RESTRUKTURYZACJA FINANSOWA
W warunkach rozwiniętej gospodarki rynkowej większość działań restrukturyzacyjnych dotyczących przedsiębiorstw (corporate restructuring) jest określanych w kategoriach narzędzi i technik restrukturyzacji finansowej. Przykładem może być chociażby omawiana wcześniej restrukturyzacja aktywów (asset engineering), prezentowana jako fragment restrukturyzacji zasobów przedsiębiorstwa, a zarazem będąca jedną z technik restrukturyzacji finansowej, odnoszących się do lewej strony bilansu przedsiębiorstwa. Wiele przenikających się działań, a także zróżnicowane zestawy celów operacyjnych na poziomie przedsiębiorstwa sprawiają, iż w zasadzie jedynym uniwersalnym, aczkolwiek bardzo ogólnym celem restrukturyzacji finansowej pozostaje długofalowe tworzenie i pomnażanie wartości majątku jego współwłaścicieli. Ponieważ cel ten można uznać za „wspólny mianownik” większości działań restrukturyzacyjnych, wydaje się, iż szczególnym wyróżnikiem restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw jest wszechstronne wykorzystanie mechanizmów oraz instrumentów i technik finansowych w realizacji zadań operacyjnych prowadzących do osiągnięcia celu kierunkowego, jakim jest wspomniane tworzenie wartości. Nowoczesne instrumentarium finansowe przenika materie restrukturyzacyjną, decydując nierzadko o obliczu i charakterze przekształceń pośrednio związanych z samą restrukturyzacją finansową.
Istniejące klasyfikacje technik restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw eksponują instrumentalny aspekt inżynierii finansowej. Prezentowane są również ujęcia problemowe, porządkujące techniki finansowe pod kątem istotnych przedsięwzięć restrukturyzacyjnych. Poniżej zostaną przedstawione przykłady obu podejść, ze szczególnych uwzględnieniem ich restrukturyzacyjnych implikacji.
Podejście instrumentalne
Najczęstszym sposobem podejścia do technik restrukturyzacji finansowej jest ich odniesienie do bilansu, a więc w podziale na techniki zorientowane na zmiany po stronie aktywów oraz zmiany po stronie pasywów przedsiębiorstwa.
Podejście problemowe
Za przykład podejścia problemowego można uznać klasyfikacje narzędzi i techniki restrukturyzacji finansowej, zaproponowaną przez R.K.S. Rao. Obejmuje ona:
Wykup akacji przedsiębiorstwa (share repurchase):
zakupy na wolnym rynku (open-market purchases),
przetarg (tender offer),
negocjacje z wybranymi inwestorami (private negotiations)
Wymianę posiadanych walorów na inny rodzaj papierów wartościowych (exchange offers).
Transakcje prywatyzacyjne (going-private transactions):
transakcje „czystego” wykupu (pure going-private transactions),
wykup menedżerski (management buyout - MBO),
wykup wspomagany (leveraged buyout - LBO).
Współczesna restrukturyzacja finansowa dostarcza bogatego zestawu narzędzi i technik wdrażania zmian kształtujących podstawy działalności operacyjnej i strategicznej przedsiębiorstw. W dążeniu do maksymalizacji wartości majątku ich współwłaścicieli są wykorzystywane zarówno proste sposoby obniżania kosztów i poprawy płynności finansowej, jak i skomplikowane techniki kształtowania zmian w podstawowych strukturach przedsiębiorstwa. Mimo zasadniczych ograniczeń systemowych oraz niesprzyjającej sytuacji w momencie startu do głębokich reform, doświadczenia restrukturyzacji finansowej w rozwiniętej gospodarce rynkowej pozostają cenną inspiracją w restrukturyzacji krajowych przedsiębiorstw.
Przesłanki do przeprowadzenia restrukturyzacji.
Różnorodność definicji restrukturyzacji zarówno w literaturze przedmiotu, jak i w praktyce, wynika z różnorodności płaszczyzn występowania zmian, które mogą dotyczyć systemu gospodarczego państwa, poszczególnych branż, regionów czy też konkretnych przedsiębiorstw. Wskazać więc można następujące zakresy podmiotowe zmian oraz przyczyny procesów restrukturyzacji:
przekształcanie całej gospodarki kraju,
przekształcanie regionów gospodarczych kraju,
przekształcanie działu, gałęzi lub branży gospodarki kraju,
przekształcanie przedsiębiorstw:
znajdujących się w trudnej sytuacji ekonomicznej, stojących przed koniecznością znalezienia racji swego dalszego istnienia,
„zdrowych ekonomicznie", ale podejmujących działania antycypacyjne, w związku z dającymi się przewidzieć głębokimi zmianami w otoczeniu, aby nie utracić swej pozycji rynkowej a nawet ją wzmocnić,
stojących przed koniecznością opracowania i realizacji strategii wycofywania się z rynków będących w stanie regresu,
stojących przed koniecznością stawienia czoła szybkim zmianom koniunkturalnym na rynku krajowym lub zagranicznym.
W poniższych rozważaniach uwaga skierowana będzie na zmiany realizowane w przedsiębiorstwach. Restrukturyzacja przedsiębiorstwa oznacza przemyślaną reorientację misji i celów (przede wszystkim na poziomie strategicznym) przedsiębiorstwa, stosownie do zaszłych lub mających zajść w przyszłości zmian w otoczeniu i przystosowanie do tego jego organizacji, ekonomiki, kadr i techniki. Przyczyny restrukturyzacji przedsiębiorstw tkwią we współwystępowaniu napięć i słabości w systemie zarządzania i kontroli przedsiębiorstw oraz zmianach w otoczeniu.
W tym kontekście wśród wewnętrznych czynników wywołujących potrzebę restrukturyzacji wymienia się:
pozbawienie właścicieli bezpośredniej kontroli działalności przedsiębiorstwa,
wady systemu planowania i kontroli, który nie skłania do poszukiwania najlepszych rozwiązań (zadania planowane są zbyt ostrożnie i skierowane na łatwe cele),
nadmierna dywersyfikacja działalności i problemy organizowania jednostek biznesu,
wewnętrzne systemy generowania i wydatkowania gotówki są niespójne i nie w pełni podporządkowane wymogom dyscypliny rynku kapitałowego (subsydiowanie słabszych części przedsiębiorstwa).
Natomiast w otoczeniu przedsiębiorstwa mogą pojawić się następujące czynniki, wyzwalające konieczność restrukturyzacji:
rosnąca konkurencja krajowa i międzynarodowa,
zmiany w technologiach i nasilenie konkurencji między gałęziami przemysłów,
zmiany metod wytwarzania, polegające m.in. na zastępowaniu preferowanej dotąd ekonomii skali — ekonomią zakresu działania,
zmiana filozofii zarządzania czynnikiem ludzkim, z kierowniczej na uczestniczącą,
zmiana kursów walut i zmieniające się ceny zakupu dóbr, a nawet całych firm,
przyspieszenie niekorzystnych zmian w podstawowych gałęziach przemysłu, w bankach i innych instytucjach finansowych,
deficyt rządowy wywołujący niepewność i obawę przed wzrostem inflacji i wysoką stopą procentową.
Suszyński C.; Restrukturyzacja przedsiębiorstw, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1999, s.134 - 158
Nalepka A.; Restrukturyzacja ..., op.cit., s.19 - 22.