Anna Świderkówna - Biblia w kulturze - wykład
data 15.11.2005
Stosunek mitu do Biblii i historii
Mała dygresja - Anna Świderkówna wydała swą pierwszą książkę w 1959 r.
W datowaniu niektórych dokumentów metodami kryminalistycznymi [podczerwień, ultrafiolet] pomagała badaczom Komenda Stołeczna MO, bardzo życzliwa historykom.
Ogólna uwaga: słuchające audytorium to odpoczynek dla wykładowcy.
Mit a prawda historyczna
Sądzimy, że mit to zaprzeczenie prawdy historycznej.
W ocenie mitu pierwotnego przeszkadza mitologia grecka, która ma charakter literacki. Sądzę. że Homer tworzył swe dzieła na piśmie, liczne odwołania istniejące w tekście nie byłyby możliwe gdyby tworzył w pamięci
Często stosowane przekreślanie mitu ma na celu wpojenie, ze jest to baśń tworzona przez poetów. W rzeczywistości mit jest dziedzictwem długiej tradycji ustnej.
Tradycja hebrajska ulegała przekształceniom w dobie formowania się biblii. Izraelici byli przekonani, że tradycja jest święta, nie można nic w niej zmienić czy opuścić, redaktorzy biblijni zachowywali wszystkie fragmenty tekstu, nawet te, których nie rozumieli.
Różnica między mitologią grecką a hebrajską:
Religia grecka nie miała kanonów, świętych tekstów, których nie wolno byłoby naruszyć. Grecy nie mieli też doktryny, dogmatów i prawd wiary, tylko przekonanie, że jakaś boskość istnieje.
Jeżeli jakiś obrzęd pojawia się u Żydów i wydaje się dziwny - tworzona jest historia o tym jak powstał i dopisywana jest do całości Pisma - w świecie biblijnym nie można było modyfikować słowa Bożego i tradycja ustna lepiej przekazywała teksty.
W Grecji poeci dowolnie przekształcali opowieści, jak im pasowało do czasu, do sposobu myślenia
Mitologia grecka nie jest pierwotna, została przerobiona, czy wręcz stworzona przez poetów. Człowiek wychowany na mitach greckich uważa całą mitologię za fantazję poetów a potem filozofów.
Gdyby nie Schliemann, Troi by nie odkryto jeszcze długo. W XIX w. panowało przekonanie, że mit to fikcja i nie ma czego szukać na jego podstawie. Schliemann był bogatym kupcem, uparł się i znalazł [chociaż niekoniecznie Troję Homera - przyp. red.].
Istnieją ludy, w których występuje żyjący mit, symbol wyrażania prawd niewyrażalnych słownie. Jest on przekazywany ustnie z pokolenia na pokolenie. Jest to tzw. prawdziwy mit.
Czym jest mit?
Mit to specyficzna forma literacka używana przed wprowadzeniem języka filozoficznego, stanowiąca próbę odpowiedzi na pytania czy rozwiązania pewnych problemów.
Jak długo nie było języka filozoficznego, tak długo posługiwano się obrazem. Mity dla nas to długie, barwne opowieści, przy dosłownym rozumieniu wydające się nieprawdopodobne. Dlatego nie należy ich nigdy rozumieć dosłownie. Bez pomocy języka teologicznego i filozoficznego usiłowały odpowiedzieć na pytania: jak powstał świat i człowiek, relacja człowiek-bóg, relacja człowieka z przyrodą, magnetyzm przeciwnych płci. Były to pierwsze refleksje człowieka nad światem i nim samym. Nie mając właściwych terminów człowiek posługiwał się językiem mitów, aby wyrazić swą głęboką filozofię życiową. Chciał wykazać skarb, jakim było objawienie Boże. Mit jest gatunkiem wyrażającym poznanie bóstwa nie w sposób abstrakcyjny a konkretny. Mit pokazuje praktycznie to, co teologia wyjaśnia dialektycznie, objawia głębiej samą istotę bóstwa.
Wpływy obce w mitologii hebrajskiej
Pierwotni autorzy Biblii wykorzystali greckie mity o powstaniu świata i człowieka, ale filtrowali je i usuwali pewne elementy, dopuszczalne w mitach greckich. Np. greccy bogowie „przychodzą do ofiary jak muchy do miodu”, hebrajski Bóg już tylko "czuje miłą woń".
Autorzy biblijni pisali też pod wpływem mitologii bliskowschodniej. Na początku Księgi Rodzaju [Rdz 1,2] zostaje stworzony bezmiar wód [hebr. tehom, pl. tehomot - głębia wody]. Babilońska niszczycielska bogini Tiamat jest przedstawiana pod postacią słonej wody. Jest to motyw wielu mitów bliskowschodnich, mających swe początki w uwarunkowaniach naturalnych - np. Babilon był często zalewany przez słoną wodę cofającą się z morza do rzek
Bóg stworzył potwory morskie [hebr. teauniin, pl. teauniinim], znane też w Biblii jako smoki morskie [por. ks. Izajasza, ks. Psalmów]. Co więcej, Bóg je BŁOGOSŁAWI, wypowiadając pierwsze błogosławieństwo w Starym Testamencie. W mitologiach bliskowschodnich potwory morskie są wrogie głównemu bóstwu, które musi z nimi walczyć. W biblii zaś Bóg igra z nimi w morzu [czyli Pan Bóg stworzył Lewiatana, aby się z nim bawić - Kasia C.]. Psalm 148 głosi "chwalcie Boga potwory" - potwory są dobre - tej przemiany dokonali autorzy biblijni - bliskowschodni symbol wszelkiego zła ma głosić chwałę Pana.
Dodatek 1
Geografia Palestyny jest paskudna - prowadzą przez nią drogi wschód-zachód, jest pomostem między Egiptem a państwami Wschodu. Słabość polityczna mocarstw Wschodu [Asyria, Babilon] pozwoliła na powstanie państwa Dawida [pocz. X w.] a następnie rozbudowę państwa Salomona [zm. 933/932 a. Ch. n.]
Dodatek 2 Całun turyński
Datowanie radiowęglowe ustaliło jego powstanie na XIII w. n. e. [W tym czasie została wytworzona tkanina]. Jeżeli kwestionujemy autentyczność całunu, pozostaje pytanie, jak powstał wizerunek na nim, i dlaczego? Wizerunek jest negatywem - w jaki sposób sfałszowano negatyw obrazu na płótnie, gdy jeszcze nikt nie marzył o fotografii?