Reformacja–ruch religijny i społeczny zapoczątkowany przez Marcina Lutra w XVI wieku, mający na celu odnowę chrześcijaństwa. Był reakcją na negatywne zjawiska, które miały miejsce w katolickiej hierarchii kościelnej, a także stanowił opozycję do katolickiej doktryny dogmatycznej. Podwaliny pod wystąpienie Marcina Lutra położyła działalność Jana Husa na początku XV wieku – ruch husycki (husyci) odegrał ważną rolę w rozwoju reformacji.

Kalwinizm - jedna z ważniejszych doktryn i wyznań protestanckich. Kalwinizm zaliczany jest do ewangelicyzmu historycznego tj. wyznań wywodzących się wprost z reformacji.

Kalwinizm wywodzi się z reformacji szwajcarskiej, której działaczem był m.in. Huldrych Zwingli. Ostateczną postać nadał jej Jan Kalwin. Kalwinizm odegrał znaczną rolę w formowaniu się wielu ruchów protestanckich: purytanów, hugenotów, anabaptystów, szkockich prezbiterian.

Luteranizm – doktryna teologiczna i chrześcijański ruch reformacyjny, zapoczątkowany przez Marcina Lutra w XVI wieku (za datę jego rozpoczęcia uważa się rok 1517). Stanowi jeden z nurtów protestantyzmu i ewangelicyzmu.

Hugenoci (fr. huguenot) – nazwa francuskich protestantów, głównie kalwinów w XVI i XVII wieku. Pochodzi ona od nazwiska przywódcy powstania w Genewie, Besançon Hugues'a.

Akt Supremacji (ang. Supremation Act) to uchwalony w roku 1534 przez Parlament Angielski akt, który przyznawał Henrykowi VIII, królowi Anglii, tytuł głowy kościoła anglikańskiego.

Henryk VIII (ur. 28 czerwca 1491 w Greenwich, zm. 28 stycznia 1547 w Londynie) – król Anglii od 22 kwietnia 1509 do końca życia, lord Irlandii w latach 1494-1542, następnie król Irlandii 1542-1547. Drugi monarcha z dynastii Tudorów (po swoim ojcu, Henryku VII). Słynny z powodu swoich sześciu żon.

Ważne wydarzenia z czasów jego panowania:

rozłam z Kościołem rzymskokatolickim oraz późniejsze ustanowienie niezależnego Kościoła anglikańskiego;

kasata klasztorów;

unia Anglii z Walią

Henryk VIII był żonaty aż sześciokrotnie, z:

1509 Katarzyną Aragońską (matka jego córki Marii),

1533 Anną Boleyn (matka jego córki Elżbiety I),

1536 Jane Seymour (matka jego syna Edwarda VI),

1540 Anną z Kleve,

1540 Katarzyną Howard,

1543 Katarzyną Parr.

Król wystąpił o unieważnienie jego małżeństwa z Katarzyną Aragońską do papieża Klemensa VII. Odmowa ze strony papieża stała się pretekstem do otwartego wystąpienia przeciwko Rzymowi. Henryk dopiął swego biorąc rozwód z Katarzyną i poślubiając jej dwórkę Annę Boleyn. Tym samym zerwano stosunki z Rzymem (Papieżem), a król stał się głową kościoła anglikańskiego.

W akcie supremacji spisano 39 punktów opisujących kościół anglikański.

Najważniejsze przywileje szlacheckie wydane w Polsce [edytuj]

Data Miejsce Wystawiający Postanowienia

1180 Łęczyca Kazimierz II Sprawiedliwy Dla Kościoła: zniesienie ius spolii (prawa księcia do ruchomości po zmarłym biskupie), ograniczenie nadużyć w korzystaniu z podwód (usług transportowych) i stacji w dobrach kościelnych

9 czerwca 1210 Borzykowa Leszek Biały, Konrad I mazowiecki, Władysław Odonic Dla Kościoła: zgoda na wolny wybór biskupa i swobodne obsadzanie urzędów kościelnych; niezależne sądownictwo osób duchownych; ostateczne zniesienie ius spolli; oficjalne wprowadzenie celibatu

1215 Wolbórz Leszek Biały, Konrad I mazowiecki, Władysław Odnowiciel, Kazimierz I opolski Rozszerzenie gwarancji immunitetowych posiadłości kościelnych na ziemie Kazimierza opolskiego; potwierdzenie przywileju borzykowskiego

5 maja 1228 Cienia Władysław III Laskonogi Dla Małopolski: potwierdzenie rozbicia feudalnego; pierwszy znany przywilej ziemski dla rycerstwa polskiego - zachowanie praw słusznych i godnych podług rady biskupów i baronów... wykluczając uciski i nienależne podatki

1290 Wrocław Henryk IV Probus Biskupowi wrocławskiemu: prawo pełnego immunitetu dla dóbr nysko-otmuchowskich.

1 września 1291 Lutomyśl Wacław II Dla Małopolski: urzędy dla miejscowych; żołd dla rycerzy; nienakładanie nowych podatków

1355 Buda Ludwik Węgierski Przywilej budziński – za uznanie za dziedzica tronu: zniesienie stacji; wynagrodzenie za wyprawy zagraniczne

17 września 1374

(1381 dla duchownych) Koszyce Ludwik Węgierski Przywilej koszycki – 1)wzrost pozycji szlachty 2)decydujący głos szlachty 3)ustalał minimalny podatek 2 grosze z łana 4) król zobowiązał się wykupić szlachtę z niewoli 5) ustalono, że urząd nie będzie obsadzany obcokrajowcami

1387 Wilno Władysław II Jagiełło Dla katolickich bojarów Litwy: gwarancja dziedzicznego posiadania ziemi; zwolnienie z osobistych świadczeń na rzecz władcy

1388 Piotrków Władysław II Jagiełło Potwierdzenie poprzednich; 3 grzywny za kopię w wyprawie zagranicznej

23 lipca 1422 Czerwińsk Władysław II Jagiełło Przywilej czerwiński – za udział w wojnie z Krzyżakami: nietykalność majątkowa bez wyroku sądowego; król nie może bić monety bez zgody rady królewskiej; sądy sądzą wg prawa pisanego; nikt nie będzie równocześnie starostą i urzędnikiem ziemskim

28 października 1423 Warta Władysław II Jagiełło Statut warcki (warecki) – za tron dla potomków: szlachta mogła usuwać "krnąbrnych i nieużytecznych" sołtysów; ograniczenie wychodźstwa chłopów z ziemi; taksy wojewodzińskie – ceny produktów rzemieślniczych ustalane przez wojewodę

4 marca 1430 i 9 stycznia 1433

(25 kwietnia 1425) Jedlnia i Kraków

(Brześć Kujawski) Władysław II Jagiełło Przywileje jedleński i krakowski – miał na celu przedłużenie panowania dynastii Jagiellonów w Polsce: nietykalność osobista bez wyroku (neminem captivabimus nisi iure victum); prawa polskie na ziemie ruskie; tylko szlachcic mógł zostać dostojnikiem kościelnym; (pierwotnie król odrzuca przywilej brzeski)

1447 Wilno Kazimierz IV Jagiellończyk Zagwarantowanie niezależności i równouprawnienia Polski i Litwy; zrównanie szlachty litewskiej w prawach ze szlachtą polską

1454 Cerekwica Kazimierz IV Jagiellończyk Za udział szlachty w wojnie trzynastoletniej dla Wielkopolski: nie zwoływanie pospolitego ruszenia, nie nakładanie nowych podatków i nowych praw bez zgody sejmików; zaostrzenie kar za ucieczkę ze wsi; usankcjonowanie pragmatyki stanowych sądów ziemskich; anulowany

1454 Nieszawa Kazimierz IV Jagiellończyk Łącznie z poprzednim to przywileje cerekwicko-nieszawskie – za udział szlachty w wojnie trzynastoletniej, dla Wielkopolski (12 listopada) i Małopolski (11-12 listopada): niezwoływanie pospolitego ruszenia, nienakładanie nowych podatków i nowych praw bez zgody sejmików; zaostrzenie kar za ucieczkę ze wsi

1456 Korczyn Kazimierz IV Jagiellończyk Możni danej ziemi mają głos w sprawie losów tej ziemi.

27 lutego 1493 Piotrków Jan I Olbracht Zaostrzenie kar wobec przestępców; zakaz ingerencji kościelnej w sądy świeckie; dwuizbowy sejm; chłop mógł opuścić wieś dopiero po uregulowaniu wszystkich powinności względem pana; potwierdzenie wcześniejszych przywilejów

26 maja 1496 Piotrków Jan I Olbracht Przywilej piotrkowski z 1496 – za udział szlachty w wyprawie na Mołdawię: brak ceł na towary dla siebie lub w swoich dobrach wytworzone; tylko jeden chłop mógł opuścić wieś w ciągu roku; zakaz kupowania ziemi przez mieszczan; taksy wojewodzińskie na towary miejskie

25 października 1501 Mielnik Aleksander Jagiellończyk Przywilej mielnicki – cała władza w ręce senatorów, król jedynie przewodniczącym senatu; niewykonanie poleceń senatu przez króla zwalniało z wierności mu

1504 Piotrków Aleksander Jagiellończyk Kontrola senatu i sejmu nad nadawaniem dóbr koronnych; określenie organizacji i kompetencji najwyższych urzędów koronnych i dworskich, tzw. ministeriów (marszałków, podskarbich i kanclerzy); zakaz łączenia w jednym ręku dwóch (lub więcej) urzędów

1505 Radom Aleksander Jagiellończyk Konstytucja nihil novi (nic nowego) – nowe prawa tylko za zgodą senatu i izby poselskiej; anulowanie przywileju z 1501; gwarancja wolnego wyboru urzędników sądowych; niepociąganie spraw świeckich pod trybunały duchowne; zakaz stanowienia ceł prywatnych

1518 Toruń Zygmunt I Stary Król zrzekł się sądzenia sporów między panami świeckimi i duchownymi a ich poddanymi

1520 Bydgoszcz Zygmunt I Stary Wobec wojny z zakonem: pańszczyzna min. jeden dzień w tygodniu; swoboda żeglugi na Wiśle; ograniczenie praw sądów miejskich gdy sprawcą był szlachcic

1538 Zygmunt I Stary Zakaz usuwania szlachty z urzędów przez króla