Ćwiczenie VI

Polityka fiskalna

1. Problemy do przemyślenia

Rozwój gospodarczy każdego kraju nie odbywa się bez zakłóceń i wahań koniunktury. Pojawia się zatem potrzeba ingerencji państwa stymulującej funkcjonowanie różnych podmiotów.

Aktywne oddziaływanie państwa na procesy gospodarcze i społeczne określamy jako interwencjonizm.

Wyróżnia się następujące sfery interwencjonizmu;

1. Alokacyjną, związaną z podziałem zasobów ekonomicznych (dóbr) między sektor prywatny i publiczny, w dalszej kolejności alokacja zasobów wewnątrz tych sektorów. Dobra prywatne dostarczone są na rynek przez prywatnych producentów, natomiast dobra publiczne dostarczane są przez rząd całemu społeczeństwu nieodpłatnie, np. obrona narodowa, publiczne szkolnictwo, służba zdrowia itp. Alokacyjna funkcja rządu polega na działalności prowadzącej do lepszej alokacji dóbr i usług, niż mógłby to zrobić mechanizm rynkowy.

2. Redystrybucyjną, związaną z podziałem dochodu narodowego i bogactwa między ludźmi. Dystrybucyjna funkcja rządu polega na działalności prowadzącej do sprawiedliwego podziału dochodu i bogactwa w stosunku do tego, który jest osiągany przez mechanizm rynkowy.

3. Stabilizacyjną, dotyczącą wzrostu gospodarczego osiąganego przy optymalnym wykorzystaniu zasobów ekonomicznych. Stabilizacyjna funkcja rządu polega na działalności prowadzącej do osiągnięcia pełnego zatrudnienia, stabilizacji cen i wzrostu gospodarczego, czyli stanu, którego samodzielnie nie może zapewnić mechanizm rynkowy.

4. Prawną, w ramach której powinien być tworzony system prawny, regulujący zachowanie się mikropodmiotów gospodarczych, zapewniający ochronę własności. Powinien on określać zakładanie, funkcjonowanie i likwidację przedsiębiorstw, regulować stosunki z pracodawcami i pracobiorcami, sprzedawcami i nabywcami, określać skutki prowadzonej działalności gospodarczej.

W swoich działaniach interwencyjnych państwo wykorzystuje narzędzia polityki fiskalnej i monetarnej.

Polityka fiskalna polega na gospodarowaniu przez rząd dochodami i wydatkami dla osiągnięcia określonych celów, a zwłaszcza stabilizacji gospodarki (przeciwdziałanie wahaniom cyklicznym, ograniczeniu bezrobocia i wzrostu cen).

Aktywna polityka fiskalna polega na podejmowaniu decyzji zmieniających dochody i wydatki budżetowe i pozwalających osiągnąć zamierzone cele gospodarcze.

Pasywna polityka fiskalna natomiast polega na wykorzystaniu instrumentów, które samoczynnie reagują na zmiany koniunktury, są one określane jako automatyczne stabilizatory koniunktury.

Aktywna polityka państwa wiąże się z interwencjonizmem państwowym, jest często krytykowana przez przedstawicieli liberalnej polityki budżetowej.

W ostatnim dziesięcioleciu polityka fiskalna zaczęła przybierać pasywny charakter, ponieważ

Realizacja polityki fiskalnej odbywa się za pośrednictwem budżetu państwa. Jest on podstawowym rocznym planem finansowym państwa, obejmującym dochody i wydatki. Na dochody składają się dochody podatkowe i niepodatkowe np. dywidendy, cła, dochody z prywatyzacji. Najważniejszym źródłem dochodów są podatki. Podatki są to przymusowe, bezzwrotne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo od różnych podmiotów gospodarczych.

Rozróżniamy podatki bezpośrednie i podatki pośrednie.

Do najważniejszych podatków bezpośrednich zaliczamy:

• podatek dochodowy od osób fizycznych, ustalony jako podatek progresywny, czyli wyższe podatki płacą ludzie o wyższych dochodach

• Podatek dochodowy od osób prawnych jest podatkiem proporcjonalnym, czyli bez względu na dochód firmy płacą podatek według tej samej stopy ( obowiązuje 19%).

Do najważniejszych podatków pośrednich należą:

• podatek od wartości dodanej (VAT), który dotyczy sprzedaży większości nowo wytworzonych towarów i usług w każdej fazie obrotu, poczynając od producenta a kończąc na handlu detalicznym. Można go również obliczyć jako różnicę podatku należnego od sprzedaży i podatku naliczonego przy zakupie towarów i usług. Konsument kupując towar płaci całą kwotę podatku.

• Akcyza jest podatkiem dodawanym do ceny towarów, pobierana jest przy zakupie. Akcyzę stosuje się do wybranych towarów np. alkoholi, papierosów, paliw itp.

• Podatek importowy, stanowiący dodatkowe obciążenie towarów importowanych, chroni rynek krajowy przed konkurencją towarów zagranicznych.

Inne rodzaje podatków to: podatek od nieruchomości, podatek rolny, podatek leśny, od darowizn i spadków, gier, środków transportu itp.

Uzyskane za pośrednictwem podatków dochody, rząd przeznacza na pokrycie wydatków, które możemy podzielić na trzy grupy:

• wydatki związane z funkcjami pełnionymi przez państwo: obrona narodowa, organa sprawiedliwości, administracja,

• wydatki na cele społeczne: oświata, kultura,

• wydatki interwencyjne na cele gospodarcze: inwestycje, subsydia dla rolnictwa, przedsiębiorstw.

Ogólnie wydatki można określić jako: wydatki realne i transfery.

Wydatki realne dotyczą zakupu dóbr i usług przez administrację np. zakup lekarstw, wyposażenia pomieszczeń użyteczności publicznej, itp. oraz płatności za usługi administracji, lekarzy, nauczycieli, itp.

Omawiając w poprzednim ćwiczeniu poznaliśmy krańcową skłonność do konsumpcji, która jest wskaźnikiem ekonomicznym istotnym przy badaniu wzrostu zagregowanego popytu na skutek wzrostu wydatków rządowych. Wykorzystując krańcową skłonność do konsumpcji ekonomiści stworzyli formułę mnożnika wydatków rządowych.

Mnożnik wydatków rządowych pokazuje wpływ zmian wydatków rządowych na wielkość zagregowanego popytu w gospodarce, którą można zapisać:

Zmiana
· zmiana wydatków rządowych i pozwala obliczyć wzrost zagregowanego popytu na skutek zwiększenia dowolnych wydatków w gospodarce.

Transfery stanowią trzecie narzędzie polityki fiskalnej, są one swoistym „podarunkiem” od rządu, ponieważ rząd nie oczekuje niczego w zamian, np. zasiłki dla bezrobotnych.

Celem polityki fiskalnej jest wpływanie na wielkość zagregowanego popytu, tak aby spowodować zwiększenie produkcji i ograniczenie bezrobocia.

Wpływ zmian transferów przekazywanych przez rząd na wielkość zagregowanego popytu pokazuje mnożnik transferów.

Zmiana
· zmiana wielkości transferów

Jeśli osoby otrzymujące zasiłki dla bezrobotnych lub inne transfery będą wydawać je w całości, to zasiłki te i transfery będą miały wpływ na funkcjonowanie gospodarki dokładnie taki sam jak wydatki rządowe.

Wydawać się może, że wzrost stopy opodatkowania dochodów zwiększa wpływy do budżetu państwa i poprawia sytuację finansów publicznych. Doświadczenia wielu krajów wskazują, że zależność między stopą opodatkowania dochodów a wielkością wpływów do budżetu państwa może oddziaływać nie tylko korzystnie, ale także niekorzystnie. Tę zależność ilustruje krzywa Laffera. Krzywa ta opiera się na założeniu, że wpływy do budżetu zależą od:

• podstawy opodatkowania (wysokości dochodów) Y₁< Y₂> Y₃

• wysokości stóp podatkowych
  

Gdy
lub krańcowo gdy
, wówczas dochód fiskalny budżetu w obu przypadkach jest równy zero (Rys. 1). Zajmowanie się działalnością gospodarczą byłoby bezsensowne, gdyby cały dochód został przejęty przez budżet państwa. Między wartością zero a 100% leżą różne możliwe stopy opodatkowania dochodów, które zwiększają aż do punktu b, bądź zmniejszają po jego przekroczeniu łączne dochody budżetu państwa. Wysokie podatki bowiem wpływają na zmniejszenie dochodów przedsiębiorców, pracowników i oszczędzających a ponadto prowadzą do powstania całego systemu ich unikania lub też poszukiwania takich sposobów zarabiania pieniędzy, przy których podatki będą najniższe.

Przy niższych stopach opodatkowania przedsiębiorcy wykazują wyższą skłonność do inwestowania i wzrostu produkcji, jednocześnie ludzie wykazują niską skłonność do unikania podatków i prowadzenia działalności nielegalnej.

W praktyce znalezienie optymalnej stopy opodatkowania dochodów jest bardzo trudne i nigdy nie ma pewności, jaka ona powinna być. Zależy to od:

• poziomu stopy podatkowej w punkcie wyjściowym,

• siły reakcji przedsiębiorców na inwestycje,

• siły reakcji ludności na ich skłonność do oszczędzania i konsumowania,

• stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych gospodarki narodowej.

Jak już wspomniano wcześniej wpływy z podatków stanowią dochód budżetu. Powszechnie wiadomo, że rząd wydaje pieniądze i ostatnio wydatki są większe od dochodów. W takiej sytuacji występuje deficyt budżetowy, który musi być sfinansowany. Jeśli wpływy do budżetu są większe od wydatków, wówczas ma miejsce nadwyżka budżetowa.

Istnieją trzy sposoby finansowania powstałego deficytu budżetowego:

• zaciąganie pożyczek wewnątrz kraju lub za granicą,

• podwyższanie podatków,

• emisja pieniędzy.

Finansowanie deficytu przy pomocy pożyczek wewnątrz kraju polega na sprzedaży obligacji państwowych, co oznacza zadłużenie państwa u podmiotów gospodarczych oraz ludności, określane jako dług publiczny.

Długiem publicznym nazywamy całkowitą kwotę zadłużenia rządu w formie należnej zapłaty z tytułu sprzedanych papierów wartościowych skarbu państwa w celu pokrycia deficytu budżetowego.

Uzyskane środki pieniężne mogą być skierowane na cele produkcyjne i konsumpcyjne. Zaciąganie pożyczek za granicą powoduje dopływ kapitału na rynek krajowy.

Drugi sposób finansowania deficytu polega na podwyższaniu podatków. Wpływy ze zwiększonych podatków zasilają budżet, ale jednocześnie wpływają negatywnie na skutki ekonomiczne. Osłabiają motywację do pracy, prowadzą do zmniejszenia dochodów ludności i firm. Powoduje to spadek wydatków na konsumpcję i inwestycje.

Pokrywanie deficytu emisją pieniędzy jest wprowadzone wtedy, gdy państwo nie może zwiększyć swoich wpływów podatkowych, ani zaciągnąć pożyczek. Taki sposób finansowania wywołuje w konsekwencji inflację.

1. Pojęcia i określenia

Każdemu z pojęć oznaczonych literami przyporządkuj odpowiednie określenie oznaczone liczbą:

1. polityka fiskalna

2. transfery

3. wydatki budżetu państwa

4. polityka stabilizacyjna

5. podatki

6. aktywna polityka fiskalna

7. dług publiczny

8. alokacyjna funkcja rządu

9. prawna funkcja rządu

10. pasywna polityka fiskalna

1. Ogólna suma pożyczek zaciągniętych i nie spłaconych przez państwo.

2. Działania rządu zmierzające do utrzymania produkcji na poziomie zbliżonym do pełnego zatrudnienia.

3. Stosowanie aktywnej polityki budżetowej do regulowania stanu gospodarki.

4. Decyzje państwa o wydatkach budżetowych i podatkach, zmieniające dochody i wydatki budżetu.

5. Działalność rządu prowadząca do lepszej alokacji dóbr i usług, niż mógłby to zrobić mechanizm rynkowy.

6. Dotacje ze strony rządu na rzecz najuboższych, w zamian za które rząd nie otrzymuje żadnych dóbr ani usług.

7. Tworzenie przez państwo systemu prawnego, regulującego zachowanie się mikropodmiotów gospodarczych i instytucji.

8. Wykorzystywanie do celów ekonomicznych instrumentów, określonych jako automatyczne stabilizatory koniunktury.

9. Wydatki związane z funkcjami pełnionymi przez państwo, na cele społeczne i wydatki interwencyjne na cele gospodarcze.

10. Przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne przekazane przez podatnika na rzecz budżetu państwa, miasta lub gminy.

2. Czy opinie są prawdziwe, czy fałszywe? Tak czy nie?

1. Wielkość deficytu budżetowego jest dobrym miernikiem stanu finansów publicznych.

2. Podatek dochodowy, podatek od wartości dodanej i zasiłki dla bezrobotnych to przykłady automatycznych stabilizatorów koniunktury.

3. Budżet państwa to dochody rządu pomniejszone o płatności transferowe.

4. Podatek progresywny występuje wtedy, gdy podatki wzrastają rocznie o ten sam procent.

5. Automatyczne stabilizatory koniunktury to mechanizmy ekonomiczne, które zmniejszają podatność gospodarki na wstrząsy.

6. Pasywna polityka fiskalna jest równoznaczna ze wzrostem wydatków budżetowych.

7. Dług publiczny jest finansowym zobowiązaniem państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek.

8. Zasiłki dla bezrobotnych to jeden z automatycznych stabilizatorów koniunktury.

9. Krzywa Laffera przedstawia zależność między wpływami do budżetu z tytułu podatków a wysokością deficytu budżetowego.

10. Podatki są narzędziem redystrybucji dochodów.

11. Budżet państwa nie jest obciążony obsługą długu publicznego.

12. Podatek degresywny polega na tym, że wraz ze wzrostem dochodu nakładane są coraz mniejsze procentowe stawki podatkowe.

13. Z krzywej Laffera wynika, że przy różnych stopach opodatkowania przychody z podatków mogą być tej samej wielkości.

14. podatki pośrednie to podatki nakładane na dochody i majątek.

15. Sytuacja demograficzna nie ma wpływu na wielkość wydatków budżetowych.

3. Wybierz prawidłową odpowiedź:

1. Budżet państwa spełnia funkcje:

1. stabilizacyjną,

2. fiskalną,

3. tezauryzacji,

4. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest poprawna.

2. Krzywa Laffera pokazuje, że wzrost stopy opodatkowania:

1. zwiększa zawsze dochody budżetowe,

2. zwiększa deficyt budżetowy,

3. zmniejsza zawsze dochody budżetowe,

4. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest poprawna.

3. Działanie automatycznych stabilizatorów koniunktury polega na:

1. hamowaniu spadku globalnego popytu w okresie recesji,

2. hamowaniu wzrostu globalnego popytu w okresie recesji,

3. hamowaniu spadku globalnego popytu w okresie ekspansji,

4. hamowaniu wydatków budżetowych.

4. Do automatycznych stabilizatorów koniunktury zalicza się:

1. wydatki rządowe,

2. oszczędności,

3. podatki pośrednie,

4. wszystkie ww wielkości ekonomiczne.

5. Dług publiczny określany jest jako:

1. finansowe zobowiązanie części społeczeństwa z tytułu zaciągniętych pożyczek,

2. wyłącznie finansowe zobowiązanie państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek krajowych,

3. finansowe zobowiązanie banku centralnego z tytułu zaciągniętych pożyczek zagranicznych,

4. finansowe zobowiązanie państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek.

6. Do automatycznych stabilizatorów koniunktury zalicza się:

1. wydatki rządowe,

2. oszczędności,

3. politykę gwarantowanych cen na produkty rolne,

4. stopę procentową.

7. Spadek dochodów budżetowych może wynikać:

1. ze wzrostu rentowności przedsiębiorstw,

2. wąskiego zakresu ulg i zwolnień podatkowych,

3. niskiej sprawności systemu podatkowego,

4. niskiej skłonności przedsiębiorstw do unikania opodatkowania.

8. Deficyt budżetowy może prowadzić do zmniejszenia:

1. inwestycji prywatnych,

2. stopy procentowej,

3. popytu globalnego,

4. wszystkie ww wielkości ekonomicznych.

9. Jeśli rząd wydaje więcej niż wynoszą jego dochody, to:

1. wydaje zbyt dużo,

2. powoduje zmniejszenie zagregowanego popytu,

3. prowadzi politykę deficytu budżetowego,

4. powoduje zmniejszenie zagregowanej podaży.

10. Polityka fiskalna odnosi się do:

1. wydatków rządowych mających na celu podnoszenie standardu życia społeczeństwa,

2. wydatków rządowych, podatków i transferów,

3. polityki rządu mającej na celu walkę z bezrobociem i inflacją,

4. działalności rządu nakierowanej na dostarczenie dóbr publicznych.

11. Które z niżej wymienionych działań państwa dotyczą sfery: alokacyjnej (A), redystrybucyjnej (R), bądź stabilizacyjnej (S)?

1. ustalanie płacy minimalnej .........

2. kontrola zanieczyszczenia środowiska naturalnego ...........

3. nacjonalizacja pewnych dziedzin gospodarki ..........

4. wypłata zasiłków dla bezrobotnych ..............

5. utrzymywania parków i oświetlenie ulic ...............

6. ustalanie cen gwarantowanych dla rolników .........

7. stwarzanie korzystnych warunków do zwiększenia produkcji, podejmowania

ryzyka ............

8. finansowanie opieki zdrowotnej .................

9. stosowanie ograniczeń w wymianie z zagranicą ..............

12. Dokonaj podziału wydatków budżetowych na wydatki realne (R ) i transfery (T).

1. zakup sprzętu medycznego dla szpitali ........

2. dopłata do czynszów mieszkaniowych ..........

3. wynagrodzenie pracowników straży miejskiej .....

4. wypłata zasiłków rodzinnych ......

5. dopłata do cen płodów rolnych .........

6. budowa portu lotniczego .........

7. wypłata rent i emerytur .........

8. dotacje na utrzymanie i modernizację infrastruktury kolejowej ...........

4. Zadania

1. Oblicz wielkość wpływów do budżetu państwa (zwanych dochodem fiskalnym) przy stopie podatkowej h = T : Y wynoszącej: h = 0,20 h = 0,30 h = 0,40 i dochodzie narodowym wynoszącym Y = 800 oraz Y = 400.

2. Dochód budżetu państwa w formie podatków t wynosi w trzech wariantach T = 100 T = 300 T = 400

Oblicz, jak kształtuje się dochód narodowy, gdy stopa podatkowa w trzech wariantach wynosi: 0,20, 0,40 oraz 0,80.

3. Przy założeniu, że Y = 400, Y = 500, Y = 750, zaś G = 100, h = T:Y = 0,30 oraz B = 0,10 Y, oblicz:

1. przy jakim dochodzie narodowym budżet państwa znajduje się w równowadze,

2. w jakim przedziale wartości dochodu narodowego występuje deficyt budżetowy,

3. w jakim przedziale dochodu narodowego występuje nadwyżka budżetowa,

4. jaki byłby deficyt budżetowy lub nadwyżka, gdy dochód narodowy wynosił 400,

5. jakim saldem musiałby się zamknąć budżet państwa, jeśli do zapewnienia pełnego zatrudnienia dochód narodowy miałby wynosić 750.

4. Oblicz efekt mnożnika zrównoważonego budżetu przy założeniu, że ΔG = 90, Δ T = 90 oraz c = 0,8.

Polityka monetarna omówiona zostanie w dalszej części ćwiczeń

A. Laffer profesor Uniwersytetu w Południowej Karolinie (Stany Zjednoczone), w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia.

---