Elementy prawa
I. Pojęcie prawa
1. Prawo w znaczeniu przedmiotowym - zespół norm (regół) postępowania
Współcześnie przeważający pogląd: (normy prawne) są tworzone albo co najmniej muszą być zaakceptowane przez państwo.
Cecha charakterystyczna: prawo jest gwarantowanym przymusem państwowym - państwo stoi na straży jego przestrzegania.
Prawo w znaczeniu podmiotowym- sfera możliwości postępowania
Składa się z uprawnień:
a) uprawnienie do korzystania
b) uprawnienie do pobierania pożytków
c) uprawnień do obciążania
d) uprawnień do rozporzadzania
e) uprawnień do żadania ochrony
Jest ona przyznana i zabezpieczona przez prawo w znaczeniu przedmiotowym.
2.Norma prawna i przepis prawa
Norma prawna - jest elementarną częscią prawa (regółą postępowania)
Normy prawne zawarte są w aktach normatywnych (konstytucji, ustawach, rozporządzeniachitp) zwanych źródłami prawa.
Przepis prawa - jest elementarną częścią aktu normatywnego (wyodrębnionym artykułem, paragrafem, punktem, wstępem, zdaniem)
Przepis prawa stanowi jednostkę redakcyjną tekstu prawnego - jest wyrażeniem językowym.
Relacja pomiędzy normami a przepisami:
Przepisy służą do zakodowywania NORM PRAWNYCH znajdują się w przepisach.
II.Budowa normy prawnej
Każda norma zbudowana jest z trzech elementów:
HIPOTEZA - opis sytuacji w której ma być zastosowana norma prawna.
DYSPOZYCJA - określenie nakazanego w danej sytuacji zachowania (co nalezy zrobić jak znajdziemy się w sytuacji opisanej przez hipotezę)
SANKCJA - określenie negatywnych skutków niedostosowania się do nakazów (co się stanie jeżeli będąc w sytuacji określonej przez hipotezę, nie zastosujemy sie do dyspozycji)
Przykład
Wsiadając do autobusu (hipoteza) należy skasować bilet (dyzpozycja) pod karą grzywny (sankcja).
Matka, która zabiła dziecko w czasie porodu(dyspozycja) pod wpływem jego przebiegu podlega(hipoteza) karze wolności(sankcja)
Przepis II.
Czynność prawna dokonana w stanie wyłączającym świadomość jest nieważna.
Przykład
Partia polityczna działająca(dyzpozycja) w sposób sprzeczny z prawem( hipoteza)podlega wykreśleniu z rejestru (sankcja)
Norma prawna i przepis prawa(możliwe wzajemne relacje)
1.Norma zawiera się w jednym przepisie
2. Norma jest podzielona pomiędzy kilka przepisów.
Art. 128 &1KK
Kto czyni przygotowania do zbrodni określonej w art. 122 KK podlega karze pozbawienia wolności.
3. Jeden przepis zawiera kilka norm
Art 227 KK
Kto podrabia polski pieniądz albo z pieniądza usuwa oznakę umorzenia podlega karze pozbawienia wolności.
III. Wykładnia prawa
Jest to zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych zawartych w przepisach.
Wykładnia - polega na właściwym odczytaniu norm prawnych - przepisów.
Wykładnia - to interpretacja prawa.
Rodzaje wykładni prawa:
1. Ze względu na metodę
a) wykładnia językowa (sowna, gramatyczna) bierzemy pod uwagę zasady języka polskiego
b) wykładnia celowościowa- chodzi o określenie po co ustawa została wydana i interpretację przepisu tak, by ten cel osiagnąć.
c) wykładnia systemowa - ustalenie znaczenia przepisów w kontekście ich lokalizacji w strukturze danego aktu prawnego.
d) wykładnia historyczna - uwzględnienie kontekstu historycznego uchwalenia ustawy (znaczenie pojęć i zasad systemu prawnego w momencie uchwalenia ustawy jak również ówczesnego stanu prawnego i celów ustawy)
2. Ze względu na podmiot:
a) wykładnia autentyczna - dokonywana przez organ, który dany akt prawny wydał
b) wykładnia legalna - dokonywana przez organ, który jest do tego uprawniony przez prawo
c) wykładnia praktyczna - dokonywana przez organ w trakcie (procesie) stosowania prawa
d) wykładnia doktrynalna - dokonywana przez interpretatorów prawa(profesorów prawa)
3. Ze wzgledu na moc obowiązywania
a) wykladnia o mocy powszechnie obowiązującej - wiąże adresatów danego aktu normatywnego w każdej sprawie.(do 1997r. Trybunał Konstytucyjny miał tylko prawo je wykonywać, teraz taki charakter ma wykładnia autentyczna)
b) wykładnia o ograniczonej mocy wiążącej - wykładnia wiążąca tylko w danej sprawie wszystkich:
- orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
- orzeczenia NSA podjęte w składzie 7 sędziów.
c) wykładnia nie mająca mocy wiążącej - doktrynalna.
4. Ze wględu na wyniki:
a) wykładnia rozszerzająca - interpretująca dany przepis szerzej niż wynikałoby to z wykładni językowej.
b) wykładnia ścieśniająca - interpretuje dany przepis więziej niż wynikałoby to z wykładni językowej.
c) wykładnia stwierdzająca - interpretująca dany przepis zgodnie z jego wykładnią językową.
IV.System prawa:
System prawa to całokształt obowiązujących w państwie norm prawnych.
Normy prawne wchodzące w skład systemu prawa przyjęło sie dzielić na gałęzie.
Gałąź prawa - to grupa norm, która została uznana za odrębną w stosunku do innych.
Zazwyczaj stosuje się dwa kryteria takiego podziału:
1. Przedmiot regulacji (jednorodność materii regulowanych przez dane normy)
2. Metoda regulacji (charakter norm prawnych)
Przykładowo wyróżnia się: prawo konstytucyjne, administracyjne, karne, cywilne, pracy, finansowe, prawo w turystyce i rekreacji)
System prawa jest zbudowany hierarchicznie co znaczy, że normy są uporządkowane wg ich rangi.
Ranga normy prawnej w systemie zależy od tego w jakim akcie normatywnym się ona znajduje.
Norma prawna zawarta w akcie niższego rzędu musi być zgodna z normą prawną w akcie wyższego rzędu.
Miejsce aktu normatywnego w systemie źródeł prawa określa KONSTYTUCJA.
Akty normatywne (źródła prawa) mogą mieć charakter powszechnie obowiązujący lub nie.
Akty powszechnie obowiązujące to takie, które są skierowane do wszystkich obywateli(konstytucja, ustawy, rozporządzenia)
Katalog powszechnie obowiązujących źródeł prawa ma charakter zamknięty - oznacz to, że normy powszechnie obowiązujące mogą być jedynie zawarte w tych aktach prawnych które są okreslone przez konstytucję.
Są to:
- konstytucja
- ustawy
- ratyfikowane umowy międzynarodowe
- rozporządzenia
- akty prawa miejscowego.
Istnieją też tzw akty prawa wewnętrznego, są one wydawane przez organy administracji wyższego rzędu dla organów administracji wyższego rzędu dla organów administracji im podporzadkowanych. Nie wiążą obywateli.