W istocie jej zadowolenie seksualne jest wówczas proporcjonalne do trudów, cierpień i rozczarowań, jakich doświadcza poza tym w pożyciu z partnerem. Nietrudno to zrozumieć. Wiele par (i dobranych, i nie­dobranych) znakomicie „dogaduje się" w łóżku po awanturze. Owe szczególne spazmy rozkoszy w sytuacji uprzedniego konfliktu mają swe źródło po pierwsze we wspomnianym przed chwilą „wyładowa­niu" napięć, po drugie zaś w jedno- lub obustronnym wysiłku, by seks „zadziałał" i scementował nadwątloną więź. Udany akt w tych okolicznościach zdaje się stanowić świadectwo głębokiego pokrewień­stwa ciał i dusz: „Popatrz, jak dobrze nam razem, jak szalenie jesteśmy sobie bliscy — wbrew wszystkiemu należymy do siebie!"

Kiedy seks daje dużo przyjemności fizycznej, wytwarza rzeczywiście silną więź między dwojgiem ludzi. U kobiet, które kochają za bardzo, zmagania z mężczyzną wywołują intensywne doznania seksualne, a to niemal przykuwa je do partnera. Jeżeli natomiast zaczną romans z kimś, kto do niczego ich nie wyzywa, doznaniom seksualnym brak ognia i pasji. Ponieważ mężczyzna nie wzbudza stałego zaaferowania swoją osobą, a seks nie musi o czymkolwiek „przekonywać", wszystko robi się zbyt łatwe, cokolwiek mdłe i mało zobowiązujące. Przez porównanie ze znaną skądinąd burzliwością, te anemiczne przeżycia jedynie utwierdzają je w mniemaniu, że „prawdziwa" miłość oznacza ciągłe napięcia, walki, ból serca i dramat.

Powstaje tu oczywiście pytanie, czym jest „prawdziwa" miłość. Na ogół sądzimy, że nie sposób jej zdefiniować. Moim zdaniem bierze się to nie z mętności pojęcia, lecz stąd, że w naszej kulturze usiłujemy połączyć w całość dwa odmienne, przeciwstane, a nawet wykluczające się oblicza miłości; dwie postacie, w jakich zwykła występować. Im więcej pada na ten temat słów, tym bardziej sobie przeczymy, aż w końcu zniechęceni, z lekkim zamętem w głowie, dochodzimy do wniosku, że miłość to rzecz zbyt osobista, tajemnicza i nieuchwytna, by dało się ukuć cokolwiek podobnego do definicji.

Starożytni Grecy byli bystrzejsi. Używali dwóch odrębnych ter­minów: eros i agape. Pierwszy odnosił się do miłości namiętnej, drugi zaś do stabilnego, angażującego, lecz wolnego od pasji związku dwojga ludzi, którzy serdecznie troszczą się o siebie.

Różnicowanie greckie pozwala zrozumieć rozterkę, w jaką popada­my pragnąc obu tych rodzajów miłości jednocześnie, z tą samą osobą. A także pojąć zacietrzewienie, z jakim orędownicy bądź to erosa, bądź agape usiłują przekonać wszystkich, że tylko preferowany przez nich

46

wariant jest miłością „prawdziwą". Bo istotnie, każda z dwóch odmian miłości ma swe własne piękno, wartość i prawdę. A zarazem każdej z nich brakuje czegoś cennego, co charakteryzuje drugą odmianę.

Jak opisaliby to rzecznicy obu stron?

Erosa: Miłość to usychanie z tęsknoty za ukochaną osobą, za kimś tak różnym od nas, zagadkowym i frapującym. Głębię miłości mierzy się stopniem naszego opętania. Nie mamy czasu ani ochoty na nic innego. Trawimy całą energię na wspominkach lub przygo­towaniach do przyszłych spotkań. Często musimy przezwyciężyć rozmaite przeciwności losu. Prawdziwa miłość nie może więc obejść się bez cierpienia. Ani też bez gotowości do wzięcia na siebie w jej imię wszelkich trudów, udręk i niedostatków. Miłość kojarzy się z pożądaniem, ekstazą, bólem, dramatem, lękiem, napięciem i tajem­nicą.

Agape: Miłość to przymierze dwóch osób, zawarte w duchu pełnego zaangażowania. Osoby te łączy wiele wspólnych wartości, celów i zainteresowań, indywidualne zaś różnice otacza atmosfera życzliwej tolerancji. Dzięki przymierzu obie osoby łatwiej wyrażają swe uczucia i myśli, stają się bardziej twórcze i otwarte na świat. Każda z nich uważa drugą za najlepszego przyjaciela, spędzany razem czas za źródło szczęścia. Inną oznaką prawdziwej miłości jest gotowość do uczciwego spojrzenia na siebie w imię dobra związku, w imię jego dalszego rozwoju. Miłość kojarzy się z bezpieczeństwem, spokojem, oddaniem, zrozumieniem, koleżeństwem, oparciem i przyjemnością.

Kobiety kochające za bardzo darzą swych „niemożliwych" part­nerów miłością namiętną, miłością pełną pasji. Właśnie dlatego, że są „niemożliwi". Pasja pojawia się bowiem tylko tam, gdzie istnieje ciągła walka o coś, gdzie trzeba stale pokonywać przeszkody, gdzie pragnie się czegoś więcej, niż się osiągnęło. „Pasja" znaczy etymologicznie „cierpienie", i rzeczywiście, im większe cierpienia, tym z reguły większa namiętność. Dreszcze namiętnego romansu nie dadzą się porównać do niezmąconej pogody stabilnego związku. Gdyby więc któraś z takich kobiet dopięła swego, pasja szybko by znikła, nie mogąc dalej karmić się cierpieniem. Co by wówczas sobie powiedziała? „Widać od-kochałam się. Nie czuję już słodkiego bólu."

I nasze społeczeństwo, i nasze wszechobecne środki masowego przekazu bezustannie mylą i mieszają ze sobą oba opisane powyżej typy miłości. Pod ich wpływem sądzimy i spodziewamy się, że płomienny romans (eros) przyniesie nam w efekcie satysfakcję i speł-

47