Ślęczka K. Źródła Feminizmu(str 21-47)

Feminizm wg autora to ruch protestu, program zaradzania złu. Ma zawsze odniesienie do płci, do żeńskości jako cechy ściągającej nieszczęście, jest protestem kobiet w imieniu kobiet w ogóle. Istnieją różne warianty negatywnego wartościowania sytuacji społecznej kobiet, prowadzące do różnych wariantów feminizmu. Negatywna ocena losu kobiet nie jest wcale czymś powszechnym - nad tym autor będzie się zastanawiał.

Płeć a życie społeczne

Udział kobiet i mężczyzn w pełnieniu ról społecznych :

1. Bliski ich udziałowi w całej populacji (czyli 1:1) - płeć w tym wypadku nie odgrywa znaczącej społecznie roli. np.

a) lista wyborców

b) udział K i M w pracy zarobkowej

c) proporcje uczących się K i M

Są to globalnie ujęte sfery życia społecznego.

2. Gdy zajrzy się do wnętrza tych globalnych kategorii okazuje się, że płeć jest jednak czynnikiem znaczącym, np.:

Ad. a) *proporcje K do M gwałtownie maleją na listach kandydatów do władzy i ostatecznie wybranych.

Ad. b) *stanowiska kierownicze - dysproporcje na niekorzyść K, nawet w branżach sfeminizowanych (np. włókiennictwo), mimo nie gorszego (a w Polsce nawet lepszego) wykształcenia K.

*niższe płace i niższy prestiż społeczny w zawodach i branżach sfeminizowanych.

*narastający udział kobiet wśród bezrobotnych. Płeć odgrywa rolę przy powtórnym zatrudnieniu. M. zastępują kobiety w ich tradycyjnych zajęciach(np. sprzedawcy) a K. wracają do roli gospodyni domowej.

*sfery i instytucje zupełnie zdominowane przez M np. wojsko, policja, Kościół.

Ad. c) *obieraniu kierunku kształcenia wg. istniejącego podziału na zawody „męskie” i kobiece” (np. gastronomia, ekonomia, pielęgniarstwo- K.; budownictwo, elektrotechnika- M.)

Ogólnie rzecz ujmując:

-w publicznej sferze życia społecznego (pod względem władzy, płacy i prestiżu) dominują M.

- w sferze prywatnej (dom, gospodarstwo domowe, życie rodzinne) dominują K. Włączenie się K. do pracy zarobkowej początkowo spowodowało jedynie zwiększenie się ich obowiązków (podwójne obciążenie). Teraz widzi się pewne zmiany - M. angażują się bardziej w obowiązki domowe (niestety dalej na zasadzie aktu dobrowolnego zrzeczenia się własnej swobody; u K. są dalej traktowane jako obowiązek)

1. Dyskryminowanie polityczne K. w sprawowaniu władzy, zwłaszcza w miarę wznoszenia się po jej szczeblach

2. Dyskryminowanie ekonomiczne K. - wyraźnie niższy udział w bezpośrednim zawłaszczaniu dóbr społecznych (płacenie K. za tę samą pracę niższego wynagrodzenia niż M)

3. „Zniewolenie” domem (czyli forma ucisku) uniemożliwiające rozwój osobowości i angażowanie się w życie publiczne. Można to też nazwać wyzyskiem ekonomicznym - prace domowe nie są bezpośrednio opłacane.

Kulturowe sygnalizatory płci

Różnice w funkcjonowaniu społecznym płci wynikają z:

- różnice biologiczne w anatomii i fizjologii

- różnice psychologiczne

- r. narzucone przez społeczeństwo- historycznie zmienne, określone w ramach kultury.

Dopiero dzięki tym ostatnim postrzegamy ludzi jako K i M. Postrzeganie płci w drugim osobniku jest być może ważniejsze od wszystkich innych cech osobniczych.

Płeć kulturowa (gender) tworzy się pod ogromną presją (ujawniającą się w przypadkach prób nieprzystosowania się do oczekiwań). Od urodzenia wchodzi się w świat różnicujący płcie ( różowe lub niebieskie śpioszki, żeby rozróżnić płeć niemowlaka). Wzory kulturowe, po zinternalizowaniu, stają się głównym składnikiem płciowego wyposażenia dorosłych K. i M.(wzory odmiennych sposobów zachowania się, wypowiadania, ubierania). Płcie osobników mają być widoczne na pierwszy rzut oka (ubiór - K. spódnice, swoboda kolorystyczna, M. spodnie, ubóstwo kolorów; odmienne fryzury - w zupełności narzucone społecznie). Kto przekracza określone granice wyboru, naraża się na zmasowane oznaki środowiskowej dezaprobaty - przez niektórych odczuwanej jako uciążliwe zniewolenie. Część obserwatorów uważa, że nie chodzi tylko o odmienność, ale o zróżnicowanie wzorców pod względem opresyjności i uciążliwości (u K.np.ograniczona swoboda ruchów -wysokie obcasy i wypowiedzi - zabrania się ujawniania agresji)

Czynniki konserwujące system ról płciowych:

I. Ideologie zachowawcze

Do stabilizacji istniejącego systemu ról płciowych przyczyniają się rozpowszechnione w świadomości potocznej poglądy. Łączy je to, że ujmują istniejący stan rzeczy bądź jako stan właściwy, bądź naturalny, bądź nieuchronny czy trudny do zmiany. Poglądy te występują u poszczególnych ludzi fragmentarycznie, w sposób nieuporządkowany, często sprzeczny. Mają jednak wsparcie w panujących ideologiach w miarę usystematyzowanych i zwartych. Pełnią funkcję utrwalania istniejącego systemu, jego reprodukowanie i odstręczanie od prób istotniejszych zmian.

1. Koncepcje porządku przyrodzonego, naturalnego (biologizm, naturalizm)

Społeczne różnice ról płciowych są czymś nieuchronnym i trwałym, bo danym biologicznie. Przy czym za wrodzone uważa się nie tylko różnice anatomiczne i fizjologiczne, ale też psychiczne a co za tym idzie odmienność charakterologiczno-osobowościową K i M. Jako wrodzone wymienia się u K np. bierność, opiekuńczość, konserwatyzm, emocjonalność itd. a u M aktywność, innowacyjność, racjonalność w myśleniu. Te i inne różnice psychiczne mają sprawiać, że K i M „w sposób naturalny” zajmują w społ. odmienne miejsce i pełnią różne role „zgodne z ich naturą”. Dodaje się do tego uzasadnienie aksjologiczne, że zachowanie zgodne z natura jest jedynie właściwe (a nie jedynie możliwe- liczne przypadki „wynaturzeń”;) Sprzeciwianie się naturze unieszczęśliwia owe jednostki, a w przypadku K. też ich dzieci i mężów, a także przynosi szkodę całemu społeczeństwu(słuchanie głosu natury = obowiązek, etyka wyższości dobra społ. nad dobrem jednostki). Schemat myślowy typowy dla małych dzieci: z tego, że tak jest, wynosi się, że tak być powinno.

2. Koncepcje porządku nadprzyrodzonego (zgodności z wolą Bożą)

Koncepcje zgodne z poprzednimi - Bóg stworzył przyrodę i cały świat - On ustanowił porządek naturalny. I dopiero ludzka wolna wola, źródło zła, umożliwia ludziom postępowanie na przekór prawu naturalnemu. Znów wysuwny jest argument dobra społecznego, któremu winniśmy służyć „zgodnie z wolą Bożą”. Zwraca uwagę ubóstwo i prostota wzorca kobiecego (tylko rodzina), podczas gdy wzorzec męski jest otwarty na wiele wariantów spełniania się w świecie.

3. Koncepcje nieopłacalności przemian

Koncepcja „nie warto”(funkcjonalizm): Role K i M są co prawda różne, ale komplementarne i w tej komplementarnej użyteczności równe. Kobiety robią to, do czego nadają się najlepiej, podobnie jak dyrygentami są ludzie uzdolnieni muzycznie. Wszyscy na tym w sumie dobrze wychodzą. Naukowy funkcjonalizm wyjaśnia tą optymalizacji rozdziału ról społecznych działaniem darwinowskiego mechanizmu selekcjonowania lepszych, bardziej efektywnych rozwiązań. Nawet, jeżeli K potrafią robić to, co M, a M to, co K, to i jedni i drudzy robią to wtedy gorzej. A jeśli by się zgodzić, że jednak robią to równie dobrze to operacja zrównania ról jest zbyt kosztowna i nie wiadomo, czemu miałaby służyć. Skoro nie podoba się to kilku nieprzystosowanym K. to powinny wziąć pod uwagę dobro ogółu.

4. Koncepcje czasowej strukturalnej hierarchii spraw do załatwienia (marksizm, socjalizm, ruchy narodowowyzwoleńcze, antyrasistowskie, pacyfistyczne, ekologiczne)

Ruchy reformatorskie lub rewolucyjne są zainteresowane możliwością przeciągnięcia na swoją stronę kolejnej grupy - w tym przypadku niezadowolonych K. Przekonują, że zrealizowanie jakiegoś Wielkiego Projektu przyniesie także realizację ich dążeń. Zgadzają się na ogół, że dotychczasowy system funkcjonowania płci jest zły(choć często dodają, że zły i dla K i dla M). Problemy K traktują jak składową wszystkich innych wad systemu społecznego. Ale istnieją problemy ważniejsze niż sprawy płci. Na razie nie pora. K. powinny połączyć swoje wysiłki z innymi walczącymi o aktualnie najważniejszą, słuszną sprawę a nie myśleć egoistycznie o sobie. Po załatwieniu sprawy ważniejszej, łatwiej przyjdzie rozwiązać sprawę K. lub rozwiąże się sama.

II. Socjalizacja

Procesy socjalizacyjne przekazują bezpośrednio szereg treści ideologicznych. Jeszcze większe znaczenie mają przekazywane wprost wzory zachowań i modele życia, budujące podłoże trwałości dotychczasowego systemu społecznego. Może to tłumaczyć, że mimo upadku barier prawnych większość K nie korzysta z nowych możliwości. Do dzieci, w zależności od płci, trafia od początku odmienne przesłanie dotyczące ich przyszłości, ich powołania. Wzorzec zachowaniowy i sytuacja społeczna rodziców, starszego rodzeństwa i innych osób z otoczenia przekonują, że miejsce K jest w domu, a M w świecie. Dzieci widzą, co prawda wyjątki, ale wiedzą, że są to tylko wyjątki. Obserwują dorosłych i widzą, że pilnie przestrzegają tradycyjnych reguł i ról, a jeśli od nich odchodzą to z komicznymi lub tragicznymi rezultatami.

Kobiety a feminizm

Kobiety niechętne feminizmowi

Wiele K. uważa ( i nie jeden M się z tym zgadza), że przyjemnie jest być K. Podczas gdy M. miotają się w świecie, bo to jest ich rolą, bo muszą, K. może spędzać żywot cichy i spokojny. Wystarczy, że w młodym wieku stoczy bitwę o męża, urodzi mu dzieci i potem o ile mąż się sprawdza jest spokój. Utrzymanie domu jest, co prawda męczące, ale jest to głównie zmęczenie fizyczne. To „prywatna ideologia” wielu K., którą nie często dzielą się z M. Przeciwnie - zwracają uwagę na „mękę domowego kieratu” - co ma przekonać M. że to oni wygrali lepszy los, że powinni czuć się winni i starać się osładzać K. ich ciężkie życie.

Na drodze do feminizmu

Gdyby wyżej opisana sytuacja była czymś powszechnym pojawienie się feminizmu musiałoby dziwić. Ale feminizm jest faktem od ponad trzydziestu lat i ma szeroki krąg oddziaływań. Wcześniej pierwsza fala ruchów kobiecych trwała trzy ćwierćwiecza do pierwszej wojny światowej i przyniosła zasadnicze zmiany w sytuacji społecznej płci. Skoro feminizm jest wyraźnym ruchem społecznym to, kim są tworzący go, wyraźnie niezadowoleni ludzie?:

- nie są to K zniewolone, maltretowane, prześladowane, które zawsze stanowiły znaczną część społeczeństwa - takie doświadczenia budzą rozpacz, posępne pogodzenie się z losem, ale nie bunt.

- o sprzeciwianiu myślą K, których sytuacja społeczna nie jest aż tak zła, które mogą mieć nadzieję.(K z szerszą wiedzą o świecie, posiadające już swobodę i możliwości, ale nie dość swobody i możliwości):

1 K, którym nie udaje się ułożyć życia według tradycyjnych wzorców, choć tego pragną

2 K, którym nie odpowiada tradycyjny wzorzec- zmuszane tak pędzić życie źle się z tym czują.

Te K jeśli próbowały ułożyć sobie życie nietradycyjnie, mają z tym kłopoty - społeczeństwo tego nie przewiduje, reaguje wrogo. Z nich rekrutowały się pierwotnie feministki. Dzisiaj:

3. K sukcesu w świecie publicznym, który osiągają bez upodabniania się do M, pozostają solidarne z K, same uważają się za feministki.

4. K, dla których feminizm jest narzędziem realizacji osobistych celów (np. K żądne władzy politycznej jak wielu M)

5. K , które po prostu czują się dobrze wyłącznie pośród K - środowisko feministyczne dobrze zaspokaja tę potrzebę.

Mylny, choć popularny jest pogląd, że feministki to tylko „zwariowane baby”, K nienawidzące M, bo nikt ich nie chciał za żonę lub źle trafiły, miały złe doświadczenia z M, lub są lesbijkami. Pewnie zdarzają się i takie przypadki, lecz nie jest to warunek ani konieczny, ani wystarczający. W ruchu feministycznym uczestniczą K, których zdaniem los kobiet jako kobiet właśnie jest w społeczeństwie determinowany w krzywdzący je sposób.

F. dopatrują się krzywdy czy niesprawiedliwości o charakterze społecznosystemowym. Interwencja nie ma być jednostkowa lecz globalnospołeczna czyli polityczna. F. to zjawisko polityczne nawet jeśli programowo odcina się od polityki. F. nie tworzą jakiejś konkretnej grupy interesu, lecz uważają, że ich działanie leży w interesie wszystkich K, nawet tych, które nie widzą potrzeby zmian lub są f. niechętne. Niektóre f. twierdzą, że nie chcą narzucać nikomu nowych wzorców(wybór między tradycyjnym modelem życia a zupełnie odmiennym). Na ogół jednak nie kryją, że tradycyjny styl życia powinien zniknąć. Stąd może częściej występuje anty-feminizm u K niż u M(zwłaszcza u K żyjących tradycyjnie i z tego zadowolonych)

Dlaczego feminizm pojawił się akurat w XX wieku, a społeczny ruch kobiet zaledwie sto lat wcześniej?(chociaż zawsze były powody do niezadowolenia):

F. to dzieło K klasy średniej, wykształconych i zdolnych do krytycznego podejścia do ideologii zachowawczych. Dopiero warunki społeczeństwa demokratycznego przygotowały grunt do wysunięcia żądań równych praw politycznych, którymi cieszyli się M. Pierwsza fala protestu K zakończyła się takim właśnie zwycięstwem - równymi prawami obywatelskimi. Feminizm współczesny, pojawił się też w kraju przodującym pod względem rozwoju ekonomicznego i dobrobytu. Życie K uległo znacznemu przedłużeniu poza okres rozrodczy, możliwa była kontrola płodności. W późniejszym życiu K pojawił się niepokojąco pusty okres. Feminizm narodził się zatem z dobrobytu a nie z nędzy. Dopiero później zaczął się rozszerzać na klasy gorzej sytuowane.

3

---