PEDAGOGIKA to wszechstronna nauka o wychowaniu i kształceniu człowieka w ciągu całego jego życia przy uwzględnieniu zarówno dodatnich jak i ujemnych wpływów człowieka na człowieka oraz wpływów środowiskowych.Jest to wiedza i nauka o wychowaniu, której przedmiot stanowi sprawa wychowawczego prowadzenia dzieci, młodzieży oraz oddziaływania na rozwój ludzi dorosłych, czyli sprawa praktycznej pedagogii wszelkiego rodzaju (sztuki i techniki wychowania).

PEDAGOGIA odnosi się do praktycznej sztuki nauczania i wychowywania — zespół czynności i umiejętności wychowawczych, metod i środków stosowanych w nauczaniu oraz wychowywaniu, np. pedagogia domowa, szkolna.

Naukowy charakter nadał pedagogice niemiecki uczony Jan Fryderyk Herbart (1776-1841), pierwszy habilitowany profesor pedagogiki w Getyndze, nazywany „ojcem naukowej pedagogiki".

Oderwał on pedagogikę od filozofii,

usystematyzował i oparł na dwu naukach pomocniczych:

•etyce filozoficznej, która miała określić cele wychowania oraz na

•tworzonej przez siebie psychologii, która podawała środki do osiągnięcia celów.

Termin PEDAGOGIKA pochodzi z języka greckiego od wyrazów:

pais — chłopiec

ago — prowadzę

paidagogos — etymologicznie oznacza „prowadzący chłopca" — początkowo fizycznie, a następnie moralnie i duchowo.

PAIDEIA — całość czynności i skutków wychowawczych. W starożytnej Grecji słowem paideia nazywano to, co współcześnie określamy mianem wychowania czy kultury. Celem paidei było ukształtowanie, wyedukowanie człowieka pięknego i mądrego w oparciu o najwyższe ideały i najdoskonalsze wzorce, zaś jej podstawowym składnikiem były kwestie związane ze szlachetnością, moralnością czy dobrocią człowieka.

DZIAŁY PEADAGOGIKI W UJĘCIU WERTYKALNYM (PIONOWYM)

IV POZIOM	- pedagogika	teoretyczna
III POZIOM	- pedagogika	normatywna
II POZIOM -	- pedagogika	opisowa
I POZIOM -	pedagogika	praktyczna

Najszerszą podstawę stanowi dział I — pedagogika praktyczna, nad którym powstaje

dział II — pedagogika opisowa — eksperymentalna, nad nimi dział III — pedagogika normatywna

i na samej górze dział IV- pedagogika teoretyczna, która odtwarza obiektywnie całą rzeczywistość

wychowawczą

I poziom - pedagogika praktyczna (empiryczna) są to konkretne doświadczenia wychowawcze (i dydaktyczne) rodziców, wychowawców, nauczycieli, czyli praktyka wychowawcza. Jest to pedagogika na poziomie praktyk i konkretnej empirii.

II poziom to pedagogika opisowa lub eksperymentalna, starająca się uogólnić doświadczenie i badać eksperymentalnie te prawa, które rządzą zjawiskami (fenomenami) w wychowaniu.

III poziom to pedagogika, którą S. Kunowski określa jako pedagogikę normatywną. Korzystając z innych nauk takich jak filozofia człowieka (antropologia flozoficzna, aksjologia, teoria (filozofia) kultury, bada naturę (istotę) człowieka, wytwory kultury i na tym tle rozważa kwestie światopoglądowe, a w ich świetle także wartości, cele, ideały i normy, które powinny być uwzględnione w wychowaniu.

IV poziom ( najwyższy) to pedagogika teoretyczna

z pedagogiką ogólną i innymi kierunkami i systemami pedagogicznymi, filozofią wychowania, która w oparciu o zebrany materiał empiryczny, eksperymentalny i normatywny dostarczony poprzez poprzednie działy zmierza do tworzenia ogólnej teorii wszechstronnego rozwoju człowieka i jego uwarunkowań — teorii, odtwarzającej obiektywnie całą rzeczywistość wychowawczą w ramach cech i kompetencji poszczególnych dyscyplin, poszukując zarazem jej podstaw, sensu i wartości. Jest to dział najwyższy obejmuje całość badanego przedmiotu.

Działy pedagogiki w ujęciu horyzontalnym (budowa pawilonowa)

Pedagogika (nauka podstawowa)

Historia Dydaktyka Teoria Pedagogiki

wychowania wychowania szczegółowe

i myśli (nauki

pedagogicznej stosowane)

W ujęciu PIONOWYM (wertykalnym) poszczególne działy pedagogiki wyróżnione są ze względu na sposoby uzyskiwania wiedzy.

W ujęciu POZIOMYM (horyzontalnym) zwraca się uwagę na zakres omawianej problematyki

Historia wychowania

Historia myśli pedagogicznej - Jest to dyscyplina pedagogiczna przedstawiająca historyczny rozwój teorii i praktyki edukacyjnej w danym kraju na tle przemian edukacyjnych w świecie. To nauka o genezie i historycznym rozwoju myśli pedagogicznej oraz o metodach, formach i organizacji wychowania, ustrojach szkolnych i systemach oświatowych. Przedstawiciele: Stanisław Kot, Łukasz Kurdybacha

Teoria wychowania to jedna z dyscyplin pedagogicznych, zajmująca się:

•formułowaniem celów wychowania realizowanych w procesie wychowawczym i ukazywaniem związanych z nimi wartości,

•problematyką treści i metod procesu wychowania, projektowaniem działalności wychowawczej, czyli sposobami umożliwiającymi realizowanie określonych celów wychowania,

•różnymi czynnikami, zwłaszcza psychospołecznymi warunkującymi powodzenie zaprojektowanej działalności wychowawczej, takimi jak:

*podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży,

*racjonalne organizowanie ich życia i pracy,

*umiejętność nawiązywania z nimi kontaktów interpersonalnych,poznawanie ich i umożliwianie im kierowania własnym rozwojem.

*Teoria wychowania zajmuje się wychowaniem oraz stwarzaniem warunków do samowychowania*

*Teorię wychowania interesuje szczególnie rozwój moralny, społeczny, kulturalny i fizyczny dzieci i młodzieży, mniej natomiast ich rozwój umysłowy w procesie uczenia się, czym zajmuje się głównie dydaktyka.

•Głównym przedmiotem zainteresowań teorii wychowania jest proces wychowania.

•Jest to więc dyscyplina pedagogiczna zajmująca się przede wszystkim celami oraz sposobami i warunkami działalności wychowawczej podejmowanej wobec dzieci i młodzieży.

•Kwestiami związanymi z wychowaniem ludzi dorosłych i w wieku podeszłym interesuje się sporadycznie. Problemy te są bowiem przedmiotem zainteresowań andragogiki oraz geragogiki.

Teoria wychowania jako odrębna dyscyplina pedagogiczna pojawiła się w Polsce w okresie powojennym.

Podejmowane przez nią problemy wcześniej leżały w gestii zainteresowań pedagogiki ogólnej albo tzw. pedagogiki normatywnej, praktycznej lub opisowej. Przedstawiciele: Bogdan Suchodolski, Heliodor Muszyński

Sposoby uprawiania teorii wychowania

refleksja poszukująca nad wychowaniem, np.w świetle dotychczasowego zasobu wiedzy pedagogicznej i psychologicznej, a także różnorodnych systemów wartości i koncepcji człowieka, powstałych na gruncie filozofii, religii, psychologii, prowadzenie badań empirycznych dotyczących procesu wychowania oraz jego uwarunkowań (badania weryfikacyjne, badania diagnostyczne), sięganie do własnych doświadczeń w zakresie wychowania dzieci i młodzieży (podejmowanie pracy pedagogicznej - osobiste doświadczenia).

Dydaktyka — to nauka pedagogiczna o procesie nauczanie — uczenie się, czyli zbiorze powiązanych ze sobą czynności nauczyciela i uczniów, zmierzających do uzyskania wspólnego celu, jakim jest wywołanie u wychowanka zamierzonych i względnie trwałych zmian*

Nazwa dydaktyka pochodzi z języka greckiego, w którym: didaktikos znaczy pouczający

didasko znaczy uczę. Nazwy tej po raz pierwszy użyto w Niemczech w 1913 r., kiedy to Krzysztof Helwig i Joachim Jung, analizując działalność znanego językoznawcy Wolfganga Ratkego, opracowali „Krótkie sprawozdania z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychiusza". Z tytułu tego wynika, że autorzy ci uważali dydaktykę za sztukę nauczania, a więc swego rodzaju umiejętność praktyczną, W podobny sposób dydaktykę rozumiał Jan Amos Komeński (1582-1670), autor opublikowanego w 1657 r. dzieła: „Wielka dydaktyka przedstawiająca uniwersalną sztukę nauczania wszystkich wszystkiego".

Główne obszary działalności dydaktyki

•dostarcza wiedzy o stanie rzeczy istniejącym w obrębie przedmiotu jej badań

•analizuje zależności warunkujące przebieg i wyniki nauczania-uczenia się

•formułuje na tej podstawie odpowiednie prawidłowości

•wskazuje metody, formy organizacyjne i środki pomocne w wywoływaniu zamierzonych zmian u uczniów

Dzięki tym wszystkim zadaniom dydaktyka spełnia funkcje zarówno

•teoretyczną (głównie o charakterze diagnostycznym i prognostycznym), jak i

•praktyczną (instrumentalną).

W tym rozumieniu dydaktyka jest jedną z nauk pedagogicznych, które zajmują się wychowaniem.

Wiadomo, że w toku realizacji każdego świadomie i planowo organizowanego procesu, a więc także procesu nauczania uczenia się zawsze zmierzamy do osiągnięcia określonego celu. Ponadto w procesie tym występują pewne treści, metody, formy organizacyjne, środki

Dlatego też do głównych zadań teoretycznych dydaktyki ogólnej zaliczamy:

•analizę i opis celów, treści, metod, form organizacyjnych, środków procesu nauczania -uczenia się

•wykrywanie prawidłowości charakterystycznych dla procesu nauczania-uczenia się

•ustalanie opartych na tych prawidłowościach norm postępowania

•analizę i opis systemów dydaktycznych charakterystycznych dla szkolnictwa różnych krajów

Niektóre z tych zadań dydaktyka rozwiązuje sama, natomiast przy rozwiązywaniu pozostałych korzysta z pomocy innych nauk, przede wszystkim psychologii, socjologii, logiki i filozofii.

Dydaktyka ogólna spełnia również doniosłe zadania praktyczne, które polegają głównie na wskazywaniu czynności, które wykonywane przez nauczyciela w określonych warunkach i za pomocą dostępnych mu środków mogą prowadzić do przewidywanych i zarazem pożądanych wyników nauczania-uczenia się.

Zadania z obszaru analizy procesu nauczania-uczenia się realizowane są również przez DYDAKTYKI SZCZEGÓŁOWE, czyli tzw. metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów, przy czym każda z nich (z wyjątkiem metodyki nauczania początkowego oraz dydaktyki szkoły wyższej) obejmuje jeden tylko przedmiot nauki szkolnej i pozaszkolnej, w tym także samokształcenie. Dlatego też prawidłowości oraz normy postępowania wykrywane i formułowane przez te nauki są mniej ogólne od tych, które ujawnia i ustala dydaktyka ogólna.

Dydaktyki szczegółowe zajmują się analizą i opisem systemów nauczania poszczególnych przedmiotów.

Czynności nauczania-uczenia się mogą przebiegać w sposób systematyczny i być zamierzone, ale mogą mieć również charakter przypadkowy, okazjonalny.

Dydaktyka ogólna bada przede wszystkim nauczanie-uczenie się systematyczne i zamierzone, organizowane planowo, tak w szkole, jak również poza jej murami.

Nauczanie-uczenie się może przybierać różne formy:

•może stanowić integralną część pracy dydaktycznej zinstytucjonalizowanej realizowanej w szkołach, na różnego rodzaju kursach

•może być związane w określony sposób z pracą szkolną, np. zajęcia domowe uczniów

•może przybierać formę świadomego mniej lub bardziej systematycznego samokształcenia (wprawdzie w procesie samokształcenia nauczyciel nie kieruje bezpośrednio praca ucznia, czyni to jednak pośrednio, np. jako autor podręcznika, prelegent jakiejś pogadanki, autor programu edukacyjnego).

•z tego powodu samokształcenie jest również jednym z elementów przedmiotu badań dydaktyki.

Podsumowując:

Dydaktyka ogólna zajmuje się analizą wszelkiego uczenia się i nauczania organizowanego w sposób świadomy, systematyczny i planowy, inaczej - analizą wszystkich czynności składających się na proces nauczania-uczenia się. Przedmiotem badań dydaktyki ogólnej jest proces nauczania-uczenia się łącznie z czynnikami, które go wywołują, warunkami, w jakich przebiega, a także rezultatami, do których prowadzi.

Dydaktyka ogólna zajmuje się systemami, celami, treścią, procesem, zasadami, metodami, formami organizacyjnymi oraz środkami nauczania-uczenia się realizowanego w zakresie wszystkich szczebli i przedmiotów nauki szkolnej oraz pozaszkolnej

WYCHOWANIE

Wychowanie - Jest to świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka (W. Okoń).

Zmiany te obejmują:

•stronę poznawczo-instrumentalną, związaną z poznawaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią

•stronę emocjonalno-motywacyjną, polegającą na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi,
jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia.

•Wychowanie to kształtowanie osobowości wychowanka.

•Wychowanie to działalność skierowana na jednostkę w celu wywołania w niej określonych zmian.

•Jest to działalność planowa, celowa, intencjonalna i zamierzona, która zmierza do ukształtowania określonego ideału wychowawczego.

Kształcenie system działań zmierzających do tego, aby uczącej się jednostce: umożliwić poznanie świata

-przygotowanie do zmieniającego się świata,

-ukształtowanie własnej osobowości.

•Edukacja (łac. educatio - wychowanie) - ogół procesów i oddziaływań, których celem jest zmienianie ludzi, przede wszystkim dzieci i młodzieży, stosownie do panujących w danym społeczeństwie ideałów i celów wychowawczych.

Znaczenie terminu edukacja było bardzo chwiejne: jedni kojarzyli go z wykształceniem, drudzy z wychowaniem.

Obecnie upowszechnia się szerokie rozumienie tego terminu, jako oznaczającego ogół procesów oświatowo-wychowawczych obejmujących kształcenie i wychowanie oraz szeroko pojmowaną oświatę.

WYCHOWANIE A KSZTAŁCENIE

•Wychowanie oddziałuje na osobowość wychowanka, a więc jego potrzeby, emocje, motywacje, relacje międzyludzkie.

•Kształcenie zasadniczo dotyczy poznawczej sfery psychiki człowieka, choć należy pamiętać o tym, że kształcenie także wpływ na rozwój osobowości, choć nie jest to jego zasadniczym celem. Takie rozumienie przedstawionych pojęć wpłynęło na redukcję niejednorodności pojęcia edukacja.

Proces kształcenia obejmuje: nauczanie oraz uczenie się

•Nauczanie to planowa i systematyczna praca nauczyciela z
uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian
w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości pod
wpływem:

• uczenia się i opanowywania wiedzy,

• przeżywania wartości,

• działań praktycznych.

• Jest to proces kierowania uczniem się uczniów w toku planowanej pracy nauczyciela z uczniami).

•Uczenie się to proces, w toku którego na podstawie
doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy
zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej
nabyte.

Jest to proces nabywania względnie trwałych zmian w szeroko rozumianym zachowaniu (wiadomości, umiejętności, nawyki, postawy).

Proces nauczania-uczenia się to zbiór powiązanych ze sobą czynności uczniów i nauczyciela, warunkujących się wzajemnie i podporządkowanych realizacji wspólnego celu, jakim jest wywołanie u dzieci, młodzieży lub osób dorosłych pewnych zamierzonych i względnie trwałych zmian.

System oświatowo-wychowawczy:

ogół odpowiednio powiązanych ze sobą ^— placówek i instytucji wychowania umożliwiających obywatelom zdobywanie wykształcenia ogólnego i zawodowego oraz wszechstronny rozwój osobowości.

Składa się on z następujących członów:

• system wychowania rodzinnego,

• system szkolnictwa,

• system kształcenia ustawicznego,

- system wychowania równoległego

Wychowanie równoległe to

ogół oddziaływań i wpływów wychowawczych

skierowanych na dzieci, młodzież i dorosłych przez:

•środki masowego oddziaływania,

•instytucje i organizacje społeczne, kulturalne i polityczne,

•zakłady pracy i środowisko lokalne.

Oddziaływanie to jest jakby równoległe do oddziaływania szkoły.

W toku tych oddziaływań także dokonuje się proces edukacyjny. Nauczyciel nie jest więc wychowawczym monopolistą i możemy mówić w związku z tym o wychowaniu i kształceniu równoległym

W wychowaniu powinno nastąpić sprzężenie obu torów równoległej struktury wychowania: szkoły oraz instytucji pozaszkolnych. Jednakże w tym sprzężeniu rola podstawowa przypada szkole, dlatego też powinna ona przygotowywać uczniów do umiejętnego korzystania z różnorodnych źródeł wiedzy.

Samowychowanie: praca człowieka nad ukształtowaniem własnego poglądu na

świat, własnych postaw, cech charakteru i własnej osobowości - stosownie do założonych kryteriów, wzorów oraz ideałów

Samokształcenie: samouctwo, osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której cele, treści, warunki - ustala sam podmiot.

Samokształcenie osiąga optymalny poziom wtedy, gdy przekształca się w stałą potrzebę życiową człowieka oraz stanowi oparcie dla kształcenia ustawicznego.

Osobowość to zespół trwałych wzorców myślenia, odczuwania i zachowania, charakteryzujący indywidualny styl życia i sposób adaptacji jednostki. Osobowość jest efektem współdziałania czynników konstytucjonalnych, rozwojowych i doświadczeń społecznych.

Osobowość jest centralną kategorią działania człowieka, składa się z 4 podstawowych cech:

•charakter (zespół cech psychicznych danej osoby, które

ujawniają się w jej zachowaniu, sposobie bycia, usposobieniu, zespół tych cech osobowości, które związane są z przekonaniami moralnymi.

•temperament (zespół względnie stałych cech zachowania

i działania człowieka)

•motywy (odpowiadająza stronę inspiracji, stanowią

mechanizm napędowy)

•zdolności (mechanizmy odpowiadające za dyspozycje

i umiejętności)

---