6

6

Prof. dr hab. Tomasz Maruszewski

Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej

Pamięć zdarzeń znanych i nieznanych

Literatura

• Travis, C., Aronson, E. (2008). Błądzą wszyscy (ale nie ja). Sopot-Warszawa: Smak Słowa-Academica.

• Schacter, D. (2003). Siedem grzechów pamięci. Warszawa: PIW.

• Maruszewski, T. (2005). Pamięć autobiograficzna. Gdańsk: GWP.

1. Czy istnieje jeden czy wiele rodzajów pamięci

• Rozwiązanie tradycyjne – koncepcja magazynowa.

• Magazyn informacji sensorycznej – 0,5 sek, pojemność około 18 elementów

• Pamięć krótkotrwała – 15-20 sek., pojemoność 7±2 elementy

• Pamięć trwała – czas przechowania teoretycznie nieograniczony, pojemność także.

• Informacje przechodzą do następnego magazynu pamięciowego wtedy, kiedy poprzedni nie radzi sobie z przechowaniem.

• Zapominanie – pamięć krótkotrwała; pamięć trwała – brak dostępu do zawartych w niej danych.

• Rozwiązanie współczesne.

• Pamięć operacyjna – pojemność 4±2 elementy, czas przechowania około 5 sekund.

• Pamięć trwała – właściwości jw.

• Pamięć operacyjna jest aktywną częścią pamięci.

• Ocena napływającego materiału

• Koncentracja wysiłku poznawczego („zwracanie uwagi”).

• Kodowanie informacji w specyficznych miejscach sieci pamięciowej

• Wydobywanie informacji zawartych w pamięci trwałej

Fazy pamięci – nowe pytania



2. Pamięć semantyczna i epizodyczna

• Semantyczna

• Informacja o świecie zewnętrznym

• Informacja ma charakter obiektywny i jest niezależna od kontekstu

• Organizacja pojęciowa i hierarchiczna

• Źródło nieznane lub nieistotne, ważne są fakty.

• Odpowiada na pytanie „co?”

• Ważna dla wykształcenia ogólnego.

• Wydobycie „Wiem”

• Epizodyczna

• Umożliwia podróż w przeszłość w świecie subiektywnym. Jest to niemożliwe w świecie fizycznym.

• Przykład: wyrazista pamięć ważnych zdarzeń.

• Czasami czujemy się zanurzeni w przeszłości i emocjach.

• Przebłyski (flashbacks) – sytuacje traumatyczne jak żywe ujawniają się w świadomości.

• Jesteśmy jedynymi zwierzętami posiadającymi pamięć epizodyczną.

Pamięć ta powstaje na podłożu pamięci proceduralnej i semantyczne

j.

3. Przebieg zapominania – dwa spojrzenia: Ebbinghaus (1885) i Linton (1975)

Krzywe zapominania znajdują się w moim podręczniku. Z uwagi na to, że zwiększają Oce niepomiernie wielkość pliku (nie może być przesłany na serwer) usunąłem je z pliku

4. Lekcja z badań Linton – dlaczego zapominamy pojedyncze epizody w schemacie

5. Pamięć zdarzeń osobistych

• 3 poziomy zapisu danych dotyczących własnych doświadczeń:

• Okresy życia

• Zdarzenia ogólne

• Zdarzenia specyficzne

• Konstruowanie wspomnienia autobiograficznego nie jest odtwarzaniem zapisu z taśmy (przypadek Johna Deana; hipermnestycy).

• Proces konstruowania: wykorzystanie dostępnych danych, uzupełnianie braków własnymi hipotezami i elementami domyślnymi, przy uwzględnieniu oczekiwań audytorium.

6. Zapis doświadczenia osobistego w warunkach naturalnych

• Z tego samego magazynu wiedzy można wygenerować zróżnicowane wspomnienia.

• W towarzystwie rówieśników wspomina się inaczej doświadczenia związane z imprezą alkoholową przed maturą aniżeli w towarzystwie nauczycieli, którzy pytali na maturze.

• Procesy selekcji wspomnień działają w sposób automatyczny i jednostka za każdym razem jest przekonana, że odtwarza rzeczywiste sytuacje przeszłe.

7. Zasady Kihlstroma

• Zasada wypracowania (elaboration principle) – informacja pamiętana jest lepiej, jeśli włączana jest do istniejących struktur wiedzy

• Zasada rekonstrukcji. Podczas odtwarzania jednostka wykorzystuje mieszaninę informacji wyprowadzonych ze specyficznych śladów zarejestrowanych w czasie kodowania z informacjami wyprowadzonymi z posiadanej wiedzy, oczekiwań i przekonań pochodzących z innych źródeł.

• Czy dysponujemy sposobami oddzielania od siebie tych różnych informacji???

8. Pamięć świadka, pamięć zaangażowanego świadka i pamięć ofiary

• Ludzie zapamiętują dobrze zdarzenia, które przebiegają zgodnie ze schematem.

• Zdarzenia niezwykłe na ogół zapamiętywane są z utrudnieniami i błędami

• „Wojna duchów”

• W wypadku zaangażowanego świadka dużą rolę może odgrywać specyficzne kodowanie zdarzenia – istniejące przekonania mogą wpływać na to, jakie elementy zdarzenia zostaną zarejestrowane.

• Problem rodziny Olewników

9. Fałszywe wspomnienia (podejrzane…?)

• Moja babcia, Anastazja Nikandrowna (...), widziała ostatniego cara Rosji w Sankt Petersburgu. Bez żadnej ochrony kupował w pasażu Gostinyj Dwor na Newskim Prospekcie guziki. Najwyraźniej zgubił guzik od szynelu, nie mógł się doprosić, żeby mu kupiono, więc poszedł sam na zakupy. Ale nie na złość wszystkim, a w dobrych intencjach. Nie chciał nikomu pokazać, że jest taki sam, jak wszyscy: stoi i wybiera guziki, ale tak wyszło.

• Babcia zapamiętała cara na całe życie....

- A po czym poznałaś, że to car? Po pagonach?

- Car na pagonach nie miał napisane, że jest carem – pouczająco odrzekła babcia.

- No to co, po wąsach?

- Wszyscy mężczyźni w Rosji mieli wąsy – odparła babcia – a wielu nosiło brodę.

- To po sposobie poruszania się?

• On nigdzie nie chodził, stał i obracał w rękach guziki.

• Wiktor Jerofiejew, Dobry Stalin, s. 23-24.

• Kolejny przykład

• Z dzieciństwa pamiętam kilka takich wydarzeń, które nie mogły mieć miejsca – a jestem absolutnie pewien, że zaistniały (...).

• Na przykład, pamiętam doskonale zdarzenie, które przypomniało mi się, gdy nie tak dawno pojechałem na narty z moją córką i z siostrą. Przejechaliśmy przez Gorczyce (...) gdzie ta scena miała miejsce w 1946, może 1947 roku, kiedy miałem pięć – sześć lat. Chodziłem wtedy do przedszkola i pamiętam bardzo dokładnie, że szedłem z mamą. Z naprzeciwka wyszedł słoń. Minął nas i poszedł dalej. Mama twierdzi, że nic takiego nie pamięta. Nie wiadomo, dlaczego po wojnie, w 1946 roku, w Polsce, gdzie trudno było dostać kartofle, miałby pojawić się słoń. Niemniej pamiętam tę scenę doskonale i pamiętam wyraz oczu tego słonia. Jestem absolutnie przekonany, że szedłem z mamą do przedszkola, a naprzeciwko szedł słoń. Skręcił w lewo i zniknął. My poszliśmy prosto. Nikt nie zwracał na niego specjalnej uwagi” (Kieślowski, 1997, s. 12– 13).

10. Nasza specyfika...

• Thomas Brussig – Ostalgia

• Milan Kundera: „Po grecku powrót oznacza nostos. Algos oznacza cierpienie. Nostalgia jest zatem cierpieniem spowodowanym przez niespełnione pragnienie powrotu...” (Niewiedza, PIW, 2003).

• Głos psychologów jest zróżnicowany: w Krakowie jest „odpamiętywanie”, w Warszawie i w Poznaniu pojawiało się „odtwarzanie”.

• Podstawowe pytanie: kopia czy budowanie na nowo układanki z porozrzucanych fragmentów.

11. Dokładność czy sięganie do schematu: kopia czy schemat. W jakim sensie schemat jest kopią?

Mylne przekonanie na temat pamięci stwierdza, że zawsze ludzie w sposób dosłowny odtwarzają jakieś zdarzenie. Wiele jednak wskazuje na to, że ludzie przypominają sobie ogólniejze informacje dotyczące typowego przebiegu jakiegoś zdarzenia, a dopiero potem dokonują pewnej specyfikacji. Może pojawiać się wtedy mylne poczucie naoczności

• Neisser i Harsh (1992) – badania nad pamięcią katastrofy promu Challenger.

• Po 3 latach tylko 7% osób trafnie odtwarzało okoliczności, w jakich dowiedzieli się o tym zdarzeniu.

• Neisser – wspomnienie ataku na Pearl Harbour: problem meczu baseballowego.

• „Błędny wycinek czasu”.

Poczucie naoczności: myśli o układaniu obrazu przeszłości z zachowanych okruchów.

• Poczucie naoczności jest konstytutywną cechą pamięci działającej na zasadzie lampy błyskowej.

• Kiedy zbadano trafność tej pamięci okazało się, że korelacje między naocznością i trafnością są bardzo niskie.

• Możliwe wyjaśnienie

• Pamięć tego typu nie ma charakteru reproduktywnego, ale ma charakter generatywny.

• Kodowanie: analogicznie jak w wypadku kodowania zdarzeń traumatycznych ma charakter fragmentaryczny.

12. Implantowanie wspomnień. Rozmaite zabiegi zwiększające rzekomą naoczność mogą spowodować, że ludzie przypominają sobie zdarzenia, które faktycznie nie miały miejsca. Przypadki takie były przedmiotem postępowania przed amerykańskim wymiarem sprawiedliwości, kiedy okazywało się, że pewnym ludziom (zwykle mimowolnie) zaszczepiano wspomnienie, iż inni członkowie rodziny byli sprawcami przemocy lub molestowania.