Kartezjusz (fr. René Descartes, łac. Renatus Cartesius, ur. 31 marca 1596 r. w La Haye-en-Touraine w Turenii, zm. 11 lutego 1650 r. w Sztokholmie) – francuski filozof, matematyk i fizyk, jeden z najwybitniejszych uczonych XVII wieku, uważany za prekursora nowożytnej kultury umysłowej.

Pochodził ze starego szlacheckiego rodu, wychowany u jezuitów w La Flèche (1606-1614), później naukę kontynuował w Paryżu. Studiował tam m.in. inżynierię wojskową. W roku 1616 uzyskał tytuł naukowy z dziedziny prawa na Uniwersytecie w Poitiers.

W 1618 zaciągnął się do armii holenderskiej, gdzie spotkał Izaaka Beekmana, który przedstawił mu wiele nowych teorii matematycznych. Z wdzięczności Kartezjusz napisał dla niego kompendium muzyczne, opublikowane dopiero w 1650 roku. Brał udział jako żołnierz w wyprawach wojennych w Holandii, następnie pod Tillym w Niemczech. Z rozmyślań na zimowej kwaterze nad Dunajem w roku 1619 wyniósł niezachwiane przekonanie, iż tylko to, co da się poznać „jasno i wyraźnie” („clair et distinct”), za prawdę uważać należy.

Kartezjusz zajmował się też optyką, chemią, mechaniką, anatomią, embriologią, medycyną, astronomią i meteorologią. Wywarł wielki wpływ na filozofię i naukę następnych stuleci.

Od roku 1621 zwiedził jako żołnierz pół Europy, przejściowo przebywając także w Paryżu.

Studiował prawo i medycynę. W 1625 powrócił do Francji, gdzie w Paryżu zaczął studiować i skierował swe zainteresowania ku naukom matematycznym i fizycznym.

Od roku 1628 żył w Holandii w ukryciu, zmieniając mieszkanie dwanaście razy. W Holandii spędził 16 lat swego życia, odwiedzając Francję trzykrotnie. W roku 1629 zaczął wykładać na Uniwersytecie we Franeker.

W 1649 przyjął zaproszenie królowej szwedzkiej Krystyny do Sztokholmu, która chciała pod jego kierunkiem studiować filozofię i skorzystać z jego rad przy organizowaniu szwedzkiej akademii nauk. Królowa wyznaczyła mu godzinę swoich korepetycji na piątą rano, a odbywały się one w nieogrzewanej sali. Nie mogąc znieść ostrego klimatu, filozof zmarł w roku następnym. Przyczyną śmierci były komplikacje przy leczeniu przeziębienia, które przybrało śmiertelną postać zapalenia płuc. Ze względu na nietypowe w ostatnim stadium choroby zachowanie pacjenta nadworny lekarz szwedzkiej królowej Johann van Wullen miał wątpliwości, czy śmierć Kartezjusza była wynikiem naturalnych okoliczności[1]; hipoteza ta nie jest jednak obecna w klasycznych opracowaniach dot. życia filozofa.

Kartezjusz nigdy się nie ożenił, jednak z krótkotrwałego związku ze służącą Helene Jans miał córkę Francine (1635-1640).

Miejscowość urodzenia Kartezjusza, La Haye-en-Touraine, w XIX w. została przemianowana na La Haye-Descartes a od r. 1969 nazywa się Descartes.

Mimo że Kartezjusz żył w epoce baroku jego filozofia jest przejściem od scholastyki do oświecenia. Tak jak scholastycy, stawia on sobie za zadanie ustalenie systemu i związku dla zasadniczych prawd nauki i religii. Nowością jest jednak to, że jedynie matematykę uznaje za naukę, matematyzuje naturę i uznaje jedynie rozumowe myślenie za źródło poznania. Na tym też polega jednostronność jego rozumowania, z którym łączy się jeszcze typowa wówczas pogarda dla historii, tym samym dla ustalonych przez nią, także w dziedzinie filozofii, pojęć. Połączenie przez Kartezjusza matematyczno-fizycznego światopoglądu z teologią, w przeciwstawieniu do chrześcijaństwa, w którym teologia wiąże się z historią, odnajdujemy u Spinozy, Leibniza i Wolffa, a nawet u Kanta, dla którego zawsze jeszcze matematyka jest istotną nauką, a Bóg najwyższym przedmiotem filozofii. Wychodząc, tak jak św. Augustyn z zasadniczego zwątpienia o wszystkim co nazywamy poznaniem, dochodzi Kartezjusz do odkrycia, iż jedynie tylko uświadomienie sobie zwątpienia jest bezwzględnie pewne. Wątpienie jest aktem myśli, więc stwierdza równocześnie istnienie myślących ludzi. Tak dochodzi do swego pierwszego twierdzenia: „cogito ergo sum” („myślę więc jestem”). Ponieważ wszystkie twierdzenia o mojej osobie mogę odrzucić, a nie mogę odrzucić tylko myślenia, bo choćbym je odrzucił, to jednak negując je - myślę, przeto wynika z tego, że istota człowieka polega na myśleniu. W przeciwieństwie do św. Augustyna wyklucza zatem Kartezjusz poza myśleniem każdą inną treść świadomości: Rozsądkowe myślenie jest jedynym źródłem prawdy, które posiadamy. Pewnym jest zatem wszystko, co rozsądek jasno i wyraźnie widzi, jak np. cogito ergo sum. Jeżeli wedle tej zasady zbadamy treść naszego myślenia, to znajdziemy w nim idee różnego gatunku, częściowo wrodzone, częściowo nabyte, częściowo wynalezione. Między nimi idea Boga zajmuje pierwsze miejsce. Ponieważ człowiek jest niedoskonały i otacza go jedynie niedoskonałość i doczesność, a Boga z konieczności musimy sobie wyobrażać nieskończonym i doskonałym, przeto idea Boga nie może powstać z człowieka. Ona jest przez Boga w niego wlana, czyli wrodzona, tak jak jest mi wrodzona idea mnie samego. Bóg jest przyczyną idei Boga w nas, a zarazem wszystkich prawd wiecznych. Istnienie Boga jest zatem takim samym pewnikiem jak cogito ergo sum i jak prawdziwość jasnych i dokładnych twierdzeń odnajdywanych w naszym myśleniu. W przeciwnym bowiem razie Bóg byłby oszustem, jeśliby nam dał rozum, który by nas stale wprowadzał w błąd, co jest niemożliwe.

Jako filozof Kartezjusz był skrajnym racjonalistą. Próbował on różnych doświadczeń by zastosować do filozofii swoją, wziętą z matematyki zasadę znalezienia podstawowego aksjomatu, który by był absolutnie pewny i od którego można by wywieść drogą dedukcji resztę systemu. Analizując podstawy wszystkich sobie znanych systemów filozoficznych, zauważył, że niemal dla każdego stwierdzenia filozoficznego można sformułować jego antytezę i że nie ma sposobu aby ustalić, które z tych twierdzeń jest prawdziwe. Jedyną rzeczą, której nie da się zaprzeczyć jest to, że w danym momencie myślimy.

Niezaprzeczalny fakt istnienia myśli stał się więc jego punktem wyjścia. Idąc drogą dedukcji, z faktu, że istnieje myślenie, można wysnuć wniosek, że istnieje też coś, co myśli, czyli ja sam. Ta prosta idea została przedstawiona po raz pierwszy w Rozprawie o metodzie (1637): myślę, więc jestem; znana jest dziś przede wszystkim jej łacińska wersja, Cogito ergo sum.

Kartezjusz rozwija te idee w Medytacjach o pierwszej filozofii, (1641). W trzeciej Medytacji, proponuje on dowód na istnienie Boga, którego doskonałość, wynikająca z posiadania wszelkich cech (perfectiones), sprawia, że nie może on chcieć mylić nas systematycznie, i pewność ta pozwala na uzasadnienie cogito ergo sum.

Poglądy Kartezjusza były następnie wielokrotnie krytykowane, przez, m.in. Davida Hume'a i później Immanuela Kanta. Z drugiej strony George Berkeley, a później też Fryderyk Nietzsche poddali krytyce samo pojęcie bytu w rozumieniu Kartezjusza, pokazując jego wewnętrzną sprzeczność.

Dzieło Kartezjusza Rozprawa o metodzie (fr. Discours de la méthode, 1637), wywołało sensację i zapewniło mu sławę w całej Europie, gdyż było to pierwsze od czasów Arystotelesa całościowe i przekonujące podejście do filozofii, oczyszczające ją z wielu niejasnych i przyjmowanych zbyt pochopnie założeń.

Dołączony do Rozprawy... traktat La géométrie (1637) (Geometria) zawierał opis zastosowania metody Kartezjusza w geometrii.

Wyrazem jego prac przyrodniczych jest „Dioptrique” (1639), zawierająca prawo załamania światła.

Kartezjusz sądził, że geometrii brak ogólnej metody postępowania, a algebra bez właściwego powiązania z geometrią jest trudno zrozumiała intuicyjnie. Traktat zawiera oryginalny pomysł nadania każdemu punktowi na płaszczyźnie nazwy przez przypisanie mu dwóch liczb.

Obecnie przyjmuje się, że liczby te są równe z dokładnością do znaku odległościom od dwóch wzajemnie prostopadłych prostych, ale Kartezjusz rozpatrywał tylko jedną prostą z wybranym punktem O. Dzięki temu krzywe można było opisywać równaniami spełnionymi przez liczby przypisane punktom krzywych.

Rozwój idei Kartezjusza doprowadził do powstania geometrii analitycznej, a badania własności geometrycznych krzywych metodami algebraicznymi do powstania rachunku różniczkowego i całkowego, a następnie geometrii różniczkowej.

Kartezjusz po raz pierwszy wprowadził termin funkcja, a także nazwę liczby urojone. Zapoczątkował też badania wielu problemów teorii równań algebraicznych. Sformułował twierdzenie znane obecnie pod nazwą twierdzenia Bézout oraz (w sposób bardzo niejasny) twierdzenie o liczbie rzeczywistych i zespolonych pierwiastków równania algebraicznego (tzw. zasadnicze twierdzenie algebry), udowodnione następnie przez matematyka niemieckiego Carla Gaussa. Kartezjusz podał również prosty sposób oszacowania liczby dodatnich i ujemnych pierwiastków równania algebraicznego, tzw. regułę znaków Kartezjusza. Znalazł graficzny sposób rozwiązania równania algebraicznego trzeciego stopnia, jak również nowy sposób rozwiązania równania czwartego stopnia. Badał także własności niektórych krzywych nazwanych później jego imieniem takich jak liść Kartezjusza czy owal Kartezjusza. Wprowadził też do powszechnego użycia zapis potęgowania w postaci indeksu górnego.

Kartezjusz był też jednym z prekursorów fizyki klasycznej. Sformułował zasadę zachowania pędu oraz tzw. teorię wirów, według której materia Wszechświata znajduje się w ciągłym ruchu, wywołującym wiry wypełniającego wszechświat eteru. Kartezjusz zajmował się również eksperymentami optycznymi, sformułował prawo załamania i odbicia światła.

W Holandii na usilne prośby swych przyjaciół wydał (1637) anonimowo swe dzieła: „Essais philosophiques”, zawierające: „Discours de la méthode”, „La Dioptrique”, „Les éétéores”, oraz uzasadnienie swych wynalazków w zakresie geometrii analitycznej: „La géométrie”. Po tych nastąpiły później „Meditationes de prima philosophia” (1641) i „Principia philosophiae” (1644). Ostatnim przez niego wydanym dziełem było „Traité des passions de l'-me” (1649), napisane dla księżniczki Elżbiety palatyńskiej 1646. Po jego śmierci zostały wydane pisma, ukrywane wcześniej z obawy przed inkwizycją: „Le monde” i „TraitM de l'homme” (1677), „Regulae ad directionem ingenii” (1701) i „Inquisitio veritatis per lumen naturale” (1701).

Wątpię, więc myślę, myślę, więc jestem. Dubito ergo cogito, cogito ergo sum (łac.)

Intuicja ogłada teraźniejszość.

O wszystkim należy wątpić. De omnibus dubitandum est. (łac.)

SENEKA

Jeśli chcesz być kochany, kochaj sam.

To co zdobyliśmy z największym trudem, najbardziej kochamy.

Często pragniemy jednej rzeczy, a modlimy się o inną, nawet bogom nie wyznając prawdy.

Alkohol konserwuje wszystko, prócz tajemnic.

Człowiek, który cierpi, gdy nie jest to konieczne, cierpi bardziej, niż jest to konieczne.

Nigdy nie będzie szczęśliwy ten, którego dręczy myśl, że ktoś jest szczęśliwszy od niego.

Nie otrzymujemy krótkiego życia, lecz je takim czynimy. Nie brakuje nam czasu, lecz trwonimy go.

Jeśli czegoś nie można poprawić, lepiej to przecierpieć.

Jakże bardzo pochlebstwo przypomina przyjaźń!

Nikt nie jest nieszczęśliwy bez winy.

Przyjemnie wspominać ciężkie chwile.

Jeśli czegoś nie można poprawić, lepiej to przecierpieć.

Pojedyncze dni uważaj za osobne żywoty.

Z możliwego zła nie ma gorszego nad opinię prostaka.

Lucius Annaeus Seneca (Minor) (ur. ok. 4 p.n.e. w Kordowie[1], zm. 65 r.n.e.), Lucjusz Anneusz Seneka (Młodszy), zwany Filozofem, syn Seneki Starszego (Seneca Maior) zwanego Retorem (Seneca Rhetor). Retor, pisarz, poeta, filozof rzymski. Stoik, piewca heroicznej etyki. Jego filozofia wywarła znaczny wpływ na chrześcijaństwo. Pisał tragedie przeznaczone do czytania. Wychowywał Nerona. Był konsulem w roku 56 n.e. W 63 roku wycofał się z polityki, a dwa lata później Neron zmusił go do popełnienia samobójstwa, gdy odkryto jego rzekome powiązania ze spiskiem Pizona.

Autor następujących dzieł łacińskich:

filozoficznych:

O łagodności (De clementia)

O życiu szczęśliwym (De vita beata)

Dialogi (Dialogi)

O gniewie (De ira)

20 ksiąg listów moralnych (Epistularum moralium libri XX)

przyrodniczych:

Zagadnienia przyrodnicze (Quaestiones naturales)

tragedii:

Herkules szalejący (Hercules Furens)

Herkules etejski (Hercules Oetaeus)

Trojanki (Troades)

Fenicjanki (Phoenissae)

Medea (Medea)

Fedra (Phaedra)

Edyp (Oedipus)

Agamemnon (Agamemno)

Tyestes (Thyestes)

Oktawia (Octavia)

Seneka był stoikiem, filozofował w ramach tradycji myśli stoickiej, choć nawiązuje do myśli wielu wcześniejszych filozofów niestoickich, stąd można określić filozofię Seneki mianem synkretyzującej. Seneka stworzył jednak własne oryginalną koncepcję filozofii. Językiem filozofii Seneki była łacina. Rozróżniał trzy główne działy filozofii: etykę, logikę i fizykę, przy czym tę pierwszą, tak jak wcześniejsi stoicy, uważał za najważniejszą. Jego filozofia ma charakter terapeutyczny, mądrościowy. Seneka występuje w swoich działach jako lekarz duszy, życiowy terapeuta.

W antropologii jest dualistą. Uważa ciało za więzienie duszy. W etyce nakazuje zwalczanie i eliminowanie uczuć, szczególnie najgroźniejszego z nich - gniewu. Działanie cnotliwe polega na dobrowolności i rozumie, a podmiot działający według ich nakazów osiągnie szczęście. Tylko cnota daje szczęście.

Poglądy Seneki były powszechnie znane wśród rzymskiego plebsu. Filozof był przeciwnikiem walk gladiatorów, a jego niechęć do tego typu igrzysk była powszechnie znana nawet w środowisku samych gladiatorów. W jednej z jadalni koszar w Pompejach odkryto inskrypcję: filozof Annaeus Senecas jest jedynym pisarzem rzymskim, który potępia te krwawe igrzyska[2].

Hannibal, Hannibal Barkas, Barca (ur. 247 p.n.e. - zm. 183 p.n.e.) - syn Hamilkara Barkasa, dowódca wojsk antycznej Kartaginy.

Wojna z Rzymem[edytuj]

Dowództwo objął w 221 p.n.e., po śmierci Hazdrubala, który zginął w zamachu. Poszerzał kartagińskie posiadłości w Hiszpanii. Zajął m.in. sprzymierzone z Rzymem miasto Sagunto 219 p.n.e. W ten sposób rozpoczęła się druga wojna punicka. Hannibal wyruszył z Hiszpanii z 50-tysięczną armią przez Pireneje, południową Galię, Alpy do Italii. Po przekroczeniu Alp, w listopadzie 218 p.n.e. pokonał w bitwie nad rzeką Ticinius rzymskie oddziały złożone z welitów i ekwitów, dowodzone przez konsula Korneliusza Scypiona, który w walce otrzymał ciężkie obrażenia, a przed śmiercią uchronił go jego syn Publiusz. Następnie Hannibal zwyciężył armię drugiego konsula Semproniusza nad rzeką Trebią. Ostra zima w północnej Italii spowodowała śmierć jego słoni. Zadał jednak po niej armii rzymskiej wiele klęsk, m.in. nad jeziorem Trazymeńskim i pod Kannami 2 sierpnia 216 p.n.e. Po tej ostatniej porażce wojska rzymskie nie podejmowały już otwartej bitwy.

Wyprawa Hannibala do Italii w czasie II wojny punickiej

Przez kolejnych 10 lat Hannibal walczył w Italii. Ze względu na szczupłość swoich sił nie zajął on Rzymu. Celem jego działań było odwrócenie od Rzymu jego dotychczasowych sprzymierzeńców. Ostatecznie tylko kilka miast w Italii, takich jak Kapua w Kampanii zdecydowało się poprzeć Kartagińczyka[1]. W 204 p.n.e. Scypion Afrykański wylądował w Kartaginie, zmuszając Hannibala do wycofania się z Italii i w bitwie pod Zamą w 202 p.n.e. pokonał jego wojska. Kartagina straciła wszystkie swoje posiadłości poza Afryką i musiała zapłacić kontrybucję oraz podporządkować swoją politykę zagraniczną Rzymowi.

Hannibal przez pewien czas pozostał w Kartaginie, ale rzymskie intrygi zmusiły go do ucieczki. Schronił się na dworze seleucydzkiego władcy Antiocha III Wielkiego. Po klęsce Antiocha w wojnie z Rzymem w 189 p.n.e. uciekł do Bitynii, gdzie popełnił samobójstwo, wypijając truciznę, którą dostał od ojca i nosił zawsze w pierścieniu, by nie wpaść w ręce Rzymian i nie zostać umieszczonym w klatce podczas triumfu. Przed śmiercią powiedział: "Uwolnijmy Rzymian od ich długiego niepokoju, skoro twierdzą, iż zbyt długo jest czekać na śmierć starego człowieka".

Liwiusz podaje, że Hannibal i Scypion Afrykański podobno spotkali się. Wtedy Scypion zapytał Hannibala, kto według niego był najlepszym wodzem w historii. Hannibal odpowiedział, że Aleksander Wielki, ponieważ z o wiele mniejszą armią podbił cała Persję. Rzymianin zapytał wtedy, kogo wymieniłby na drugim miejscu. Kartagińczyk odpowiedział, że Pyrrusa. Po tym pytaniu Scypion zapytał, kogo by widział na 3 miejscu. Hannibal wymienił siebie. Scypion zaśmiał się i spytał go, na którym miejscu umieściłby siebie, gdyby Scypion go nie pokonał. Hannibal odparł, że wtedy umieściłby siebie na 1. miejscu.

Rzymianie po serii zwycięstw Hannibala ukuli powiedzenie: "Hannibal ante portas", co oznacza "Hannibal u bram", które do tej pory jest używane jako ostrzeżenie przed nadchodzącym niebezpieczeństwem.[2]

Znany jest przykład pomysłowości Hannibala. Idące na Rzym wojsko ze względu na ogromne bloki skalne musiało się zatrzymać. Bezowocne próby znalezienia drogi obejścia zmusiły Hannibala do ciekawego rozwiązania. Nakazał on wojsku rozbić obóz i narąbać drewna. Gdy wzmógł się dostatecznie silny wiatr, mogący rozdmuchać ogień, wódz rozkazał podpalić stos, sięgający skał i polać je octem, by doprowadzić ją do spękania. Sprażony ogniem kawał skały łupiono żelazem i budowano z niego łagodnie opadający chodnik dla ludzi, koni i słoni[3].

Titus Livius (59 p.n.e. - 17 n.e.) - rzymski historyk pochodzący z miasta Patavium (dzis. Padwa). Autor monumentalnego dzieła o historii Rzymu.

Liwiusz był z wykształcenia nauczycielem retoryki. Około roku 30 p.n.e. przeniósł się z Padwy do Rzymu. Mimo pochodzenia z zamożnej rodziny nie zajął się zwykłą dla Rzymian działalnością polityczną, nie sprawował urzędów, nie zasiadał w Senacie. Całe życie zajmował się nauczaniem retoryki i pisaniem.

Jedyną spuścizną Liwiusza jest dzieło historyczne opisujące wydarzenia od założenia tego miasta aż do roku 9 p.n.e. Dzieło zatytułowane było Od założenia Miasta (łac. Ab Urbe condita libri CXLII) i miało objętość 142 woluminów, które powstawały i były kolejno wydawane w latach od 26 p.n.e. aż do 17 n.e. (a więc przez ponad 40 lat). Z tej liczby zachowało się około jednej czwartej. Są to:

księgi I-X

księgi XXI-XLV

fragment księgi XCII

dwa fragmenty księgi CXX

wyciągi (skróty) z ksiąg: XI-XX, XXXVII-XL, XLVI-CXXXV, CXXXVIII-CXLII

wyciągi z ksiąg XLVIII-LV

streszczenia (tzw. periochae) prawie wszystkich ksiąg, oprócz dwóch (CXXXVI i CXXXVII)

nieliczne fragmenty zachowane u innych autorów i na papirusach

W pracy wykorzystywał Liwiusz dostępne prace historyków greckich i rzymskich, dokumenty urzędowe Senatu, korespondencję dyplomatyczną, dokumenty wojskowe i tym podobne, zaginione dziś, materiały źródłowe. Z tego powodu dzieło Liwiusza pozostaje do dziś jednym z kluczowych źródeł do poznania historii Rzymu i państw ościennych.

To właśnie Tytus przekazał nam legendę o Romulusie i Remusie, legendarnych założycielach Rzymu.

Był pisarzem o nastawieniu retorycznym. Dzieje rzymskie relacjonował przez pryzmat zwycięstw i bohaterstwa Rzymian. Jego sympatie polityczne skłaniały się ku rządom oligarchii senatorskiej i z tego punktu widzenia przedstawiał najdawniejsze dzieje Rzymu. W okresie wczesnej młodości wyraźnie sympatyzował z "optymatami" (zwolennicy rządów senatu) przeciwko "popularom" (stronnictwo reform społecznych i politycznych).

Im większe szczęście, tym mniej należy mu ufać.

Lepszy jest pewny pokój niż spodziewane zwycięstwo.

Biada zwyciężonym!

Często i lekceważony wróg wydaje krwawą bitwę.

Nie dotyka zawiść środka: do szczytów zwykle dąży.

Publius Vergilius Maro (ur. 15 października 70 p.n.e., zm. 21 września 19 p.n.e.) – poeta rzymski epoki augustiańskiej, autor Eneidy - eposu narodowego Rzymian.

Urodził się w wiosce Andes koło Mantui w Galii Przedalpejskiej. Kształcił się w Cremonie i Mediolanie, a następnie wyjechał do Rzymu by studiować retorykę, medycynę i astronomię, które wkrótce porzucił dla studiów filozoficznych w Neapolu. W roku 49 p.n.e. uzyskał rzymskie obywatelstwo.

W 42 roku p.n.e. po bitwie pod Filippi dobra jego rodziny zostały skonfiskowane, co znalazło odniesienie w I sielance poety. Utraciwszy majątek przy podziale ziemi przeprowadzonym przez Oktawiana dla weteranów wojny domowej, Wergiliusz udał się do Rzymu. Tam trafił pod skrzydła Gnejusza Azyniusza Poliona i opiekuna poetów Mecenasa, pod którego zapewne wpływem napisał IV sielankę o nadchodzącym wieku złotym, który nastąpi, gdy urodzi się "boże dziecię", przypuszczalnie spodziewany potomek Oktawiana i Skrybonii.

W kilka lat później przedstawił Mecenasowi Horacego, który towarzyszył temu pierwszemu w roku 37 p.n.e. w spotkaniu Oktawiana i Antoniusza w Tarencie.

W roku 29 p.n.e. Wergiliusz przedstawił Oktawianowi Georgiki, poemat o rolnictwie. Wkrótce też przystąpił do pisania Eneidy, której fragmenty czytał w obecności Oktawiana w sześć lat później.

W ostatnich latach życia wybrał się w podróż do Grecji aby samemu ujrzeć miejsca które opisywał w tworzonej wówczas Eneidzie. W roku 20 p.n.e. spotkał w Atenach Oktawiana powracającego z wyspy Samos. Podczas pobytu w Megarze zachorował, postanowił więc powrócić razem z Augustem do Italii. Zmarł w Brundyzjum (Brindisi) w roku 19 p.n.e. mając zaledwie 51 lat.

Grób Wergiliusza, który znajduje się w starym rzymskim tunelu zwanym grotta vecchia w Neapolu przez wieki był obiektem kultu i pielgrzymek. Prawdopodobnie kościół św. Marii z Piedigrotta (Chiesa della Santa Maria di Piedigrotta) został wybudowany w pobliżu grobu w celu neutralizacji starszego kultu. W średniowieczu uznawano, że Wergiliusz w Bukolikach przepowiedział nadejście Jezusa. W Boskiej Komedii Dantego Wergiliusz jest przewodnikiem po Piekle.

Bukoliki (Eclogae lub Bucolica) – zbiór idylli wzorowanych na Sielankach Teokryta dostosowanych do realiów Italii, napisane między 42 a 37 p.n.e.

Georgiki (Georgica) – poemat dydaktyczny sławiący życie wiejskie

Eneida (Aeneis) – rzymski epos heroiczny opowiadający dzieje przodka Rzymian, Eneasza, napisany 37-19 p.n.e.

Pod nazwiskiem Wergiliusza starożytność przekazała też zbiór niewielkich utworów, tzw. Appendix Vergiliana. Według starożytnych komentatorów są to młodzieńcze utwory Wergiliusza, jednak autorstwo poszczególnych z nich jest sporne.

Eklogi

Głuchym śpiewamy.

Opis: o głuchocie wynikającej z uprzedzenia, nieuzasadnionej niechęci.

Canimus surdis. (łac.)

Źródło: 10, 8

Jeden za wielu.

Unus pro multis. (łac.)

Opis: sternik Palinurus zostaje rzucony w fale w ofierze Neptunowi, aby uratować towarzyszy.

Źródło: 5, 814

Jeśli nie nakłonię niebios, poruszę piekło.

Flectere si nequeo superos, Acheronta movebo. (łac.)

Źródło: 7, 312

[edytuj] Eneida

Information icon.svg Poniżej znajdują się wybrane cytaty, więcej znajdziesz w osobnym haśle Eneida.

Broń i męża opiewam.

Arma virumque cano. (łac.)

Opis: początek.

Każdego pociągają inne przyjemności.

Trahit sua quemque voluptas. (łac.)

Źródło: 2, 65

Pogłoska rośnie chodząc.

Fama crescit eundo. (łac.)

Źródło: 4, 175

[edytuj] Georgiki

Lecz ucieka tymczasem, ucieka niepowrotnie czas.

Sed fugit interea, fugit irreparabile tempus. (łac.)

Źródło: III, 1.490, tłum. Zofia Abramowiczówna.

Szczęśliwy zaiste ten, który zdołał przyczyny wszechrzeczy poznać.

Felix, qui potuit rerum cognoscere causas. (łac.)

Źródło: II, 1.490, tłum. Zofia Abramowiczówna.

[edytuj] Inne

Ci, którzy kochają, sami sobie kształtują sny.

Czas ucieka.

Tempus fugit. (łac.)

Dla zwyciężonych jedyną nadzieją jest zbyć się nadziei.

Miłość dla wszystkich jednaka.

Amor omnibus idem. (łac.)

Myśl porusza ogrom świata.

Praca wszystko zwycięża.

Labor omnia vincit. (łac.)

Strach dodaje nogom skrzydeł.