Wykład 2 08.10.2003

Funkcje kapitału to wykorzystanie jego właściwości dla osiągnięcia określonego celu właściciela lub użytkownika kapitału.

Można wyróżnić 8 funkcji kapitału:

1. Funkcja kreatywna

2. Funkcja finansująca

3. Funkcja strategiczna

4. Funkcja rozwojowa

5. Funkcja gwarancyjna

6. Funkcja robocza

7. Funkcja dochodowa

8. Funkcja kosztowa

Sposób ich spełnienia zależy od rodzaju kapitału, a niekiedy od rodzaju przedsiębiorstwa.

Ad 1. Funkcja KREATYWNA.

Polega na kreowaniu biznesu, czyli przedsięwzięcia, które powinno być uwieńczone sukcesem. Wyraża inicjatywę właściciela kapitału, który dostrzega w posiadanych zasobach kapitału ich zdolność do pomnażania wartości. Biznes nie zawsze jest uwieńczona sukcesem, dlatego właściciel kapitału, a także/lub jego dysponent działający z upoważnienia właściciela, ponoszą ryzyko pełnienia tej funkcji.

Kreowanie biznesu jest ściśle powiązane z ryzykiem. Funkcja kreatywna pełni jedynie kapitał, będący własnością podmiotów tworzących przedsiębiorstwo.

Własność kapitału jest tu warunkiem koniecznym, umożliwia, bowiem dowolne dysponowanie kapitałem, czyli decydowanie o sposobie jego użycia zgodnie z wcześniej podjętą decyzją.

Wniesienie określonego kapitału jest warunkiem rejestracji przedsiębiorstw i stanowi jego kapitał założycielski, w niektórych rodzajach spółek kapitał zakładowy, może on być później podwyższony lub uzupełniony.

W przedsiębiorstwach jednoosobowych funkcję kreatywną pełni kapitał właściciela, w spółkach cywilnych i jawnych - kapitał udziałowy,

w spółkach ZO.O. - kapitał zakładowy,

w spółkach akcyjnych - kapitał akcyjny,

a w przedsiębiorstwach państwowych - fundusz założycielski.

Wartość kapitału, która występuje w w/w nazwach jest elementem pasywów bilansu.

Fundusz założycielski w przedsiębiorstwach państwowych jest wpisany do rejestru handlowego.

Tylko kapitał własny pełni funkcję kreatywną.

Ad 2. Funkcja FINANSUJĄCA

Funkcja ta jest następstwem utworzenia biznesu. Funkcję finansującą pełni kapitał pieniężny (własny i obcy). Funkcja ta odbywa się poprzez finansowanie pozyskania niezbędnych obiektów majątku trwałego i obrotowego. Pełni ją kapitał pieniężny w fazie jego cyrkulacji w ruchu okrężnym.

Następstwem tej fazy jest utworzenie kapitału produkcyjnego, który może być kapitałem stałym lub zmiennym.

Funkcja finansująca kapitału pieniężnego jest więc jakby lustrzanym odbiciem funkcji kreatywnej. W tej kwestii obowiązuje tzw. „złota reguła finansowania”.

lub

Kapitał własny >majątek trwały kapitały stałe > majątek trwały

Reguła zaleca by majątek trwały był w całości finansowany kapitałem własnym lub długoterminowym kapitałem obcym, tzn. taki, którego wymagalność nie jest szybsza od czasu użytkowania obiektu środka trwałego.

Majątek obrotowy finansowany jest zobowiązaniami bieżącymi np. wobec dostawców, pracowników, banku, budżetu oraz częścią zobowiązań długoterminowych bądź częścią kapitałów własnych.

Do funkcji finansującej można odnieść 4 podstawowe formy finansowania:

1. Finansowanie własne zewnętrzne

2. Samofinansowanie

3. Finansowanie dłużne

4. Finansowanie hybrydowe

Z punktu widzenia funkcji finansującej, korzystanie przez firmę z kapitału obcego jest korzystna gdyż zwiększa zakres finansowania i w ten sposób zwiększa możliwie jej dochody - efekt LEWAROWANIA - możliwość zwiększenia dochodu dzięki kapitału obcemu.

Czynniki, które wpływają na korzystanie z kapitałów obcych są:

1. Ryzyko działalności gospodarczej

2. Obciążenie przedsiębiorstwa podatkiem

3. Zdolność pozyskiwania kapitału na racjonalnych warunkach

4. Polityka właścicielska

Zasięg funkcji finansującej obejmuje w ruchu pieniężnym także jego fazę produkcyjną, ale rola kapitału i rola tej funkcji jest inna. Wykreowane składniki kapitału produkcyjnego poddawane są zespoleniu i wykorzystaniu.

Kapitał w tej fazie finansuje procesy realne i informacyjne. Jest rodzajem przedpłat w nadziei późniejszej rekompensaty. Pełnieniu tej funkcji towarzyszy ryzyko, że rekompensata może być mało satysfakcjonująca.

W związku z „obsługą” przez kapitał fazy produkcyjnej, przedsiębiorstwo musi utrzymywać pewną część kapitału w formie gotówki. Jest ona niezbędna dla finansowania bieżących transakcji polegających na spłacie zobowiązań oraz jako rezerwa bezpieczeństwa używana w okresie napięć płatniczych lub też rezerwa celowo używana np. jako partycypacja własna w kosztach inwestycji.

Zasoby gotówkowe utrzymywane w kasie firmy stanowią bieżące pogotowie kasowe i w ten sposób wspomagają utrzymanie bieżącej płynności płatniczej. Umożliwiają pokrycie mniejszych wydatków. Sprawność tej funkcji uwarunkowana jest:

• kondycją ekonomiczną przedsiębiorstwa parametrami i jego możliwością,

• warunkami pozyskania kapitału własnego,

• terminowi spłaty kapitału pożyczkowego wielkością zobowiązań,

• możliwością odzyskania należności,

• a także parametrami przebiegu cyklu eksploatacyjnego majątku obrotowego.

Cykl eksploatacyjny obejmuje okres od wydania gotówki na surowce i materiały do uzyskania gotówki za wytworzone z nich wyroby.

Ad 3. Funkcja STRATEGICZNA

Strategia sprowadza się do skupienia siły woli i wszystkich kapitałów w celu umożliwienia pokonania rywali. Choć w realizacji strategii uczestniczą wszystkie niezbędne posiadane i możliwe do posiadania kapitały to dla formułowania tej funkcji strategia kapitału należy oprzeć się o strategiczne zasoby składające się z strategicznych kapitałów stałych

i tzw. kluczowych kompetencji. Kluczowe kompetencje są kapitałem własnym.

Wymagania, które są formułowane wobec kapitału, aby mógłby pełnić funkcję strategiczną wg Stankiewicza:

1. kreowanie wartości istotnych dla interesariuszy

2. umożliwianie generowania nowych idei i nowych źródeł wartości

3. są to dobra rzadkie

4. są niemożliwe lub co najmniej trudne do kupienia

5. są niemożliwe lub co najmniej trudne do skopiowania

6. są niemożliwe lub co najmniej trudne do substytuowania

7. są komplementarne względem innych, co powoduje, że rozwój jednych sprzyja rozwojowi drugich

8. są specyficzne dla przedsiębiorstwa, stąd trudne do przetransferowania

9. odpowiadają przyszłym, strategicznym czynnikom sektora

Rzeczowy kapitał stały, pełniący funkcję strategiczną cechuje zazwyczaj także:

• Nowoczesność

• Wysoka sprawność

• Ekonomiczność

Kluczowe kompetencje dotyczą technologii i zasobów wiedzy, które można wykorzystać dla wytworzenia wielu produktów. Są one zdolnością przedsiębiorstwa do uczenia się i gromadzenia wiedzy w zakresie koordynowania różnorodnych działalności

i umiejętności produkcyjnych oraz integrowanie wielu strumieni technologii.

Kluczowe kompetencje mogą umożliwić firmie:

• zdobywanie nowych rynków,

• realizację procesów o standardach klasy światowej,

• rozwijać produkty,

• integrują różnorodne działania w sprawnie funkcjonujące systemy, np. system jakości, system logistyczny.

Ważną cechą kluczowych kompetencji jest ich zdolność do pomnażania w toku działań, a nie zużywanie się (co ma miejsce w przypadku kapitułą rzeczowego).

Przewaga konkurencyjna powinna być względnie stała, dlatego właściciel kapitału powinien:

• wzmacniać zasoby kapitału strategicznego już posiadane

• dodawać ich zasoby komplementarne, także przez alianse, fuzje i przejęcia

• rozwijać nowe kapitały np. kompetencje

• wykorzystać efekt dźwigni (efekt lewarowania) przez zastosowanie kapitałów w innych działaniach działalności finansowych (dywersyfikacja)

Kapitał jest źródłem zarówno siły i szans jak i może stanowić słabą stronę przedsiębiorstwa.

Metody analizy strategicznej:

• SWOT

• SPACE

Ad 4. Funkcja ROZWOJOWA

Funkcje rozwojową traktuje się jako możliwość zmian w zasobach i strukturze kapitału powodująca korzystne zmiany w realizacji zadań i osiąganiu celów przedsiębiorstwa. Tą korzystną zmianą jest również możliwość trwania przedsiębiorstwa.

Funkcję rozwojową pełnią wszystkie elementy kapitału własnego i obcego, którymi formalnie i rzeczywiście przedsiębiorstwo dysponuje i wykorzystuje je, a także ma w określonej przyszłości zapewniony do nich dostęp. Nie pełni tej funkcji kapitał zbędny i kapitał rzeczowy trwale nieczynny.

Właściciel określonego kapitału powinien przynajmniej dążyć do utrzymania swojego stanu posiadani, ale niektóre rodzaje kapitału ze swej natury tracą wartość, zużywają się. Dotyczy to majątku rzeczowego.

Są to przejawy zmian niekorzystnych w funkcji rozwojowej, ale nie każde zmiany minusowe są rozwojem niepożądanym.

Przejawem korzystnego minusowego rozwoju są desinwestycje (dywestycje) spowodowane wycofywaniem się z rynku, przez co zmniejszamy straty. Przejawem tego jest:

• likwidacja zbędnego kapitału

• zmiany struktury kapitału

• outsourcing

Dodatni rozwój kapitału w każdej jego postaci odbywa się przede wszystkim przez inwestycje:

• rozwój zdolności produkcyjnej na drodze inwestycji rzeczowej

• rozwój strukturalny poprzez inwestycje finansowe, takie jak: udziały w innych firmach, udziały na rynku kapitałowym, przejęcia, fuzje.

Dodatni rozwój to także rozwój poprzez inwestycje w kapitał ludzki, rozszerzenie poziomu wiedzy, kwalifikacji, stosunków międzyludzkich (wewnątrz i na zewnątrz organizacji), inwestycji w badania i rozwój (BiR).

Jakościowy kontekst funkcji rozwojowej kapitału przybierać może formę inwestycji i zmian natury organizacyjnej.

Rozwój jakościowy rzeczowego kapitału uwidacznia się w jego:

• doskonaleniu,

• odnowie,

• modernizacji,

• innowacji,

• sprawności działania, co może być skutkiem określonych inwestycji.

Podobnie można podchodzić do skutków inwestowania w wiedzę.

Organizacyjne siły tkwią w funkcji rozwojowej, dotyczą zmiany zespolenia ze sobą postaci kapitału. Przejawiają się w:

• tworzeniu nowych struktur organizacji,

• zmianach metod zarządzania w tym;

• outsourcing - przekazywanie na zewnątrz pewnych elementów lub procesów, także funkcji,

• benchmarking

• reengeering - czyli radykalna zmian koncepcji procesów przedsiębiorstwa.

• lean management

• zmiany form ,typów i przebiegów produkcyjnych.

Funkcja rozwojowa dotyczy, więc zmian, zachodzących w każdym jego składniku, w ich szerszych grupach, formach powiązań, w zmianach pozycji przedsiębiorstwa, jego sile wewnętrznej - kondycji, a przez to sile kształtowania sektora, w którym działa.

Ad 6. Funkcja ROBOCZA

Funkcja robocza jest identyfikowana w procesach wykorzystywania walorów jego użyteczności. Dlatego literaturze bywa używana jako funkcja produkcyjna. Pełni ją głównie kapitał produkcyjny w fazie produkcji. Odnosi się do kapitału własnego i obcego.

Funkcja robocza ma szerszy zakres niż funkcja produkcyjna.

Funkcję robocza pełni, bowiem produkcyjny kapitał rzeczowy i kapitał ludzki.

Funkcję produkcyjną pełni wyłącznie kapitał rzeczowy (trwały i obrotowy).

Funkcja robocza jest rezultatem zespolenia walorów użyteczności z umiejętnym sposobem ich wykorzystania.

O sposobie wykorzystania kapitału rzeczowego decydują m.in.:

• wiedza

• doświadczenie

• umiejętność przewidywania organizowania

• skłonność do ryzyka decydentów i wykonawców

• system motywacyjny

Walory użyteczności kapitału rzeczowego determinują głównie:

• kompletność

• sprawność

• nowoczesność

• niezawodność

• zdolność naprawcza

• właściwości fizyczne i chemiczne składające się łącznie na gotowość produkcyjną

W zależności od grupy rodzajowej funkcja robocza polegać może na:

1. Zabezpieczeniu warunków do realizacji produkcji. Rolą pełną: budynki, budowle, ziemia

2. Bezpośrednim oddziaływaniu na przedmioty pracy. Rolę pełnią: maszyny, urządzenia, wyposażenie techniczne

3. Zmianie miejsca czynników produkcji. Rolę pełnią: środki transportowe

Stopień pełnienia funkcji roboczej przez zgromadzony kapitał trwały zależy od gotowości produkcyjnej jego rzeczowych składników i stopnia ich uruchomienia.

Istotnym warunkiem realizacji funkcji roboczej przez obiekty kapitału trwałego są zasoby i właściwości kapitału pracującego, rozumianego jako suma:

• zapasów,

• należności

• gotówki.

Wyrazem realizacji funkcji roboczej kapitału są:

• materiały

• surowce

• wyroby gotowe przeznaczone na sprzedaż znajdujące się w magazynie

• zakończone usługi czekające na rozliczenie z zleceniodawcami.

6

Majątek

trwały

Majątek

obrotowy

Kapitał własny

Kapitał obcy

Majątek trwały

Majątek obrotowy

Kapitały stałe

własne obce

Kapitał

Krótkotermi-

nowy obcy

---