Kultura masowa
Kultura masowa. Definicje. Pojęcie masowości. Podstawowe teorie kultury masowej. Cechy kultury masowej. Media definiujące w kulturze masowej – mediamorfozy. Typy tekstów kultury masowej. Determinizm technologiczny.
Kultura masowa – problemy teoretyczne
Charakter kultury masowej?
Czym jest „masa”, „masowość”?
Kultura masowa / kultura popularna?
Technologia komunikacyjna a doświadczenie kulturowe jednostek?
Utowarowienie kultury?
Debata nad kultura masową – od lat 20, 30. XX wieku.:
kino, radio, wielkonakładowa prasa
masowa produkcja i konsumpcja kultury
narodziny faszyzmu;
narodziny liberalnych demokracji
Komunikowanie masowe - XX w.
Władza mediów (magnaci prasowi, finansowanie dzięki reklamom, pogoń za sensacją);
Media w służbie propagandy (Rosja Sowiecka, Niemcy faszystowskie);
pogląd o „silnym wpływie mediów” („grzechy” mediów: chaos społeczny i moralny wzrost przestępczości, gwałtowne protesty polityczne, ksenofobia, upadek demokracji, wzrost politycznej apatii, depresja, otyłość i brak pewności siebie, bierność);
Media masowe = masowa propaganda = masowe represje
Kultura masowa – ujęcie historyczne
Fenomen lokalizowany w kulturze nowożytnej ostatnich dwóch stuleci, w zindustrializowanych i zurbanizowanych społeczeństwach (przemysł, wielkomiejskość)
Łączy się z ideą społeczeństwa masowego, koncepcjami komunikowania masowego i komercjalizacji kultury, określeniem masowe środki przekazu ;
Kultura masowa a kultura popularna – jako synonimiczny, z czasem przez nie zastąpiony;
Teorie kultury masowej: nurt ideologiczny (koncepcja masy i społeczeństwa masowego) i nurt technologiczny (cywilizacyjne przemiany związane z masowymi mediami)
Kultura masowa - nurt
ideologiczny (D. MacDonald, C. Greenberg, E. Van den Haaga):
Pojęcie „masy”, społeczeństwa masowego:
duża zbiorowość, w której traci się indywidualność (w opozycji do wspólnot stanowych i terytorialnych połączonych różnymi rodzajami więzi);
społeczeństwo masowe – urbanizacyjne procesy, stosunki rynkowe, nowe technologie produkcji – erozja wcześniejszych struktur społecznych, sekularyzacja, pośrednie, zbiurokratyzowane relacje, instytucjonalny nadzór, zdepersonalizowane, ulotne, powierzchowne kontakty, relatywnie mała integracja moralna;
atomizacja
anonimowa, amorficzna „zbieranina” jednostek bez indywidualności;
liczne na pozór niezróżnicowane audytorium;
brak porządku i organizacji;
duże rozproszenie,
obiekt zarządzania, sterowania, kontroli i manipulacji.
Teoria Herberta Blumera: grupa, tłum, publiczność, masa
Kultura masowa
- nurt ideologiczny (D. MacDonald, C. Greenberg, E. van den Haag):
„bezdenna otchłań pustki na twarzach publiczności” ;
„kultura niska, trywialna”
„masy deprawowane tego rodzaju rzeczami domagają się tego co wygodne”
„rozprzestrzeniający się szlam kultury masowej”
Dwight Macdonald: kultura masowa to „pasożytnicza, rakowata narośl na wyższej kulturze (…) skażona formą wyższej kultury, jej zwulgaryzowane odbicie”
Clement Greensberg: kultura masowa pochłania kulturę wyższą oraz niszczy doszczętnie kulturę ludową, „zapewnia namiastkowe doznania i podrabiane wrażenia”, jest mechaniczna i fałszywa;
Ernest van der Haag, kultura masowa to „zastępcze zaspokojenie”, falsyfikat odrywający od prawdziwego życia i grożący masowym ujednoliceniem osobowości;
Melin Tumin: kultura masowa niszczy indywidualności i łudzi wykrzywionym obrazem rzeczywistości.
Kultura masowa – nurt ideologiczny
Negatywne zjawiska: „samotny tłum” , apatia, bierność, nastawienie konsumpcyjne, zanik wyższych potrzeb; eskapizm,
publiczność – niezróżnicowana i bierna, brak reakcji zwrotnej, powszechność kopii i substytutów, funkcje kompensacyjne (dziś przyjmuje się tezę: publiczność aktywna i krytyczna (teoria przeciwstawnego dekodowania S. Halla));
Negatywny stereotyp k.m. - wulgaryzacja, jakość w ilość, dzieło w towar (B. Rosenberg, D. White Mass Culture – 1958)
Kultura masowa a „kultura
wysoka” – ujęcie historyczne
„arystokratyczna”
krytyka kultury
„kultura wysoka”: tworzy ją elita działająca w ramach pewnej tradycji estetycznej, literackiej, naukowej;
stosują się do niej standardy krytyki niezależne od konsumentów;
„kultura masowa”: nietradycyjna, nieelitarna, produkowana masowo, komercyjna, zhomogenizowana („rozbełtana jak śmietanka”), łatwa w recepcji, podporządkowana prawom popytu;
namiastkowa, uproszczona, imitacyjna wersja kultury wyższej i ludowej;
należy do strefy czasu wolnego i rozrywki;
Krytyka ideologicznego nurtu kultury masowej
wskazywano równocześnie tendencyjne nastawienie do kultury masowej nurtu ideologicznego
równolegle ujęcia neutralne ideowo;
obecnie: kultura masowa – masowe, szerokie rozpowszechnianie przez nowe środki komunikacji standardowych treści, wzorów i norm zachowań, praktyk i rzeczy.
Kultura masowa a masowe komunikowanie
Komunikowanie masowe jako jeden z pięciu typów komunikacji (obok komunikowania intrapersonalnego, interpersonalnego, w małych grupach, publiczną, ale nie zapośredniczoną przez środki techniczne),
z założenia produkt masowej komunikacji jest dostępny wielu odbiorcom;
jednokierunkowość transmisji informacji - rozpad więzi społecznych i niezdolność do tworzenia własnych komunikatów? Dziś przyjmuje się tezę: interaktywne techniki komunikacji – odbiorca wpływa na zawartość przekazu;
Definicja masowego komunikowania J.B. Thompsona
„zinstytucjonalizowana produkcja i zgeneralizowana dyfuzja dóbr symbolicznych za pośrednictwem transmisji i magazynowania informacji/komunikacji”
Sfera instytucji produkujących dobra symboliczne;
Sfera produkcji;
Ogólna, powszechna dostępność form symbolicznych w czasie i przestrzeni (możliwość przesłania bardzo wielu z nich w bardzo krótkim czasie);
Publiczny obieg dóbr symbolicznych;
Zapośredniczenie przez środki techniczne
Kultura masowa – masowe komunikowanie
nadawca – organizacja, instytucja lub zatrudniony profesjonalny komunikator;
relacja pomiędzy nadawcą a odbiorcami - jednokierunkowa, asymetryczna, bezosobowa;
Kultura masowa a masowe komunikowanie
najważniejsze cechy m.k. w „klasycznym ujęciu”:
wielka skal rozpowszechniania i odbioru
jednokierunkowy przepływ;
asymetryczność relacji;
depersonalizacja i anonimowość;
relacje manipulacyjne lub rynkowe;
standaryzacja treści przekazu;
Kultura masowa – ujęcie historyczne
W szerszym znaczeniu: gusty upodobania, styl życia większości („masy”) ludzi;
termin przestarzały:
- trudności w odróżnieniu nielicznych wykształconych elit od licznej, ubogiej, niewykształconej klasy robotniczej;
- zmiany w hierarchii „smaku kulturowego”
Szkoła frankfurcka
(M.
Horkheimer, T. Adorno, H. Marcuse) – krytyka kultury masowej
Pomarksistowski ruch niemiecki, Instytut Badań Społecznych, Frankfurt nad Menem 1923 r. (po dojściu faszystów do władzy: Genewa, Paryż, NY, powrót do Niemiec - 1950);
Krytyczna analiza współczesnych cywilizacji przemysłowych i społeczeństwa masowego; upadek kultury, degradacja sztuki, manipulowanie masami przez media;
Tło historyczne: faszyzm (Leni Riefenstahl); kapitalizm; rozwój cywilizacyjny (film, regularna prasa, radio, telewizja);
Szkoła frankfurcka
(M.
Horkheimer, T. Adorno, H. Marcuse) – krytyka kultury masowej
Krytyka „przemysłu kulturalnego” – utowarowienie form kultury spowodowane rozwojem przemysłu rozrywkowego (k. XIX/XX w.)
Charakter antykapitalistyczny i antyamerykański;
Krytyka kultury masowej (Adorno): jednorodna anonimowość, manipulacyjna siła mediów; „przemysł kulturowy” – standaryzacja, uniformizacja rzeczy i ich rozpowszechniania, liczy się zysk i efekt,
Krytyka cywilizacji technicznej (Horkheimer): ograniczenie wolności jednostki, proces dehumanizacji; „rozum instrumentalny”;
Krytyka cywilizacji, która wytwarza sztuczne potrzeby ludzkie i poczucie stałego niedostatku (Marcuse), represywna tolerancja – tolerancja różnych idei i neutralizacja najbardziej ‘szkodliwych”; społeczeństwo jednowymiarowe (bezkrytyczne), „nadmiaru” – pozorny pluralizm, społecznie pożyteczna agresywność, zniewolenie świadomości;
Szkoła frankfurcka
(M.
Horkheimer, T. Adorno, H. Marcuse) – krytyka kultury masowej
Teoria fetyszyzmu towarowego (Adorno) – dzieło sztuki ma dla nas tylko taką wartość, jaką cenę za nie zapłaciliśmy;
Wcześniej sztuka cieszyła się autonomią (artyści – niezależność);
oszukiwanie mas, krępowanie świadomości – tworzy w konsumentach wrażenie, ze mają do czynienia z prawdziwą sztuką;
Powstają nie unikatowe dzieła, ale twory stereotypowe, pseudorealistyczne;
Inne poglądy na kulturę masową
Z. Bauman – media masowe nie są przyczyną ale tylko narzędziem procesu wzrostu homogeniczności społeczeństw zachodnich;
Współczesna opinia: media masowe są znacznie mniej masowe, jednokierunkowe i zdystansowane a bardziej reaktywne i współuczestniczące;
Mediamorfoza
symbiotyczny rozwój mediów i ich kumulacja;
ewolucja nie rewolucja: powstawaniu nowych form medialnych towarzysz ą dawne formy, które adaptują się do nowych warunków (radio a telewizja);
Co dane medium wzmacnia lub doskonali?
Co eliminuje lub przesuwa na drugi plan?
Co wydobywa z przeszłości?
W co się przeobraża, gdy osianie szczyt swych możliwości?
istniejące środki komunikowania muszą się zmieniać w związku z pojawieniem się nowego, dominującego medium (lub zanikać) (telewizja a film, prasa, radio);
8 mediamorfoz: 1. pismo, 2. druk, 3. wielkonakładowa prasa i reklama – propaganda i informacja dla mas, 4. wynalazek filmu, kina i telewizji – ikonosfera dla mas, 5. gramofon (fonogram), magnetofon, radio – muzyka i słowo dla mas, 6. telegraf, faks, telefon – łączność, 7 ucyfrowienie mediów, 8. mobilnośc medialna (telefon komórkowy, technologia bluetooth
Determinizm technologiczny
Technologia ma decydujący wpływ na organizacje społeczną i sposób postrzegania rzeczywistości przez jednostkę;
Charakter kultury zależy od dominującej technologii przekazywania informacji;
Cechy dominującego środka przekazu mogą wpływać na ład społeczny,
Determinizm technologiczny-
szkoła z Toronto:
Harold Innis: wzajemne wpływy pomiędzy mediami a rozwojem cywilizacji: środek komunikowania był wykorzystywany przez klasę rządzącą do monopolizowania wpływów;
mowa – władza czasu (statyczne struktury oparte na trad. władzy, niezmienny porządek, rzecz, tradycja, historia, pamięć);
pismo – władza przestrzeni (ekspansja i kontrola terytorium, zmierza do panowania nad światem materialnym) ;
Determinizm technologiczny-
szkoła z Toronto:
Marshall McLuhan:
środki przekazu to najważniejsze kryterium etapów rozwoju cywilizacyjnego:
Mowa – cywilizacja oralna;
Pismo – epoka piśmiennictwa;
Druk – era typografii (era Gutenberga);
Telegraf, radio, TV – era elektroniczna (era Marconiego)
Każdy z tych środków przekazu narzucał odmienny sposób myślenia i odczuwania rzeczywistości (alfabet i druk - linearność, logiczność, racjonalność; radio, telewizja – myślenie całościowe, wielowymiarowe)
Determinizm technologiczny-
szkoła z Toronto:
Marshall McLuhan:
Media – przedłużenie zmysłów (druk – wzrok; radio – słuch, elektryczność – system nerwowy);
Każde nowe medium wzbogaca odczuwanie rzeczywistości poprzez formę (nie treść) – środek komunikowania sam jest komunikatem;
Determinizm technologiczny-
szkoła z Toronto:
Derrick de Kerckhove:
media elektroniczne rozszerzyły nasz system nerwowy i ciała, a także naszą psychikę;
telewizja – organ zbiorowej teledemokracji – prześwietla ciała społeczne – zbiorowe uzewnętrznienie psychiki publiczności –
„nie my oglądamy telewizję, telewizja ogląda nas”;
wpływ telewizji na ciała i system nerwowy;
(ludzie odgrywają w sposób podświadomy to, co oglądają w telewizji)