Kwatera Hitlera

We wrześniu 1940 do prac budowlanych przystąpiła wyspecjalizowana w budowie umocnień obronnych Organizacja Todt. Budowa posuwała się w szybkim tempie. Pierwszą część ukończono w czerwcu 1941 r. Od tej chwili przebywał tu Hitler i naczelne dowództwo. Rozbudowa trwała bez przerwy do 1943 r. Później tempo prac osłabło ale kontynuowano je do ostatnich dni istnienia kwatery. Obiekt nazwano Wolfschanze (Wilczy Szaniec). Zajmował on obszar o zarysie prostokąta, przez środek którego przechodziła linia kolejowa (doprowadzono do niej specjalną bocznicę) i szosa. Znajdowało się tu około 80-ciu budowli w tym około 50 bunkrów. Ich dokładna liczba i przeznaczenie jest ze względu na późniejsze zniszczenia trudna do ustalenia. Większość bunkrów znajdowała się po północnej stronie linii kolejowej. Tam też miał znajdować się bunkier Hitlera. Był to obiekt o żelbetonowych ścianach i grubym na ponad 8 metrów żelbetonowym dachu. Przypuszcza się, że posiadał kilkupiętrowe podziemia być może połączone tunelami z sąsiednimi bunkrami.

Obszar kwatery był silnie strzeżony. Całość podzielono na trzy strefy. W pierwszej najważniejszej znajdowały się bunkry Hitlera, Keitla i Bormanna oraz budynki towarzyszące. Obowiązywały tu często zmieniane przepustki, które skrupulatnie sprawdzano nawet najbardziej znanym osobom. W drugiej strefie mieściły się budynki sztabu, komendantura, biura, centrale łączności, kwatery, kasyna i inne. Do wejścia do niej upoważniały specjalne ale rzadziej zmieniane przepustki. W najłatwiej dostępnej trzeciej strefie znajdowały się budynki gospodarcze i bunkry obrony przeciwlotniczej i terytorialnej. Tutaj obowiązywały przepustki stałe. Od zewnątrz teren kwatery był ogrodzony zasiekami z drutu kolczastego, za którym ciągnęły się pola minowe. Za nimi były rozstawione wieże strażnicze, pomiędzy którymi stale chodziły patrole. O prawdziwym przeznaczeniu tajemniczych obiektów w Gierłoży nie wiedział nikt, okoliczna ludność sądziła, że buduje się tam duże zakłady chemiczne.

20-go lipca 1944 w kwaterze miał miejsce nieudany zamach na Hitlera. Bombę z opóźnionym zapłonem przywiózł przybyły na naradę z Berlina pułkownik Claus von Stauffenberg. Eksplozja nie zabiła jednak Hitlera. Doznał on tylko niewielkich obrażeń i był w stanie jeszcze tego samego dnia przyjąć przybyłego z wizytą Mussoliniego.

W sierpniu 1944 r. kiedy Armia Czerwona zbliżała się do granic Prus Wschodnich rozpoczęto stopniową ewakuację kwatery przygotowującą ja jednocześnie do roli punktu dowodzenia w niemieckim systemie obrony Prus Wschodnich. 20-listopada 1944 r. Hitler opuścił Wilczy Szaniec na zawsze. W kwaterze ulokował się sztab czwartej armii niemieckiej. W styczniu 1945 r. Niemcy wycofali się z kwatery bez walki wysadzając ją uprzednio w powietrze. Wkraczające oddziały radzieckie dokonały wstępnego rozminowania ruin. Pełne rozminowanie terenu przeprowadzono dopiero w latach 1952-55 likwidując prawie 50.000 min. Od tej pory Gierłoż stała się obiektem turystycznym jednym z najliczniej odwiedzanym na Mazurach.