwencyjne jak w sytuacjach normalnych, wymagających organizacji optymalnych warunków dla wszechstronnego rozwoju. Główne Funkcje opieki - zapewnienie jednostce lub grupie możliwości pełnego rozwoju, w tym zaspokojenie potrzeb.
Wg. Dąbrowskiego - działania podejmowane na rzecz innej osoby, które poprzedzone są dogłębną analizą jego potrzeb- diagnoza. Celem tych działań jest pomoc w zaspokojeniu jego potrzeb w ramach trwałego i ciągłego stosowania opieki.
Wg. Wysockiej - opieka społ. ogranicza liczbę podopiecznych, nie jest powszechna, nie propaguje swych instytucji. Działanie instytutów odbywa się na dokładnej diagnozie.
Socjalizacja
Wg. Okonia - ogół działań ze strony społeczeństwa, zwłaszcza rodziny, szkoły i środowiska społecznego, zmierzających do uczynienia z jednostki istoty społecznej, tj. umożliwiania jej zdobycia takich kwalifikacji, takich systemów wartości i osiągnięcia takiego rozwoju osobowości, aby się mogła stać pełnowartościowym członkiem społeczeństwa. Ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych, umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa.
Wg. Muszyńskiego - to ogół wpływów środowiskowych wpływających na jednostkę, w wyniku których nabywa ona zdolności do życia w społeczeństwie i pełnienia w nim powszechnie obowiązujących ról.
Wg. Szczepańskiego - proces przekształcenia biologicznego organizmu noworodka w aktywnego uczestnika życia społecznego i kulturalnego.
Wg. Parson - wyrobienie w jednostce obowiązku i umiejętności koniecznych w przyszłym pełnieniu ról dorosłych.
Wg. Durkheima - polega na przejmowaniu istniejącej instytucji ( sposobu myślenia, działania) człowieka jako podmiot oddziaływań społecznych.
Profilaktyka
Wg. Okonia - ogół działań zapobiegających niepożądanym zjawiskom w rozwoju i zacofywaniu się ludzi. W medycynie sprowadza się do zapobiegania chorobą, propagowania zasad racjonalnego żywienia, hartowania organizmu, prawidłowego łączenia pracy z wypoczynkiem oraz stwarzania innych warunków sprzyjających rozwojowi organizmu, w pedagogice - do zapobiegania powstawaniu u dzieci niepożądanych przyzwyczajeń i postaw, błędów w uczeniu się lub wad postawy ciała; w pewnym znaczeniu każde pożądane oddziaływanie pedagogiczne jest jednocześnie działaniem profilaktycznym, wytwarzając bowiem jakieś wartościowe cechy, jednocześnie zapobiega powstawaniu cech niepożądanych lub ich utrwaleniu.