Plan wykładu

Definicje i cechy kultury masowej – powtórzenie

Definicje i cechy kultury popularnej

Porównanie zakresu definicyjnego obu pojęć;

O pewnym bohaterze popkultury... – studium przypadku

DEFINICJE KULTURY MASOWEJ

G.Friedmann (1962)

„Przez kulturę mas rozumiem ogół kulturalnych dóbr konsumpcyjnych oddanych do dyspozycji publiczności w najszerszym rozumieniu tego słowa (...) za pomocą masowego komunikowania w ramach cywilizacji technicznej”

W. Pisarek:

„Kultura masowa to kultura dominująca w społeczeństwie masowym z jego masową produkcją i konsumpcją”

Charakteryzuje się m.in.:

Homogenicznością wytworów kultury

Homogenicznością wzorców korzystania z niej (uczestniczenia w niej)

Cechy kultury masowej

1. masowość produktów;

kopia, odbitka i zwielokrotnienie odbioru przez „środki masowego komunikowania”;

wielka skala rozpowszechniania i odbioru;

2. komercjalizacja sztuki, utowarowienie kultury;

3. tendencja do unifikacji – homogenizacja;

Homogenizacja – ujednolicenie, czyli zabieg gruntownego pomieszania elementów różnego poziomu i przekazania ich w postaci jednolitej masy, której każda porcja jest jednakowo strawna i pożywna

Nie uznawanie hierarchicznej gradacji: wyższe – niższe. Zestawienie wytworów o niejednakowej wartości formalnej, stawianie na równi dzieł o różnym poziomie artystycznym.

Homogenizacja

upraszczanie treści komunikatów, poddawanie elementów wyższej kultury pewnym przeróbkom, traktowanym jako sposób ich uprzystępniania przed wprowadzeniem ich do kultury masowej.

Jak trafić do „wszystkich”? zasada „wspólnego mianownika” wymaga upraszczającego ujęcia. Upraszczanie kultury estetycznej to wulgaryzacja.

dominacja skrótów i streszczeń.

Cechy kultury masowej

4. Łatwość odbioru i trywializacja treści; standaryzacja treści i formy przekazu;

5. Brak bezpośredniego kontaktu między twórcą a odbiorcą; jednokierunkowy przepływ; asymetryczność relacji;

depersonalizacja i anonimowość;

6. pośredni odbiorca (rozproszenie odbiorców – przestrzenne);

publiczność pośrednia, która kształtuje się w wyniku oddziaływań mass mediów, a nie fizycznego bezpośredniego kontaktu (jak publiczność bezpośrednia )

7. Możliwość instrumentalizacji (np. politycznej);

relacje manipulacyjne lub rynkowe

Kultura masowa stała się instrumentem władzy (propaganda):

państwa komunistyczne i nazistowskie Niemcy;

„urabianie” postaw pożądanych dla władzy

monopolizacja informacji;

wyrabianie potrzeb konsumpcyjnych w społeczeństwie poprzez reklamę i szerzenie postawy, w której posiadane dobra stają się wyróżnikiem pozycji społecznej;

dostarczanie „przyjemnej” i „nieuświadomionej” edukacji?

Kultura masowa jako
termin ‘historyczny’

 industrializacja i urbanizacja;

postęp techniczny umożliwiający „masowe” powielanie wytworów kulturowych - rozwój technik drukarskich (prasa, tanie książki),

1810 rok wprowadzenie prasy mechanicznej. Zwielokrotnia szybkość druku do 1100 arkuszy w ciągu godziny (4 razy więcej niż dotychczasowa ręczna prasa)

1848 - prasa rotacyjna zwiększa wydajność do 24 tysięcy arkuszy.

Do XVIII wieku nakład książek nie przekraczał 2000 egzemplarzy

Po 1800 roku sukcesem wydanie 50 tys egzemplarzy w roku

Po 1950 sukcesem wydanie 500 tys. egzemplarzy

później - film, radio, telewizja

Uwarunkowania edukacyjne

zwielokrotnienie dostępu do kultury; procesy demokratyzacji

1870 rok – ustawa o powszechnym szkolnictwie w Anglii

1870-1890 – w USA wprowadza obowiązek powszechnego nauczania podstawowego tylko ˝ stanów, reszta dopiero w okresie I wojny światowej

Zwiększenie się czasu wolnego

1860 rok

USA tygodniowy czas pracy to 70 godzin

Francja tygodniowy czas pracy to 80-85

1960

USA tygodniowy czas pracy to 37 godzin

Francja tygodniowy czas pracy to 45-48

soboty i czas wakacji

Opozycje

Kultura masowa (niska) a kultura wysoka

„kultura wysoka”: tworzy ją elita działająca w ramach pewnej tradycji estetycznej, literackiej, naukowej;

stosują się do niej standardy krytyki niezależne od konsumentów;

„kultura masowa”: nietradycyjna, nieelitarna, produkowana masowo, komercyjna, zhomogenizowana („rozbełtana jak śmietanka”), łatwa w recepcji, podporządkowana prawom popytu;

namiastkowa, uproszczona, imitacyjna wersja kultury wyższej i ludowej;

należy do strefy czasu wolnego i rozrywki;

KULTURA „WYSOKA” KULTURA „NISKA”

wymaga „wyrobienia” nie wymaga wyrobienia

celem – przeżycie estetyczne celem rozrywka

odczytanie treści wymaga

wysiłku w odbiorze brak wysiłku

elitarny krąg nadawców i odbiorców szeroka recepcja

sama tworzy wzorce czerpie z kultury

wysokiej i ludowej

awangarda konwencjonalizm

akcent na moment powstania akcent na odbiór

MASOWA LUDOWA

globalna lokalna

hybrydyczna monolityczna

moda wyznacza

czas trwania rytualizm

celem - zysk celem - ekspresja

matryca - kopia rękodzieło, opowieść

wytwór przemysłowy wytwór „ludu”

raczej obrazkowa raczej oralna

Krytyka krytyki (obrona) kultury masowej

- integruje społeczeństwo

- socjalizuje

- dostarcza (mimo wszystko) przeżyć estetycznych

- relaksuje

- edukuje

- koi „szarość i smutek egzystencji”

Cultural Studies – szkoła z Birmingham (S. Hall, R. Williams, R. Hoggart)

znaczenie kultury popularnej/masowej w społeczeństwie;

Teoria przeciwstawnego dekodowania; zerwanie z koncepcją biernego odbiorcy;

uczestnicy kultury mediów nie są „kulturowymi frajerami”

S. Hall - odkodowywanie dominujące (preferowane), (wy)negocjowane, opozycyjne (alternatywny);

następcy: sposobów interpretacji jest tyle, ile odbiorców

John Fiske

Kultura popularna nie składa się ze znaczeń, które nadają jej producenci, ale także i z tych, które nadają jej odbiorcy. A te mogą być inne.

„w społeczeństwach kapitalistycznych nie istnieje żadna tak zwana kultura autentyczna, kultura ludowa, wobec której można by mierzyć <<nieautentyczność>> kultury masowej, dlatego opłakiwanie utraty autentyczności jest jedynie bezowocnym przejawem romantycznej nostalgii”

Kultura popularna

Kultura, kultura masowa a pop-kultura - kłopoty definicyjne:

Zjawisko stosunkowo nowe;

Wszechobecne, zmienne;

Dynamiczne;

Brak ostrych granic wobec innych tekstów kultury;

Oceny a nie analizy

Kultura popularna

Trudności w dyskusji na temat k.p. – sądy wartościujące (degradujące kwalifikacje);

Termin k. popularna bardziej neutralny niż masowa – łac. popularis – rozpowszechniony, dostępny; ale populus – lud, pospólstwo

utworzenie neutralnej koncepcji

Kultura masowa a kultura popularna

Kultura masowa, to kultura popularna, która „jest upowszechniana za pomocą mass-mediów”

W tym ujęciu tylko środek rozpowszechniana wyróżnia kulturę masową od kultury popularnej, pozostałe elementy i wyróżniki obu są zbliżone.

Ale…

Zastrzeżenia można utożsamiać
kulturę masową z popularną?

Współcześnie niemal wszystkie przejawy kultury (także tej z gatunku „wysokiej”) ulegają mediatyzacji - określenia synonimiczne?

Kultura popularna powstała znacznie wcześniej niż masowa; Kultura popularna narodziła się we Francji i Anglii (wg niektórych istniała zawsze), a w USA uległa umasowieniu – kultura masowa jako etap rozwoju kultury popularnej?

Nie każdy rodzaj kultury popularnej jest „transmitowany” medialnie, np. cyrk, festyny, koncerty, turystyka i in. – k. masowa i k. popularna jako dwa zbiory posiadające wspólną część, ale nie tożsame, współistniejące w czasie

Ale…

Wdg Z. Baumana:

„termin ‘kultura popularna’ zalatuje mi „politycznie poprawioną” wersją „kultury masowej” ;

Jest to wątek hierarchizujący w dyskursie kulturowym;

„Popularna kultura dźwięczy jak masło maślane – wszyscyśmy w niej po uszy zanurzeni”;

Nie istnieje ani k. masowa ani popularna – istnieje po prostu kultura w „płynnej nowoczesności”

Ale:

„w rzeczywistości mas nie ma, są tylko sposoby patrzenia na ludzi jak na masy w celu ich eksploatacji politycznej lub kulturowej”

- lub ekonomicznej - sprzedaż

kultura masowa – etapem w dziejach kultury popularnej…

Ideologiczne (nieneutralne) kryteria oceny k. p.

k. popularna = k. masowa

utożsamienie z kulturą amerykańską;

przyjmowanie starych tez szkoły frankfurckiej – że potrzeby mogą być fałszywe i że odbiorcy zawsze wyrażają zgodę i aprobatę wobec proponowanych treści;

Kultura popularna

K.p. – zespół czynności kulturowych, dzięki którym sztuka przenika do obyczajów i warunków codziennego życia;

Udział w kulturze popularnej: zróżnicowany – różne kulturowe reprezentacje – różne konsumenckie wybory;

2001 – badania – „przeciętny” Polak – 188 minut przed TV: słabo wykształceni i słabo zarabiający oglądają telewizję częściej i dłużej niż osoby dużo zarabiające i lepiej wykształcone; gusta i preferencje;

Kultura popularna

K.p. jako forma praxis – całość działań indywidualnych i grupowych, które tworzą społeczną egzystencję człowieka; każde działanie praktyczne, które przekształca przedmiot, ale także tworzy sens;

K.p. nie musi być zapośredniczona przez media;

Indywidualna wyobraźnia kształtowana przez media;

Emotywne chwilowe społeczności tworzące się przy okazji partycypowania we wspólnie przeżywanych wydarzeniach (artystycznych, turystycznych)

przestrzeń dyskusji i wielości spojrzeń, a nie monolit;

Kultura popularna

Przeznaczona dla wszystkich i dla każdego

Dostępność inicjacyjna

Otwarta i uniwersalna

„potęga” k. p. – bogata i zróżnicowana oferta – każdy znajdzie w niej swoje miejsce;

Znaczenia k. p. wynikają z tego, kto , w jakiej sytuacji i z jakiej perspektywy ją ocenia ;

Czy istnieje jedna kultura popularna?

„Różne warstwy społeczeństwa tworzą i zadowalają się własnymi kulturami popularnymi” (J. Fiske)

Tożsamość jednostki – relacyjna i kontekstualna;

Pluralizm popkultury jest jej immanentną cechą;

Globalizm i lokalizm

Co wchodzi w zakres kultury popularnej?

Tradycyjne dziedziny: literatura, filmy, widowiska, podróże, ceremonie

Całokształt praktyk życiowych i zachowań publicznych, sytuacji potocznych;

Przestrzeń okazjonalna (ruch uliczny, pochody, karnawały);

Ikonosfera i grafemika (plakaty, reklamy, napisy, flagi);

Dźwięki, zapachy i smaki

Kultura popularna

Autonomizacja względem struktury społecznej i ekonomicznej;

Źródło tożsamości indywidualnej;

Główne kategorie analityczne k. p.:

- przyjemność,

poczucie kontroli nad własnym losem (wybory);

O pewnym bohaterze
kultury popularnej…

Shrek w epoce telewizji

Baudrillardowski fenomen symulakrów;

Telewizja (kino) – maszyna znakotwórcza, która przekształca granice pomiędzy historią a fikcją

Shrek w epoce telewizji i komputera

Film Jeffreya Katzenberga jest adaptacją książki W. Steiga (wytwórnia Dream Works);

O potrzebie akceptacji samego siebie („cebula ma warstwy i ogry mają warstwy...”)

Technika animacji komputerowej – stworzono postaci podobne do prawdziwych (np. czaszka postaci wygenerowana przez program komputerowy i pokryta odpowiednikami mięśni twarzy a następnie skórą; realistyczne odkształcenia skóry i ubrania)

Shrek w epoce komputera

Shrek w epoce telewizji

Opowieść „prawdziwa” – nawiązująca do powszechnych doświadczeń kulturowych (tekstów kultury – reklam („nigdzie nie jedziemy a zupa była za słona”, programów telewizyjnych), praktyk codzienności, kultury konsumeryzmu, specyficznych stylów życia (syn wróżki, Zasiedmiogórogród - Hollywood)

Poetyka dystansu (do obrazów, wątków, norm, stereotypów)

Shrek w kulturze popularnej

Amalgamat różnych rzeczywistości dyskursywnych

Konteksty kulturowe:

baśnie: Czerwony Kapturek, Robin Hood, Pinokio, Trzy Świnki i inne;

Postać Fiony: Kopciuszek, Śpiąca królewna, księżniczka zamieniona w żabę ;

Historia Ogra i Fiony – Trędowata, Piekna i bestia

Shrek w kulturze popularnej

tradycje filmowe (filmy animowane Walta Disneya, przygodowe, sensacyjne (motyw specjalisty od mokrej roboty), musical, komedia romantyczna)

poetyka telewizyjna (reality show, teleturniej, teledysk, realia programu telewizyjnego, „to jest ta scena w której dajecie nogę”, „Idol”, Koło Fortuny, Randka w ciemno),

Shrek a
dominujące dyskursy kulturowe

Shrek – Figura Innego;

odmieniec – dyskurs opozycyjny , na marginesie społeczeństwa, opozycja wobec klasycznej baśni,

prześladowany przez ludzi (stygmatyzacja);

Zakwestionowanie wielkich narracji o wybawcach i dzielnych rycerzach

Shrek a narracje codzienności

Shrek a postmodernizm

Tekst filmowy – osadza różne tradycje i teksty we własnej fikcji

Używanie różnych konwencji

Wielki metatekst, parodystyczna intertekstualność, interdyskursywność, intermedialność

Dekonstrukcja opowiadania filmowego;

Widz powinien znać architeksty – przyjemność z ich odkrywania (np. „Czy jest suchy chleb dla konia?”)

Zjawisko podwójnego kodowania – dla dorosłych i dzieci

Shrek a postmodernizm

Produkt postmodernistycznej formacji kulturowej:

-poetyka dystansu

- elementy różnych tekstów do kreowania własnej fikcyjnej rzeczywistości;

Dekontekstualizacja i rekontekstualizacja ;

Elementy różnych światów w nowym układzie