7. Rozwój schematu roli płciowej

Nastolatki rozumieją pojęcie roli płciowej jako społeczne konwencje - staje się ono bardziej elastyczne.
Znaczna większość nastolatków zaczyna określać siebie w kategoriach posiadania zarówno cech męskich jak i żeńskich.

S. Bem - dana osoba może posiadać wysoki lub niski poziom jednej z cech lub obydwóch ( kobiecości i męskości)

4 podstawowe typy ról płciowych:

- męski - jednostka postrzega siebie jako posiadacza przewagi jednych cech nad drugimi ( posiada wiele cech męskich i niewiele żeńskich)

- żeński - na odwrót

- androgyniczny - posiada cechy obu płci

- niezróżnicowany - nie posiada żadnych cech

Pojecie własnego "ja" w odniesieniu do androgynicznych lub męskich ról płciowych wiąże się z wyższym poziomem poczucia własnej wartości - u chłopców i dziewczynek.

Męski" trend" - wysoki poziom samooceny i popularności wśród rówieśników - gdy chłopcy podejmują męską rolę płciową;

kobieca rola płciowa - podjęta przez dziewczynki skazuje je na mniej cenione, obniżenie samooceny, zredukowanie poczucia kompetencji.

Małe dzieci - procesem normalnym jest tworzenie się stałych reguł lub schematów roli płci - zamazywanie tych reguł może być ważnym procesem w okresie dorastania - zwłaszcza u dziewczynek - lepszy typ męski lub androgyniczny.

8. Tożsamość w okresie dorastania: pogląd Eriksona, kontrowersje wokół kryzysu tożsamości, statusy tożsamości Marci

Erikson - dylematem okresu dorastania jest tożsamość a niepewność roli, moratorium pomiędzy dzieciństwem a dorosłością.

pierwsze poczucie tożsamości dziecka "odkleja się" częściowo od niego w wyniku gwałtownego przyrostu ciała i zmian spowodowanych dojrzewaniem płciowym. Dawna tożsamość nie spełnia swojej funkcji - a nowa, która ma pomóc obsadzić czł. w nowych rolach dopiero się rodzi. Dochodzi do frustracji związanej z mnogością możliwych wyborów.

Nietolerancje w grupie należy rozumieć jako konieczną obronę przed poczuciem pomieszania tożsamości, które jest w tym okresie życia nieuniknione.

Każdy nastolatek musi osiągnąć zintegrowany obraz własnej osoby.

Status tożsamości J. Marcii ( na postawie formułowania się tożsamości wg Eriksona) - formułowanie tożsamości składa się z 2 kluczowych aspektów:

- Kryzysu - okres dokonywania nowych wyborów, kiedy stare wartości i decyzje podlegają ponownemu rozważeniu ( może przybrać formę wstrząsu)

- Zobowiązanie - efekt rozważań, w którym przyjmuje się zobowiązanie w związku z określoną rolą, pewną szczególną ideologią.

Statusy tożsamości(4):

- tożsamość osiągnięta - jednostka przeszła kryzys i doszło do przyjęcia zobowiązania w obszarze ideologicznych i zawodowych celów;

- moratorium - kryzys nadal trwa, nie przyjęto jeszcze zobowiązania;

- tożsamość przyjęta - doszło do przyjęcia zobowiązania z pominięciem okresu kryzysu. Nie nastąpiło ponowne rozważenie dawnych stanowisk - zamiast tego młoda osoba zaakceptowała zobowiązanie wyznaczone przez kulturę lub rodziców;

- tożsamość rozproszona - młody człowiek nie przechodzi kryzysu i nie podejmuje zobowiązania - rozproszenie to wczesny etap procesu ( przed kryzysem), albo niepowodzenie w podjęciu zobowiązania po kryzysie.

By osiągnąć pełnię tożsamości młody czł. musi zarówno przeanalizować swoje cele jaki i osiągnąć stałość zaangażowania. Większość młodych ludzi przechodzi kryzys tożsamości w okresie dorastania i nie trwa zbyt długo.

Na tą koncepcję miały również wpływ współczesne założenia kulturowe istniejące w społeczeństwach Zach., gdzie status pełnej dorosłości jest odroczony niemalże o 10 lat w stosunku do początku dojrzewania płciowego. W słabiej uprzemysłowionych krajach można zaobserwować bezpośrednią zmianę tożsamości dziecięcej w dorosłą bez konieczności przechodzenia jakiegokolwiek kryzysu. Kryzys wg Eriksona to okres przełomu, punktu zwrotnego. Pełni on rolę pozytywną, jego przezwyciężenie pomaga wejść jednostce na wyższy poziom rozwoju. W okresie dorastania kryzys pomaga młodzieży w samookreśleniu, wykształtowaniu własnej tożsamości - określenie swojego miejsca w społeczeństwie - dlatego jest on okresem braku równowagi, nieprzystosowania, poszukiwań, często buntu. Ma on charakter społeczny ponieważ poszukuje się indywidualnego miejsca w społeczeństwie.

9. Związki z rodzicami

Nastolatek patrzy na związki i na innych w sposób bardziej abstrakcyjny, coraz mniej opiera się na wyglądzie zew. W okresie dorastania nadal najważniejszymi związkami są te z rodzicami i rówieśnikami. Nastolatek dąży do uniezależnienia się od rodziców ale jednocześnie chcąc zachować poczucie związku z nimi - dążenie do autonomii ujawnia konflikty pomiędzy nimi a podtrzymanie związku tworzy silne przywiązanie dziecka do rodziców.

Tymczasowa niezgoda nie jest zjawiskiem negatywnym. Ze względów rozwojowych może być zjawiskiem zdrowym i pożytecznym - jest częścią dojrzewania płciowego niż jest związany z wiekiem.

U dziewcząt sytuacje konfliktowe zaczynają pojawiać się częściej po 1 miesiączce. Zmiany hormonalne mogą być przyczynowo związane ze wzrostem asertywności - zwłaszcza u chłopców. również reakcje rodziców na zmiany wywołane dojrzewaniem mogą się istotnie przyczynić do zwiększenia liczby konfliktów.

Okres dorastania może być bardziej stresujący dla rodziców niż dla samych młodych ludzi. Prawie 3/4 rodziców postrzega okres dorastania jako najtrudniejszy etap wychowania ponieważ tracą kontrolę nad dziećmi i wzrasta poziom lęku o ich bezpieczeństwo. Nabieranie dystansu jest podstawową częścią procesu rozwojowego młodych ludzi. Mimo zwiększania dystansu i tymczasowego wzrostu napięć rodzinnych wewnętrzne, emocjonalne przywiązanie nastolatka do rodziców pozostaje silne.

Rówieśnicy stają się coraz istotniejszymi dostarczycielami wsparcia.

W połowie okresu dorastania (15/16 lat) przywiązanie do rodziców nieco słabnie, ale później na powrót wzrasta. Dobre samopoczucie nastolatka jest silniej skorelowane z ich przywiązaniem do rodziców a nie ich przyjaciół.

W czasie gdy nastolatek staje się coraz bardziej samodzielny, rodzice nadal stanowią dla niego ważną psychologiczną i bezpieczną bazę. Dorastające dziewczęta mają więcej problemów z porozumiewaniem się z nowym opiekunem niż ich bracia. Cierpią z powodu depresji częściej niż chłopcy sięgają po narkotyki.

10. Związki z rówieśnikami

W okresie dorastania związki z rówieśnikami stają się bardziej istotne niż kiedykolwiek wcześniej i prawdopodobnie nie będą takie nigdy potem. Przyjaźnie stają się coraz bardziej intymne, wyjawiają sobie więcej skrytych odczuć i tajemnic, lepsi w rozpoznawaniu wzajemnych uczuć. ( lojalność i zaufanie są coraz bardziej cenione)
Zmieniła się również funkcja grupy rówieśniczej. Dokonują ponownego przejścia z życia pod protektoratem rodziny w niezależne życie dorosłego czł. ( hermetyczność i konformizm grupy jest normalny)

Konformizm szczyt około 13/14 r.ż - spadek poczucia własnej wartości - znika wraz z osiągnięciem poczucia tożsamości.
Rówieśnicy wywierają na siebie nacisk aby podporządkować się standardom zachowań grupy, nastolatki same dobierają sobie przyjaciół i swoje otoczenie znajomych - wybierają tych z którymi wyznają wspólne wartości mają te same poglądy i podobnie się zachowują.

Jeżeli pojawi się nacisk ze strony rówieśników dot. on raczej sytuacji nakłonienia do działań pozytywnych - zaangażowanie w naukę.
Rówieśnicy w okresie dorastania są główną siła kształtującą rozwój osobowości dziecka, wpływ rówieśników nie jest ani monolityczny ani jednolicie negatywny.

Struktura grupy rówieśniczej na przestrzeni okresu dorastania ulega zmianą.

2 podkategorie grup rówieśniczych:

- kliki - składa się z około 6 osób silnie ze sobą związanych, charakteryzuje je duża spójność i wysoki poziom intymności, w okresie dorastania są jednopłciowe

- paczki - składają się z przedstawicieli obu płci ( kliki łączą się w większe grupy), na koniec paczka ulega ponownemu rozpadowi na 2 dwupłciowe kliki -> na kilka luźno związanych ze sobą par ( w pełni rozwinięte paczki występują pomiędzy 13-15 r.ż.)

Opisywanie innych i siebie jako członka jednej lub kilku grup pomaga stworzyć i wzmocnić tożsamość nastolatka - wyznacza kierunek określonych działań i związków. W każdej ze szkół paczki mają wyraźny i powszechnie znany hierarchiczny porządek. Przez lata szkoły średniej społeczny system paczek ulega zróżnicowaniu i grupy te coraz bardziej zaznaczają swoje odrębność.

11. Zaburzenia zachowania w okresie dorastania

Przestępczość jest rozumiana jako zaburzenia zachowania, struktury, na którą składa się wysoki współczynnik agresji, kłótliwości, tyranizowania, nieposłuszeństwa, drażliwości, grożenia i głośnego zach. oraz umyśle łamanie prawa.

Wielu nastolatków, którzy pogwałcają prawo ujawnia jednocześnie inne aspekty zaburzeń zach.

Niezmiernie trudno oszacować jak wielu nastolatków angażuje się w zach. przestępcze ( aresztowania, morderstwo, włamanie, gwałt, podpalenie, wagary, niepoprawne zach. przestępstwa kryminalne – napady, kradzieże). Zaburzenia zach. w przedszkolu i szkole podstawowej częściej zdarzają się chłopcom – tak jak łamanie prawa i aresztowania w większości dot. dorastających chłopców.

Istnieją 2 odmiany przestępczości (zróżnicowanie pod względem wieku):

- zaburzenia zapoczątkowane w dzieciństwie – są o wiele poważniejsze, niosą ze sobą stały wysoki poziom agresji i większe prawdopodobieństwo zach. kryminalnych w okresie dorosłości.

- problemy zapoczątkowane w okresie dorastania – są mniej poważne i stanowią odzwierciedlenie procesów zachodzących w grupie przyjaciół lub badania granic dopuszczalności niż głęboko zakorzenione problemy wychowawcze.

Dzieci, które w początkowych latach życia często doznają napadów złości i przeciwstawiają się rodzicom – mogą wykształcić przywiązanie pozabezpieczne.

Gdy rodzice zauważą przejawy nieposłuszeństwa i gdy nie sprostają zadaniu zapanowania nad dzieckiem, jego zach. będzie ulegać pogorszeniu aż do momentu pojawienia się agresji skierowanej wobec innych, który odrzucą je, co znowu pogorszy sytuację i pchnie dziecko w towarzystwo osobników z podobnymi problemami, którzy staną się dla niego grupą wsparcia.
Zanim wejdzie się w okres dorastania pojawią się u niego inne problemy – nadużywanie alkoholu, zażywanie narkotyków, wagary – porzucenie szkoły i wczesne niebezpieczne praktyki seksualne – z dużą liczbą partnerów. Gdy zach. przestępcze pojawią się po raz pierwszy w okresie dorastania jest to młodzież, której rodzice nie zdołali sprostać wymogom właściwego monitorowania, których przyjaźnie nie charakteryzują się odpowiednio wysokim poziomem wsparcia i intymności i którzy zostali wciągnięci przez kliki i paczki, których pewni członkowie eksperymentują z narkotykami i łamaniem prawa o niewielkiej szkodliwości.
Jeśli rodzice sprawują odpowiednią kontrolę i dostarczają wsparcia emocjonalnego – dzieci nie posuwają się do czynów przestępczych. Działalność przestępcza zapoczątkowana w okresie dorastania jest odzwierciedleniem pewnego rodzaju nacisku ze strony grupy.

12. Konsekwencje podjęcia pracy w okresie dorastania.

- młodzież podejmuje pracę ponieważ zmusza ich do tego sytuacja finansowa

- odkładają pieniądze na studia, przeznaczają na hobby

- wg. rodziców praca kształtuje charakter, uczy prawdziwego życia

- im więcej czasu nastolatek poświęca na pracę tym mniej pożądane skutki ona przynosi

- im więcej pracuje tym więcej stosuje używek

- więcej agresji okazywał rówieśnikom

- więcej powodował sprzeczek z rodzicami

- mniej spał, jadł

- wykonywał mniej ćwiczeń ruchowych

- był mniej zadowolony z życia

- obniżały się stopnie w szkole

- osłabnięcie zaangażowania z zajęcia edukacyjne( gdy osoby nie darzyły uczuciem edukację)

- uczniowie z dobrymi stopniami i planujący dalszą edukację rzadziej podejmowali pracę

- utrata zaufania do siebie

- młodzi ludzie wynosili z pracy pozytywne doświadczenia – rozwijali w sobie poczucie kompetencji i skuteczności

- Ci którzy dostrzegali, że zdobywają w niej użyteczne umiejętności – rozbudowywali konstelację związanych z pracą wartości i postaw

- tylko praca w ciągu tygodnia ma zgubny wpływ na wyniki w nauce

- praca wpływa negatywnie na oceny tylko wtedy gdy uniemożliwiała nastolatkom wykonywanie zadań związanych ze szkołą

- ważnym czynnikiem jest jakość pracy

- niewymagające kwalifikacji zajęcia, uniemożliwiające działania niezależne i zdobywanie nowych umiejętności – przyczyna słabych wyników – inaczej było w przypadku prac bardziej skomplikowanych.