WYKORZYSTANIE ŚRODKÓW POMOCOWYCH UNII EUROPEJSKIEJ NA DZIAŁANIA ZWIĄZANE Z OCHRONĄ PRZYRODY

Jeśli temat wystąpienia potraktować zawężająco, to żadnych pieniędzy oczywiście nie ma ^[1]: nikt nie zapłaci zarządowi województwa, powiatu czy gminy za to, że radni zebrali się by uchwalić powołanie nowego rezerwatu czy parku krajobrazowego. Za sam fakt powoływania rezerwatu czy nawet parku narodowego żadne europejskie pieniądze się nie należą. Dużo łatwiej moim zdaniem uzyskać pieniądze wiążąc ochronę przyrody z tworzeniem lub zachowaniem miejsc pracy – choćby w turystyce.

Ochrona przyrody kojarzy się bowiem powszechnie z licznymi ograniczeniami. Ograniczenia kojarzą się z utratą miejsc pracy. Nic więc dziwnego, że wielu miejscach poszerzanie parków narodowych wywołuje liczne protesty.

Przykładem niech będzie Puszcza Białowieska. Minister ochrony środowiska został obrzucony jajkami przez przeciwników poszerzenia Parku. Przeciwników, bojących się utraty dochodów ze sprzedaży drewna, zbioru owoców leśnych, innych funkcji lasu.

Opór przy powiększeniu Białowieskiego Parku Narodowego doprowadził do przyjęcia "Kontraktu dla Puszczy".

Poszerzono Park, jednocześnie dzieląc jego obszar na cztery rodzaje stref:

1. Strefa ochrony całkowitej (11% powierzchni).

2. Strefa ochrony biernej.

3. Strefa przejściowa.

4. Strefa IV.

Tylko w pierwszej strefie zakazana jest jakakolwiek działalność człowieka.

W ramach "Kontraktu dla Puszczy", w latach 1999-2000 przeznaczono z budżetu państwa, w formie dotacji, ok. 30 mln zł dla 8 gmin puszczańskich, miasta Hajnówka i Białowieskiego Parku Narodowego. W 1999r. – 20 mln zł, w tym ponad 8 mln na inwestycje dla gmin, resztę dla BPN, a w 2000r. – 10 mln zł, z tego gminne potrzeby pochłonęły 6,5 mln zł. Z pieniędzy "kontraktowych" pobudowano nowe szkoły, drogi, wodociągi, oczyszczalnie ścieków, zmieniono ogrzewanie z węglowego na bardziej przyjazne środowisku. Część środków przeznaczono na hodowlę restytucyjną żubra w Puszczy Białowieskiej.

Planowane jest przejęcie całej kadry nadleśnictw. Spowoduje to wzrost zatrudnienia w parku o 250 etatów. 150 osób pracować będzie w gospodarstwie pomocniczym BPN. Mieszkańcy gmin Puszczy Białowieskiej będą mieli prawo zbioru jagód, grzybów i drewna w lesie, jednak w takim stopniu, by nie przeszkadzało to ochronie puszczy.

Na razie są to w całości fundusze krajowe, lecz w przyszłości może to wyglądać inaczej.

Kluczową sprawą jest fakt, że w ramach Kontraktu finansowane są działania związane nie tylko z zachowaniem przyrody, ale również ze zrównoważonym rozwojem. Na to pieniądze europejskie, choćby z przedakcesyjnego funduszu Phare, się znajdą. Takie zrównoważone podejście jest nie tylko naszą europejską specyfiką. Wystarczy obejrzeć witrynę internetową amerykańskiego Parku Narodowego Yelowstone, by zorientować się iż jest to miejsce wypoczynku (zarówno rodzinnego jak i dla amatorów sportów takich jak gonitwy psich zaprzęgów), jak też ośrodek edukacji ekologicznej. O wielkiej liczbie rozmaitych książek przyrodniczych, filmów, gadżetów sprzedawanych turystom już nie wspominając.

Drugim przykładem kojarzenia ochrony przyrody z turystyką – tym razem przykładem negatywnym, jest Kazimierz Dolny.

Do Kazimierza przyjeżdża co roku ok. 1,5 miliona gości. Wszyscy oni trafiają w jeden punkt – na kazimierski rynek. Takie skoncentrowanie turystyki stwarza wiele trudności, a także zabiera szansę powiązania funkcji turystycznych (z czym?) w innych miejscowościach parku krajobrazowego. Szerzej na temat w felietonie na końcu tekstu

Jak wspomniałem z funduszy przedakcesyjnych UE trudno jest finansować wąsko rozumiane zadania z ochrony przyrody ^[2]. Jeśli jednak nam się to uda, będziemy musieli obliczać analizę Kosztów i Korzyści projektu (AKK), znaną też pod angielską nazwą Cost–Benefit–Analise (CBA). Warto jej poświęcić chwilę uwagi.

Analiza taka to nic innego jak próba oszacowania i przeliczenia na złotówki różnych, często rozproszonych i nie wyrażanych zazwyczaj w pieniądzu, korzyści oraz kosztów, jakie będą skutkiem planowanego działania czy też inwestycji w porównaniu ze stanem obecnym.

Przedstawiona poniżej tabela ma charakter przykładowy. Nie ma jednego uniwersalnego schematu, według której należy obliczać AKK – a przynajmniej nie jest on mi znany. Będzie to zapewne przedmiotem zainteresowania ekspertów przez szereg następnych lat. Oto przykładowy sposób obliczania.

	jednostka miary	wartość jednostki	wartość
gospodarcze użytkowanie lasu
przychody ze sprzedaży drewna	cena 1 m^3odpowiedniego gatunku drewna	wartość 1 m^3 drewna
przychody ze sprzedaży sadzonek	sadzonka
przyrodnicze użytkowane lasu
szacunkowa wartość produkcji O2	tona O2	cena tony O2
szacunkowa wartość asymilacji CO2	tona CO2	cena tony CO2
szacunkowa wartość funkcji retencyjnej lasu	wielkość retencji wodnej wodna 1 ha lasu w m^3	cena retencji jednego m^3	X
szacunkowa wartość funkcji edukacyjnej	liczba osób korzystających rocznie z ścieżek edukacyjnych, tras turystycznych
inwestycje powiązane z ochroną przyrody i ochroną środowiska
szacunkowa wartość funkcji zdrowotnej	opisowa – wyniki badań zdrowotnych grupy mieszkańców przed przeprowadzeniem inwestycji oraz po przeprowadzeniu; można wykorzystać wyniki takich badań wykonanych dla analogicznej zakończonej już inwestycji
przychody dla podmiotów obsługujących ruch turystyczny	różnica spodziewanej wysokości w wysokość przychodów hoteli restauracji, kwater agroturystycznych przed i po ukończeniu inwestycji	liczba turystów, średnia kwota pozostawiona przez turystę za usługi turystyczne

 

WEWNĘTRZNE FUNDUSZE UE NA OCHRONĘ PRZYRODY

Niestety, nawet gdy będziemy członkami UE lista dostępnych środków na ochronę przyrody nie będzie zbyt długa.

W tym miejscu podaję podstawowe informacje o najważniejszych funduszach.

 

Program LIFE 2000

W latach 1996-1999 Life 2 dysponował budżetem 450 mln EURO. Jaki jest budżet w obecnym okresie – nie wiadomo.

Z funduszu nie mogą korzystać obecnie kraje Europy Środkowo-Wschodniej – przymierzają się do tego jedynie Rumunia, Estonia i Słowenia (sugerowałoby to wspólnotowy charakter funduszu). Powtórzę więc formułę ze strony internetowej programu zawartą przy tej informacji: "For more information please send your enquiries to European Commission, DG XI.A.4, fax [phone]".

Program LIFE finansuje:

• innowacyjne i demonstracyjne akcje z zakresu ochrony przyrody w przemyśle oraz w samorządach lokalnych,

• akcje których celem jest zachowanie naturalnych siedlisk dzikiej fauny i flory, pomoc techniczną oraz pomoc w utworzeniu administracji ochrony środowiska dla krajów trzecich: Albanii, Algierii, Bośni Hercegowiny, Chorwacji, Cypru, Egiptu, Izraela, Jordanii, Libanu, Malty, Maroka, Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy, Syrii, Tunezji, bałtyckiego wybrzeża Rosji.

Program finansuje:

• zazwyczaj do 50% kosztów,

• do 30% kosztów przy projektach, które będą generować dochód,

• do 75% kosztów przy projektach, których celem jest zachowanie naturalnych ekosystemów i ginących gatunków.

 

Program wsparcia dla europejskich organizacji Ochrony Środowiska

"Financial support for European environmental organisations"

Zgodnie z nazwą program finansuje działalność europejskich organizacji ochrony przyrody. Budżet na rok 2001 wyniósł 3,1 mln EURO.

O granty mogą się starać organizacje o zasięgu europejskim, typu non-profit, których celem jest ochrona środowiska i dobro wspólne.

Być może i nasze duże organizacje ochrony przyrody będą się chciały w przyszłości zrzeszać w porozumieniach ogólnoeuropejskich, by zyskać dostęp do tych środków.

 

CORINE

COoRdination of INformation on the Environment - Koordynacja Informacji o Środowisku

Program CORINE (Coordination of Information on the Environment) jest europejską odpowiedzią na potrzeby współczesnej ochrony dziedzictwa przyrodniczego.

W ramach programu, w każdym z krajów członkowskich Wspólnoty, powstał szereg baz danych opracowanych zgodnie z ujednoliconą metodyką. Będą one przechowywane i udostępniane w postaci aplikacji Systemu Informacji Geograficznej (GIS).

Zespół CORINE ściśle współpracuje z kilkoma organizacjami międzynarodowymi. Są to: Międzynarodowa Organizacja na Rzecz Rozwoju i Współpracy (OECD), Rada Europy, Europejska Komisja Gospodarcza przy Komitecie Ekonomiczno-Społecznym ONZ (UN ECE), Komitet Państw Unii Europejskiej (CERCO).

W Polsce program CORINE realizowany jest w trzech działach tematycznych:

1. CORINE land cover - dotyczy użytkowania ziemi i oparty jest o analizę zdjęć satelitarnych.

2. CORINAIR - służy poznaniu głównych źródeł emisji i rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń powietrza oraz ma doprowadzić do wypracowania spójnej i wiarygodnej metodologii ich pomiaru i monitoringu.

3. CORINE biotopes - obejmuje identyfikację, inwentaryzację i opis miejsc, których ochrona jest szczególnie istotna dla zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy.

 

INNE PROGRAMY

ENERGIE – Piąty Program Ramowy Komisji Europejskiej: "Nowoczesne technologie wykorzystania odnawialnych źródeł energii"

Jest to program wspólnotowy, skierowany do środowisk naukowych. Polscy naukowcy nie są zadowoleni z uczestniczenia w V Programie Ramowym ze względu na skomplikowane procedury oraz ustalenie celów programu pod potrzeby krajów UE.

W UE działa też program dotacji dla przedsięwzięć audiowizualnych w zakresie edukacji ekologicznej.