Piotr Sztompka- Nowoczesność i późna nowoczesność
Pojęcie nowoczesności:
-historyczne-odwołuje się do miejsca i daty pojawienia się nowej formacji społecznej.
-analityczne-zawiera katalog istotnych, konstytutywnych cech tej odmiany porządku społecznego
WIELOŚĆ NOWOCZESNOŚCI: koncepcja różnorodnych scenariuszy historycznych, według których społeczeństwo nowoczesne wytwarzało się w różnych częściach świata i w różnych epokach.
PÓŹNA NOWOCZESNOŚĆ: faza rozwoju formacji nowoczesnej, w której wszystkie jej cechy konstytutywne uzyskują najbardziej ostrą, skrajną postać.
Pierwszy zestaw cech nowoczesności (Augusta Comte):
Koncentracja siły roboczej w centrach miejskich
Organizacja pracy zorientowana na efektywność i zysk
Zastosowanie nauki i technologii w procesach produkcyjnych
Pojawienie się jawnego lub utajonego antagonizmu między pracodawcami i pracownikami
Rosnące kontrasty i nierówności społeczne
System ekonomiczny oparty na indywidualnej przedsiębiorczości i wolnej konkurencji.
- widać akcent na aspekty ekonomiczne i nowy, oparty na nauce sposób myślenia
Jean Baudrillard
Wg niego w społeczeństwie konsumpcyjnym obok wartości użytkowej i wymiennej przedmioty uzyskują wartość znaczącą. Całe życie społeczne jest zorganizowane wokół konsumpcji i demonstrowania towarów. Ludzie nie odróżniają rzeczywistych potrzeb od potrzeb kreowanych. Tożsamość tworzy się przez naśladowanie wzorców, kody i modele determinują, jak ludzie postrzegają siebie i odnoszą się do innych.
Było wiele różnych koncepcji nowoczesności, zostały one podsumowane i uproszczone przez Krishana Kumara->
Fundamentalne zasady swoistości nowoczesności:
Zasada indywidualizmu - jednostka zostaje uwolniona od narzuconych więzi grupowych i uzależnień, sama decyduje o kształcie swojej biografii, mając do dyspozycji wiele wzorów życia, sama ponosi odpowiedzialność za swoje sukcesy czy porażki.
Zasada dyferencjacji- zróżnicowanie i wielość opcji we wszystkich dziedzinach życia, wiele dróg kariery życiowej, możliwości wyboru towarów czy usług, , różnorodna oferta edukacyjna, wiele programów ideologicznych, politycznych i religijnych, różne wzory życia, style i gusta,
Zasada racjonalności- apoteoza(pochwała) rozumu, rozwagi, kalkulacji, obiektywności, efektywności. Dotyczy przede wszystkim funkcjonowania organizacji i instytucji, nauka jako najdoskonalsza forma poznania, przejawia się też w sekularyzacji.
Zasada ekonomizmu- wskazuje na rodzaj aktywności, która przenika całe życie społeczne. Większość życia człowieka upływa w kręgu ekonomii- na produkcji i konsumpcji, wartość jednostki często mierzy się tym jaką ilość dóbr i pieniędzy zdoła zgromadzić.
Zasada ekspansywności - nowoczesna formuła życia społecznego ma tendencję do rozszerzania się w przestrzeni. Ogarnęła już większość świata, określa się to jako proces globalizacji. Ekspansja nowoczesności biegnie też w głąb. Penetruje wszelkie dziedziny życia: przekształca gusty, obyczaje, wzory moralne, kulturę masową.
CZŁOWIEK NOWOCZESNY: syndrom osobowościowy uważany za wytwór warunków społecznych, jakie stwarza społeczeństwo nowoczesne, a równocześnie za niezbędny czynnik dobrego funkcjonowania takiego społeczeństwa.
OSOBOWOŚĆ BIUROKRATYCZNA: syndrom osobowościowy wytwarzający się pod wpływem zdepersonalizowanej, sformalizowanej, zrytualizowanej, nadmiernie spoistej wewnętrznie organizacji biurokratycznej.
Alex Inkeles->
Na osobowość ludzi żyjących w społeczeństwie nowoczesnym wpływają:
-urbanizacja
-industrializacja
-ruchliwość społeczna
-masowa komunikacja i kultura
Syndrom „osobowości nowoczesnej”->
-potrzeba nowych doświadczeń, otwartość na innowację i zmianę,
-świadomość wielości opinii i poglądów, gotowość wypowiedzenia i uzasadnienia własnych opinii, równocześnie tolerancja dla innych znajdywanie satysfakcji w różnorodności
-prospektywna orientacja wobec czasu, zogniskowana na przyszłość a nie przeszłość
-poczucie mocy podmiotowej- przekonanie, że wyzwania i problemy osobiste i społeczne pozwolą się rozwiązać pod warunkiem podjęcia w pojedynkę lub wspólnie odpowiednich działań.
-planowanie przyszłych działań
-zaufanie do porządku społecznego
-poczucie „sprawiedliwości rozdzielczej”- uznanie nierównego rozdziału dóbr, wartości i przywilejów, o ile nie jest to arbitralne (narzucone), a regulowane wyraźnymi zasadami , w szczególności zasadą merytokratyczną domagającą się nierównego wynagradzania nierównych zasług.
-samodoskonalenie się
-szacunek do godności innych, nawet do tych o niższej pozycji społecznej, czy podległych włądzy
Krytyka społeczeństwa nowoczesnego
-alienacja jednostki- wyobcowanie od innych ludzi spowodowane byciem pozbawionym kontroli nad własną pracą, handlowaniem własną siłą roboczą, zależnością od innych w machinie ekonomicznej
Dehumanizacja : utrata cech ludzkich, np. twórczych, czy prospołecznych nastawień w wyniku nieludzkich społecznych warunków egzystencji. Niszcząca rutyna.
utracona wspólnota- kontakty i stosunki z innymi podporządkowane są instrumentalnej kalkulacji. Więzi podobieństwa etnicznego, religijnego i kalsowego zostają zerwane. Pojawia się `samotny tłum'.
skrajna racjonalność, efektywność i instrumentalność zamyka społeczeństwo w „żelaznej klatce”, odbierając mu spontaniczność i wolność
chaos normatywny, anomia- zanik drogowskazów moralnych, rozmycie kategorii dobra i zła, ludzie ulegają dezorientacji
skutki podboju przyrody- zatrucie środowiska naturalnego, wytrzebienie gatunków zwierzęcych, wyczerpywanie surowców, zagrażanie zasobom wody, ocieplanie klimatu, genetyczne zmiany populacji ludzkiej, groźne mutacje bakterii i wirusów, choroby cywilizacyjne itp.
podział świata na obszary zamożności i sfery nędzy- dążenie do maksymalizacji zysku prowadzi firmy do poszukiwania taniej siły roboczej
konflikty zbrojne, terroryzm- ogromny rozwój techniki wojskowej, nieustanne dążenie do korzyści- konflikty interesów ekonomicznych
Społeczeństwo ponowoczesne: wiele różnych koncepcji :
Społeczeństwo postindustrialne Daniel Bell, Alain Touraine
Społeczeństwo klasy usługowej; Ralf Dahrendorf
Społeczeństwo wiedzy; Peter Drucker
Społeczeństwo postmodernistyczne (w spolszczeniu wprowadzonym przez Zygmunta Baumana - ponowoczesne). Radykalne zerwanie ciągłości historycznej. Wg Sztompki, nie jest to teoria socjologiczna, ponieważ zaprzecza możliwości wykrywania prawidłowości i formułowania praw o społeczeństwie.
Nie wkraczamy w jakiś okres ponowoczesności, lecz raczej w epokę, w której konsekwencje nowoczesności stają się bardziej radykalne i uniwersalne niż wcześniej
Późna nowoczesność: m. in. Anthony Giddens, Ulrich Beck.
Cechy:
-nowa forma zaufania-nie rozumiemy do końca zasad pewnych `abstrakcyjnych systemów', na których funkcjonowanie jesteśmy zdani.
-nowe formy ryzyka- uwydatniają się wyraźnie i stają się przedmiotem powszechnej troski wielorakie nowe formy ryzyka wytworzonego przez cywilizację, technologię, przemysł, życie miejskie, eksploatację przyrody -SPOŁECZEŃSTWO RYZYKA
-płynność i niepewność sytuacji społecznych- błędy nowych technologii, nieprzewidywane i niepożądane efekty podejmowanych działań, wiedza społeczna, która wywołuje zjawisko refleksyjności albo samorealizujących się prognoz
-skrajny relatywizm- zatrata prostych drogowskazów i schematów do oceny działań i sytuacji społecznych
Postawy ludzi wobec późnej nowoczesności wg A. Giddensa
pragmatyczna akceptacja życia takiego jakim jest, wypieranie zagrożeń i niepewności ze świadomości
konsekwentny optymizm i wiara w to, ze zagrożenia i niepewność dadzą się uniknąć i pokonać dzięki opatrzności, nauce i technice
cyniczny pesymizm, godzący się z nieuchronnością zagrożeń, życie chwilą i korzystanie z hedonistycznych przyjemności
radykalna walka ze źródłami zagrożeń przez mobilizację opinii, organizowanie kampanii propagandowych, tworzenie ruchów społecznych
INDUSTRIALIZACJA WOJNY: masowa skala liczebna obejmująca ludność cywilną, zastosowanie najnowocześniejszych technik destrukcji, czysto instrumentalna, efektywnościowa racjonalność działań, zawieszenie wszelkich racji moralnych ‐ w prowadzeniu konfliktów zbrojnych.
POCZUCIE MOCY PODMIOTOWEJ: przekonanie, że wyzwania i problemy zarówno osobiste, jak i społeczne pozwolą się rozwiązać pod warunkiem podjęcia w pojedynkę lub wspólnie odpowiednich działań.
PROGNOZY OSTRZEGAWCZE: czarne scenariusze możliwych przyszłych wydarzeń, mobilizujące przeciwdziałania i przyczyniające się tym samym do zdezaktualizowania zawartych w nich pesymistycznych wizji.
REFLEKSYJNOŚĆ: zdolność społeczeństwa do krytycznego myślenia o samym sobie, dostrzegania zjawisk negatywnych, patologicznych, definiowania przyszłych zagrożeń i podejmowania na podstawie takiej diagnozy prewencyjnych środków zaradczych powstrzymujących lub odwracających niekorzystne trendy.
SPOŁECZEŃSTWO RYZYKA: sytuacja typowa dla najbardziej rozwiniętych społeczeństw nowoczesnych, w których uwydatniają się wyraźnie i stają się przedmiotem powszechnej troski wielorakie nowe formy ryzyka wytworzonego przez cywilizację, technologię, przemysł, życiemiejskie, eksploatację przyrody.
WARTOŚCI POSTMATERIALISTYCZNE: związane z samorealizacją i jakością życia, zdrowiem, sprawnością fizyczną, bogactwem doświadczeń i doznań duchowych, kontaktów społecznych, życia towarzyskiego itp.