ZAGROśENIA i OCHRONA GLEB

Gleba to górna oŜywiona warstwa skorupy ziemskiej.

W jej skład wchodzą cząstki mineralne, materia organiczna, w tym Ŝywe organizmy, woda oraz powietrze.

ROLA GLEBY

Gleba stanowi łącznik pomiędzy:

skorupą ziemską (litosferą), powietrzem (atmosferą) oraz wodą

(hydrosferą)

i tworzy odpowiednie warunki do rozwoju wszelkich form Ŝycia.

Od gleby zaleŜy Ŝycie roślin (i plony), które warunkuj ą istnienie Ŝycia zwierząt i człowieka.

Funkcje gleby (m.in.)

Produkcja Ŝywności oraz innej biomasy;

Magazynowanie, filtrowanie i przekształcanie; Środowisko Ŝycia i pula genów;

Fizyczne i kulturalneśrodowisko człowieka;

Źródło surowców naturalnych (litosfera)

Zasoby węgla w glebie (jako pierwiastka) ą:

3x większe niŜ w roślinności;

2x większe niŜ w powietrzu atmosferycznym

W glebie Ŝyje ok. 4x więcej gatunków organizmów niŜ na jej

powierzchni.

Gleba jest w zasadzie źródłem nieodnawialnym, potencjalnie

szybko ulega degradacji, a procesy jej powstawania oraz regeneracji przebiegają bardzo wolno. 1 cm warstwa gleby tworzy

się 100-400 lat.

Degradacja gleb - zmniejszenie wartości uŜytkowych (rolnicza, leśna) lub wartości przyrodniczych w wyniku

działalności przemysłowej, lub wadliwej działalności rolniczej, lub czynników naturalnych.

Grunty zdewastowane - to grunty które utraciły całkowicie wartość uŜytkową.

Rekultywacja	- nadanie lub przywrócenie gruntom
	ści uŜytkowych

lub przyrodniczych.

Degradacja gleb oznacza obniŜenie moŜliwości produkcji pierwotnej i wtórnej, w tym Ŝywności dla obecnych i przyszłych

pokoleń oraz zagroŜenie degradacją wód, atmosfery i

bioróŜnorodności („naczynia połączone”)

W odróŜnieniu od powietrza i wody, gleba, jako cęść ziemi,

podlega prawu własności.

„Z glebą łączy nas wszystkoŜ yjemy z niej i na niej” (Miklaszewski

1909)

ZAGROśENIA GLEB

1. DEGRADACJA FIZYCZNA:

 erozja wodna i wietrzna (eoliczna)  zagęszczenie

 pogorszenie struktury gleb i inne

2. DEGRADACJA CHEMICZNA:

 zakwaszenie,

alkalizacja,

zasolenie,

wymywanie składników i zmniejszenie

zasobności

 nadmierne nawoŜenie i zakłócenie

równowagi jonowej

 zanieczyszczenie

- metalami cięŜkimi,

- trwałymi zwi ązkami organicznymi

(WWA, ropopochodne, pestycydy itp),

- substancjami radioaktywnymi

3. DEGRADACJA BIOLOGICZNA

 dehumifikacja

zmęczenie (ubytek MO i próchnicy),

gleb, zmniejszenie

bioróŜnorodności

. PRZEOBRAśENIA HYDROLOGICZNE:

 zawodnienie gleb, przesuszenie gleb 5. GEOMECHANICZNE PRZEKSZTAŁCENIA GLEB (zniekształcenia gruntów, zniekształcenie

rzeźby terenu)

 składowanie odpadów przemysłowych i

komunalnych (wysypiska)

 górnictwo: zapadliska i wypiętrzenia

terenu, wyrobiska i zwałowiska (hałdy)

pokopalniane

 mechaniczne uszkodzenie i zniszczenie

poziomu próchnicznego

 zanieczyszczenia mechaniczne gleb (gruz,

odpady: metalowe, szklane, z tworzyw sztucznych, itp.)

. PRZEJMOWANIE GLEB ROLNICZYCH NA

CELE NIEROLNICZE (zabudowa miejska,

przemysłowa, komunikacyjna….)

7. PUSTYNNIENIE i STEPOWIENIE GLEB 8. OSUWISKA

9. POWODZIE

ZAKWASZENIE GLEB

najbardziej rozprzestrzenioną w Polsce formą degradacji gleb.

Niekorzystna wartść pH: <4,5 oraz >7,0

Rocznie z 1 ha gleb ubywa (wymywanie, wynoszenie z plonem) 150-300 kg CaO i 50 kg MgO

Czynniki naturalne powodujące zakwaszanie gleb:

 opady (zawierające CO2) przewyŜszają parowanie

wody z gleby. Wymywanie z gleby składników alkalicznych (Ca, Mg, K, Na)

 skała macierzysta i szata rślinna

 rozkład materii organicznej

Czynniki pochodzenia antropogenicznego:

 kwaśne deszcze

NOx, NH3)

-

2,

zakwaszanie gleb i ekosystemów wodnych  nawoŜenie mineralne zwłaszcza nawozami

fizjologicznie kwaśnymi

 brak lub niewystarczające nawoŜenie nawozami

naturalnymi (np. obornik)

 brak lub niewystarczające wapnowanie gleb Skutki zakwaszenia gleb:

 mniejsze plony

 mniejsza przyswajalność

wielu

składników

pokarmowych

 wzrost stęŜenia w roztworze glinu do poziomu

toksycznego dla roślin

 wzrost dostępności metali cięŜkich dla roślin

 zakłócenia w rozwoju poŜytecznej mikroflory (np. Rhizobium, Azotobacter) i fauny glebowej (dŜdŜownice)

Zapobieganie i rekultywacja - m.in. systematyczne wapnowanie gleb zgodnie z potrzebami (analizy pH

2 i NOx.

ALKALIZACJA GLEB

Czynniki naturalne: rodzaj skały macierzystej, obecność soli sodowych

Czynniki antropogeniczne: przemysłowe pyły o odczynie zasadowym, w tym przemysł cementowy i wapienniczy (podręcznik).

ZASOLENIE GLEB

(chlorki, siarczany, węglany sodu i potasu)
	a

nad infiltracj ą wody w głąb gleby (ksiąŜka i wykłady)

ZANIECZYSZCZENIE GLEB PIERWIASTKAMI

ŚLADOWYMI

Do metali cięŜkich zaliczamy m.in.:

Cd, Hg, Pb, Cu, Zn - o bardzo wysokim stopniu potencjalnego zagroŜenia

Mo, Mn, Fe, Ni, Co, Cr, As, Sr Wśród metali cięŜkich występują

- pierwiastki niezbędne dla organizmów mikroelementy (Cu, Zn, Ni, Cr)

- pierwiastki o nieznanej roli fizjologicznej lub

zbędne (Cd, Hg, Pb, i inne)

Znaczna toksyczność tych metali i zdolność do

kumulacji np. w kościach, nerkach, mózgu. Ich sole oraz tlenki są przyczyną groźnych zatruć ostrych i przewlekłych, chorób układu krąŜenia, układu nerwowego, nerek, chorób nowotworowych.

Rozpuszczalność i ruchliwość metali cięŜkich w glebie, a tym samym bioprzyswajalność zmniejsza się wraz ze

wzrostem:

 zawart. próchnicy

 zawart. minerałów ilastych  zawart. tlenków Al, Fe i Mn

 pojemności sorpcyjnej

 pH gleby

W glebach piaszczystych słabe ąizanie metali cięŜkich, są więc łatwo przyswajalne dla roślin, ale takŜe są

wymywane do wód gruntowych.

Główne źródła

zanieczyszczń

pierwiastkami

śladowymi:

 przemysł

 komunikacja samochodowa

 rolnictwo

spodarczej, preparatów ochrony roślin,

tworzyw sztucznych oraz wyrobów gumowych): As, B, a, Cd, Cr, Cu, F, Fe, Hg, Pb, Se, Ti, Zn  Przemysł nawozów sztucznych: Cd, Cr, Cu, F, Fe, HM,n, Ni, Se, V, Zn  Przemysł celuozowo-papierniczy: Cr, Cu, Hg, Ni, Pb,Zn

 Przemysł elektrotechniczny: Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Hg,Ni, V, W, Zn

 Rafinerie ropy naftowej: B, Br, Cd, Cr, Cu, Fe, Mn, Ni, Pb, V, Zn  Liczny zestaw pierwiastków emitują elektrownie węglowe i przemysł koksowniczy  Hutnictwo i metalurgia Ŝelaza oraz metali nieŜelaznych: Fe, Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb, Sn, Zn wy: Cr, F, Ni, Cu, Co, Pb

 Produkcja farb, rozpuszczalników i lakierów (Zn, Pb, Cr)  Zakłady związane z produkcją lamp i urządzeń pomiarowych (Hg)

Przemysł

Największymi emitorami metali cięŜkich są:
 spalanie paliw kopalnych	(emisja do atmosfery i
depozycja)

 huty, w tym miedzi, cynku i ołowiu (LGOM, GOP);

rafinerie; przemysł chemiczny, elektrotechniczny, celulozowy, produkcji nawozów, itd.

 huty aluminium, szkła i fabryki nawozów fosforowych emitują do atmosfery fluor (nie jest metalem cięŜkim) - w kwaśnych glebach jest toksyczny dla rślin.

Komunikacja samochodowa