Teoria wychowania
jedna z podstawowych dyscyplin pedagogicznych, do których zalicza się tez pedagogikę ogólną, dydaktykę, pedagogikę porównawczą, społeczną i socjalną oraz historię wychowania i oświaty.
Przedmiotem zainteresowania jest wychowanie w wąskim jego rozumieniu, tj. kształtowanie postaw i innych cech osobowości dzieci i młodzieży łącznie ze stwarzaniem im warunków ułatwiających samoaktualizację drzemiących w nich, konstruktywnych możliwości,
nauka empiryczna (odnosi się do doświadczenia i praktyki),
Pojęcie wychowania:
*w znaczeniu szerszym: odnosi się do wychowania skoncentrowanego na rozwoju, na całości psychiki człowieka: biocjonalna (motywacja), umysłowym i emocjonalnym.
* w znaczeniu węższym: kształtowanie charakteru jednostki.
oddziaływanie bezpośrednie: charakter wychowania z góry ukierunkowane.
oddziaływanie pośrednie: wychowanie nie przeszkadza, nie ingeruje z zewnątrz.
WYCHOWANIE JAKO DOKONYWANIE ZMIAN W ROZWOJU WYCHOWANKÓW:
rozumienie wychowania dyrektywnego: wychowanie takie rozumie się jako proces bezpośredniego dokonywania zmian w rozwoju dzieci i młodzieży zakłada wywieranie wpływu na owe zmiany głównie przez osoby dorosłe; osoby te stanowią jedyny w swoim rodzaju konieczny warunek skutecznego realizowania celów wychowawczych, tzn. ze wychowanie takie odbywa się bez czynnego udziału samych wychowanków lub z wyraźnym ograniczeniem ich własnej aktywności, pomija się lub wyraźnie nie docenia związanej z wychowaniem autoedukacji. Zakłada się pilną potrzebę odwoływania się do określonej strategii czy technologii oddziaływań wychowawczych, opartej na zastosowaniu z góry zaprogramowanych metod wywierania bezpośredniego wpływu na wychowanków. Porównywane jest z działalnością reprodukcyjną (odtwórczą)niż twórczą. Wychodzi się z założenia, że właściwie przemyślana technologia oddziaływań wychowawczych może na ogół zapewnić niezawodny sukces pedagogiczny.
WYCHOWANIE JAKO WSPOMAGANIE W ROZWOJU WYCHOWANKA:
o skuteczności tego sposobu wychowania nie decyduje nie tyle wymyślona technologia bezpośrednich oddziaływań wychowawczych, ile dyskretne dopingowanie wychowanków do osobistego angażowania się w proces samowychowania czy inaczej mówiąc samorealizacji, samoaktualizacji czy pracy nad sobą. Miarą sukcesu wychowawczego jest aktywizowanie wychowanków w ich samorealizacji czyli w świadomym dokonywaniu przez nich pozytywnych zmian we własnym zachowaniu i postawach wobec innych. Wychowawca musi zdawać sobie sprawę, że nie on sam decyduje o powodzeniu własnej działalności wychowawczej i że nie mały udział mają tez wychowankowie. Wychowanie takie oznacza: wyzwalać, dodawać odwagi, strzec przed ubezwłasnowolnieniem, usuwać wpływy zagrażające naturalnemu i spontanicznemu rozwojowi, przygotować do przyszłego życia przez mobilizację do własnej aktywności, pobudzać do zachowań zgodnych z oczekiwaniami społecznymi, zasadami moralności i etyki normatywnej; wzajemne porozumiewanie się w atmosferze autentycznego partnerstwa i demokratyzmu.
S. Ruciński opracował koncepcję wychowania jako ”wprowadzenie do życia wartościowego”, polega na organizowaniu wartościowego życia wychowankom z warunkach współdziałania i współpracy z nimi, bezpośredniego dialogu na temat celów i wartości w życiu człowieka. Unika się narzucania sposobu życia wg ustalonych z góry wzorów postępowania, umożliwia się jedynie ich poznawanie oraz pomaga się w zdobywaniu wiedzy o świecie i sobie samym, w dostrzeganiu własnych możliwości rozwojowych. Podkreśla się, że nie ilość i jakość przekazywanej wiedzy decyduje o efektywności wychowania, lecz przyswojenie przez wychowanka sposobu rozumienia wiedzy i wartości oraz wprowadzenie go w rozumienie problemów poznawczych i pobudzanie do refleksji wokół własnych problemów życiowych. Jest to równoznaczne z umożliwieniem mu samorealizowania się i świadomego kreowania własnej przyszłości.
Wychowanie odnosi się do przekazu dziedzictwa kulturowego.
Uzupełnieniem wychowania jest socjalizacja (uspołecznienie, kształtowanie osobowości społecznej, nabywanie kompetencji czy dojrzałości społecznej) i inkulturacja (uczenie się kultury, wzrastanie w charakterystyczną kulturę danego społeczeństwa).
Co łączy inkulturację z wychowaniem i socjalizacją?
- niemal stale towarzyszą wychowaniu,
mają na celu adaptacje jednostki do społeczeństwa, wprowadzają w orbitę życia społecznego i kulturalnego,
są to procesy złożone, długotrwałe i wchodzące w interakcję.
Różnice:
wychowanie jest intencyjne,
socjalizacja i inkulturacja - brak wychowania, procesy bezdecyzyjne,
wychowanie może być incendentalne (w pewnym momencie kończy swoją rolę).
Wszystkie te procesy wzajemnie się uzupełnianą i wzbogacają, jedne bez drugich nie są w stanie prawidłowo funkcjonować, wzajemnie się sprawdzają i wspierają.
T: PSYCHOSPOŁECZNE WARUNKI WYCHOWANIA.
Pięć elementów wg Łobockiego wg których można skutecznie wychowywać.
należy dzieci i młodzież traktować podmiotowo; podmiotowe traktowanie nie jest przyzwoleniem na wszystko co dzieci i młodzież chciałyby robić; wypracowanie partnerskich relacji, te 3 pkt składają się na podmiotowość:
1. akceptacja dzieci i młodzieży (jako człowieka), nie czyny ale osoba, prawo do wewnętrznej autonomii i indywidualnego rozwoju, poczucie szacunku i zrozumienia; nie wolno okazywać antypatii; traktowanie bez chłodnej rezerwy czy powściągliwości, a zawsze tylko z należnym uznaniem i oddaniem; poszanowanie godności; prawo do naprawy błędów →ułatwia to nawiązywanie kontaktów;
2. empatyczne rozumienie dzieci i młodzieży; rozumienie, że każdy człowiek żyje w swym własnym wewnętrznym świecie; „żyć chwilowo jego życiem, a przynajmniej usiłować rozpoznać w nim przeżycia, które on sam sobie uświadamia”, próbować zrozumieć zachowania wychowanka, patrzeć „ na niego tak, jak on w tej chwili siebie widzi”
3. autentyzm, inaczej autentyczność lub prawdziwość czy tez zgodność lub poczucie realizmu(dzieci szybko wyczują fałsz, wiarygodność nauczyciela, nie jest przyzwoleniem na to że nauczyciele robią i mówią co chcą).szczere wyrażanie swych uczuć i myśli bez skrywania się za fasadą zachowań pozornych i granie określonej roli, ; okazywanie uczuć zgodne z ich uświadomieniem; zdawanie sobie sprawy ze swych doznań i przeżyć wewnętrznych; zachowanie w sposób naturalny i czasami spontaniczny, → zasada ta nie jest przyzwoleniem na niczym nieskrępowane wyrażanie myśli i uczuć we wszystkich sytuacjach, ani zachętą na robienie wszystkiego na co mam ochotę!!!
Demokratyczny styl wychowania,
praca nad sobą, wychowanków i nauczycieli;
*umiejętne i świadome kierowanie swoim rozwojem i zachowaniem; techniki autosugestii (autogenne); zdrowie psychiczne, walka z depresja i swoimi słabościami.
* samodoskonalenie, autoedukacja, samorealizacja, samowychowanie,
* walka z pesymistycznym nastawieniem wobec świata, ludzi i wartości; z niska samooceną i niedosytem cech osobowości,
* praca nad sobą wbrew napotkanym trudnościom i przeszkodom,
* walka z konfliktami międzyludzkimi i napięciami nerwowymi utrudniającymi spełnianie obowiązków zawodowych,
Poznawanie dzieci i młodzieży, (poprzez obserwację, badania ankietowe i wywiad, techniki socjometryczne- stosunki interpersonalne).
unowocześnione kształcenie pedagogiczne; skuteczne kształcenie pedagogiczne nauczycieli i wychowawców warunkujące wysoki poziom wychowania.
* nadmiar dydaktyzmu w kształceniu pedagogicznym przejawia się w bezdusznej rutynie prowadzonych zajęć, w stereotypie ich zaprogramowania i organizowania a także w stronieniu od wszelkich innowacji pedagogicznych;
* „zamykanie” przekazywanej wiedzy o wychowaniu i nauczaniu, bez nawiązywania do konkretnych doświadczeń pedagogicznych i liczenia się z realiami pracy nauczyciela (wychowawcy),
* przekazywanie rzetelnej wiedzy z zakresu pedagogiki, treści uzasadnione i sprawdzone naukowo,
* „otwarcie się” na dorobek nauk pokrewnych (psychologia, socjologia, filozofia, etyka, biologia),
* wiedza oparta konkretnymi przykładami,
*ukazywanie wartości naukowej przekazywanej wiedzy,
* rozwijanie i doskonalenie umiejętności przydatnych w wychowaniu i nauczaniu,
Tekst Gadaczas
Pytania:
po co zhumanizować wychowanie?
Aby nie kształcić bezmyślnych robotów i nie być robotem, aby skutecznie przekazać wiedzę.
Na czym polega kryzys?
Szkoła nie edukuje; życie w iluzji dobra, piękna i prawa.
Szkoły rozumiemy jako kryzys osób.
Budowanie stosunku do wartości, od wartości materialnych do wartości duchowych.
Kiedy człowiek staje się osobą?
Nie należy być zbyt indywidualnym ani też zbyt kolektywistycznym. Należy zachować balans pomiędzy zamknięciem i zbytnim otwarciem.
Czym jest wychowanie w optyce funkcjonalnej i osobowej?
Wychowanie funkcjonalne |
Wychowanie osobowe |
- wychowanek: przedmiot, - proces wychowawczy polega na formowaniu, - schematyczne działanie, -kwestia posłuszeństwa: uległość, - wychowawca: stróż prawa, - wychowawca: autorytet władzy. |
- wychowanek: podmiot, - proces wychowawczy to spotkanie z mistrzem, - odmienność sytuacji i osób, - naśladownictwo mistrza, - wychowawca: mistrz, -wychowawca autorytet duchowy i intelektualny. |
WYCHOWANIE W ŚWIETLE KONCEPCJI PSYCHOLOGICZNYCH:
Teorie wychowania koncentrują się głównie wokół mechanizmu regulacji zachowań ludzkich, w tym również zachowań wyniku wychowania. Stanowią systemy twierdzeń nie tyle prawdziwych, co prawdopodobnych (stąd nazwa „teorie”).Rozróżniamy:
Koncepcję behawiorystyczną, którą dzielimy na:
Skrajna koncepcja behawiorystyczna (Watson)
Umiarkowana koncepcja behawiorystyczna (Bandura, Miller).
WYCHOWANIE W ŚWIETLE KONCEPCJI PSYCHOSPOŁECZNEJ.
Przedstawicieli tej koncepcji łączy przekonanie, że na kształtowanie osobowości szczególny wpływ mają nie tyle czynniki biologiczne, ile uwarunkowania społeczne.
Przedstawiciele: E. Fromm: człowiek jest istotą społeczną w dużej mierze zależną od innych ludzi; podlega różnym wpływom stosunków międzyludzkich. Człowiek bez takich stosunków czuje się samotny i wyobcowany(widać to szczególnie u małych dzieci rozłączonych z rodzicami). Fromm duże znaczenie przywiązuje do więzi międzyludzkich opartych na uczuciu miłości twórczej, która wiąże się z szacunkiem i rozumieniem dla innych i opiekuńczością co wynika z natury człowieka chcącego wznieść się ponad zwierzęcą naturę. Charakterystyczne cechy człowieka: twórczość i wolność, samoświadomość, rozumność i wyobraźnia.
K. Horney: człowiek jest istotą społeczną w dużej mierze zależną od innych ludzi, o jego zachowaniu najczęściej decyduje sytuacja społeczna, z jaką się z spotyka w rodzinie, szkole czy zakładzie pracy. Największy wpływ mają stosunki międzyludzkie, zwłaszcza pomiędzy rodzicami i dziećmi.
KONCEPCJA HUMANISTYCZNA: przedstawiciele: Abraham H. Maslow, Carl R. Rogers. Zgodnie z założeniami tej koncepcji człowiek jest ze swej istoty jednostką aktywna i samodzielną, a nie bezwzględnie ulegającą wpływom środowiska fizycznego i społecznego oraz podatną jedynie na zachowania reaktywne. Jest istotą odpowiedzialna, myślącą, samodzielną. Jest podmiotem działań dotyczących jego życia. Dziecko jest podmiotem pełnowartościowym, człowiek dojrzały potrafi realizować procesy samoaktualizacji i samorealizacji. Nie należy dziecka do niczego zmuszać , niczego narzucać. Musi nauczyć się sam kierować swoim życiem i podejmowania decyzji jego dotyczących. Musi i powinien świadomie wpływać na coraz dojrzalszy i pełniejszy kształt swojego życia. człowiek z natury jest istotą dobrą, zły staje się wskutek odejścia od samoaktualizacji. Jednostka bywa sterowana głównie przez własny sposób postrzegania zarówno samej siebie, jaki i otoczenia. Bardzo ważna jest aktualizacja tkwiących w nim możliwości i stwarzanie warunków do tego, wspomaganie wychowanków w ich rozwoju jest podstawowym celem wychowania. Wychowawca musi stworzyć atmosferę pozbawioną lęku, frustracji i stresów, wychowawca czuwa - jest mniej ważny niż wychowanek.
WYCHOWANIE W KONCEPCJACH PEDAGOGICZNYCH.
Są one uzupełnieniem i pogłębieniem koncepcji psychologicznych; lecz żadna nie nadaje się do dosłownego jej wykorzystania w codziennej praktyce, wszystkie wymagają elastycznego i twórczego podejścia; stanowią one cenne źródło inspiracji dla różnych innowacji w wychowaniu.
J. Korczak: domaga się bezwzględnego przestrzegania niezbędnych praw dziecka: do szacunku, do miłości, do tajemnicy, dobrego i radosnego dzieciństwa, do łez i niepowodzeń. Inne założenia jego koncepcji to troska o rozwój samorządności dzieci i młodzieży, objawiający się poprzez sądy koleżeńskie, radę samorządową i sejm dziecięcy, plebiscyt życzliwości i niechęci, redagowanie gazetek, zawieranie „zakładów”. Koncepcję cechuje głęboki humanizm, „pajdocentryzm” - dziecko w centrum zainteresowania.
Ks. Jan Bosko: koncepcja ta często nazywana jest systemem prewencyjnym (zapobiegawczym). Głównym celem jaki jej przyświeca jest wielostronny rozwój młodzieży na uczciwych obywateli i dobrych chrześcijan. Środowisko wychowawcze ma się charakteryzować „rodzinną atmosferą”, przygotowywać do przyszłego życia zapobiegać deformującym doświadczeniom, kształtować poczucie odpowiedzialności i właściwie pojętej wolności. Wysoko ceni prowadzenie dialogu, poszukiwanie prawdy i zabieganie o poprawne stosunki międzyludzkie. Główne filary: miłość, rozum i religia. Miłość jest naczelną zasadą wychowania. Przyjmuje formę głębokiej przyjaźni w relacjach z wychowankami, okazywanego im zaufania i otwartości (szczerości), oraz gotowość do bezinteresownego wspomagania. Przejawem ma być bezwzględna akceptacja wychowanków, ich rozumienie i wpajanie im wartości tj. dobroć, miłość, świętość, radość, zdrowie, pobożność. Ważne są też bliskie kontakty międzyludzkie, sprowadzane do tzw. obecności opiekuńczej wśród nich, usłużności. Nie należy stosować środków przymusu, a jedynie perswazji i miłosierdzia. Kary mogą być stosowane w momencie gdy wszystkie inne sposoby oddziaływań wychowawczych zawiodły. Kary te mają być przeniknięte troską o dobro osoby karanej, wymierzane zawsze z poszanowaniem dla jej godności osobistej, nigdy zaś powodowane chęcią odwetu. „ więcej osiągnie się jednym pełnym miłości spojrzeniem i jednym słowem zachęty dającym sercu otuchy niż wieloma wyrzutami”. Zaleca aby regulamin czy wszelkiego rodzaju nakazy lub polecenia miały racjonalne uzasadnienie i nie krępowały zachowań inspirowanych spontanicznością wychowanków, aby nie były motywowane strachem lecz pozwalały na „działanie z wolnego wyboru i potwierdzenie własnej osobowości”. Wychowawca pomaga wychowankom w należytym korzystaniu z pozostawionej im wolności, czyli z prawa do współdecydowania o sobie. Należy dokładnie informować wychowanków o tym, jak zachowywać się w różnych sytuacjach. należy kierować się rozsądkiem ,a nie wyłącznie niepohamowanym uczuciem. Kolejny filar to religia, która „ może doprowadzić do końca wielkie dzieło prawdziwego wychowania”, bez niej „nie osiągnie się nic dobrego w pracy z młodzieżą”. należy pogłębiać prawdziwą religijność , zwłaszcza ofiarną uczynność na rzecz innych z pobudek religijnych, czyli tą umotywowaną sumienie a nie lękiem przed karą. Przywiązywał dużą wagę do bojaźni Bożej pomocną w przestrzeganiu norm moralnych i powinności religijnych. Religia ” ma pomagać cywilizować”.
6