OPIEKA

WYCHOWANIE

SOCJALIZACJA

PROFILAKTYKA

Pojęcia Opieki

• Opieka – jest ukierunkowana na osoby, które nie mogą same

zaspokoić podstawowych potrzeb. Jest ona odpowiedzią na
potrzeby życiowe człowieka. Podkreśla się, że wychowanie i
opieka są ze sobą bardo powiązane, wzajemnie się przenikają.

• Maciszkowa: mówiąc o opiece zwraca również uwagę na jakość.

Stwierdza, że opieka wiąże się z organizowaniem (tworzeniem)
warunków, zapewnianiu środków i pomocy psychologicznej.
Jakość opieki realizuje się poprzez przekazywanie treści, norm,
wartości, które są istotne ważne dla jednostki.

• Współczesne podejście do opieki (A. Maciarz):

- Zadaniem opieki jest tworzenie warunków, które mają

wspomagać rozwój jednostki

- Opieka ma mobilizować człowieka do samodzielnej

działalności

•Wg Z. Dąbrowskiego:

Opieka – jest opartym na odpowiedzialności
kompensacyjnej ciągłym i bezinteresownym
zaspakajaniem przez opiekuna opiekuńczych potrzeb
podopiecznego.

•Wg A. Kelma:

Opieka – to działania podejmowane wobec osób ze
względu na faktyczne lub potencjalne zagrożenie ich
istnienia, przy braku lub ograniczonych możliwościach
przezwyciężenia własnymi siłami tych osób.

•Elementy składowe pojęcia opieka:

- przedmiot – dziecko (jego potrzeby)
- podmiot – osoby i instytucje podejmujące działania
- treść opieki – środki i czynności użyte w toku działania
- cel opieki – zaspakajanie potrzeb, działalność opiekuńcza

• Według H. Radlińskiej Opieka

– jest szczególnie przydatna tam,
gdzie przejawiają się takie
niekorzystne dla rozwoju
człowieka zjawiska, jak : choroby,
zaburzenia psychofizyczne, złe
przyzwyczajenia, braki w
sprawności i wykształceniu,
samotność. „Opieka
spożytkowuje metody
wychowania w usuwaniu
moralnych przyczyn ludzkiego
nieszczęścia i szkodliwej
bierności”. (H. Radlińska, 1961).

Rodzaje opieki

podział:

1. Ze względu na istotę działania (stan

zagrożenia jest kryterium różnicującym):

• profilaktyczna (zapobieganie sytuacji

zagrożenia) – ochrona, nadzór, czuwanie,
wspomaganie, stymulacja.

• interwencyjna (przezwyciężanie sytuacji

zagrożenia) – wsparcie, obrona, ratownictwo,
akcja.

• kompensacyjna (usuwanie skutków sytuacji

zagrożenia) – wyrównywanie, korekta,
reedukacja, resocjalizacja, rewalidacja,
rewaloryzacja, rekonwalescencja.

2. Ze względu na przedmiot i podmiot działania:
Ze względu na przedmiot.
Kryterium różnicującym jest wiek dziecka:

• opieka w okresie prenatalnym
• opieka nad macierzyństwem
• nad noworodkami
• nad niemowlętami

Kryterium różnicującym jest sytuacja społeczna:

• opieka w wieku przedszkolnym
• opieka nad uczniami
• opieka nad wychowankami placówek opiekuńczo-wychowawczych
• opieka nad wychowankami placówek wychowania przedszkolnego
• domów dziecka.

Ze względu na podmiot.
Kryterium różnicującym jest status prawny podmiotu:

• opieka prywatna
• organizacja społeczna i opieka społeczna
• organy państwowe (opieka państwowa)

Kryterium różnicującym są pobudki skłaniające podmioty do podejmowania opieki:

• motywy wyznaniowe – opieka charytatywna
• motywy humanistyczne – opieka filantropijna
• motywy solidarności społecznej – opieka socjalna
• prawa dziecka do opieki – opieka konstytucyjna

3. Ze względu na treść działania

Kryterium różnicującym są środki i czynności zastosowane w

działaniu:

• opieka materialna
• zdrowotna
• moralna
• prawna
• wychowawcza
• psychologiczna
• pedagogiczna

4. Ze względu na rodzaj, typ środowiska,

w którym działania są podejmowane :

• opieka nad dzieckiem w rodzinie
• w szkole
• w placówce opiekuńczo-wychowawczej
• w miejscu zamieszkania

5. Ze względu na zakres i formę

działania :

• całkowita
• częściowa

6. Ze względu na czas

trwania :

• doraźna
• okresowa
• stała

POTRZEBA OPIEKUŃCZA

•Wg Kelma:

Potrzeba opiekuńcza – oznacza
zespół czynników stwarzających
sytuacje zagrożenia, której
przezwyciężenie wymaga
dostarczenia odpowiednich środków i
wykonania określonych czynności, a
więc podjęcia opieki. Potrzeba opieki
to potrzeba podjęcia opieki ze
względu na określoną sytuację.

•Wg Dąbrowskiego:

Potrzeba opiekuńcza - to tyle
samo co potrzeba - konieczność
opieki wobec kogoś lub taki
niekorzystny stan, w jakim się ktoś
znajduje, który wymaga interwencji
opiekuńczej. Potrzeby opiekuńcze to
te spośród całości potrzeb jednostki
lub grupy, których nie jest ona zdolna
przejściowo lub trwale, częściowo lub
całkowicie, samodzielnie zaspakajać,
regulować.

Definicje wychowania

• Wg Wincentego Okonia - jest to świadomie

organizowana działalność społeczna oparta na
stosunku wychowawczym między wychowaniem i
wychowankiem, której celem jest wychowanie
zamierzonych zmian w osobowości wychowanka,
zmiany te obejmują poznawczo- instrumentalną
związaną z przekazaniem rzeczywistości i
umiejętności oddziaływania na nią oraz stronę
emocjonalno motywacyjną, która polega na
kształtowaniu stosunku człowieka do świata i
ludzi, jego przekonań i postaci układu wartości i
celu życia.

•Wg Antoniny Góryckiej-

wychowanie to dynamiczny,
złożony układ oddziaływań
społeczeństw instytucjonalnych,
interpersonalnych, pośrednich i
bezpośrednich wywołujących
zmiany w osobowości człowieka
tym oddziaływaniom
poddanego.

•Wg Emila Durkheima

wychowanie jest
oddziaływaniem pokoleń
dorosłych na te które
jeszcze nie dojrzały do
życia społecznego.

•Wg Jana Szczepańskiego

wychowanie jest
intencjonalnym
kształtowaniem osobowości
dokonywanym w zamian
stosunku wychowanie między
wychowawcą a wychowankiem
według przyjętego w grupie
ideału wychowawczego.

•Wg Wolfganga Brezinki

wychowanie to takie działanie
poprzez, które ludzie starają
się w sposób trwały
udoskonalić układy dyspozycji
psychicznej innych ludzi lub
też utrzymać ich stany
uznane za wartościowe bądź
wreszcie zapobiegać
powstawaniu dyspozycji,
które ocenia się negatywnie.

•Wg Romany Miller

wychowanie stanowi
interwencje, dialektywny
stosunek człowieka i świata
regulującą ich wzajemne
powiązania za pomocą
twórczego współdziałania
dotyczącego rozwoju
społeczeństwa i jednostki.

•Wg Romana Schultza

wychowanie to planowana
aktywność człowieka,
zorientowana na
osiągnięcie pewnych celów
tzw. Pewnych powiązanych i
trwałych zmian w
osobowości wychowanka.

•Wg Heliodora Muszyńskiego

wychowanie to sterowanie
procesami socjalizacyjno-
enkulturacyjnymi oraz uczenie
się jednostek
podporządkowanym celom
kształtowania określonych w
dyspozycjach
osobowościowych.

•Wg Stefana Kunowskiego

wychowanie to społecznie
uznawany system działania
pokoleń starszych na
dorastające celem
pokierowania ich
wszechstronnie rozwojem dla
[przygotowanie według
określonego ideału nowego
człowieka do przyszłego
życia.

•Wg Ryszarda

Wroczyńskiego
wychowanie to system
działań zmierzający do
określonych rezultatów
wychowawczych.

•Wg Floriana

Znanieckiego
wychowanie to działalność
społeczna, której
przedmiotem jest osobnik
będący kandydatem na
członka grupy społecznej,
której działaniem jest
przygotowanie tego
osobnika do stanowiska
pełnego członka.

•Wg Daweya

wychowanie to proces
wzrastania jednostki w
społeczeństwie,
świadomość gatunku.

•Wg Bogdana

Suchodolskiego
wychowanie to dorastanie
do zadań lub rozwijania
podmiotu za sprawą jego
uczestnictwa w świecie.

•Wg Tarnowskiego

wychowanie jest to
całokształt sposobów i
procesów pomagających
istocie ludzkiej, zwłaszcza
przez interakcje
urzeczywistniać swoje
społeczeństwo.

Definicja i Rodzaje

Socjalizacji

Socjalizacja – przygotowanie, wprowadzenie do życia w

społeczeństwie

• W szerokim znaczeniu – kształtowanie osobowości

społecznej, nabywanie umiejętności, społecznej
dojrzałości czy kompetencji społecznych, wchodzenie
w kulturę

• W wąskim znaczeniu – proces oddziaływań

społecznych na jednostki, jak i skutki tego
oddziaływania (zmian dokonujące się w osobowości
człowieka)

• Pierwotna – proces zachodzący w okresie dzieciństwa
• Wtórna – jednostka wchodzi w następne procesy

•Według Jana Szczepańskiego

socjalizacja

to „ta część całkowitego wpływu

środowiska, która wprowadza jednostkę do
udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania
się według przyjętych wzorów, uczy ją
rozumienia kultury, czyni ją zdolną do
utrzymania i wykonania ról społecznych”.
Szczepański twierdzi również, że socjalizacja
kształtuje nawyki, wyzwala aspiracje, daje
sprawność i kwalifikacje zawodowe, umiejętności
techniczne potrzebne do życia w danej
cywilizacji. Socjalizacja prowadzi do dążenia, aby
zachowanie jednostki było zgodne z tym, czego
grupa od niej oczekuje. Jest procesem
dynamicznym, manifestującym się wchodzeniem
w coraz to nowe role i grupy społeczne.

• Według Okonia Socjalizacja

- jest to ogół

działań ze strony społeczeństwa zwłaszcza
rodziny, szkoły i środowiska społecznego,
zmierzających do uczynienia z jednostki
istoty społecznej tj. umożliwienia jej zdobycia
takich kwalifikacji, takich systemów wartości
i osiągnięć, takiego rozwoju osobowości, aby
się mogła stać pełnowartościowym
człowiekiem społeczeństwa.
Socjalizacja jest to również ogół zmian
zachodzących w jednostce pod wpływem
oddziaływań społecznych umożliwiających jej
stopniowe stawanie się pełnowartościowym
człowiekiem społeczeństwa.

Definicje Profilaktyki

•Termin profilaktyka wywodzi się

z języka greckiego (prophylassein)
co oznacza „ strzec się,
zapobiegać”. W praktyce
znaczenie to wiąże się z
zapobieganiem niekorzystnym
zjawiskom, wypadkom,
przestępstwom, uzależnieniom.

• Według Zbigniewa Gasia

Profilaktyka

to proces, który

wspiera zdrowie przez
umożliwienie ludziom uzyskania
pomocy potrzebnej im do
konfrontacji z założonymi
stresującymi warunkami życia oraz
przez umożliwienie jednostkom
osiągania subiektywnie
satysfakcjonującego, społecznie
akceptowanego bogatego życia.

• Według Aleksandra Kamińskiego

Definiuje profilaktykę jako działalność polegającą
na zapobieganiu tym wszystkim sytuacjom, które
powodują wyłanianie się potrzeb z zakresu opieki
społecznej, a więc i kompetencji społecznej. Jego
zdaniem działalność profilaktyczna powinna
koncentrować się na redukowaniu przypadków
niedostosowania społecznego, wykolejeń,
patologii społecznej. Wg Kamińskiego zadaniem
profilaktyki jest też uprzedzanie stanów
zagrożenia moralnego, zdrowotnego,
kulturowego, społecznego aby uchronić jednostki
i grupy danej populacji przed niepożądanymi
odchyleniami od stanów normalnych. Zadania te
realizować mają placówki które zostały założone
w celu organizacji czasu wolnego.

•Według Hołysta

Profilaktyka

jest to

pewien system metod i
środków, który ma w
zamiarze dwa cele:
- usuwanie przyczyn
ujemnych zjawisk
społecznych,
- stwarzanie warunków dla
prawidłowego funkcjonowania
i rozwoju (warunków
dotyczących jednostki i grupy
społecznej).

Wychowanie a profilaktyka:

• Relacja między profilaktyką a wychowaniem:

profilaktyka wspiera proces wychowania, chroni
człowieka przed negatywnym wpływem działania
czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Efektem
właściwego procesu wychowawczego jest
jednostka uspołeczniona.
Profilaktyka to czynności, które mają nie dopuścić
do wykolejenia społecznego. Ma zapobiegać temu
co jest niepożądane z punktu widzenia jednostki
(samoagresja), co jest niepożądane z punktu
widzenia społecznego.
Profilaktyka to działalność resocjalizacyjna
skierowana na stany niepożądane, które mogą
nastąpić.

Wyróżniamy :

• Profilaktykę wychowawczą.

Profilaktyka wychowawcza stara się uniemożliwić
powstawanie takich wytworów, które byłyby
szkodliwe z wychowawczego punktu widzenia. W grę
wchodzą tu nie tylko wytwory niepożądane z punktu
widzenia ideologii wychowawczej, ale także takie,
które wpływają hamująco na funkcjonowanie
ważnych dyspozycji psychicznych. Tak dzieje się np.
wtedy, gdy przeładowanie pamięci paraliżuje
oryginalne procesy twórcze. W odniesieniu do takich
sytuacji profilaktyka pedagogiczna zbiega się z
dążeniami higieny psychicznej, które wciela do
zakresu własnych postulatów. I to jest ten punkt, w
którym zarówno pedagogika, jak higiena psychiczna
mogą odnieść korzyść z wyników badań
psychologicznych.

• Profilaktykę społeczną.

Profilaktyka społeczna jest to system
metod i środków mających na celu
usuwanie przyczyn ujemnych zjawisk
społecznych i stwarzanie warunków
prawidłowego funkcjonowania i rozwoju
jednostek oraz grup społecznych.
Dziedzina wiedzy i umiejętności
praktycznych w skali mikro i makro społ.
w celu przeciwdziałania, występowania
dewiacyjnych i patolog. zjawisk społ.
zwanych niekiedy problemami
społecznymi.

• Profilaktykę społeczno-

wychowawczą.

To połączenie pracy wychowawczej z
działaniami na rzecz rozwoju pozytywnych
cech   środowiska społecznego. Koncepcja
ta została sformułowana przez    I.
Lepalczyk i E. Marynowicz - Hetkę .Istotą
tego podejścia jest włączenie do procesu
oddziaływań profilaktycznych jednostki,
jej    rodziny oraz niektórych instytucji,
które tworzą środowisko życia danej
jednostki ( szkoła,    zakład pracy, służba
zdrowia, opieka społeczna).

Opieka a wychowanie

• Wychowanie i opieka są pojęciami

bliskoznacznymi. Ich zakresy wzajemnie się
uzupełniają, przenikają i wzbogacają. Helena
Radlińska twierdzi, że : „ [...] we wszystkich
czynnościach opiekuńczych odbywa się akt
wychowawczy”, a wychowanie wg niej
polega na pielęgnowaniu rozwoju, nauczeniu
sztuki odszukiwania i wyboru wartości
istniejących oraz czynienia z nich narzędzi
własnego trudu, na wzbogacaniu wiedzy
oraz wyrabianiu sprawności w kierowaniu
sobą i wykonywaniu pracy.
Scharakteryzowane przez p. Radlińską
wychowanie jest zgodne z opisanym w
pierwszym rozdziale jego rozumieniem – jako
procesu wspomagania dzieci i młodzieży w
ich rozwoju.

•Nie sposób zgodzić się z tezą, że

wychowanie i opieka to dwie
całkowicie różne dziedziny. Zresztą
zachodzące między nimi związki
oddają terminy: „ praca opiekuńczo
– wychowawcza” albo „ działalność
opiekuńczo – wychowawcza”.
Wychowanie bez opieki byłoby
działaniem zubożonym i raczej
mało skutecznym.