Imperium Rzymskie w IV w. n.e. nie ma już cech imperium - występuje jedność polityczna, wszyscy są obywatelami, jest wspólny cesarz od Brytanii po Egipt, poczucie współodpowiedzialności za imperium przy współuczestnictwie w nim. W Chinach miejsce na kilka imperiów typu europejskiego zajęło jedno państwo, którego historia znaczona jest okresami jedności i podziału.
Każde imperium jest budowane, trwa, aż przychodzi moment gdy wymuszona jedność polityczna przekłada się na samoistną jedność polityczną i kulturową Imperium traci wtedy swój charakter. Jedynie, gdy podejmie ekspansję na tereny sąsiednie, znowu nabiera cech imperialnych.
W. 3000 BC władza Egiptu rozciąga się od Morza Śródziemnego po I kataraktę. Między I a II kataraktą znajdują się bardzo wąskie ziemie uprawne, ograniczone do terenów bezpośrednio zalewanych. Od II katarakty występuje znowu obszar rolniczy. Wokół rozciągały się stepy, pustynia miała przyjść dopiero w 2 tys. BC.
Tereny Libii, delty Nilu i Palestyny stanowiły continuum kulturowe. Dopiero ekspansja Egiptu w rejonie delty wypchnęła ludy semickie i rozdzieliła Libijczyków od Semitów.
Władcy Hierakonpolis, a potem z Nagaby centralnie zarządzali państwem. I katarakta była barierą komunikacyjną, do niej prawie cały obszar Egiptu był uprawny. Ob. Asuan to jakby forpoczta, obszar uprawny i osady zaczynają się dopiero od Com-Ombo. Od zachodnich kresów delty kraina jest pusta aż po Gazę. Na samym początkiem I dynastii występowały tam osady, potem nastąpiło wyludnienie i ślady pewnych zniszczeń [niekoniecznie wojennych, chałupy czasami same z siebie idą z dymem].
Na terenie Egiptu eksploatacja ludności miała za zadanie zmuszenie jej do pracy na rzecz władców i oddawania części zbiorów. Od Delty aż do Gazy obwiązywał już inny system, polegający na łupieniu żyjących tam ludzi. To samo działo się w Nubii za panowania I dynastii - kultury nubijskie po prostu zniknęły... Tereny te były sui generis rezerwatami do polowań. Innymi dowodem jest przeważająca większość ikonografii I dynastii przedstawiająca grabieże i mordy.
Okres wczesnodynastyczny składa się z dynastii I oraz II. Od III datujemy Stare Państwo, które stworzyło pismo i piramidy. Przez 1000 lat władza pozostawała w rękach jednej rodziny, pierwsza obca rodzina pojawiła się dopiero w VI dynastii. Datowanie nowej dynastii mogło się rozpocząć pomimo pozostania władzy w rękach danej rodziny, jeżeli jeden z jej członków dokonał czegoś przełomowego - Cheops był założycielem nowej dynastii, gdyż zbudował piramidy, a był on synem poprzedniego króla Snofru. XVIII dynastię założył faraon, który zjednoczył Egipt, choć jego brat w tym momencie walczył z Hyksosami.
Egipt trzykrotnie osiągał potęgę, za każdym razem gdy był zjednoczony.
W Abydos znajdował się cmentarz, gdzie chowani byli władcy, nawet gdy siedzibą królewską było Memfis. Za panowania II dynastii królowie są chowani już w Memfis, które zostało założone na styku Górnego Egiptu z Dolnym. Obrzęd intronizacji polegał na wizycie króla w Górnym [patronat Horusa] i Dolnym Egipcie [patronat Setha], oraz na obiegnięciu murów Memfis. Zabieg ten miał na celu sprawdzenie fizycznej sprawności władcy.
................................................................................
400 lat po początku panowania dynastii zerowej występują ślady powstania - władca czasowo przeniósł swą siedzibę do Abydos, przybrał imię Setha [a nie Horusa] aby potwierdzić swe panowanie. Sytuacja wraca do normy a władcy do Memfis. Zaczyna się III dynastia i następuje zmiana charakteru państwa. Następuje petryfikacja pewnych rzeczy - np. kształt hieroglifów nie zmienia się już co pokolenie. Zmienia się forma eksploatacji państwa. O zbiorach nadwyżek mówi Kamień z Palermo. Co kilka lat obowiązywał rok inspekcji Horusowych podczas którego władca przeprowadzał objazd po państwie i w sposób fizyczny ściągał należne mu daniny. Za szlak transportowy służył mu Nil. Istnieją dwie hipotezy nt. zasady utrzymania władcy. Pierwsza zakłada, ze podobnie jak Mieszko I objeżdżał poszczególne ośrodki w kraju, stołując się po kolei w każdym z nich. Druga sugeruje, że król tylko oglądał zbiory i nakazywał zwożenie określonej części do Memfis. Ten sposób pobierania danin świadczy o braku [do czasu] biurokracji. Znamienne, że państwo rozciąga się tylko do I katarakty. katarakta ta ograniczała zasięg transportu wodnego. Dalej król musiałby się udać per pedes, zwłaszcza, że w Egipcie nie znano koni ani nie stosowano wozów zaprzężonych w muły. Państwo istniało tam, gdzie władca mógł się poruszać i dać odczuć mieszkańcom swą obecność.
W grobach z Abusir [V dynastia] znaleziono tabliczki i papirusy obrazujące sposób sprawowania władzy. Władca siedział w Memfis i delegował swą władzę ludziom w kraju. W tym okresie również zaczęła się deifikacja królów i powstały majątki grobowe oraz piramidy, do których budowy i utrzymania zaciągano całą ludność przyszłych nomów. Wszystkie piramidy znajdowały się w Memfis, do każdej był przydzielony okręg administracyjny kraju.
Snofru z IV dynastii panował 30 lat, za jego panowania 2 piramidy „siadły”, ponieważ budowano je bez fundamentów na mało spoistym gruncie. W końcu trzecią zbudował w Gizach, tym razem na wieki. Z tych doświadczeń skorzystał Cheops.
Powstał nowy system eksploatacji ludności - układ nomów, stanowiących delegatury władcy. Podział ten prawie pokrywa się z wcześniejszymi jednostkami administracyjnymi [Delta - 22, Dolny Egipt - 20]. Nomy miały na celu ściąganie należności z ludu i wysyłanie jej do Memfis.
Nowy lepszy władca
Faraon był bogiem na ziemi, w Memfis. W nim przejawiała się moc licznego świata bogów. Król łączył świat ludzki i boski, był jakby naczyniem, w które wlał się Horus. Szczyt tej ideologii przypadł na panowanie Snofru i Cheopsa. Władcy budowali pomieszczenia dla swych dworzan tak, aby padał na nie cień piramidy - dworzanie mieli służyć swemu królowi także po jego śmierci. Lud miał jakiś lokalnych bogów, jednak ślady miejsc kultu nie zachowały się,
W VI dynastii pojawi się Heliopolis. Od czasów Cheopsa postępowało zwiększanie pierwiastka boskości przysługującego władcy - dodany został element solarny, przy każdej piramidzie obok świątyni władcy występują świątynie słoneczne. Władcy coraz bardziej podkreślają boskość swej funkcji, przez 1000 lat brak jest bóstw lokalnych, za wyjątkiem początków kariery Ozyrysa w Abydos.
Z El-Efantyna pochodzą najlepsze dokumenty podkreślające nędzę świątyń innych bóstw. Pierwsze kamienne obiekty w świątyniach lokalnych fundowane były przez władcę i poświecone jego ka. Barry Camp zauważył, że w Egipcie istnieją tylko dwa ośrodki kulturalne - Memfis i Heliopolis. Poza nimi rozciąga się świat małych budyneczków z suszonych cegieł.
Stare Państwo to właściwie obóz pracy utrzymujący memficką elitę. Wszystkie produkty rolne przeznaczone był dla grupy rządzącej, tak że dla ludności pozostawało niewiele. A centrum nic nie dawało peryferiom, za wyjątkiem miejsc własnego kultu [jakby płacić kołchoźnikom portretami Stalina - przyp. red.]. Ten „gułag” trwał 800 lat. Wymarcie rządzącej rodziny stanowiło szok, następna dynastia nie miała już takiej legitymacji swej władzy.
„Rewolucja zaczyna się w głowach władców” - przedostatni władca V dynastii [Venis] szukał u Ozyrysa wsparcia w zaświatach. o czym świadczą inskrypcje grobowe. Koniec V dynastii był początkiem epoki która trwała już aż do końca istnienia Egiptu.
Budowa piramid wymagała mobilizacji kilkunastu tysięcy fachowców, budujących grobowiec jeszcze za życia panującego króla. Gdy władca umierał przed ukończeniem budowy, robotnicy opuszczali niedokończoną pracę i rozpoczynali gdzie indziej budowę dla następnego władcy. Piramida Mykerinosa jest dosyć mała. Zbudowano ją w miniaturze, za to z pełnym wyposażeniem i stopniowo obudowywano coraz większą ilością materiału. Gdyby Mykerinos żył dłużej, piramida pewnie osiągnęłaby wymiary standardowe, jednak zmarł on dość młodo.
Powstanie piramid automatycznie wydało na świat nowy zawód - złodziei grobowych. Niedługo po powstaniu piramid na Krecie znajdowały się w obiegu przedmioty z grobów. Przed kradzieżami zabezpieczano się, budując różnego rodzaju pułapki i ślepe korytarze, komory grobowe były lokowane pod piramidą, a później nawet daleko poza jej obrysem. Jednak tylko przypadek umożliwił dotrwanie niektórych skarbów faraonów do naszych czasów.
Gdy do liczby robotników niezbędnych do zbudowania piramidy doliczyć jeszcze rodziny, powstaje kilkudziesięciotysięczna armia ludzi, utrzymywana przez resztę mieszkańców. Ta armia ma na celu tworzenie obiektów utrzymujących status władców czy nawet powiększających ich chwałę.
Imperium ma więc charakter wewnętrzny i działa bezproblemowo aż do czasów VI dynastii, gdy rozpada się z hukiem.
Za panowania II dynastii Egipt zmienia podejście do peryferiów [Nubia, Azja Przednia]. Imiona władców już nie są tak drapieżne ja w I dynastii. Statki egipskie wyprawiały się po drewno do Byblos. Byblos ok. 2500 a. Ch. n. była secundo genitura Egiptu. Egipcjanie organizowali wyprawy, podczas których przyjeżdżali, ładowali drewno [gł. cedry] na statki i odpływali. Z zamian za drewno Egipcjanie płacili papirusem [na materiały piśmiennicze i liny] oraz lnem.
Uprawy lnu wyjaławiają glebę, co sprawiło, że cały Bliski Wschód przestawił się na wełnę. Jednak w Egipcie regularne wylewy Nilu zapewniały stałe użyźnienie gleby i dlatego państwo faraonów stało się monopolistą jeżeli chodzi o uprawę i produkcję lnu.
Później ważnym produktem eksportowym było zboże stanowiące podstawę wyżywienia oraz złoto z Nubii. Gospodarka egipska na dwa lata dostatku przeżywała średnio rok nieurodzaju, handel mógł uratować przed klęską głodu.
Drogą lądową Egipcjanie doszli do Karmelu w Palestynie. Po wonności wyprawiano się do ob. Jemenu drogą morską. Rzeka Wadi to Klondike starożytności. Złoto eksploatowano także ze złóż podziemnych. Przeprowadzano wyprawę, podczas której zagarniano ludność, zmuszaną następnie do kilkunastoletniej pracy w kopalniach. Zmarłych z wycieńczenia zastępowali następni. Po wszystkim wysłannik króla wracał z transportem złota.
Za VI dynastii nastąpił koniec dostaw złota z Nubii oraz odcięcie od Pontu. Lokalne państwa skonsolidowały się przeciwko ekspansji egipskiej. Do tego dołożyło się załamanie klimatu. Nagle naczelnicy nomów przestali wysyłać należne daniny - król pozostał nagi. Skończył się model imperium wewnętrznego. Z dnia na dzień nomy stały się niepodległymi państwami.
Okres panowania VII dynastii charakteryzuje się szybkimi rotacjami na tronie - przyjmuje się 70 władców w 70 dni.
czyli Palestyna i okolice
było to bardzo odważne postępowanie, egipskie statki określane mianem pełnomorskich zbudowane były z dosyć krótkich desek akacjowych wiązanych linami. Trasę z Delty do Byblos pokonywano po najkrótszej linii zamiast płynąć wzdłuż brzegu.
konopie bardzo późno zaczęły być używane do tego celu
poza tym zapewniało balast statkom płynącym po drewno
za dynastii akadyjskiej było powszechne w Mezopotamii.