PSYCHOLOGIA ROZWOJU – zagadnienia na egzamin

1. Główne działy psychologii rozwojowej
Filogenetyczna- bada pochodzenie i rozwój procesów psychicznych w całym świecie zewnętrznym. Śledzi rozwój psychiki od jej najprostszych przejawów do świadomości człowieka.
Ontogenetyczna- zajmuje się rozwojem osobniczym, czyli rozwojem człowieka jako jednostki w ciągu całego życia.

2. Okresy rozwoju człowieka (periodyzacja) w ujęciu współczesnej psychologii ontogenetycznej
1. Dzieciństwo
-okres prenatalny- od poczęcia do narodzin-pierwsze 9 miesięcy życia,
-okres wczesnego dzieciństwa- od narodzin do 3 rż.
+podokres wieku niemowlęcego- od narodzin do końca 1rż.
+podokres wieku poniemowlęcego od 2 do 3 rż.
-okres średniego dzieciństwa- od 4 do 6 rż.(wiek przedszkolny)
-okres późnego dzieciństwa- od 7 do 10-12 rż.
2. Adolescencja
-podokres wczesnej adolescencji- od 10-12 do 15rż.(wiek dorastania)
-podokres późnej adolescencji- od 16 do 20-23rż.(wiek młodzieńczy)
3. Dorosłość
-okres wczesnej dorosłości- od 20-23 do 35-40rż.
-okres średniej dorosłości- od 35-40 do 55-60rż. (wiek średni)
-okres późnej dorosłości- od 55-60rż. i więcej (wiek starzenia się)

3. Przedmiot badań psychologii rozwojowej ontogenetycznej
Psychologia ontogenetyczna – zadania, problemy badawcze:
-W jaki sposób przebiega i czym się charakteryzuje proces rozwoju psychicznego? /ustala się stadia, okresy zmian i czym jest rozwój psychiczny/
-Jakie są właściwości psychiczne człowieka w różnych okresach życia /od poczęcia do starości/ np. rozwój mowy
-Jakie są prawidłowości powstawania i rozwoju procesów psychicznych /czyli jakie zasady można wyodrębnić np. pojęcie stałości – przejście u dziecka od dwoistości do stałości – plastelina, kulka, kiełbasa/
-W jakich warunkach i pod wpływem jakich czynników dokonuje się rozwój i jakie prawa rządzą tym procesem?

4. Podstawy współczesnego ujęcia rozwoju człowieka w pełnym cyklu życia
-ogólny wzrost wykształcenia (ważny element w systemie wartości ludzi dorosłych)
-wzrost automatyzacji w zakładach pracy (człowiek wykonuje zadania wymagające zaangażowania myslenia)
-dostępność szkół instytucji oświatowych,kulturowych, umożliwiających rozwijanie zainteresowań

5. Problemy badawcze (zadania) psychologii rozwoju człowieka
Poznawcze:
-zrozumienie i wyjaśnienie rozwoju psychicznego
(jak przebiega ten proces i czym sie charakteryzuj, jakie sa prawidłowości kształtowania się i rozwijania, właściwości psychiki w różnych okresach rozwojowych, w jakich warunakch i pod jakim wpływem jakich czynników dokonuje się rozwój psychiczny)
Praktyczne-stworzenie podstaw do:
-prognozowania rozwoju
-planowania różnych form interwencji w przebieg rozwoju
-organizowania procesu nauczania i wychowania
-organizowania środowiska wychowawczego

6. Prekursorzy psychologii rozwojowej
-Gisela Lanurvie-Vief
(wzrost i regres to elementy każdej restrukturyzacji występujące we wszystkich okresach życia. Rozwój ludzi dorosłych dokonuje się mimo występujących zmian uwsteczniających)
-Paul Baltes
(rozwój nie jest monolitem wyłącznie progresywnych lecz pewnym cyklem zmian, w tym również regresywnych występujących w każdym punkcie ontogenezy)

7. Współcześni przedstawiciele psychologii rozwoju człowieka w cyklu życia
Psychologia światowa:
-Robert Havigurst-(stworzył teorie zadań rozowjowych)
-Daniel Lewinson-(koncepcja sezonów życia,każdy etap zycia jest jednakowo ważny-4 ery)
-Erik Erikson-(twórca teori psychospołecznej)
-Helen Bee
Psychologia polska:
-Zbigniew Pietrasiński
-Maria Tyszkowa
-Maria Przetacznik-Gierowska
-Janusz Trempała
-Anna Brzezińska

8. Pojęcie rozwoju psychicznego
Rozwój to wszelki długotrwały proces kierunkowych zmian, w którym można wyróżnić prawidłowo po sobie następujące etapy przemian, wykazujące obiektywne stwierdzalne różnicowanie się danego obiektu pod określonym względem.
wg. m. Przetacznikowej - to całokształt zmian rozwojowych człowieka prowadzący do coraz lepszych form regulacji jego stosunków z otoczeniem.
wg. P. Baltes'a - nie jest monolitycznym procesem zmian wyłącznie progresywnych.

9. Cechy rozwoju psychicznego
-długotrwałość
-ukierunkowanie (charakter progresywny)
-etapowość
-różnicowanie

10. Rodzaje zmian rozwojowych
*kryterium występowania
-filogenetyczne - dotyczy różnic w przejawach psychiki obserwowanych w ewolucji od najprostszych do najbardziej złożonych
-antropogenetyczne - przemiany jakie dokonały się i dokonują w historii rozwoju gatunku ludzkiego od człekokształtnych do homo sapiens
-ontogenetyczne - zmiany zachodzące w indywidualnej historii życia człowieka jako jednostki od poczęcia do śmierci

*kryterium zakresu zmian
-uniwersalne - zmiany występujące powszechnie w rozwoju każdego człowieka w określonym wieku
-wspólne - zmiany odnoszące się do określonej grupy jednostek o podobnych doświadczeniach,podobnym wieku i czasie historycznym (KOHORTA-grupa pokoleniowa)
-indywidualne - zmiany o charakterze unikatowym, specyficzne dla danej jednostki

*kryterium natury zmian
-ilościowe - wzrost zakresu i sprawności procesów psychicznych (np. wzrost zakresu słownictwa)
-jakościowe - zmiany funkcjonowania i charakteru czynności psychicznych (np. pamięć mechaniczna przekształca sie w logiczną)
-ciągłe - narastanie i kumulowanie wzdłuż kontinuum
-skokowe – przeobrażanie, metamorfoza

11. Pojęcie tempa i rytmu rozwoju
Tempo rozwoju - szybkość z jaką dokonują się zmiany w ontogenezie człowieka. Charakteryzując rozwój ze względu na tempo mówimy o rozwoju zgodnym z wiekiem życia albo o globalnym zahamowaniu lub przyspieszeniu rozwoju jednostki.
Rytm rozwoju - stopień regularności zachodzenia różnorodnych zmian w tym samym czasie. Charakteryzując rozwój ze względu na rytm mówimy o rozwoju harmonijnym, równomiernym bądź nieharmonijnym, nierównomiernym, heterochronicznym.

12. Zegar biologiczny i społeczny. Pojęcie. Znaczenie.
Zegar biologiczny - wyznacza tempo wzrostu organizmu, kolejność kształtowania różnych sprawności, czas ich powstania oraz jakość powiązań między nimi, tempo i rytm dojrzewania.
-wpływa także na osiągnie funkcjonalnej dojrzałości CUN. Osoby w tym samym wieku osiągają podobny poziom sprawności w danym obszarze
-działanie zegara biologicznego leży u podłoża zmian uniwersalnych: wydarzenia punktualne i niepunktualne.

Zegar społeczny - wyznacza jakim oczekiwaniom społecznym podlegamy w kolejnych okresach naszego życia.
-wyznacza jakim oczekiwaniom podlegają osoby w tym samym wieku ale należące do różnych społeczności lokalnych,kulturowych,żyjących w różnym czasie historycznym
-osoby podlegające tym samym oczekiwaniom społecznym, uczestniczące w podobnych wydarzeniach społecznych i podejmujące zbliżone zadania stają się do siebie podobne
-działanie zegara społecznego u podłoża zmian wspólnych lub pokoleniowych: wydarzenia punktualne i niepunktualne.

13. Doświadczenie indywidualne i gatunkowe
DOŚWIADCZENIE INDYWIDUALNE:
-bezpośrednie (np. dotykając czajnika poznaje jego własności)
-pośrednie (inf. uzyskuje od kogoś za pomocą słów)
-społeczno kulturowe
DOŚWIADCZENIE GATUNKOWE:
-zespół reakcji wrodzonych, z którymi osobnik przychodzi na świat
-odruchy bezwarunkowe, instynkty

14. Rodzaje doświadczenia indywidualnego

15. Metody badań współzależności między dojrzewaniem i doświadczaniem
-metoda izolacji - izolacja młodych od starych, aby przekonać się czy niektóre formy zachowania charakterystyczne dla gatunku rozwiną się czy nie bez uczenia się np. mowa u 6-letniej dziewczyny na strychu
-metoda kontroli rozwoju bliźniąt - badania Gesella-jedna sióstr uczy sie wchodzić na schody ok. 44 tygodnia, druga miesiąc później, potem gdy miały 52 tyg. – sprawdzian – wynik; taki sam poziom. Czyli większa rola dojrzewania. Czyli zbyt wczesne podejmowanie ćwiczeń jest niekorzystne, bo to samo się osiągnie
-metoda doboru grup - o podobnych cechach zachowania, następnie jedną z grup poddawano ćwiczeniom, a drugą zgodnie z własnym tempem, następnie porównywano.
-metoda genetycznych badań dużych grup

WNIOSKI
Współzależność dojrzewania i doświadczenia nie jest niezmienna przez całe życie. Im starsza jednostka, tym większa rola doświadczenia.
Doświadczenie jednostki - indywidualne odgrywa niewielką rolę w odniesieniu do funkcji filogenetycznych (siadanie i chodzenie), natomiast niezbędne jest w ontogenezie (jazda na rowerze)
Im bardziej złożona czynność, tym większe znaczenie w jej rozwoju ma ćwiczenie, doświadczenie indywidualne np. rozwój mowy

16. Pojęcie okresów krytycznych w ontogenezie
Okres gotowości rozwojowej, a więc wzmożonej wrażliwości na określonego rodzaju bodźce. Dla każdej funkcji okresy krytyczne są w różnym wieku.

17. Wskaźniki gotowości rozwojowej do uczenia się
-zainteresowanie(spontaniczne)
-trwałość zainteresowania daną czynnością
-osiągane postępy
-skuteczność ćwiczeń

18. Czynnikowe teorie rozwoju
Założenia:
A-psychika jest funkcją wysoko zorganizowanej materii a jej rozwój jest czymś wtórnym w stosunku do struktury i funkcji układu nerwowego
B-funkcje układu nerwowego rozwijają się w wyniku komplikowania się jego struktury (zwiększanie ilości połączeń międzykomórkowych),a struktura komplikuje się na skutek funkcjonowania organizmu (reakcje na bodźce, aktywność własna).

19. Natywizm, empiryzm, teoria konwergencji - wady i zalety
Natywizm:
-o całokształcie zmian w ontogenezie człowieka decydują właściwości genetyczne odziedziczone po przodkach:
-człowiek przychodzi na świat z gotowym wyposażeniem w postaci odziedziczonych dyspozycji,właściwości i zdolności psychicznych,
-rozwój psychiczny polega na stopniowym ujawnianiu się wrodzonych właściwości
Wady:
-jednostronna ,,nie liczyła się z oczywistymi wpływami środowiska,
-w sposób mechaniczny przenosiła prawa dziedziczenia cech fizycznych,sformułowane przez ówczesną genetykę, na życie psychiczne człowieka,
-fatalistyczna prowadziła do pesymizmu pedagogicznego,
-tworzyła podstawy do podziału na klasy 'lepsze" i "gorsze" ze względu na wyposażenie genetyczne
Zalety:
-nawiązywała do postulatów filozoficznych J.J. Rousseau poznania ''naturalnego rozwoju dziecka''

Empiryzm:
-decydującą rolę w rozwoju odgrywa środowisko
-umysł dziecka w chwili przyjścia na świat jest czystą, białą, niezapisaną kartą (tabula raza), dopiero doświadczenia życiowe człowieka zapisują kartę. Suma i jakość doświadczeń zależą od środowiska, w którym żyje człowiek
Wady:
-skrajnie jednostronna, nie uwzględniała roli innych czynników rozwojowych,
-traktowała człowieka przedmiotowo,jako bierny wytwór oddziaływań środowiska,
-fatalistycznie zakłada niezmienność środowiska,
-sankcjonowała podział społeczeństwa na klasy "lepsze" i "gorsze"

Teoria Konwergencji:
-nie istnieje żadna właściwość psychiczna człowieka, o której można było by powiedzieć, że jest tylko wrodzona lub tylko nabyta,
-dziedziczność i środowisko to dwa czynniki warunkujące sie nawzajem,
-dziedziczność nie należy rozumieć jako gotowych właściwości a raczej jako związki cech psychicznych,które przekształcają się w stałe właściwości pod wpływem czynnika zewnętrznego jakim jest środowisko,
Zalety:
-przezwyciężała jednostronność natywizmu i empiryzmu i stanowiła krok naprzód w wyjaśnianiu warunków w jakich zachodzi rozwój,
-przezwyciężała izolację czynników
Wady:
-związki cech psychicznych, z którymi człowiek przychodzi na świat, to bliżej nieokreślone tendencje psychiczne,
-w pojedynczych cechach psychicznych nadal szukano elementów wrodzonych i nabytych,
-nadal nie doceniano znaczenia aktywności własnej jednostki w rozwoju,

20. Współczesne ujęcie czynników rozwoju człowieka
Analiza kondycjonalna – analiza warunków zewnętrznych i wewnętrznych w jakich przebiega rozwój.
Analiza kauzalna – analiza związków przyczynowo- skutkowych, jakie zachodzą między zjawiskami rozwojowymi w ontogenezie.
Czynniki rozwojowe:
-dziedziczne i wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczne (biologiczne)
-własna aktywność
-środowisko
-wychowanie i nauczanie

21. Interakcja czynników rozwojowych

22. Uwarunkowania a wyznaczniki rozwoju
Uwarunkowania:
-zadatki biologiczne
-wpływy środowiska
Wyznaczniki :
-aktywność własna jednostki
-wychowanie i nauczanie

23. Teoria epistemologii genetycznej J. Piageta jako przykład stadialnego modelu rozwoju
-rozwój poznawczy stanowi oś samoorganizacji psychiki człowieka
-podstawowym mechanizmem rozwoju jest dążenie organizmu do osiągnięcia poznawczej równowagi ze środowiskiem
-sposób rozumienia świata przez dziecko konstruowany przez własną aktywność

Założenia stadialnej koncepcji rozwoju:
-rozwój poznawczy każdego dziecka przebiega wg tych samych stadiów
-każde nowe stadium bazuje na strukturach ukształtowanych w stadium poprzednim
-nowe stadium nie jest sumą cech lecz stanowi integralną całość czynności jednostki w danym okresie
-w każdym stadium można wyróżnić etapy: tworzenie struktur, stabilizacja, pojawienie się zaczątków nowej struktury

24. Charakterystyczne cechy funkcjonowania poznawczego w poszczególnych okresach.
I okres myślenia sensoryczno-motorycznego: dziecko postrzega świat za pomocą dotyku, zmysłów:
-nierozerwalny, związany z czynnościami motorycznymi
-bazuje na odzwierciedlaniu powiązań między ruchami a spostrzeżeniami
-celem jest wykonanie czynności a nie odkrywanie prawdy
-prowadzi do świadomości stałości przedmiotów świata zewnętrznego i elementarnego poczucia podmiotowości

II okres wyobrażeń przedoperacyjnych: dziecko mówi, ma swoje symbole:
-zdolność do myślenia symbolicznego – zdominowanego przez spostrzeżenia
-egocentryzm – własny punkt widzenia
-centracja – jeden wymiar rzeczywistością
-brak odwracalności
-brak antycypacji
-myślenie transdukcyjne – od szczegółu do szczegółu
-myślenie magiczne – animizm, artyficjalizm

III okres operacji konkretnych:
-odwracalność
-zdolność do antycypacji
-opanowanie pojęć stałości
-rozwiązywanie problemów oparte na konkretnych danych (przedmioty, symbole, wyobrażenia)
-uzależnienie myślenia od treści

IV okres operacji formalnych:
-abstrakcyjne
-hipotetyczno-dedukcyjne
-systematyczne
-uniezależnienie myślenia od treściowego
-krytycyzm

25. Podstawowy mechanizm rozwoju w koncepcji J. Piageta
Podstawowym mechanizmem rozwoju jest dążenie organizmu do osiągnięcia poznawczej równowagi ze środowiskiem.

26. Adaptacja, asymilacja, akomodacja – pojęcie, przykłady.
Adaptacja – zachowanie inteligentne pojawiające się w wyniku zetknięcia się aktywności podmiotu z określoną rzeczywistością. Na adaptację składa się asymilacja i akomodacja.
Asymilacja – przyswajanie informacji o świecie zewnętrznym i włączanie ich do schematów poznawczych jakie podmiot w danym wieku posiada.
Akomodacja – zmiany w schematach poznawczych podmiotu dostosowane do właściwości przedmiotów i całej sytuacji.

27. Centracja i decentracja w rozwoju poznawczym dziecka
- centracja zwracanie uwagi na tylko jedną właściwość przedmiotu z pominięciem innych nawet bardzo ważnych (eksperymenty nad pojęciem stałości – kulka i kiełbaska z plasteliny)
- decentracja to umiejętność wyobrażenia sobie formy przedmiotów z punktu widzenia osoby siedzącej naprzeciwko (eksperyment z górami u Piageta)

28. Operacje umysłowe, pojęcie i rodzaje.
Operacja - czynność umysłowa odwracalna. Rodzaje:
-operacje konkretne - dodawanie logiczne, mnożenie logiczne, szeregowanie i klasyfikacja.
-operacje formalne - odwracalne działania umysłowe dokonywane na pojęciach abstrakcyjnych.
Różne rodzaje czynności umysłowych wykonywanych w procesie myślenia nazywamy operacjami umysłowymi. Najważniejsze operacje jakich dokonujemy w umyśle, aby dojść do rozwiązania określonego zadania to: analiza, synteza, porównywanie, klasyfikacja, abstrahowanie i uogólnianie.
Analiza i synteza - są to dwie podstawowe operacje w każdym procesie myślenia. Analiza polega na rozkładaniu całości na jej części składowe, na wyodrębnieniu w przedmiocie jego elementów, własności i cech. Dokonując syntezy łączymy wyodrębnione w procesie analizy składniki w jednolitą całość, ujmujemy je w ich wzajemnych proporcjach i zależnościach.

29. Formy odwracalności myślenia
-negacja – odwracalność prosta, zaprzeczenie
-tożsamość
-kompensacja – wyciąganie wniosków

30. Rozwój poznawczy po adolescencji - poglądy J.Piageta
-po adolescencji nie mamy do czynienia z innymi niż w okresie adolescencji, stadiami rozwoju umysłowego
-rozwój człowieka po adolescencji polega wyłącznie na stopniowym konsolidowaniu i stabilizowaniu się formalnych sposobów rozumowania logicznego lub na wyrównywaniu ewentualnych opóźnień rozwojowych spowodowanych czynnikami biologicznymi i/lub socjokulturowym
Koncepcja postpiagetowska:
-relatywizm (niepewność)
-dialektyka (umiejętność godzenia sprzeczności)
-mądrość
-recentracja

31. Mowa i myślenie w ujęciu Piageta i Wygotskiego
Piaget - rozwój był w większym stopniu uzależniony od wieku,struktur poznawczych, nie docenia wpływu innych ludzi na rozwój dziecka:
-mowa egocentryczna - dziecko nie dba czy ktoś je słucha, spełnia rolę, przyjemność u dziecka nie ma większego znaczenia u Wygotskiego jest bardzo ważna.

Wygotski - podstawą rozwoju jest kontakt z innymi ludźmi:
-główne narzędzia rozwoju: język, pojęcia, książki
-mowa uspołeczniona: dziecko komunikuje się w sposób werbalny, 6-7r.ż, dziecko zdolne do kontaktów społecznych

32. Teoria Pascule – Leone’a. Sytuacyjne procesy interakcyjne (SOFTWARE)
- schematy poznawcze
- schematy afektywne ( emocjonalne)
- schematy osobowościowe

33. Teoria Pascule – Leone’a. Rodzaje operatorów ukrytych (HARDWARE)
C- zdolność do uczenia się treściowego
L- zdolność nabywania wiedzy uogólnionej
M- energia umysłowa uwagi
I - zdolność wyłączania, hamowania
F- wewnętrzne efekty pola – tworzenie związków między bodźcami i reakcjami.

34. Poglądy na temat początków uspołeczniania
I. Człowiek rodzi się jako istota społeczna, uspołecznianie jest wewnętrzną, genetycznie uwarunkowaną koniecznością ( Wallon, Wygotski, Bowlby)
II. Człowiek jest z natury istotą aspołeczną i dopiero w wyniku oddziaływań zewnętrznych ograniczających jego egocentryzm staje się jednostką zdolną do udanych interakcji społecznych ( Piaget, Freud, Schaffer)

35. Teoria popędów wtórnych
Popędy wtórne powstają w wyniku procesu uspołeczniania. Należą do nich takie potrzeby, jak na przykład potrzeba społeczna, czy bezpieczeństwa. Jest to popęd społeczny wtórny w stosunku do fizycznego.

36. Uspołecznianie jako wynik interakcji percepcyjnej
Wg Schaffera, uspołeczniania należy szukać w percepcyjnych kontaktach niemowlęcia z otoczeniem. W sytuacji karmienia dziecko nie tylko doznaje zaspokojenia głodu. Otrzymuje szereg bodźców wzrokowych,słuchowych, dotykowych, kinestetycznych, ruchowych ze strony osoby karmiącej. (impriting)

37. Specyfika rozwoju moralno – społecznego
-występowanie dysproporcji między poziomem wiedzy a poziomem zachowań moralnych.
-rozwój moralny nie zawsze jest funkcją wieku
-przebieg rozwoju moralnego w ograniczonym stopniu podlega kontroli zewnętrznej.

38. Pojęcia i cechy rozumowania na etapie realizmu moralnego. (wg Piageta)
Rozumowanie bazuje na obiektywnych i fizycznych aspektach sytuacji. Jest mało elastyczne (rygoryzm).
-nienaruszalność normy
-podstawą oceny jest dosłowne brzmienie normy a nie jej interpretacja
-przy ocenie czyny nie są uwzględniane intencje, motywacje, ale fizyczne konsekwencje, autorytet wobec osoby naruszono normę , wielkość odstępstwa od prawdy (kłamstwo)

39. Pojęcia i cechy rozumowania na etapie relatywizmu moralnego. (wg Piageta)
Zmienia się nastawienie do reguł moralnych. Są traktowane jako element dobrych stosunków z innymi ludźmi.
-uwzględnianie intencji sprawy i okoliczności czynu
-uwzględnianie coraz większej liczby aspektów towarzyszących ocenianym czynom ( odwoływanie się do wartości nadrzędnych, przeprosiny, naprawianie szkody)
-dostrzeganie umowności reguł – świadomość różnicy między relatywizmem a liberalizmem

40. Założenia teorii rozwoju moralnego L. Kohlberga.
-mechanizm rozwoju poznawczego polega na aktywnym organizowaniu i reorganizowaniu wiedzy moralnej jaka dziecko gromadzi w interakcjach z rówieśnikami i dorosłymi oraz na przejmowaniu przez dziecko „gotowych i danych” przez społeczeństwo reguł moralnych.
-koncentracja uwagi na kryteriach jakimi posługują się dzieci w rozstrzyganiu problemów moralnych oraz na zmianach jakie w tym zakresie zachodzą wraz z wiekiem.

41. Poziomy i stadia rozwoju moralnego L. Kolberga.
Poziom przedkonwencjonalny:
1. posłuszeństwo i kara
2. relatywizm instrumentalny
Poziom konwencjonalny:
3. zgodność interpersonalna
4. prawo i porządek
Poziom postkonwencjonalny:
5. usankcjonowana umowa społeczna
6. uniwersalne zasady etyczne

42.Charakterystyka stadiów
1. posłuszeństwo i kara:
-czysto egocentryczny punkt widzenia
-kryterium oceny czynu stanowią fizyczne konsekwencje, a nie potrzeby czy dobro innych
-motywacją zachowania jest chęć uniknięcia kary – uniknięcie jest dobre

2. relatywizm instrumentalny
-konkretny, indywidualny punkt widzenia
-zaspokajanie własnych potrzeb, a także potrzeb innych we własnym interesie
-dostosowanie się do wymagań aby uzyskać nagrodę
-pragmatyczna sprawiedliwość, wzajemność – jak ty mnie, tak ja tobie

3. zgodność interpersonalna
-jednostka i związki z innymi ludźmi
-słuszne jest to czego oczekuje się od osób pełniących określone role (matki, ojca)
-moralność dobrego dziecka – dziecko zachowuje się tak aby zasłużyć na pochwałę
-motywacją jest chęć bycia dobrym w oczach innych

4. prawo i porządek
-dobre jest to co przyczynia się do pomyślności społeczeństwa, grupy lub instytucji
-cenione są: autorytet, niezmienna reguła, zachowanie porządku publicznego
-dostosowanie się do norm przyjętych w grupie

5. usankcjonowana umowa społeczna
-nie ma bezkrytycznego podporządkowania się regule, ale dobrowolna zgoda jednostki jako ogniwo łączące ją z grupą społeczną

6. uniwersalne zasady etyczne
-jednostka dostosowuje zachowanie do własnego systemu wartości moralnych
-motywacją jest prawo do zachowania intymności życia jednostki i nakazy sumienia

43. Socjokulturowe zróżnicowanie odpowiedzi w rozwiązywaniu dylematów moralnych

44. Główne koncepcje osobowości

45. Pojęcie osobowości w ujęciu teorii behawioralnych.
Osobowość jako struktura nawyków i efekt społecznego uczenia się.
Podstawowe założenia behawioryzmu - rozwój wynikiem interakcji między właściwościami jednostki, stymulacją wewnętrzną i zmianami zachowania:
-zmiany zachodzące wynikają nie tylko ze stymulacji zew. ale także ciągłego procesu uczenia sie,
-uczenie się może przebiegać na drodze warunkowań-klasycznego (bodźce) lub instrumentalnego (relacji),
-nagrody i kary-wzmacnianie pozytywne i negatywne,
-uczenie nie musi być wynikiem wzmocnień zewnętrznych. W rozwoju występuje także wzmocnienie wewnętrzne,
-uczenie może być wynikiem modelowania (z obserwacji)
-modelowanie może służyć nie tylko zdobywaniu informacji konkretnych ale tez abstrakcyjnych (wyławianie zasad),
-to czego się dziecko uczy obserwacji zależy od procesów poznawczych, (zdolności, rozumienia, zapamiętywania)
-najsilniej modelują zachowania dziecka te osoby które postrzegane są jako dające oparcie i mające władzę,

46. Pojęcie osobowości w ujęciu teorii psychodynamicznych.
Osobowość jako wynik realizacji zadań rozwojowych.

47. Pojęcie osobowości w ujęciu teorii humanistycznych.
Osobowość jako suma osobistych doświadczeń w rozwoju i kształtowaniu potrzeb.

48. Pojęcie osobowości w ujęciu teorii poznawczo – regulacyjnych.
Osobowość jako centralny system regulacji i integracji czynności.

49. Założenia teorii rozwoju psychoanalitycznego E. Eriksona
-dziecko rodzi się z określoną siłą ego
-rozwój jest wynikiem integracji między wewnętrznymi instynktami a społecznymi wymaganiami
-rozwój przebiega etapami zgodnie z zasadą epigenezy, która zakłada, że wszystko to, co wzrasta, wzrasta zgodnie z podstawowym planem powstawania części, z których każda wykształca się w specyficznym dla siebie czasie i dominuje tak długo, dopóki nie powstaną pozostałe części, aby utworzyć funkcjonalną całość, w kolejnych stadiach pojawiają się nowe składniki osobowości

50. Mechanizm rozwoju w koncepcji E. Eriksona
-w każdym okresie rozwoju człowiek ma do spełnienia inne zadanie rozwojowe, które polega na przezwyciężaniu określonego kryzysu psychospołecznego
-pomyślne przezwyciężenie kryzysu danego okresu wyzwala nowe siły witalne
-każdy nieprzezwyciężony kryzys odbije się echem na kolejnych etapach rozwoju jednostki (utrudnia przezwyciężenie następnych kryzysów lub prowadzi do zablokowania dalszego rozwoju)
-dzieciństwo jest sceną na której człowiek zaczyna być człowiekiem, miejscem, gdzie nasze poszczególne zalety i wady powoli, ale wyraźnie się rozwijają i stają się odczuwalne (Erikson przypisywał dużą rolę okresowi dzieciństwa)