Beata Cieślak gr. 2

Edukacja elementarna

Rozwój poznawczy małego dziecka w teorii Jeana Piageta.

Jean Piaget to szwajcarski psycholog, filozof i pedagog. Żył w latach 1896-1980. Był profesorem uniwersytetu w Paryżu, Lozannie, i Genewie. Prowadził badania z zakresu psychologii rozwojowej i teorii poznania. Na swoją pracę poświęcił ponad pięćdziesiąt lat. Szczegółowo obserwował zachowania dzieci, rozmawiał z nimi, słuchał rozmów, jakie prowadzi­ły miedzy sobą, projektował i przeprowadzał wiele „testów" badają­cych ich myślenie. Uczony poświęcił dużo czasu na badanie swoich własnych dzieci. Stawiał im zadania i problemy werbalne wymagające rozwiązania i wyjaśnienia. Zainteresowanie Piageta rozciągało się nie tylko na posiadaną przez dzieci wiedzę, ale głównie na sposoby jej nabywania
i wykorzystywania. Wyniki tych badań doprowadziły Piageta do sformułowania teorii wyjaśniającej, jak dzieci tworzą pojęcia, których używają w my­śleniu — to jest teorii, która sugeruje, że dzieci rozwijają bardziej wyrafinowane sposoby myślenia głównie na skutek dojrzewania.

Dzięki pojęciom jesteśmy zdolni myśleć o świecie i rozumieć go. Tak więc małe dziecko posiada pojęcia „taty", psa" lub „stołu", miękkości" lub „twardości", małych rzeczy"
i „dużych rzeczy", więcej niż" lub „mniej niż". Gdy dzieci napotykają nowe przedmioty lub doświadczenia próbują zrozumieć je poprzez dopasowanie ich do już istniejących pojęć. Dwuletnia dziewczynka, która poznała pojęcie ptaka latającego po niebie, widząc przelatujący samolot próbuje włączyć go do posiadanego już pojęcia „ptak". Lecz hałas, wielkość i kształt nie pasują do ukształtowanego pojęcia. Jeśli zapyta rodziców, oni dostarczą nowego słowa
i wyjaśnią różnice miedzy ptakami a samolotami, pozwalając dziecku stworzyć nowe pojęcie.
W ten sposób dziecko uczy się stopniowo przystosowywać poznane już czynności i pojęcia do innych pojęć i rzeczy. Ten proces poznawczy pojawiający w rozwoju dziecka Piaget nazwał asymilacją i akomodacją. Asymila­cja to proces, w którym nowy przedmiot lub idea zostaje zrozumiany w kategoriach pojęć lub czynności (schematy) jakie dziecko już zna. Akomodacja jest procesem, który umożliwia przystosowanie pojęć i czynności tak, by pasowały one do nowych sytuacji, przedmiotów lub informacji. Procesy asymilacji
i akomodacji trwają przez całe życie, w miarę jak adaptujemy nasze zachowanie i idee do zmieniają­cych się warunków. Są one odpowiedzialne za wzrost i rozwój struktur poznawczych
i wiedzy. Rozwój poznawczy jest według Piageta procesem towarzyszącym dziecku od początku istnienia. Stwierdził on, że dzieci przechodzą przez kolejne stadia swojego rozwoju
w stałym porządku i w podobnym wieku, zgodnym z ogólnie zarysowanymi przedziałami wiekowymi. Tempo przechodzenia przez poszczególne stadia, aczkol­wiek w pewnym stopniu zależne od indywidualnego doświadczenia dziecka, jest zdeterminowane przez biologiczne procesy dojrzewania. Rozwój nie może zostać przyspieszony — dziecko musi dojrzeć do przejścia do następnego stadium. W każdym stadium pojawiają się nowe, bardziej wyrafinowane poziomy myślenia, które uzupełniają już istniejący repertuar poznawczy .

Piaget wyróżnił cztery stadia (fazy) rozwoju intelektualnego:

1.Stadium sensoryczno-motoryczne (od urodzenia do 2 lat).

2. Stadium myślenia przedoperacyjnego (od 2 do 7-8 lat).

3. Stadium operacji konkretnych (od 7 do 11 lat).

4. Stadium operacji formalnych (ok. 11 roku życia).

Najbardziej zainteresował mnie rozwój dziecka w okresie przedoperacyjnym z tego względu skoncentruję się wyłącznie na nim. U dziecka w wieku od 2 do 7 lat pojawia się aktywność symboliczna zaczyna się myślenie wraz z mową, jest to rodzaj mowy spontanicznej. Piaget twierdzi, że nie ma lepszej metody poznania sposobu w jaki dziecko myśli spontanicznie niż analiza pytań, jakie stawia. Najprostsze z pytań to „gdzie” znajdują się ulubione przedmioty,” co to jest”. Od ok. trzeciego roku życia dziecka pojawia się pytanie „dlaczego”. Co więcej odpowiedź na to pytanie udzielona przez osoby dorosłe nie zawsze zadowala dzieci. Dzieje się tak dlatego, że o ile dla człowieka dorosłego pytanie „dlaczego” może mieć dwa różne znaczenia: celu (dlaczego idziesz tą drogą) i przyczyny sprawczej (dlaczego ciała spadają), to dla dziecka pytanie dlaczego jest pośrednią miedzy celem
a przyczyną. Sześcioletni chłopiec pyta osobę dorosłą - dlaczego kula się toczy? Wskazując na kulę, która toczy się w kierunku osoby dorosłej. Odpowiedź brzmi bo jest na pochyłości (odpowiedź przyczynowa). Dziecko niezaspokojone otrzymaną odpowiedzią pyta dalej czy ona wie że ty tam jesteś? (wyobraża sobie, że ruch jest zawsze skierowany do jakiegoś celu).Mechaniczna odpowiedź nie zadowoliła dziecka, ponieważ dziecko chciało poznać przyczynę i zarazem cel toczącej się kuli.

Wraz z pojawieniem się mowy, dziecko może więc stopniowo odkrywać bogactwo świata, ale też komunikować się z dorosłymi i innymi dziećmi. Jednak możliwość komunikowania się z innymi jest jeszcze w połowie drogi do prawdziwego uspołecznienia. Piaget opisał ograniczenia jakim podlega dziecięce myślenie w tym stadium:

1. Egocentryzm: Do 7 lat małe dzieci nie umieją zupełnie dyskutować między sobą
i ograniczają się do przeciwstawnych stwierdzeń. Małe dziecko mówi również nieustannie do siebie. Takie monologi towarzyszą jego zabawom i działaniom w przekonaniu, że inni go słuchają i rozumieją. Taką formą zabawy właściwą temu okresowi jest zabawa symboliczna, albo zabawa naśladownictwa i wyobraźni. Przykłady takiej zabawy to np. zabawa lalkami, obiady dla lalek, klocek zastępuje samochód, piasek mąkę. Te symboliczne zabawy są pracą myślową, ale jest to myślenie egocentryczne. Zabawa symboliczna dostarcza satysfakcji, ale podporządkowuje wszystko do własnego „ja”. Dziecko nie potrafi obserwować świata
z innego punktu widzenia niż własny. Wyraża się to również w postrzeganej na co dzień rzeczywistości np. dziecko zapytane o rodzeństwo odpowiada, że ma brata, ale gdy zapytamy, czy twój brat ma brata zaprzeczy. Dzieje się tak dlatego, że dziecko nie jest zdolne do zobaczenia relacji w rodzinie z innego punktu widzenia niż własny.

2. Animizm dziecięcy - traktowanie rzeczy jak żywe - paląca lampa, księżyc, gwiazdy, chmury.

3.Centracja oznacza zwracanie uwagi (koncentrowanie) na jednej tylko właściwości sytuacji i pomijaniu innych, nawet najbardziej istotnych. W jednym z najbardziej znanych eksperymentów Piageta przedstawia się dzieciom dwie plastelinowe kule, co do których zgadzają się, że są jednakowe, a następnie na ich oczach spłaszcza się jedną z kuł na placek. Gdy zapytamy dzieci, która z kuł jest teraz większa (lub gdzie jest więcej plasteliny) otrzymamy odpowiedź, że większa jest kula rozwałkowana. Dzieci skupiają się tu wyłącznie na jednym „oglądowym" aspekcie sytuacji: na większym rozmiarze rozpłaszczonej plasteliny. Ten i podobne eksperymenty wykazują, że dzieci w tym wieku nie są zdolne do uchwycenia oczywistego prawa zachowania stałości.

4. Nieodwracalność operacji umysłowych oznacza brak zdolności powrotu do punktu wyjścia. Zjawisko to widoczne jest zarówno na przykładzie prób rozumienia wyżej wspomnianych relacji rodzinnych, jak i w każdym rozumowaniu wymagającym robienia kroków „do tyłu". Najlepszym przykładem są tu proste działania arytmetyczne. Chociaż dzieci potrafią dodać 2 do 3, aby otrzymać 5, nie potrafią odwrócić procedury i odjąć 2 od 5, aby ponownie otrzymać 3. „Dzieje się tak nie dlatego, że nie mogą one wyprowadzić wyniku działania, jeżeli przedstawi się im to jako oddzielne sumy; jest tak dlatego, iż nie mogą skojarzyć, że skoro dwa i trzy daje pięć, to pięć minus dwa daje trzy.

Podsumowując powyższą pracę należy podkreślić, że rozwój dziecka przebiega
w procesie dojrzewania w sposób nieodwracalny z zachowaniem stałej kolejności stadiów intelektualnych. Należy pozwolić dziecku dojrzeć do własnego poziomu intelektualnego oraz dostosować do niego odpowiednie wymagania, trudności i metody pracy. Teoria Piageta ukazuje bowiem, że dziecko to nie mały dorosły, a sposób jego myślenia różni się jakościowo od myślenia osób dorosłych. Widać to chociażby w sposobie odkrywania i przeżywania odkrywanego świata. Obserwując małe dzieci można zauważyć, ich ogromną ciekawość świata, a także radość z poznawania zwykłych prostych rzeczy. Zadaniem ludzi dorosłych będzie więc takie działanie, które będzie inspirowało i zachęcało dzieci w sposób aktywny do poszukiwania i radosnego odkrywania tajemnic wiedzy. I chociaż dorośli często dziwią się pytaniom stawianym przez dzieci i nie rozumieją ich przyczyny, to może warto przyjrzeć się dzieciom i nauczyć się od nich spoglądać z radością na otaczający nas świat i „zadziwić” się nim na nowo.

Termin „poznawczy" (kognitywny, ang. cognitive), wywodzący się od łacińskiego cognosco (wiedzieć), odnosi się do tych wszystkich psychicznych form aktywności, które związane są z nabywaniem, przetwarzaniem, organizowaniem i używaniem wiedzy — innymi słowy, do tych wszystkich sprawności, które wiążą się z myśleniem i wiedzą. Najszerzej badane były poznawcze procesy spostrzegania i pamięci. Zdolności poznawcze obejmują też inteligencję, poziom myślenia, a nawet, do pewnego stopnia, twórczość i stosunki interpersonalne. Ponieważ język jest środkiem, za pomocą którego zachodzi myślenie i ponieważ inteligentne i twórcze zachowanie wyraża się w jeżyku, również używanie go jest traktowane jako aktywność poznawcza. A. Birch, T. Malim, Psychologia rozwojowa w zarysie, Od niemowlęctwa do dorosłości, PWN Warszawa 2002 r..

Piageta teoria rozwoju poznawczego w: A. Birch, T. Malim, Psychologia rozwojowa w zarysie, Od niemowlęctwa do dorosłości, PWN Warszawa 2002 r.

Por. J. Piaget, Studia z psychologii dziecka, PWN Warszawa 1966 r.

1

---