Skóra jest narządem pokrywającym i osłaniającym ustrój. Ogólna powierzchnia skóry u człowieka wynosi 1,5-2 m2, a grubość wynosi 1,5-5 mm. Składa się z trzech warstw: naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej. Naskórek składa się głównie z dojrzewających komórek nabłonkowych, nazywanych keratynocytami i tworzy kilka warstw: podstawną, kolczystą, ziarnistą i rogową. Oprócz keratynocytów w naskórku znajdują się również komórki barwnikowe - melanocyty, komórki odpowiedzialne za reakcje immunologiczne - komórki Langerhansa i komórki układu nerwowego - komórki Merkela. W skórze właściwej utworzonej z tkanki łącznej znajdują się włókna kolagenowe i elastyna oraz elementy komórkowe: fibroblasty, mastocyty i komórki krwi oraz naczynia i nerwy. Tkankę podskórną tworzy tkanka tłuszczowa i łączna. W skórze znajdują się przydatki skóry: gruczoły potowe (ekrynowe i apokrynowe), gruczoły łojowe, paznokcie i włosy. Skóra podzielna jest na trzy warstwy: naskórek, skóra właściwa i tkanka łączna.

Naskórek - jest najbardziej zewnętrzną warstwą skóry. Jego grubość waha się od 0,05 mm na powiekach do 1,5 mm na dłoniach i stopach.

Każda komórka naskórka, zwana keranocytem, dojrzewając przechodzi od warstwy podstawnej, następnie zmieniając kształt i polaryzację przez warstwę kolczystą, ziarnista aż do warstwy rogowej. Czas przejścia, czyli odnowa naskórka wynosi około 30 dni. W ciągu dwóch tygodni keranocyt osiąga warstwę rogową, a w ciągu kolejnych 2 tygodni przemieszcza się ku zewnętrznej powierzchni warstwy rogowej, aby następnie ulec złuszczeniu.

Naskórek składa się z pięciu zasadniczych warstw:

- Warstwa podstawna, czyli rozrodcza - najgłębsza - składa się z pojedynczej warstwy cylindrycznych komórek, biorących czynny udział w procesie odnowy naskórka. Komórki tej warstwy dzielą się, tworząc nowe komórki, które w miarę dojrzewania przechodzą na powierzchnię naskórka.

- Warstwa kolczysta - leży ponad warstwą podstawną i składa się z kilku warstw wielobocznych komórek połączonych między sobą mostkami (desmosomami). Komórki te ulegają spłaszczeniu w miarę zbliżania się do warstwy ziarnistej.

Obie warstwy , podstawna i kolczysta, wchodzą w skład warstwy Malpighiego, czyli warstwy "żywego naskórka".

Przerost warstwy kolczystej może zachodzić pod wpływem urazów, na podłożu zmian zapalnych np.łuszczycy lub w przebiegu chorób niezapalnych np. w znamieniu naskórkowym.

- Warstwa ziarnista - składa się z 1-2 warstw komórek w kształcie rombów zawierających w swojej cytoplazmie ziarna keratohialiny. Dzięki dużej ilości ziaren stanowi ona "przyciemniającą" warstwę tłumiącą czerwone zabarwienie skóry, dobrze widoczne w miejscach pozbawionych warstwy ziarnistej, takich jak czerwień wargowa.

Przerost tej warstwy towarzyszy nadmiernemu rogowaceniu, natomiast zanik charakterystyczny jest dla łuszczycy.

- Warstwa jasna - jest homogenią, pozbawioną jąder warstwą zawierającą elaidynę, widoczną jedynie w obrębie dłoni i stóp.

- Warstwa rogowa - składa się z wielu warstw dobrze scalonych komórek pozbawionych jąder, zawierających substancję rogową - keratynę. Warstwa ta jest najlepiej rozwinięta na dłoniach i stopach. W obrębie zewnętrznej, powierzchownej warstwy komórki są luźno ułożone i ulegają stałemu złuszczaniu.

Granica skórno-naskórkowa - jest to struktura łącząca naskórek ze skórą właściwą, utworzona zarówno przez elementy pochodzenia naskórkowego, jak i skórnego.

Skóra właściwa - grubość skóry waha się od 0,3 mm na powiekach do 3 mm na plecach. Podzielona jest ona na dwie warstwy:

- brodawkowatą, zlokalizowaną bezpośrednio pod naskórkiem, składającą się z przeplatających się w nieuporządkowany sposób włókien kolagenowych.

- siateczkowatą, zbudowaną z grubych włókien kolagenowych, ułożonych równolegle do powierzchni skóry.

Głównymi składnikami skóry właściwej są kolagen oraz włókna elastyczne. Kolagen, dzięki silnym wiązaniom pomiędzy włóknami, nadaje skórze stabilność. Cieńsze włókna warstwy brodawkowatej zbudowane są z kolagenu typu III, natomiast w skład grubych pasm warstwy siateczkowatej wchodzi kolagen typu I.Włókna elastyczne związane są włóknami kolagenowymi i nadają skórze elastyczność oraz chronią ją przed nadmiernym rozciąganiem.

Włókna kolagenowe i elastyczne zakotwiczone są w żelopodobnej substancji podstawowej, która składa się z wody, glikozaminoglikanów, kwasu hialuronowego, siarczanu heparanu oraz siarczanu dermatanu. Ponadto w skórze właściwej znajdują się mięśnie, zarówno poprzcznie prążkowane tworzące mięśnie mimiczne twarzy oraz gładkie stanowiące mięśnie przywłośne.

Tkanka podskórna - To tkanka tłuszczowa, wchodząca w skład tkanki podskórnej, pełni funkcję ochronną jak również może być źródłem energii.Ponadto ze szkieletem chrzęstno-kostnym nadaje zewnętrzny kształt powłokom skórnym.

Unaczynienie

Naczynia krwionośne oraz limfatyczne przebiegają od tkanki podskórnej poprzez skórę właściwą do granicy skórno-naskórkowej, ale nie wnikają do naskórka.

Tętnice i żyły na granicy skóry i tkanki podskórnej tworzą splot głęboki, od którego odchodzą naczynia doprowadzające krew do mieszków włosowych oraz gruczołów. Splot powierzchowny, od którego odchodzą tętnice kapilarne wytwarzany jest w warstwie brodawkowatej skóry. Naczynia krwionośne są źródłem komórek zapalnych migrujących do skóry w przebiegu chorób zapalnych. Z powodu zwiększonej przepuszczalności naczyń do skóry może przedostawać się płyn obrzękowy, np. w pokrzywce wynaczynieniu mogą ulegać elementy morfotyczne krwi prowadząc do powstawania plamic. Ponadto same naczynia mogą podlegać zmianom zapalnym i zwyrodnieniowym.

Naczynia limfatyczne mimo niewielkiej liczby tworzą bardzo gęstą sieć, pełniącą ważną funkcję w odprowadzaniu produktów przemiany materii, które nie zostały usunięte przez układ żylny. Przede wszystkim jednak są źródłem substancji odżywczych dla naskórka, który nie posiada własnych naczyń krwionośnych. Układ limfatyczny może zostać uszkodzony w wyniku procesu zapalnego bądź uszkodzenia mechanicznego, np. w czasie dużych urazów, prowadząc do obrzęków.

Unerwienie

Sieć nerwowa skóry właściwej składa się zarówno z włókien wegetatywnych, unerwiających naczynia krwionośne, gruczoły oraz mięśnie, jak i unerwienia czuciowego.

Unerwienie wegetatywne, wpływając na skurcz lub rozkurcz naczyń, reguluje przepływ krwi. Unerwienie gruczołów potowych wpływa na aktywność tych gruczołów.

Skóra będąc łącznikiem między człowiekiem a otoczeniem, dzięki unerwieniu czuciowemu, pozwala na odczuwanie wielu bodźców, takich jak: dotyk, ucisk, ciepło, zimno.

W skład unerwienia czuciowego wchodzą:

- wolne i rozgałęzione zakończenia nerwowe zaopatrujące mieszki włosowe, dzięki czemu możemy odczuwać nawet bardzo delikatne bodźce

- ciałka Vater Paciniego - receptory ucisku i dotyku w skórze i tkance podskórnej

- ciała Meissnera - receptory dotyku w brodawkach skórnych, głównie palców

- ciałka Golgi Mazzoniego - recetory błon śluzowych

- ciałka Krausego - receptory zimna w górnych warstwach skóry właściwej

- ciałka Ruffiniego - receptory ciepła w górnych warstwach skóry właściwej

- skórno-śluzówkowe - oklice odbytu i narządów płciowych

Przydatki skórne

Gruczoły łojowe - aktywne już w okresie życia płodoweo, kiedy odpowiedzialne są za produkcję mazi płodowej, rozwijają się jako boczna wypustka pochewki zewnętrznej włosa. Po okresie płodowym ich aktywność znacznie zmniejsza się i wzrasta dopiero w okresie pkwitania. Gruczoły łojowe produkują łój, który jest mieszaniną lipidów. Pełni on funkcję natłuszczającą trzon włosa oraz chroni skórę przed utratą wody. Aktywność wydzielnicza gruczołów łojowych zależna jest od rytmu dobowego oraz hormonów płciowych. Androgeny zwiększają, natomiast estrogeny zmniejszają wydzielanie łoju.

Gruczoły łojowe zaliczane są do gruczołów holokrynowych, to jest takich, które ulegają zniszczeniu w procesie wydzielania łoju.

Gruczoły potowe ekrynowe - występują na skórze całego ciała, jednak ich największa koncentracja jest na dłoniach, stopach, w okolicy pachowej oraz na czole, ich przewody wyprowadzające uchodzą bezpośrednio na powierzchni skóry.Pełnią funkcję regulatorów temperatury, a aktywność wydzielnicza zależy od temperatury, pobudzenia emocjonalnego oraz bodźców smakowych.

Pocenie się pod wpływem temperatury dotyczy przede wszystkim twarzy oraz górnej części klatki piersiowej. Pocenie się dłoni zależy przede wszystkim od bodźców emocjonalnych, natomiast pod wpływem gorących lub piatnych potraw dochodzi do pocenia czoła, nosa oraz skóry wokół ust.

Gruczoły potowe apokrynowe - u niektórych ssaków są źródłem feromonów, natomiast u ludzi nie jest poznana. Związane są z mieszkiem włosowym i skoncentrowane w okolicy pach, genitaliów oraz odbytu. Ich przewody wyprowadzające uchodzą do mieszka włosowego. Gruczoły te powiększają się i stają się aktywne w okresie pokwitania. W większej ilości istniejąu kobiet niż u mężczyzn.

Włosy - tkwią w mieszku włosowym, który powstaje w wyniku wrastania komórek naskórka w głąb skóry właściwej. Komórki te tworzą pochewkę zewnętrzną włosa, którą otacza błona szklista zbudowana z włókien kolagenowych. Włos składa się z części wystającej ponad powierzchnię skóry - łodygi, oraz korzenia zakotwiczonego w mieszku włosowym w skórze właściwej. Dolna część korzenia włosa poszerzona kolbowato tworzy opuszkę, zawierającą szybko dzielące się komórki macierzy, budujące włos i pochewkę wewnętrzną. Do opuszki pukla się brodawka zawierająca naczynia krwionośne, włókna nerwowe oraz komórki tkanki łącznej.Barwę włosom nadają melanocyty ułożone pomiędzy opuszką a brodawką włosa.

Włókna mięśni gładkich, przyczepione do mieszka włosowego, kurcząc się regulują pochylenie włosa, tworząc tzw. gęsią skórkę.

Paznokcie - są tworami naskórka zbudowanymi z keratyny formującej sprężystą strukturę -

płytkę - w skład której wchodzi macierz, płytka oraz wolny brzeg. Macierz zlokalizowana w części proksymalnej pokryta jest wałem paznokcia, na łożysku łączącym się z macierzą leży płytka, natomiast dolna część wolnego brzegu łączy się ze zgrubiałą warstwą naskórka. Paznokieć wzrasta stale ze średnią prędkością 0,1 mm dziennie.

Czynność skóry

Najważniejsza funkcja skóry wynika z jej właściwości ochronnych w stosunku do bodźców fizycznych, chemicznych, biologicznych i mechanicznych.

Właściwości ochronne:

- Warstwa rogowa:

*dzięki keratynie nadaje odporność na działanie bodźców chemicznych

*podlegając stałemu złuszczaniu prowadzi do usuwania czynników szkodliwych z powierzchni skóry

*ma zdolność do przerastania pod wpływem długotrwałych bodźców mechanicznych

-Włókna elastyczne chronią przed nadmiernym rozciąganiem

- Włókna kolagenowe zapewniają znaczną wytrzymałość

- Podskórna tkanka tłuszczowa chroni przed urazami mechanicznymi

- Melanina - chroni przed działaniem promieni ultrafioletowych

- Płaszcz lipidowy:

*powstaje z wydzieliny gruczołów łojowych i keratynocytów ulegających rogowaceniu

*utrzymuje kwaśnie pH skóry

*tworzy barierę naskórkową

*nadaje połysk powierzchni skóry

Nawilżenie skóry:

Pełni ważną rolę, gdyż woda jest głównym czynnikiem zmiękczającym keratynę. Niska zawartość wody w skórze (poniżej 10%) powoduje, że skóra staje szorstka, popękana, łuszcząca się. Zbyt duża ilość wody powoduje, że komórki pęcznieją i łatwo do skóry przenikają substancje hydrofilne, a zatem bariera jaką pełi warstwa rogowa nie funkcjonuje w pełni prawidłowo.

pH skóry:

Prawidłowy odczyn na powierzchni skóry jest kwaśny, a jej pH jest bliskie 5. Taki odczyn utrzymywany jest przez płaszcz lipidowy, oraz dzięki wydzielinie gruczołów potowych ekrynowych. Kwaśne środowisko stanowi barierę hamującą rozwój bakterii i grzybów na powierzchni skóry.

Flora skóry:

Naturalna, saprofityczna flora bakteryjna, mimo iż składa się z bakterii chorobotwórczych, chroni skórę przed innymi patogennymi drobnoustrojami. Pielęgnacja skóry nie powinna zaburzać naturalnej równowagi flory bakteryjnej, gdyż jej zniszczenie usuwa barierę chroniącą przed patogenami, natomiast nadmierne rozmnażanie bakterii prowadzi do zmian chorobowych.

Absorpcja przezskórna:

Tym terminem określamy przenikanie substancji poprzez całą grubość naskórka i wnikanie do ustroju. Taki proces jest wykorzystywany przede wszystkim w celach terapeutycznych. Aby zwiększyć przenikanie substancji czynnych stosuje się:

- opatrunki okluzyjne - zwiększające uwodnienie naskórka

- usunięcie płaszcza lipidowgo pełniącego funkcję bariery

- zwiększenie ukrwienia skóry poprzez środki rozszerzające naczynia

Zwiększona przepuszczalność naskórka może być również niekorzystna, jeśli jest wynikiem toczącego się procesu chorobotwórczego takiego jak: zmiany zapalne, uszkodzenie skóry, łuszczyca.

Regulacja ciepła:

Regulacja temperatury skóry zachodzi dzięki:

- parowaniu, pełniącemu bardzo ważną rolę w termoregulacjii; może zachodzić jako:

*przewiew niewidoczny, w którym woda przechodzi przez skórę jako para, dzięki czemu nie dochodzi do utraty rozpuszczonych w niej elektrolitów

*pocenie, w którym woda przechodzi przez skórę w stanie ciekłym, kiedy temperatura otoczenia przekracza 31 stopni C lub w czasie wysiłku fizycznego nawet jeśli temperatura otoczenia jest niższa

*promieniowaniu, czyli oddawaniu ciepła otoczeniu niemającemu bezpośredniego kontaktu ze skórą

*przewodnictwu, czyli oddawaniu ciepła przedmiotom kontaktującym się ze skórą, np. odzieży

*czynności naczyń krwionośnych: w przypadku wzrostu temperatury wenętrznej oba sploty naczyniowe ulegają poszerzeniu, dzięki czemu wzrasta przez nie przepływ krwi, która ulega chłodzeniu. Kiedy dochodzi do obniżenia temperatury zewnętrznej przepływ przez naczynia zmniejsza się, a skurcz mięśni przywłośnych zwiększa wydzielanie łoju, dzięki czemu dochodzi do natłuszczenia skóry.

Układ immunologiczny:

Układ immunologiczny skóry pełni przede wszystkim funkcję ochronną przed substancjami, które wniknęły do skóry.

- komórki Langerhansa- funkcjonują jako pierwsza linia obrony przechwytując obce substancje i prezentując je innym komórkom układu odpornościowego

- Makrofagi - mają zdolność wychwytywania obcego materiału

- Immunoglobulina E (IgE) - bierze udział w ostrych reakcjach alergicznych, wywołujących obrzęk, przekrwienie i świąd skóry

- Eozynofile - biorą udział w skórnych reakcjach alergicznych, jak również w odpowiedzi na infekcje pasożytnicze

Udział skóry w gospodarce wodno-elektrolitowej, tłuszczowej i witaminowej:

- magazynuje duże ilości wody, sodu oraz potasu, magnezu i wapnia, które mogą być uwalnine poprzez dyfuzję i pocenie

- jest ważnym magazynem tkanki tłuszczowej, będącej źródłem energii

- witamina A - reguluje aktywność mitotyczną komórek; niedobór powoduje nadmierne rogowacenie, a nadmiar zwyrodnienie śluzowate komórek

- witamina C - wpływa na wytwarzanie tkanki łącznej w procesie odnowy naskórka

- witamina D - powstaje w skórze pod wpływem promieniownia ultrafioletowego

- witamina B - biorą udział w przemianach metabolicznych skóry.