STIUK

*ęłęómieszanina gipsu, wapienia i drobnego piasku lub pyłu marmurowego,

*łatwy do formowania,

*szybko twardniejący

*często barwiony na różne kolory,

*nakładany na podłoże, gładzony i polerowany po wyschnięciu.

*gotowy stiuk często imitował marmur

*stosowany do wykonywania tynków, rzeźb pełnoplastycznych, płaskorzeźbionej dekoracji ściennej (sztukateria).

*znany był w okresie starożytności (starożytny Rzym), wczesnego chrześcijaństwa, sztuce mauretańskiej, rozpowszechniony w czasach renesansu i baroku.

*stanowił także podstawowy materiał w ornamentyce i architekturze Majów

*wykorzytanie:

Egipt:maska pośmiertna Nefretete,sarkofagi

Kreta(Konossos):reliefy figuralne

Grecja właściwa:dekoracja architektoniczna

Etruria:grób reliefów

Rzym:Villa Farnesina I w.pne.;baptysterium Ortodoksów w Rawennie

G.Romano: Villa Givlie

Primaticcio:pałac Fontainebleau

Bernini:"Catedra Petri" 1657-1666-tron piotrowy

Po połowie XVI w. pojawiają się w Polsce włoscy sztukatorzy,dekorują min.Katedrę Błogosławionego Czesława

Pod koniec XVII w. następuje rozkwit dekoracji (Fontana, dekoracja w kościele św.Anny w Krakowie.)

*ęłęómarmoryzacja - wykonywanie dekoracji w barwionym stiuku na ścianach, schodach, kolumnach.

Marmoryzacja była najbardziej popularna w okresie baroku (XVIII w.). Technika stosowana także w introligatorstwie, ceramice użytkowej.

SZKŁO

*składnik główny:kwarc+dodatki np.tlenki decydujące o barwie szkła

Po dodaniu do masy szklanej odpowiednich tlenków metali można otrzymać szkło barwne. Przykłady:

-szkło zielone zawiera związki żelaza(III) i chromu (III),

-szkło niebieskie zawiera związki kobaltu(II) i miedzi(II),

-szkło fioletowe zawiera związki manganu(VII),

-szkło żółte zawiera związki kadmu i siarki,

-szkło czerwone zawiera koloidalne cząsteczki złota.

*wykorzystanie:Babilonia,Egipt-najstarsze przedmioty wykonane ze szkła (breloki,amulety,alabastrony)

*ęłęóW I w. p.n.e. znano metodę wytwarzania przedmiotów przez wydmuchiwanie, w XIX w. wynaleziono metodę odlewania.

*szkło kameowe

*XVII-Anglia-unowocześnienie pieców ma wpływ na rozkwit w XVIII w. szklarstwa;

*X,XI w-pierwsze wyroby ze szkła znalezione w Polsce,najprawdopodobniej importowane;

*XII,XIII-pojawiają się pierwsze huty szkła w Polsce;

*WITRAŻ- ęłęóozdobne wypełnienie okna lub rozety wykonane z kawałków kolorowego szkła wprawianych w ołowiane ramki.

Do powstania witraży najprawdopodobniej przyczyniły się bizantyjskie mozaiki.

W Europie pierwsze witraże pojawiły się w średniowieczu, w XI w."Głowa Chrystusa"-Francja,Reims;

Rozkwit nastąpił w okresie gotyku. Do Polski trafiły dopiero w XIV w.,najważniejszym ośrodkiem na początku był Kraków.

-W pierwszym okresie rozwoju witrażownictwa - od XI do XVI w., posługiwano się szkłem barwionym przez wypalanie masy szklanej razem z tlenkami metali.

-W okresie drugim, od XVI w. do czasów współczesnych, stosuje się malowanie szkła a następnie wypalanie, które utrwala kolory i farby.

Zazwyczaj nie ma podobrazia,zdarza ono się gdy zastosujemy konturówkę-farbę naszkliwną.

-malarstwo gabinetowe-szybki umieszczane na środku okna-inaczej mówiąc dekoracyjne przeszklenie szkła;

-szkło katedralne-niedokładnie opracowane szkło

-szkło antyczne-podobne do dawnego szkła,stylizowane;

-farba naszkliwna-drobno zmielone szkło

-szkło cięte było gorącym prętem,przecinakiem diamentowym;

-wykonanie witrazy:(?)brak.

MOZAIKA

*zaliczana do kategorii malarstwa monumentalnego

*największy zespół mozaiek-Rawenna

*ęłęódekoracja w postaci ornamentu lub obrazu wykonana z drobnych,o różnej kolorystyce (dwu lub wielobarwne) i kształcie kamyczków, kawałków szkła,

*mozaika sztyftowa (Uruk)-w miękki podłoże-plastyczną glinę wciskano płytki,które posiadały kilkunastocentymetrowe gwinty.

*mozaika płytkowa (Ur)- cienkie płytki nie posiadające gwintów naklejano na mur,lub kolumy;

*wykorzystanie:mozaika na Krecie-Knossos-plakietki ukazujące fasady domów;świątynia Ateny Promachos;

*z ęłęóbiegiem czasu wykształciły się coraz bardziej wyrafinowane techniki układania mozaik:

opus signium,

lithostroton,

opus sectile(Rzym)

opus tessellatum,

opus vermiculatum,

opus scutulatum.

Wszystkie one, poza opus signium, wymagały specjalnego przygotowania podłoża.

A zatem najpierw kładziono statumen - warstwę z ubitego żwiru, następnie rudus - warstwę tłucznia kamiennego i wapna, grubości około 22 cm,

zmieszanych w proporcji 4:1, na to zaś nucleus - warstwę tłucznia ceramicznego i wapna grubości 12 cm, zmieszaną w proporcjach 3:1.

Jeśli kamyki miały do siebie ściśle przylegać, kładziono jeszcze jedną warstwę, w którą wciskano kamyki tworzące obraz lub wzory.

Do jej wyprodukowania używano delikatnej zaprawy przygotowywanej z marmurowego proszku i wapna.

*wykonanie:

I warstwa-grunt

II warstwa-tłucz kamienny

III warstwa-bardziej rozdrobniony tłucz kamienny

IV warstwa-powierzchnia wyrównana gliną

V warstwa-kończąca,wyrównującą warstwa wapienna;

EMALIA

*ęłęódawniej: szmelc, smalc) – technika zdobienia wyrobów metalowych, najczęściej złotych lub miedzianych,

za pomocą szklistych powłok składających się z mieszaniny sproszkowanych minerałów (piasek, kreda, glina)

oraz topników (boraks) z dodatkiem pigmentów, stopionej w temperaturze ok. 800-900°C w specjalnym piecu.

*niezbędny jest dobór odpowiedniego metalu, na którym będzie kładziona emalia.

*temperatura topnienia tego metalu musi byc wyższa, niż emalii oraz musi mieć współczynnik rozszerzalności cieplnej zbliżony do współczynnika emalii.

*przygotowanie metalu pod emalię:

metal musi być odpowiednio opracowany poprzez wykonanie w różny sposób komórek i zagłębień, które wypełni się emalią.

Następnie dokładnie się go oczyszcza, gdyż zabrudzenia i pozostałości kurzu mogą spowodować odpryśnięcie emalii.

Sproszkowaną emalię miesza się z wodą, nanosi na metal i wypala.

Następnym etapem jest powolne schnięcie wyrobu i polerowanie; czasem wypala się po raz kolejny.

*rodzaje emalii:

Techniki emalierskie rozpowszechniły się we wczesnym średniowieczu, w Europie zachodniej rozwijały się głównie między XI a XIV wiekiem,

przede wszystkim w ośrodkach nad Mozą i Renem oraz w Limoges.

W historii emalierstwa powstały liczne sposoby zdobienia tą techniką, m.in.:

emalia komórkowa (przegródkowa, fr. cloisonné) - rysunek tworzy się na podłożu z przylutowanych pionowo cienkich blaszanych listewek.

W efekcie powstają komórki, ograniczone ściankami blaszek, które wypełnia się różnymi kolorami. Odmiana ta była popularna w Bizancjum.

emalia węgierska (drutowa, siedmiogrodzka) - podobna do komórkowej, ale tutaj rysunek tworzy się z odpowiednio powyginanego drutu.

Pola wypełnia się tylko do połowy wysokości, w efekcie czego druciane przegródki lekko wystają ponad powierzchnię emalii.

Ten typ emalii powstał w XIV wieku, był bardzo popularny na terenie Siedmiogrodu od XV do XVII wieku (stąd jego nazwa).

emalia żłobkowa (rowkowa, fr. champlevé) - komórki nie są tworzone na powierzchni metalu, ale są w nim wycinane wgłąb.

Emalia ta była popularna w XII i XII wieku, a głównymi ośrodkami jej produkcji były warsztaty w Limoges, nad Mozą i Renem.

emalia limuzyńska (malarska) - metal pokrywany jest warstwą nieprzejrzystej, zazwyczaj ciemnej emalii i wypalany.

Na taki podkład nakładano rysunek inną emalią, często przejrzystą i o różnej grubości. Uzyskiwano efekty bardziej malarskie.

TECHNIKI POZŁOTNICZE

*rzemiosło artystyczne zajmujące się pokrywaniem podłoża metalami, zwykle szlachetnymi.

*do pozłotnictwa nie zalicza się technik stosowanych w jubilerstwie i metaloplastyce;

*techniki pozłotnicze rozwijały się wraz z możliwościami uzyskania coraz cieńszej złotej folii i złota w proszku.

*wykorzystanie:

zabytki sztuki egipskiej,

malarstwo bizantyjskie i gotyckie w partiach aureoli i tła

malarstwo miniaturowe w iluminowanych rękopisach;

w gotyku stosowane dla zdobienia rzeźby polichromowanej

popularne bardzo w baroku
XXw-malarstwo G.Klimta

*materiały:

ęłęófolia metalowa - złota , srebrna , brązowa (tzw.szlagmetal lub szych) , aluminiowa , cynowa.

Płatek złota w średniowieczu był grubszy,aniżeli w póżniejszych czasach.

Cieniutką folię złota produkowano ręcznie rozklepując wielokrotnie kawałek złota, w końcowych etapach płatki przekładano delikatną skórą zwierzęcą

(jagnięcą, koźlą) lub pergaminem.

proszek metalowy - tych samych metali, z których uzyskuje się płatki. W przeszłości proszek metalowy często uzyskiwano ucierając je.

Dawniej (od starożytności) złoto w proszku, zmieszane ze spoiwem organicznym sprzedawano w muszlach małży , stąd nazywano je złotem muszelkowym.

*narzędzia:

ęłęóDo przygotowywania podłoża i gruntu używa się w pozłotnictwie tych samych narzędzi co w malarstwie:

pędzle

szpachle

pumeks

papiery ścierne

Do szlifowania profilowanych i rzeźbionych powierzchni stosuje się:

specjalnych metalowych gładzików,

rodzaj dłut o różnych kształtach.

Inne narzędzia są specyficzne i stosowane tylko w pozłotnictwie:

poduszka pozłotnicza - płaska, twarda poduszka pokryta delikatną skóra na której kroi się płatki, szczególnie złota.

nóż pozłotniczy - długi, prosty nóż, zwykle okrągło zakończony służący do krojenia płatków.

pędzel pozłotniczy - płaski, czasem wachlarzowaty, pędzel z miękkiego włosia służacy do przenoszenia przyciętych płatków na złocony obiekt.

agat pozłotniczy - gładzik do polerowania pozłoty, wykonywany z kamieni półszlachetnych lub kłów zwierzących.

*techniki pozłacania:

ęłęópozłacanie na pulment -(nazywane też pozłacaniem techniką klejową lub połyskową, na poler) - polega na przyklejniu płatków do warstwy specjalnego gruntu ,

tzw.pulmentu. Zazwyczaj ostatnie warstwy gruntu robione są ze specjalnej bardzo delikatnej glinki o czekoladowo - czerwonawym zabarwieniu tzw.bolusu.

Kolor pulmentu był dyktowany głównie rodzajem i kolorem metalu płatków.

Na bardzo precyzyjnie wypolerowany grunt,przyklejano przy pomocy spoiwa(roztwory klejów glutynowych) folię metaklową. Płatki, położone na bardzo delikatnie

zwilżony spoiwem pulment polerowano agatem. Uzyskana tą techniką pozłota charakteryzowała się pięknym, metalicznym połyskiem, była jednak wrażliwa na wigoć,

stąd technika ta nie mogła być stowowana w obiektach narażonych na wpływy atmosferyczne. Technikę na pulmencie stosowano w malarstwie, rzeźbie, miniaturach,

introligatorstwie, dekoracjach wnętrz, ramach. Niekiedy, zwłaszcza przy bardzo precyzyjnych pracach (miniatury) stosowano zamiast płatków metal w proszku

(głównie złoto lub srebro) , kładziony na tej samej zasadzie.

ęłęópozłacanie na mixtion (nazywane też pozłacaniem olejnym, pokostowym, matowym,) - polega na przyklejaniu płatków metalu

do gruntu za pomocą specjalnie spreparowanego spoiwa tzw.mikstionu. Mikstion najczęście robiono gotując olej lniany z żywicami

i sykatywami. Mikstion kładziono na grunt, często barwiony, zwykle kredowy lub kredowo-gipsowy, pokryty izolacyjną warstwą (n.p.szelakową) i

posmarowany bardzo cienką warstwą mikstionu. Położony metal dociskano miekkim pędzelkiem, tamponen lub watą. Powierzchnia nie była już potem

polerowana, pozostawała lekko matowa, stąd określenie techniki. Technika olejna była odporniejsza na działania atmosferyczne, zwłaszcza na wilgoć, stąd jej

zastosowanie również na zewnątrz, na różnych podłożach. Na mikstion złocono m.in.kamienne detale architektoniczne, fragmenty rzeźb czy elementów metalowych

(krat, kutych bram) W obu technikach powierzchnia bywała często dodatkowo zabezpieczana lub ozdabiana. Stosowano rozmaite werniksy.

KONWISARSTWO

*dział rzemiosła obejmujący wyrób (odlewanie lub wykuwanie) i obróbkę przedmiotów z cyny i spiżu.

*konwisarstwo znane jest od wczesnego średniowiecza.