Koncepcja wychowania genetycznego
- Rozwój dziecka od narodzin do dojrzałości dokonuje się zgodnie z kolejnymi etapami . Istota , która dorasta przebywa pewną liczbę określonych etapów , z których każdy posiada odrębne strukturę psychiczną.
- W każdym stadium swojego rozwoju, wychowanek realizuje równowagę dynamiczną, osiąga przejściowy pułap doskonałości i zmierza do pewnego stylu życia .
- Wychowawca powinien sprzyjać temu dążeniu. Jeśli jeden z etapów wychowania zostanie zaniedbany wychowankowi będzie zawsze coś brakowało. Klęska wychowania jest poważniejsza , gdy proces edukacyjny zatrzymuje się przed zakończeniem procesu rozwojowego, gdy zostanie zakłócony poszczególne okresy rozwojowe są dominowane przez pewne rodzaje aktywności : np. w ciągu pierwszych lat życia na 1 plan wysuwa się aktywność sensoryczna i motoryczna.
- Wychowanie zakłada orientację i celowość. Podstawa moralna dziecka , kształtuje się na podstawie licznych sukcesów , podstaw moralnych. Celem który ma być osiągnięty , jest umożliwienie wychowankowi określenia własnej osobowości , a składa się na nią całość dyspozycji fizycznych , efektywnych, intelektualnych , społecznych , dzięki którym istota ludzka określa i wyraża się w kręgu istot podobnych.
- Harmonijne wychowanie nie może być zrealizowane za pomocą działań hamujących i wywołujących tak lub źle dopasowanych i sprzecznych ze sobą wymagań. Wychowanie powinno mu umożliwiać osiągnięcie mądrości , o ile ten termin , będzie rozumiany w sposób genetyczny.
- Podstawowe zadania wychowawcze to opieka nad rozwojem dziecka , skierowanie go ku celom. Działanie które wychowawcę kieruje ku dziecku rozwija jego możliwości i stadia ewolucji zainteresowań dziecka :
Do 1 roku życia stadium zainteresowań sensoryczno-motorycznych
Od 1 do 3 roku stadium zainteresowań głoskowo-językowych
Od 3 do 7 roku życia stadium zainteresowań subiektywnych konkretnych
Od 7 do 12 roku stadium zainteresowań obiektywnych specjalnych
Od 12 do 18 roku stadium zainteresowań subiektywnych w dziedzinie wartości
2. Periodyzacja rozwoju według M. Debesse
Etapy wychowania:
1. wiek dziecinnego pokoju (0-3 lata)
2. wiek koziołka (3-7 lat)
3. wiek szkolny (6-13 lat)u chłopców nawet 14 lat
4. wiek niepokojów dojrzewania (12-16 lat)
5. wiek młodzieńczego entuzjazmu (16- 20 lat)
Ad.1. Wiek dziecinnego pokoju (wiek małego dziecka) - okres „hodowania”:
•potrzeba życia i opieki w domu, czyli w środowisku dobrze przystosowanym
do jego aktywności
• dominacja aktywności sensoryczno - motorycznej wyrażającej się w poznawaniu własnego ciała, przestrzeni bezpośrednio go otaczającej, a następnie lokomotorycznej, kiedy nauczy się chodzić
• manipulacja, która stanowi podstawowy punkt intelektualnego kształcenia dziecka
Ad.2. Wiek koziołka (okres dzieciństwa):
• dziecko jako bystry obserwator zaciera granice między rzeczywistością, a wytworami własnej fantazji
• aktywność dziecka związana jest z zabawą
-to etap „dobrych przyzwyczajeń”, które stara się wpoić dziecku otoczenie dla zdyscyplinowania
• to także okres naśladowania dorosłych
• postawa pracy (około 6 r. życia)
• rysunek - staje się ulubionym rodzajem ekspresji dziecka
• dziecko odczuwa potrzebę czułości
Ad.3 Wiek szkolny
- okres względnej stabilizacji i łatwej adaptacji
• wiek rozumu i wiedzy
• wiek społeczny
• wiek aktywności
• myślenie synkretyczne ustępuje myśleniu relacyjnemu, które pozwala dziecku na interpretację świata zewnętrznego o wiele bliższą tej, jaką czynią dorośli
• dziecko poprawniej posługuje się związkami logicznymi
• pojawiają się zalążki krytycznego myślenia
• około 10 r. życia dziecko osiąga stadium pojęciowe (pojecie czasu, przestrzeni, liczby, przyczyny, ruchu)
• rozwijanie się postaw pracy
• charakter dziecka staje się bardziej uległy
Ad.4. Wiek niepokojów dojrzewania
• na plan pierwszy wysuwa się poznawanie samego siebie
• zaznacza się różnorodność charakterów
• dominantę funkcjonalną stanowi życie uczuciowe w dwóch postaciach: emotywność
i wyobraźnia
• zewnętrze i społeczne zasady życia ucznia zostają zastąpione przez wzory życia, postaci, które młody człowiek naśladuje i które wzbogacają jego własną niestabilną osobowość
• wiek niepokoju
• wychowanie w tym okresie sprawia najwięcej trudności
• dokonują się zmiany zainteresowań i poglądów
• rodzi się upodobanie do dyskusji
• marzenia stają się jednym z charakterystycznych sposobów myślenia
• myślenie abstrakcyjne zastępuje myślenie pojęciowe
Ad.5. Wiek młodzieńczego entuzjazmu
• należy koniecznie rozróżnić wychowanie młodego chłopca i młodej dziewczyny
• daje się zauważyć rozszerzenie skali zainteresowań
• następuje wzmocnienie osobowości
• entuzjazm zastępuje niepokój
•etap młodzieńczej egzaltacji, którą winna objaśnić, kierować i humanizować edukacja kulturalna
• wiek rekordów
• przyjaźń rywalizuje z miłością.
Charakterystyka wieku dziecinnego pokoju:
Etap rozpoczynający się od narodzin i trwający do 3 roku życia. Polega na pielęgnacji dziecka , w tym czasie powraca do swojego dawnego sensu - karmienia.
Wiek dziecinnego pokoju obejmuje dwie 2 fazy wzrastania . Pierwsza trwa 12 miesięcy i jest to okres przebudzania , a także okres niemowlęcia , które jeszcze nie mówi . Okres drugi , który obejmuje 2 i 3 rok życia związany jest z faktami takimi jak : odstawienie od piersi, opanowanie chodzenia i mowy .
Aktywność noworodka jest w istocie natury , która obejmuje gamę odruchów : oddychania , pozwala dziecku na pierwszy krzyk , po którym następują odruchy kichania, chwytania itp.
W każdym etapie rozwoju podstawową misja wychowania jest stworzenie dziecku sprzyjającego środowiska , które zaczyna się kilka miesięcy przed urodzeniem dziecka. Od okresu poczęcia co najmniej przez okres karmienia matka stanowi dla dziecka jego prawdziwe środowisko rozwojowe.
Pierwszymi gestami wychowawczymi są gesty opiekuńcze , których celem , jest ułatwienie adaptacji do nowych warunków życia. Najlepszym pokarmem dla dziecka jest pokarm matki. Dziecku trzeba pozwolić na odpowiednią aktywność ruchową w swojej kołysce i zapewnić mu swobodę nóg i rąk.
Zaspokojenie dwóch podstawowych potrzeb jakimi są pokarm i sen , stanowi okazję do pierwszych działań wychowywania. Najważniejszym z funkcjonalnych mechanizmów jest kontrola wypróżniania i oddawania moczu : defekacji , która rozpoczyna się przed końcem 1 roku życia.
Praca wychowawcza w wieku niemowlęcym polega także na sprzyjaniu aktywności . Aktywność sensoryczno - motoryczna pozostaje od początku do końca tego etapu.
Wychowawca powinien sprzyjać początkom chodzenia , przez ćwiczenie mięśni i dostarczenia punktów oparcia , samemu okazywać pomoc. Jedzenie stanowi także umiejętność , należy pozwolić dziecku jeść samemu, gdyż dziecko powoli uczy się samodzielności. Uczenie mowy wymaga czujności , gdyż w tym okresie naśladowanie dorosłych odgrywa dużą rolę. Trzeba mówić powoli , wyraźnie , używać prostych zdań. W okresie niemowlęcym można zauważyć dwie formy inteligencji ludzkiej : inteligencja praktyczna ( sensoryczno - motoryczna) adaptacja zachowań do nowych sytuacji i inteligencja werbalna , rozwija się na podstawie znaków , czyli słów.
4. Charakterystyka wieku koziołka
Trwa od 3 do 7 roku życia . Podstawa osobowości istnieje już w wieku niemowlęcym , ale wyróżnienie własnego „ja” od „ nie ja” pozostaje nie pełne i pojawia się w momencie odstawienia od piersi.
Dziecko odczuwa chęć podobania się , chce skupić na sobie uwagę. Innym sposobem zachowania który przyczynia się do wzbogacenia własnego „ja” jest naśladowanie dorosłych. Przybiera na sile między 5-7 rokiem życia i ulega zacieraniu. Zachowanie naśladowcze sprzyja pierwszym procesom uczenia się .
Zabawa jest naturalnym rodzajem aktywności w tym wieku. Aktywność zabawowa pojawia się długie przed 3 rokiem życia ,ale dopiero później rozkwita. Zabawy funkcjonalne zaspakaja potrzeby tworzenia
Afirmacja swojego „ja”, umocnienie myślenia synkretycznego i zabawa stanowią 3 aspekty osobowości dziecka. Dzieci utożsamiają się z dorosłymi lub rzeczami
Metodą wychowania koziołka jest zabawa. Wychowawca powinien uczyć nowych zabaw , pokazywać to , rób to co ja . W szkole czy w domu wychowanie koziołka obejmuje trzy aspekty ściśle ze sobą powiązane: kształcenie zmysłów , wyobraźni i charakteru. Wychowawca trzyma w swej opiekuńczej dłoni rączkę dziecka,
by być towarzyszem w wędrówce po świecie otaczających rzeczy i ludzi. Jest tym, kto potrafi bawić się i zabawiać.
Miedzy 3-7 rokiem życia wzrok staje się podstawowym sposobem poznawania świata. Rysunki i formy graficzne stają się ulubionymi rodzajami ekspresji dziecka. Kształcenie ucha odgrywa też dużą rolę. Dziecko w tym wieku śpiewa na ogół poprawnie i chętnie. Wyodrębniają szczegóły , które wywołuje , w nich przeżycia emocjonalne . wzrasta także wrażliwość na rozmaite bodźce zewnętrze i wewnętrzne. Wzrasta także zainteresowanie zjawiskami otoczenia.
5. Charakterystyka wieku szkolnego
Jest etapem występującym między 6 - 13 rokiem życia . Można go określić za pomocą kilku związanych ze sobą cech : wiek rozumu , wiek wiedzy , wiek społeczny oraz wiek aktywności.
Wiek rozumu - zaczyna się od około 7 roku życia. Kształtuje się on dzięki ruchowi „denitracji” myślenia. Dziecko interpretuje świat zewnętrzny o wiele bliżej niż my ( dorośli) . Bardziej poprawnie dziecko posługuje się związkami logicznymi , pojawiają się także początki myślenia krytycznego. W etapie tym rozwija się również postawa pracy tzw. `wykonanie' podjętego zadania , troska o jego wynik. Postawa ta może być opóźniona z wielu przyczyn , np. stanu zdrowa , wpływ środowiska , wyobrażenia dziecka ulegają uspokojeniu ; zanika upodobanie do rzeczy niezwykłych, które zastępowane jest przez upodobanie do przygody. Dziecko staje się bardziej rozsądne.
Wiek wiedzy - jest to etap od 9 roku życia. Szybko rosną możliwości pamięci . Uczeń może uczyć się wszystkiego, jeśli tylko przejawi zainteresowanie tą czynnością. Pojawiają się pierwsze uzdolnienia , również w postaci konkretnego talentu. Uzdolnienia muzyczne pojawiają się z reguły najwcześniej , następnie uzdolnienia uruchamiane w formie zręczności technicznej. Następnie w początkach dojrzewania pojawiają się uzdolnia matematyczne , literackie i przyrodnicze.
Wiek społeczny - życie ucznia jest bardzo intensywne . Jest to dla chłopców wiek koleżeństwa ,a dla dziewczynek potrzeba posiadania „przyjaciółki” . Stosunki społeczne nie maja już jedynie charakteru między jednostkowego. Uczeń odczuwa potrzebę życia w grupie , uczestnictwa w zbiorowej działalności.
Wiek aktywności - między 10 - 12 rokiem życia . Uczeń lubi działać. Jego aktywność świadczy o wzmożonej sile , o dużej witalności o adaptacji do świata. Jest to aktywność urozmaicona i praktyczna. Uczeń posiada jasne poczucie swoich osobistych zainteresowań , zazdrosny jest o swoje prawa , pragnie sukcesu.
W trzecim etapie (wiek szkolny), kiedy dominuje zdobywanie wiedzy, dobry wychowawca kieruje ręką swojego ucznia w jego pierwszych ćwiczeniach w czytaniu
i pisaniu. Zachęca do wysiłku i z cierpliwością poprawia niezręczności tej ręki, która przechodzi od błądzeń manipulacji do zręcznego ćwiczenia. Dostrzega w niej narzędzie i ochronę aktywnego wychowania.
W szkole postawa pracy rozwijana jest poprzez powierzanie uczniom różnych funkcji klasowych, z których funkcja dyżurnego, pełniona kolejno przez każdego z uczniów, jest najlepszym przykładem. Znaczenie szkolnych doświadczeń w zakresie wypełniania własnych obowiązków i otrzymywania za to nagrody bądź kary jest nie do przecenienia z tego względu, iż okres szkolny jest najbardziej decydujący dla ustalenia się stosunku do pracy, która tkwi w samym centrum dorosłego życia.
6. Charakterystyka wieku niepokojów dojrzewania
1. Adolescencja od 12 do 18 roku życia. W tym okresie dochodzi do dojrzewania. Adolescencja przygotowuje wytyczne jednostki do środowiska ludzi dorosłych , dzięki serii działań praktycznych , społecznych i kulturalnych.
2. Podczas pierwszych lat adolescencji podstawowym przedmiotem zainteresowań staje się samowychowanie. Niepokój młodzieńczy rodzi się z oddziaływania przemian organicznych na życie umysłowe. Dojrzewanie biologiczne wyraża się pod wypływem gruczołów wewnętrznego wydzielania : ostatni etap rozwoju wzrostu a potem wagi.
3. Życie uczuciowe staje się bogatsze i ulega zabarwieniu erotycznemu. Budzi się zainteresowanie sprawami ciała. Z końcem tego okresu koleżeństwo ustępuje na rzecz uczucia , bardziej wymagającego . W tym okresie myślenie abstrakcyjne zastępuje myślenie pojęciowe , ulega wyostrzenie indywidualne uzdolnienia.
4. W tym wieku pojawiają się momenty buntu. W tym wieku młody człowiek interesuje się wszystkimi sprawami. Młody człowiek lubi dzielić życie z kolegami a młodzieżowe wspólnoty stanowią środowisko życiowe , co w pływa na jego osobowość. Uczeń interesuje się swoimi postępami, walczy ze słabościami , stara się podnosić w swoich oczach. Jego aktywność przestaje ograniczać się do chwili obecnej , zwraca się ku przyszłości
5.W czwartym etapie wychowania zmieniają się stosunki między pedagogiem,
a uczniem. Dłoń młodzieńcza kryje się, zniecierpliwiona lub zbuntowana. Cenionym przewodnikiem jest ten, kto umie zasłużyć na zaufanie swojego niespokojnego wychowanka, ściska jego dłoń w swojej w chwilach trudnych, jakby to czynił przyjaciel.
7.Charakterystyka wieku młodzieńczego entuzjazmu
Jest to okres od 16 do 20 roku życia. Młodzi ludzie w tym okresie są zdolni do pasjonowania się wartościami : kulturalnymi , politycznymi , artystycznymi , moralnymi czy religijnymi. Każda z tych wartości staje się źródłem odrębnych emocji. Wyobrażania czyni z nich pewne całości, które ceni : sport, sztuka , partia itp. Wszystkie pociągają równoczesne i wpływają na orientacje młodzieżowego postępowania.
Poczynając od 20 roku życia egzaltacja nie jest już zjawiskiem powszechnym. W okresie przejścia do pierwszej dojrzałości dokonuje się względnie uspokojenie. Pragnienia integracji z otoczeniem osłabia upodobanie do przyrody. Dokonuje się proces rozwoju , w tym momencie wychowanie powinno być zakończone.
W tym okresie wychowanie nie ogranicza się do wiedzy pojęciowej , staje się kulturą. Celem staje się włączenie wszystkich młodych ludzi do uczestnictwa w największej liczbie wartości kultury. W tym okresie ludzi młodych trzeba kierować , orientować ku najwyższym wartościom duchowym .Proponować młodym ludziom ideał oświecony przez rozum , gdyż to nie oni sami mają do definiować, tylko wychowawca.
Wychowawca powinien rozwinąć zdolność refleksji, jasności sądu oraz poczucie umiaru. Podobnie przy braku wytrwałości trzeba szukać wszelakich okazji do ćwiczenia w ich życiu codziennym , dać im przykład zimnej krwi , wytrwałości.
Sport stanowi w tym wieku charakterystyczny sposób ekspresji i może stać się sposobem życia , ze swą moralnością i estetyką . W tym wieku pojawiają się także wartości jak wartość edukacji politycznej, znaczenie wartości ekonomicznych , miłości bliźniego swego.
Występują różne formy wychowania w tym okresie m.in. :
- przez sztukę
- przez wartości kulturowe i duchowe
- przez wartości religijne
7. Także rola wychowania w tym okresie nie ogranicza się do zapewnienia formowania osobowości. Realizuje się w miarę jak młodzi ludzie dochodzą do rozwiązywania pewnej ilości problemów życiowych. Rola wychowawcy kończy się ok. 20 roku życia , nawet jeśli uczeń dalej studiuje trzeba , aby co tym momencie został przyzwyczajony do pracy , do myślenia i decydowania o sobie.