Abstrakcja - przedstawienie subiektywnych pojęć bądź idei i wyodrębnienie dzięki obiektywnej analizie tego co istotne, czyli wspólne, po to, by zrozumieć to czego nie można zobaczyć.
Analiza i synteza - ogół czynności dokonywania rozkładu całości na poszczególne elementy składowe i scalanie tych elementów w całość. Czynności te dotyczą także procesów poznawczych i analizy i syntezy doznań zmysłowych.
Autonomia - główny proces rozwojowy w drugim i trzecim roku życia, polegający na uniezależnianiu się dziecka od otoczenia, akcentowaniu samodzielności i własnej woli. Pierwsze przejawy autonomii to negatywizm, upór, samowola.
Deficyty rozwojowe - opóźniony rozwój psychoruchowy, wolniejsze tempo pewnych funkcji; mogą obejmować większy obszar - wtedy są parcjalne (np. motoryki dużej i małej), mniejszy - fragmentaryczny (motoryka rąk).
Dojrzewanie - rozwój komórek jakościowy, do takiego stanu, w którym organizm może je w pełni wykorzystać. Obejmuje genetycznie kontrolowane przemiany, które doprowadzają komórkę do stanu dojrzałego, czy też gotowości funkcjonalnej, np. lokomocja, mowa, rozród.
Duża motoryka - sprawność ruchowa całego ciała. Jest to taki rodzaj aktywności ruchowej jak: chodzenie, bieganie, skakanie, czołganie się, jazda na rowerze, czy też pływanie.
Edukacja - oddziaływanie podejmowane świadomie na każdego człowieka (dziecka), chcąc osiągnąć określone właściwości społeczne.
Emocje - stan albo reakcja na zmianę. Stan, w którym występują zmiany w co najmniej kilku sferach.
Fenyloketonuria - wrodzona, uwarunkowana genetycznie enzymopatia polegająca na gromadzeniu się w organizmie i toksycznym wpływie aminokwasu - fenyloalaniny (hiperfenyloalaninemia, typ I). • U podłoża choroby leży mutacja genu odpowiedzialnego za aktywność enzymu hydroksylazy fenyloalaninowej (PAH), który jest niezbędny w metabolizmie fenyloalaniny.
Figura przywiązania - osoba (najczęściej matka), która sprawuje główną opiekę nad dzieckiem, zaspokaja jego potrzeby, koi ból, uspokaja, obdarza uwagą i miłością. Jest to osoba, do której dziecko zwraca się w sytuacjach strachu, bólu, niezaspokojonych potrzeb lub kiedy potrzebuje kontaktu fizycznego. Bliski związek z figurą przywiązania jest warunkiem optymalnego rozwoju dziecka.
Funkcje poznawcze - zespół procesów, dzięki którym odbieramy informacje z otoczenia oraz stosunki między nimi ( odzwierciedlamy w naszej psychice to, co nas otacza) - należą tu: uwaga, pamięć, wrażenia i spostrzeżenia wzrokowe, słuchowo-językowe, dotykowe, kinestetyczne, orientacja w schemacie ciała i w kierunkach w przestrzeni.
Inteligencja - ogólny poziom wszystkich zdolności umysłowych.
Inteligencja logiczna - np. układanie puzzli.
Inteligencja ogólna - jest to zdolność przystosowania się do okoliczności dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi procesami poznawczymi. W jej skład wchodzą: inteligencja werbalna (SŁOWNA)- obejmuje funkcjonowanie słowno-pojęciowe, bada procesy pamięci oraz umiejętność posługiwania się wiedzą nabytą w ciągu życia, Inteligencja niewerbalna(BEZSŁOWNA) - obejmuje funkcjonowanie przestrzenno-spostrzeżeniowe, bada głównie zdolność myślenia logicznego w oparciu o konkrety - materiał spostrzegany wzrokowo. Inteligencję można mierzyć za pomocą Skali Inteligencji D.Wechslera. W wyniku badania otrzymuje się iloraz inteligencji danej osoby w skali słownej, w skali bezsłownej oraz w skali pełnej, dzięki czemu można ustalić, który rodzaj inteligencji jest mocną stroną ucznia, jakie uzdolnienia poznawcze najlepiej pomagają mu w jego funkcjonowaniu. Wyniki liczbowe w postaci ilorazów inteligencji można porównywać i interpretować, wskazując np. mocne i słabsze strony badanego dziecka/ucznia.
Inteligencja percepcyjno - motoryczna - współpraca funkcji wzrokowych, słuchowych oraz ruchowych - konieczna do czynności czytania i pisania.
Inteligencja praktyczna - np. układanie klocków.
Kompetencja - potencjalna zdolność do wykonania czegoś, nabyta we wcześniejszych okresach rozwoju wiedza i umiejętności. Jest składnikiem kontekstu wewnętrznego rozwoju.
Koordynacja wzrokowo - ruchowa - współpraca oka i ręki, umożliwia wykonywanie precyzyjnych ruchów rąk pod kontrolą wzroku, m.in. rysowanie i pisanie. Dziecko o osłabionej koordynacji wzrokowo -ruchowej będzie miało trudności ze zmieszczeniem się w liniaturze, pismo będzie mało czytelne, prace będą mało staranne, pokreślone.
Mała motoryka - sprawność ruchowa rąk w zakresie szybkości ruchów, ich precyzji. Motoryka mała to takie czynności, jak: rysowanie, malowanie, pisanie, ugniatanie czegoś w dłoni, czy rzeźbienie oraz czynności manualne niezbędne podczas samoobsługi jak jedzenie łyżką, zapinanie guzików. Prawidłowy rozwój motoryki małej ma wpływ na dobre opanowanie pisania.
Mukopolisacharydoza - bardzo rzadko występującą chorobą przemiany materii, dziedziczną i bardzo trudną do zdiagnozowania. Występuje raz na 100 tysięcy urodzeń. • Jej przyczyną jest wada metabolizmu, polegająca na gromadzeniu się w organizmie mukopolisacharydów, które uszkadzają komórki i narządy ciała. W efekcie prowadzi to do wyniszczenia niemal całego organizmu dziecka.
Modelowanie - przejmowanie zachowań, emocji i przekonań osób, z którymi dziecko jest emocjonalnie związane. Nie jest to proste i wierne naśladowanie zachowania modela, lecz odtwarzanie jego cech, czynności, nastrojów lub dążenie do tych samych celów. Jest to najważniejsza forma uczenia się w dzieciństwie.
Motoryka narządów mowy - sprawność ruchowa narządów mowy, która decyduje o poprawności wymowy.
Myślenie logiczne (myślenie przyczynowo - skutkowe) - umiejętność wskazywania następstw określonych sytuacji, wyszukiwania przyczyn pewnych stanów rzeczy, porządkowania zdarzeń.
Myślenie pojęciowe - kształtowanie się pojęć, zdolność rozumowania konkretnego i abstrakcyjnego, zdolność do uogólniania ( znajdywanie szerszego pojęcia np. kurtka -czapka to ubrania), klasyfikowania ( biurko - krzesło to meble) , porządkowania pojęć, dostrzegania różnic i podobieństw między poszczególnymi przedmiotami czy też pojęciami.
Noworodek donoszony - to dziecko urodzone po upływie ciąży trwającej 270 dni. Noworodek waży średnio 3370 g, mierzy 51,2 cm. Ciało noworodka nie zachowuje proporcji ciała człowieka dorosłego - duża głowa z małą twarzą obejmuje 30% masy ciała, tułów jest długi, a kończyny są krótkie.
Obserwacja - polega na świadomym, planowym i celowym spostrzeganiu zjawisk i zdarzeń. Ponadto obejmuje rejestrowanie zjawisk i czynności psychologicznych. Może być stosowana jako samodzielna technika lub stanowić uzupełnienie innych metod, bez ich interpretacji np. testu psychologicznego.
Oczekiwania - wiążą wobec samego siebie i otoczenia.
Ogólny poziom inteligencji na poziomie niższym niż przeciętny - jest to w badaniach inteligencji wynik (zarówno wynik w skali słownej jak i bezsłownej) wskazujący na niższy niż przeciętny poziom funkcjonowania intelektualnego i społecznego. W tej grupie można spotkać dzieci, które mają osłabione różne zdolności (choć nie zawsze mają zaburzone te same funkcje poznawcze).
Te dzieci przejawiają różnego typu zaburzenia:
zaburzenia myślenia słowno - pojęciowego, a więc tego, na którym przede wszystkim bazuje nauka szkolna
małą samodzielność w myśleniu
wolniejsze tempo pracy i uczenia się
trudności w koncentracji uwagi przez dłuższy czas.
Ze względu na powyższe cechy konieczne jest wobec tych dzieci zastosowanie metod ułatwiających im opanowanie materiału. Dzieci te, bowiem nie kwalifikują się do szkoły specjalnej dla upośledzonych umysłowo, a program szkoły ogólnodostępnej jest dla nich trudny, a przede wszystkim zbyt szybko realizowany.
Orientacja przestrzenna - orientacja w stronach na płaszczyźnie i w przestrzeni. Zaburzenia orientacji przestrzennej - brak orientacji w prawej i lewej stronie ciała oraz w kierunkach w przestrzeni (w lewo, w prawo, wyżej, niżej, w przód, w tył, nad, pod, itd.); związane są z nimi trudności w rysowaniu (niewłaściwe proporcje i rozplanowanie rysunku), czytaniu (przestawianie liter i cząstek wyrazów, przeskakiwanie linijek), w pisaniu (rozplanowanie kartki, mylenie liter i cyfr o podobnych kształtach, pisanie od prawej do lewej strony).
Percepcja słuchowa - związana z umiejętnościami fonologicznymi i słuchem fonemowym oraz pamięcią słuchową; zaburzenia tych funkcji są związane z nieprawidłowym działaniem analizatora słuchowego i mogą objawiać się: trudnością odróżniania podobnych głosek jak k-g, d-t, z-s.
Percepcja wzrokowa - jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców wzrokowych a także do ich interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń. to umiejętność spostrzegania barwy, kształtu, skupiania wzroku, wyodrębnianie elementów z tła.
Proces rozwoju - nie jest tylko ciągiem zmian następujących po sobie w określonej kolejności, ale ma charakter dynamiczny, czyli mający siłę, zdolność do działania, energię, prężność i będący w ruchu.
Procesy poznawcze (funkcje poznawcze) - zespół procesów, dzięki którym odbieramy informacje z otoczenia: uwaga, pamięć, wrażenia i spostrzeżenia, orientacja w schemacie ciała (prawa i lewa strona) i przestrzeni, myślenie.
Program wzrostu i rozwoju biologicznego człowieka - program genetyczny daje pewne predyspozycje. Każda komórka posiada pełen zestaw wskazówek zamkniętych wewnątrz jądra. Zestaw ten sprawia właśnie, że mysz różni się od ptaka, kwiat od drzewa, a rodzeństwo wzajemnie od siebie.
Przywiązanie - stwierdzenie, że dziecko jest przywiązane do kogoś oznacza, iż ma ono silną skłonność do poszukiwania bliskości i kontaktu z tą konkretną osobą, zwłaszcza w sytuacjach, gdy jest przestraszone lub cierpiące (np. głodne, chore, zmęczone).
Przywiązanie ambiwalentne - to zahamowana eksploracja i nadmierne poszukiwanie pomocy u innych, niepewność w kontaktach z innymi, lęk przed odrzuceniem niepewność co do własnej wartości, zmienność w przypisywaniu intencji innym ludziom, przekonanie o nieprzewidywalności wydarzeń.
Przywiązanie bezpieczne - to swobodna eksploracja i zwracanie się po pomoc, dobry kontakt z otoczeniem, przekonanie o własnej wartości, pozytywne postrzeganie intencji innych ludzi, pozytywna ocena wydarzeń.
Przywiązanie unikowe - to pozorna niezależność i brak poszukiwania wsparcia innych ludzi, izolowanie się w kontaktach z innymi, przekonanie o niskiej własnej wartości, przypisywanie innym ludziom negatywnych intencji, negatywna ocena wydarzeń.
Psychologia rozwoju małego dziecka - naukowe badanie rozwoju dziecka, człowieka, aż do śmierci.
Rozwój - to termin, który odnosi się do zmiany i używany jest w różnych dyscyplinach wiedzy, w tym i w mowie potocznej. W psychologii odnosi się on do rozwoju psychicznego, który może być ujmowany z pozycji różnych perspektyw. I tak, można mówić o filo-, antropo- i ontogenezie.
Rozwój fizyczny w okresie niemowlęctwa - można ująć jako stopniową serię zmian uwarunkowanych dojrzewaniem, a jego efektem jest lepsza kontrola działań i spostrzeżeń. Chociaż istnieją różnice między dziećmi pochodzącymi z odmiennych grup etnicznych pod względem temperamentu, reagowania i tempa rozwoju, to jednak u większości dzieci zauważa się tę samą ogólną sekwencję rozwoju
Rozwój prenatalny - rozpoczyna się w momencie, gdy plemnik łączy się z komórką jajową i powstaje zygota.
Rozwój psychoruchowy - całość procesów psychicznych (intelektualnych, orientacyjno-poznawczych oraz motorycznych), rozwijających się harmonijnie.
Rytm - to harmonijność, równomierność zachodzących zmian. Oznacza to tyle, że tempo rozwoju w poszczególnych fazach jest podobne.
Samodzielność - zrobić, wykonać samemu.
Selektywność percepcyjna - pierwsza funkcja, dzięki której więź przechodzi przez cały proces rozwoju, to pewna tendencyjność reakcji wzrokowo słuchowych, które od urodzenia przygotowują dziecko do zwracania uwagi na siebie przez innych ludzi.
Skala APGAR - stanzzdrowia nowonarodzonego dziecka oceniany jest przez lekarza neonatologa według 5-stopniowej skali, zwanej Skalą Apgar. Jest to narzędzie najczęściej stosowane do określenia podstawowych funkcji organizmu, takich jak zabarwienie skóry, odruchy, oddech, puls oraz napięcie mięśniowe. W każdym z tych aspektów dziecko otrzymuje maksymalnie 2 punkty, które są odnotowane w książeczce zdrowia dziecka. Bardzo ważne jest, aby rodzic był świadomy, co oznacza konkretny wynik wyrażony w punktach i w jakich obszarach były ewentualne problemy. Pozwoli to na objęcie dziecka obserwacją i wczesnym wsparciem medycznym, jeżeli zaistnieje taka konieczność.
Słownik - zasób słownictwa, adekwatności w definiowaniu pojęć czyli stopień opanowania języka. Dziecko o ubogim słownictwie będzie miało trudności ze zrozumieniem przeczytanych treści czy trudności z konstruowaniem dłuższych wypowiedzi ustnych czy pisemnych.
Słuch fonemowy - zdolność wyróżniania głosek oraz różnicowania głosek podobnych w słyszanych słowach (np. bułka - półka). Dziecko z osłabionym słuchem fonemowym będzie miało trudności w zapisaniu dyktowanych treści, będzie opuszczało lub przestawiało litery, wyrazy podczas pisania.
Socjalizacja- kontekst wpływów zewnętrznych.
Spostrzegawczość - podstawowe uzdolnienia spostrzeżeniowe czyli zdolność do dostrzegania szczegółów ważnych od drugorzędnych. Dzieci z zaburzoną spostrzegawczością mylą litery podobne do siebie np. d-b, wadliwie rozplanowują zapis na stronie, mają utrudnioną orientację na mapie, nie potrafią odnajdywać różnic i podobieństw, mają trudności w wyszukiwaniu informacji w tekście.
Tempo rozwoju - czyli szybkość zachodzenia zmian rozwojowych.
Uczenie się - zdolność do zastosowania zdobytych doświadczeń w zaistniałych sytuacjach. Stosunkowo stała zmiana zachowania będąca rezultatem doświadczenia.
Wczesne dzieciństwo - można określić jako czas wzajemnego poznawania się dziecka i jego opiekunów, uczenia się rozpoznawania potrzeb i oczekiwań, także opanowywania różnych sposobów ich zaspokajania. Powodzenia i niepowodzenia w procesie budowania się związku między dzieckiem a jego opiekunami (matką i ojcem) mają niezwykle istotny wpływ na jego funkcjonowanie w tym okresie życia. Powodują, iż dziecko albo dobrze rozwija się fizycznie (rośnie, przybiera na wadze, staje się coraz sprawniejsze, jego ruchy nabierają precyzji) i psychicznie (gromadzi wiedzę o różnych przedmiotach, także o ludziach i o sobie, staje się coraz bardziej uważne, rozwija się jego pamięć i myślenie, wzbogaca życie emocjonalne, kształtuje stosunek do różnych zjawisk) albo jego rozwój przebiega nieprawidłowo - wolno, nieharmonijnie, co owocuje tym, iż ważne w tym pierwszym okresie życia potrzeby nie mogą zostać właściwie zaspokojone.
Wymagania - dwa rodzaje:
Środowiska fizycznego - związane z bezpieczeństwem, zdrowiem pogodą, pokarmem.
Środowiska społecznego - np. od uczniów pierwszej klasy wymaga się względnie spokojnego zachowywania się przez 45 minut zajęć lekcyjnych.
Wzrastanie - oznacza rzeczywiste, biologiczne czy też ilościowe zwiększanie się wymiarów ciała, np. długość, szerokość.
Zabawy manipulacyjne - dzieci wkładają różne rzeczy do buzi, potrząsają nimi, zrzucają na podłogę, przesuwają po powierzchni stołu, otwierają i zamykają itd., początkowo z każdym przedmiotem robią to samo, wykonują wszystkie dostępne sobie czynności (manipulacja niespecyficzna), a następnie manipulują w sposób adekwatny do funkcji przedmiotu i jego właściwości (manipulacja specyficzna).
Zabawy konstrukcyjne - dzieci używają przedmiotów do budowania i konstruowania innych rzeczy np. budowanie wieży z klocków, składanie układanek, lepienie z plasteliny.
Zabawy tematyczne - dzieci odgrywają role, stwarzają wymyśloną sytuację, bawią się „w dom”, „w lekarza”, „w szkołę”. Zabawy te dotyczą pary lub grupy dzieci, bawiący się potrafią tworzyć także wyimaginowanych towarzyszy zabawy.
Zaburzenia percepcji słuchowej - słuchowe zaburzenia odbioru mowy. Nie jest ono uwarunkowane niedosłuchem, lecz zaburzeniami analizy i syntezy dźwięków mowy, wynikającymi z nieprawidłowego funkcjonowania odpowiednich okolic mózgu, głównie lewej półkuli, gdzie zlokalizowany jest ośrodek korowy słuchowy.
Zaburzenia percepcji wzrokowej - to zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej, zaburzenia postrzegania i różnicowania kształtów, rejestracji położenia przestrzennego elementów. Dzieci z zaburzoną percepcją wzrokową mają trudności w rozpoznawaniu i nazywaniu przedmiotów na ilustracjach, w rozumieniu treści przedstawionych graficznie, opisują ilustracje w sposób ubogi, rozpoznają małą liczbę szczegółów, mają problemy w rysowaniu i w odwzorowywaniu kształtów z pamięci i według wzoru, a wykonywane przez nie rysunki są ubogie i prymitywne, uproszczone i pozbawione szczegółów. Dzieci te mają trudności przede wszystkim w przepisywaniu tekstu ze wzoru, w pisaniu z pamięci. Mylą litery podobne pod względem kształtu (l-t-ł, a-o, a-ą, c-e), lecz różniące się położeniem elementów stosunku do osi pionowej i poziomej (b-d-p-g, w-m, n-u), mają trudności w zapamiętywaniu kształtu liter, pomijają znaki diakrytyczne liter, odwracają kolejność liter w grupach wyrazowych (tar-rat-tra), litery są nierówne, wychodzą poza linie, tempo pisania jest wolne, często obok siebie występują te same wyrazy zapisane błędnie i poprawnie.
Zachowania sygnałowe - to takie środki jak np. płacz czy śmiech, z pomocą których dzieci przyciągają i utrzymują na sobie uwagę innych ludzi.
Zdolności percepcyjno - motoryczne - współdziałanie procesów poznawczych i czynności ruchowych, np. przy pisaniu ze słuchu to współdziałanie uwagi, analizy i syntezy wzrokowej, słuchowej oraz ruch ręki piszącej.
Zmiana - fakt świadczący o tym, że przedmiot, podmiot lub człowiek nie jest już taki sam. Zmiana powoduje, że stwierdzamy materialnie (faktycznie), że to co obserwujemy nie jest takie jak poprzednio. Zmiana jest istotą rozwoju.