PRZESTĘPSTWO - PRZESTĘPCZOŚĆ - PRZESTĘPCA
OFIARA - KONTROLA SPOŁECZNA
Kryminologia - nauka społeczna o charakterze teoretycznym i empirycznym, zajmująca się opisem, wyjaśnieniem oraz prognozowaniem przestępstwa, zachowania się człowieka oraz przestępczości jako pewnego zjawiska społecznego: osoby sprawcy przestępstwa, ofiary przestępstwa, instytucji i mechanizmów kontrolnych
Przestępstwo jako kategoria społeczna i prawna:
-czym jest przestępstwo?
-czym przestępstwo wyróżnia się od innych zachowań ludzkich?
-czy pojecie przestępstwa ma charakter stały czy też zmienny w czasie i przestrzeni
-czy przestępstwo jest tylko pewną kategorią normatywną, czy też są inne poza normalne kryteria przestępstwa zachowań ludzkich
Fenomenologia przestępczości:
Aspekty ilościowe:
-rozmiary przestępstwa, (ile zdarzeń określonych jako przestępstwo ma miejsce w danej społeczności)
-nasilenie przestępstwa, (jakie wysokie jest nasycenie danej zbiorowości zdefiniowanej jako przestępstwo)
-dynamika przestępstwa, (jakim zmianom podlegają rozmiary i nasilenie przestępstwa w czasie, maleje czy rośnie)
-struktura przestępstwa, (jakie miejsce w ogólnej liczbie popełnionych przestępstw zajmują czyny określanego rodzaju)
b) Aspekty jakościowe:
-charakterystyka opisowa zjawiska przestępstwa
Etiologia przestępstwa - teoria zachowania przestępczego (Cesare Lombroso 1836-1909)
Kryminologia pozytywistyczna:
-nauka behawioralna, nauka przestępcy
-nauka o przyczynach przestępstwa
,„Dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie?” - Lombroso
Etiologia przestępstwa:
-problem nierówności dystrybucji przestępstwa (przestrzennej, społecznej)
- nurt socjologiczny w kryminologii
,„Dlaczego nasilenie przestępstwa jest różne w ramach grup społecznych?”
Adolphe Quetelet (1796-1874)
Wiktymologia victima(ofiara) + logos(nauka) = nauka o ofierze :
-fenomenologia ofiary, (kto staje się ofiarą)
-etiologia wiktymizacji (przyczyny wiktymizacji, wiktymność, predestynacja wiktymizacji)
-badania wiktymizacji
-lęk (strach) przed przestępstwem
-postawy wobec przestępstwa
Założenia dotyczące człowieka · indetermizm - człowiek jest wolny
Pesymistyczna wizja natury ludzkiej:
- człowiek jest z natury zły
- każdy jest potencjalnym przestępcą
- nawiązanie do koncepcji umowy społecznej
Liberalizm - człowiek jest racjonalny
Hedonizm - naturalne cechy człowieka jest dążenie do unikania kar i uzyskania nagród (człowiekiem można sterować z zewnątrz)
Prawo karne czynu:
- kara ma być reakcją na to, co sprawca uczynił
- ma być dostosowana do wyrządzonego zła
- dla wymiaru kary istotnym to co sprawca uczynił (sprawa przedmiotowa), a nie to kim jest sprawca(właściciel, warunki osobiste)
- karę wymierza się, ponieważ popełniono przestępstwo
Scjentyzm:
- wiara w nieograniczone możliwości poznania naukowego
- wiara w nieograniczone możliwości przekształcania rzeczywistości (także społecznej) w oparciu o wyniki badań naukowych
Naturalizm metodologiczny - założenie, iż jest nie tylko możliwym, ale i koniecznym uprawianie nauk społecznych przy zastosowaniu wzorów metodologicznych nauk przyrodniczych
Determinizm:
-założenie o istnieniu wolnej woli jest spekulacyjne i nie naukowe
-wszystkie zjawiska w świecie przyrody mają swoje przyczyny
-człowiek jest częścią przyrody
-swoje przyczyny mają także zachowania człowieka i zjawiska społeczne
-człowiek i jego zachowanie są zdeterminowane działaniem określonych przyczyn
Konsekwencje stanowiska deterministycznego dla kryminologii:
-zachowanie przestępne mają swoje przyczyny
-kryminologia jako nauka o przyczynach przestępstwa (etiologia przestępstwa)
-pytanie lombrozjańskie
Indywidualizm:
-sprawca różni się w jakiś sposób od wszystkich innych ludzi
-sprawca przestępstwa jest odmieńcem
Konsekwencje indywidualizmu do kryminologii prawa karnego:
-człowiek jest z natury dobry
-przestępcami zostają tylko nieliczni
-podstawowym przedmiotem badań powinna być osoba sprawcy
-kryminologia zorientowana na sprawcy
Korekcjonizm - prawo karne sprawcy: Kara i inne środki stosowane wobec sprawcy przestępstwa nie mogą służyć ani odwetowi ani odstraszeniu, lecz mają oddziaływać na przyczyny przestępczości
Teorie ekologiczne:
- szkoła chicagowska: Robert Park, Ernest Burgess
- przestrzenne uwarunkowanie życia społecznego
- związki pomiędzy typem przestrzeni miejskiej, a nasileniem przestępczości
(nieletnich)
- dezorganizacja społeczna jako cecha pewnych dzielnic miasta i źródło przestępczości
-przestępczość nie jest indywidualną cechą jednostki, lecz cechą sąsiedztwa, dzielnicy
- przestępstwo jest sposobem „normalnej” adaptacji do niekorzystnych warunków środowiskowych
- przestępczość jest zjawiskiem transmitowanym w czasie w ramach określonej przestrzeni niezależnie od zamieszkujących ją jednostek
Teoria zróżnicowanych powiązań: (Edwin H. Sutherland 1883-1950)
- zachowanie przestępcze jest zachowaniem wyuczonym, a proces ten jest identyczny z procesem prowadzącym do zachowania zgodnych z prawem
- zachowanie przestępcze jest wynikiem powiązań z tymi którzy popełniają przestępstwa, tak jak zachowanie zgodne z prawem jest wynikiem powiązań z tymi, którzy prawa przestrzegają
- proces uczenia się zachodzi w grupie pierwotnej (nie obejmuje mediów)
- prawdopodobieństwo zaangażowania się w systematyczne zachowania przestępcze określane jest przez częstotliwość i trwałość jej kontaktów ze wzorami zachowań przestępczych
Nadwyżka określeń sprzyjających naruszeniom prawa:
- indywidualne różnice między ludźmi pod względem cech osobowości bądź sytuacji społecznej są przyczyną przestępczości tyko o tyle, o ile wpływają na zróżnicowanie powiązania lub na częstotliwość i trwałość z kontaktami ze wzorami przestępczymi
- u podstaw zróżnicowanych powiązań a tym samym systematycznego zachowania przestępczego leży konflikt kultur
- podstawową przyczyną systematycznego zachowania przestępczego jest dezorganizacja społeczna (zróżnicowana organizacja społeczna)
Koncepcja kultury klasy niższej jako środowiska generującego przestępczość: ( Walter B. Miller 1920- 2004)
-amerykańska klasa niższa wytworzyła specyficzną, jej tylko właściwą kulturę, różniącą się w istotny sposób w zakresie uznawanych w jej ramach wartości oraz obowiązujących w niej norm do kultury klasy średniej i niższej
- normy te wywodzą się z punktów koncentracji, skupienia uwagi przedstawicieli tej grupy społecznej wpływającej na zachowania stwarzające podstawy uznania i prestiżu w ramach klasy niższej
CECHY:
- kłopoty (umiejętność unikania)
- twardość ( specyficznie pojmowane męstwo)
- cwaniactwo (umiejętność przechytrzenia innych)
- podniecenie ( „mocne wrażenia”)
- los ( przekonanie o decydującym znaczeniu „szczęścia”)
- niezależność ( sprzeciw wobec zewnętrznej kontroli i ulegania autorytetom)
- zachowanie zgodne z oczekiwaniami i nastawione na realizacje sposobu życia klasy niższej, naruszają automatyczne niektóre normy prawne
- w sytuacjach, w których istnieją różne drogi do tego samego celu, droga sprzeczna z prawem itd.
- oczekiwania w ramach klasy niższej reakcja na określone, często występujące w tym środowisku sytuacje, zakłada popełnienie czynów sprzecznych z prawem
Podejrzany to osoba, której przestawiono zarzuty
Oskarżony to osoba, wobec której sformułowano akt oskarżenia
Osoba podejrzana to osoba, która występuje często w procesie w roli świadka lub żadnej roli
LPW : LPS * 100% = WYKRYWALNOŚĆ
(lpw- liczba przestępstw wykrytych; lps - liczba przestępstw stwierdzonych)
Pokrzywdzony to osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo
Ofiara to konkretny człowiek, który ponosi szkodę na skutek przestępstwa
Pojęcie przestępstwa bez ofiar to akt dobrowolnej wymiany między osobami i dobrami silnie pożądanych, lecz prawnie zakazanych dóbr i usług (homo,narko,dziwki,aborcja). Powodem kryminalizacji jest nie tyle naruszanie określonych dóbr prawnych czy też istnienie rzeczywistej ofiary, lub naruszeniem norm moralnych ( cudzołóstwo,tapownictwo, żebractwo,włóczęgarstwo,nietrzeźwość publiczna)
Teoria naznaczenia społecznego (Edwin Lemert):
- dewiacja pierwotna:
- doskonalenie aktu naruszenia normy
- dewiacja wtórna:
- reakcja społeczna na doskonalenie aktu naruszenia normy i jej konsekwencje dla jednostki i społeczeństwa
- procesy psychiczne i społeczne towarzyszące naznaczeniu jednostki jako dewianta (przestępcy)
Przebieg procesu naznaczonego:
Zachowanie naruszające normę
Wykrycie przez organ ścigania
Decyzja o naznaczeniu jako przestępca
Wytworzenie nowej autoidendyfikacji
Akceptacja naznaczenia
Wzmacnianie zachowań dewiacyjnych
(sprawca chce przekonać innych, że jest niewinny)
Teoria naznaczenia społecznego: (Elwir Schor)
Przebieg procesu naznaczenia:
- stereotypizacja
- retrospektywna interpretacja
- negocjacja
- pochłanianie roli
Konsekwencje:
- bycie przestępcą (dewiantem) to status przypisany, a nie status osiągnięty
- naznaczenie kogoś jako przestępcy (dewianta) spełnia często rolę prognozy samorealizującej
Symboliczny interakcjionizm: (Herbert George Mead)
- przedmioty i zjawiska społeczne istnieją niezależnie od ocen i znaczeń
- dopiero oceny i znaczenia czynią z nich składniki rzeczywistości społecznej, fakty społeczne, a nie często fizykalne
- przedmioty i zjawiska są tym, czym są tylko w wyniku nadani im w procesie interakcji społecznych stosownych znaczeń
Interakcjonistyczna koncepcja przestępstwa: „ Żaden czyn, żadne zachowanie nie jest przestępstwem samo przez się ”
Interakcjonistyczna koncepcja przestępcy: „ Przestępców i nieprzestępców nie różnicują żadne cechy biologiczne, czy socjologiczne, lecz fakt bycia lub nie bycia naznaczonym”
Kryteria dewiacyjności zachowania:
- kryterium statystyczne
- kryterium normatywne
- kryterium reaktywne
Reakcja społeczna, jako kryterium dewiacyjności zachowania:
ZACHOWANIA |
ZACHOWANIA POSLUSZNE NORMIE |
ZACHOWANIA NIE POSLUSZNE NORMIE |
POSTRZEGANIE JAKO DEWIACYJNE |
Fałszywe oskarżenia (-) |
Dewiant (+) |
POSTRZEGANIE JAKO NIEDEWIACYJNE |
Konformista (+) |
Ukryty dewiant (-) |
Teoria naznaczenia społecznego: (Firtz Sack)
„X jest zabójcą, ale X nie zabił”
- stanowisko pozytywistyczne: wypowiedz ta ma charakter deskryptywny i deskaratojny -> stwierdza jedynie obiektywne fakty
- stanowisko teorii naznaczenia społecznego: wypowiedz ta ma charakter askryptywny i konstytutywny -> nie opisuje ona istniejącej rzeczywistości, lecz tworzy zupełnie nową rzeczywistość
Konfliktowy model prawa karnego:
- społeczeństwo składa się z rozmaitych grup społecznych, które podzielają różne często pozostające ze sobą w konflikcie normy i wartości
- tym, co utrzymuje istnienie społeczeństwa jako przymus
- prawo wyraża wszystkim wartości i interesy tych którzy posiadają władzę tworzenia i stosowania prawa
- ludzie naruszający prawo to przede wszystkim ludzie pozbawieni władzy publicznej
Teoria konfliktu grupowego:
- do konfliktu między grupami dochodzi wówczas, gdy interesy i cele, jakim one służą zaczynają zachodzić na siebie, stają się konkurencyjne, w ramach tego samego pola interakcyjnego
- grupa musi być zawsze przygotowana, aby bronić swych interesów wobec innych grup
- lojalność członków grupy w stosunkach do grupy jako całości jest z jednym z podstawowych faktów z psychologii społecznej:
* konflikt między grupami skutkuje rozwojem i intensyfikacją lojalności poszczególnych członków w stosunku do owych grup
Proces polityczny tworzenia, naruszenia i egzekwowania prawa odbija głęboko zakorzenione i fundamentalne konflikty pomiędzy grupami społecznymi i walkę o kontrolę nad aparatem przymusu państwowego.
Przestępstwo jako zachowanie grupy mniejszościowej:
- przestępstwo to często zachowanie członków grupy mniejszościowej wpływająca z jednej lojalności grupowej, a pozostające w niezgodzie w niezgodzie z poglądami większości
- część przestępczości ma zawsze charakter polityczny
Problem ocen i wartościowania w kryminologii:
- ujęcie interakcjionistyczne: przestępstwo i przestępca nie są obiektywnymi, antologicznymi i empirycznymi faktami, lecz produktami wartościowania i oceniania
- pozytywizm (praktycznie nie występuje)
Problem ciemniej liczby przestępstw:
- istnieje zależność pomiędzy strukturą klasowo - warstwową społeczeństwa o nasileniu przestępczości radykalnej PN(czarna liczba) + PU = Prz
- zależność pomiędzy nasileniem przestępczości, a strukturą klasowo - warstwową społeczeństwa jest pozorna
- widoczna jest ona tylko w odniesieniu do przestępczości ujawnionej (oficjalna statystyka)
- przestępczość rzeczywista jest w społeczeństwie rozłożona w miarę równomiernie
- ze strukturą klasowo - warstwową powiązane są natomiast rozmiary przestępczości nieujawnionej
Mechanizmy kontroli społecznej:
Kontrola wewnętrzna to mechanizmy wytworzone w procesie socjalizacji, posłuszeństwa wobec norm będące wynikiem ich internalizacji (konformizm dobrowolny)
- uleganie: przestrzeganie norm motywowane chęcią uniknięcia kary lub uzyskania nagrody
- identyfikacja: przestrzeganie norm, choć upodobniają się do niej inne osoby
- eksternolizacja: przestrzeganie norm wynikające z włączenia określonych przekonań i indywidualny system wartości (internalizacja)
Kontrola zewnętrzna to mechanizmy materialno społeczne, związane ze stanowiskiem nacisku z zewnątrz przez jednostki, zbiorowości i instytucje
- posłuszeństwo wobec norm będące wynikiem groźby lub rzeczywistego zastosowania kary, albo obietnicy lub rzeczywistego przyznania nagrody (konformizm wymuszony)
Działania prewencyjne:
- działania mające na celu zapobieganie niepożądanych zachowań
- działania te odwołują się do metod innych niż karania
Działania represyjne:
- działania będące konsekwencją niepożądanych zachowań
- podstawą działań represyjnych jest karanie
- rozszerzenie prewencji i represji nie jest do końca precyzyjne
- prawo karne jest, więc instrumentem represji
3 Stopnie prewencji:
- ST 1: działania ogólne
- ST 2: działania podejmowane wobec grup ryzyka
- ST 3: skierowane do tych, którzy już popełnili przestępstwo, dotyczy oddziaływania na konkretną osobę
Kontrola formalna - stosowana przez wyspecjalizowane instytucje
Kontrola nieformalna - stosowana przez wszystkich