Na podstawie: T. Pilch, T. Baum „Zasady badań pedagogicznych - strategie ilościowe i jakościowe”
1. Typologia badań pedagogicznych ze względu na cel, organizacje, przedmiot i procedurę
I. Badania pedagogiczne może w większym stopniu niż indziej określane są przez cele, jakim służą. Ich zadaniem jest zbadanie warunków niezbędnych do realizacji postulowanych stanów rzeczy. Mówiąc bardziej ogólnie -możemy uznać, że celem badań jest poznanie umożliwiające działanie skuteczne.
Z punktu widzenia celu badań wyróżniamy w pedagogice:
a) Badania teoretyczne
b) Badania weryfikacyjne
c) Badania diagnostyczne
Badania teoretyczne -to wszelkie poznanie zmierzające do gromadzenia wiedzy teoretycznej, pozwalającej budować uogólnienia, generalizacje, prawa rozwoju i przemian badanej rzeczywistości. W każdym badaniu empirycznym kryje się cząstka owego teoretycznego poznania.
Badania weryfikacyjne- to próba sprawdzenia skutków zastosowanych ROZWIĄZAŃ, SKUTKÓW DZIALANIA JAKIEGOŚ UKŁADU, TO TAKŻE Poszukiwanie cech, właściwości zdarzeń i procesów. Takie badanie stosujemy szukając wad i zalet „tradycyjnego” i „nowoczesnego” modelu rodziny i stosunków wewnątrz rodziny jako ze tutaj nie ma pełnej jasności.
Najpowszechniejsze badania- to badania mające na celu diagnozę określonego stanu rzeczy lub zdarzenia. Znamy objawy, skutek- poszukujemy przyczyn źródeł, okoliczności uwarunkowań.
W badaniach weryfikacyjnych znany był nam tylko przedmiot badań. Nie znaliśmy jego skutków i przebiegu. Szukaliśmy odpowiedzi na pytanie „jak”. W badaniach diagnostycznych znamy efekt” czegoś”,wiemy, co chcemy wyjaśnić. Szukamy odpowiedzi na pytanie, „dlaczego”, „co jest przyczyną zdarzenia”
II. Inny sposób podziału badań przyjmiemy stosując kryterium organizowania ich przebiegu.
Można, zatem wyróżnić z tych względów
a) Badania zespołowe
b) Badania terenowe
c) Badania powtarzalne , panelowe
Zespoły badawcze, rozproszone po różnych instytucjach, o wyspecjalizowanych zadaniach i komplementarnych obszarach badawczych. Kieruje takimi badaniami sztab ludzi. Suma tych zespołów oraz problemów, jakie rozstrzygające wrażenie badań kompleksowych, wszechstronnych.
Badanie terenowe maja mniejszy, często ściśle określony zasięg terenowy, z góry wyznaczony ze względu na jakieś jego cechy. Ich przebieg jest zaprogramowany i ściśle kontrolowany. Odznaczają się takie badania wysokim stopniem jednolitości warsztatowej.
badania terenowe - - zespoł ludzi obejmuje badaniami jakiś teren, środowisko
Badania powtarzalne- to szczególny rodzaj badań oparty o kilka teoretycznych założeń i dość żmudne zabiegi organizacyjne. Służą badaniom zmian jakiejś cechy pod wpływem celowo wprowadzonego czynnika do badanego układu lub pod wpływem naturalnego upływu czasu i naturalnych okoliczności. Badacz zakłada, więc że badany układ lub pewne zdarzenia są takie same w dwu punktach czasu. Po wtóre zakłada, że na układ lub zdarzenie oddziaływają w określonym kierunku tylko czynniki celowo wprowadzone lub naturalnie istniejące. Ufa wreszcie, że badane zdarzenie lub układ są względnie izolowane. Przenosi innymi słowy na zjawiska społeczne cechy i właściwości fizycznych bądź chemicznych układów doświadczalnych.
Badania panelowe, choć oparte o kruche zasady empiryczne i posługujące się zawodowymi regułami wnioskowania są niezwykle atrakcyjną formą poznawania genezy i kierunku zdarzeń społecznych, istoty i charakteru procesów wychowawczych, zależności między zjawiskami.
III. Kolejnym kryterium podziału badań jest przedmiot naukowego poznania. Źródłem tego rozróżnienia jest istnienie w logice 2 rodzajów pytań: tzw. pytań rozstrzygnięć i pytań dopełnień. Pierwsze zaczynają się od partykuły „czy” i wymagają odpowiedzi „tak” lub „nie”. Drugie zaczynają się najczęściej od wyrazu „jak” lub podobnie i nie mogą być skwitowane tak definitywna odpowiedzią, dają szanse różnorodnych odpowiedzi, często kontrowersyjnych.
Te dwa rodzaje pytań dają podstawę do rozróżnienia 2 typów problemów badawczych:
1) Problemów dotyczących cech zmiennych, czyli pytań o pojedyncze jakby fakty, oraz
2) problemów dotyczących relacji i związków, czyli pytań o złożone zależności, często tylko hipotetyczne rozstrzygalne.
Wyróżniamy, zatem
a) Badania opisowe
b) Badania wyjaśniające
Badania opisowe mają za przedmiot pojedyncze zjawiska, indywidualne zdarzenia, których wyjaśnienie może być jednoznaczne, oczywiste. To najczęściej badanie, którego owocem jest opis sprawozdawczy. o różnego typu sondaże i badania statystyczne zbiorowości, które dają fotografie, zdarzenia, zbiorowości.
Badania wyjaśniające szukają przede wszystkim związków między cechami, miennymi. Są jakby „bogatsze” w problematykę i zakres tej problematyki, rozstrzygają problemy zawierające, co najmniej dwie zmienne. Są wielowątkowe, bo poszukują różnych możliwości wyjaśnienia, poszukują przyczyn głównych i wtórnych, dominujących i uzupełniających.
IV. Na koniec należy wymienić jeszcze jeden typ klasyfikacji badań, gdzie dominującym kryterium podziału jest procedura badawcza, pośrednio metoda badawcza:
a) Badania instytucji
b) Badania zbiorowości
c) Badania zjawisk i procesów
2. Problemy a hipotezy
Formułowanie problemów badawczych zabieg ten musi spełniać kilka warunków, jeśli chcemy, aby był prawidłowy.
Otóż sformułowane problemy muszą wyczerpywać zakres naszej niewiedzy zawarty w temacie badań. Tak, więc problemy w sposób znacznie bardziej precyzyjny określają zakres naszych wątpliwości tym samym określają teren badawczy poszukiwań.
2) Drugi warunkiem poprawności sformułowanych przez nas problemów jest konieczność zawarcia w nich wszystkich generalnych zależności miedzy zmiennymi. Dzięki temu dość ściśle będziemy mieć wyznaczony zakres badanych zjawisk.
3) Trzecim warunkiem poprawności problemu badawczego jest jego rozstrzygalność empiryczna oraz wartość praktyczna.
Formułowanie problemów badawczych jest, więc ze wszech miar ważnym zabiegiem, wymagającym poważnego namysłu i pewnego zasobu wiedzy.
Formułowanie hipotez
Niektórzy socjologowie dzielą hipotezy na teoretyczne i robocze.
„hipotezą nazywa się wszelkie twierdzenia częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł za pomocą, którego tłumaczymy dane faktyczne, a więc też i domysł w postaci uogólnienia, osiągniętego(...) Na podstawie danych wyjściowych.
Hipoteza w dalszym toku postępowania badawczego może być udowodniona przez zebranie danych popierających wysuwaną zależność lub obalona przez brak takich danych czy uzyskanie danych świadczących o fałszywości założenia.
Hipoteza musi określać zależności między zmiennym. Powinna być na tyle precyzyjna, aby ściśle ograniczyć zasięg swego znaczenia. Hipoteza wreszcie powinna być zbudowana na podstawie uznanej wiedzy naukowej.
Posługiwać się możemy dwoma rodzajami hipotez w zależności od stopnia ich ogólności.
1- Hipotezy proste- wprowadzane z uogólnienia prostych obserwacji
2- Hipotezy złożone- zakładające istnienie powiązań między zdarzeniami lub nawet skomplikowanych łańcuchów przyczyn i skutków
Pojęcie modelu w badaniach społecznych
W badaniach społecznych regułą jest budowanie uogólnień w oparciu o indukcję niezupełną. Oznacza to, że podstawą uogólnienia jest prawie zawsze badanie liczby elementów jakiegoś globalnego zbioru.
Model to układ, który stanowi narzędzie pośredniego poznania innego układu przez to, że jest do niego w istotny sposób podobny, lub większość cech obu układów jest analogiczna a układ modelowy jest bardziej dostępny poznawczo.
Zmienne i wskaźniki w badaniach pedagogicznych
„ Cała nauka opiera się na założeniu, że podobne zdarzenia zachodzą w podobnych okolicznościach”
W sumie to, co daje się zaobserwować w każdym zdarzeniu lub zjawisku-to kilka podstawowych cech konsultatywnych dla danego zdarzenia, które przyjęło się w metodologii nazywać zmiennymi.
Formułowanie zmiennych i ich rodzaje
Typologia zmiennych -to jakby rozbicie pojęcia na elementy przezeń oznaczone, lub inaczej przełożonej pojęcia na język empiryczny, obserwowalnych mierzalnych równoważników. Te zmienne muszą być takie, aby mogły być empirycznie, poznawane, mierzone, liczone, opisywane.
Mogą być to: wskaźnik rozwodów ilość sierot społecznych, zaburzenia w funkcjach prokreacyjnych rodziny.
Znacznie: ważniejsza jest świadomość, jaki jest związek między poszczególnymi cechami, jaki jest kierunek zależności między nimi, która wpływa na inne, a która podlega wpływom. W zależności od tego jedne zmienne nazywają się zmiennymi niezależnymi a drugie zmiennymi zależnymi.
W badaniach zmienne mogą pełnić różną rolę. W jednym przypadku jakaś cecha wpływa na ilość, jakość, kierunek zmian innej osoby. Jest, więc zmienną niezależną. W dalszych analizach ta sama cecha jest przez nas analizowana w połączeniu z inną, która determinuje jej ilość, jakość lub kierunek rozwoju i wówczas jest zmienną zależną. Poziom dochodów rodziny robotniczej(zmienna niezależna) wpływa na formy życia kulturalnego tejże rodziny(zmienna zależna).
Wskaźniki i ich rodzaje
Wskaźnik - to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko na podstawie zajścia którego wnioskujemy z pewnością, bądź z określonym prawdopodobieństwem bądź wreszcie z prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego iż zachodzi zjawisko, które nas interesuje. Jest to bardzo udana definicja wskaźnika. Wymaga tylko praktycznej egzemplifikacji, bo jak większość pojęć w metodologii badań społecznych najłatwiej się definiuje kontekstowo.
Te empiryczne wskaźniki wskazujące, jaka jest badana cecha nazywamy wskaźnikami. Wskaźnik to pewna cecha zdarzenie lub zjawisko na podstawie zajścia, którego wnioskujemy z pewnością bądź z określonym prawdopodobieństwem bądź prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego, iż zachodzi zjawisko, które nas interesuje.
Wszystkie zmienne mają charakter ilościowy, taki zaś rodzaj wskaźnika nazywamy wskaźnikiem definicyjnym. Częściej jednak zmienne (cechy) jakiegoś zdarzenia czy procesu opisujemy oceniamy lub uznajemy za istniejące na podstawie bezpośredniej empirycznej obserwacji cząstkowych zdarzeń ( wskaźników) wskazujących ma bezpośredni związek między nimi. Taki rodzaj wskaźnika nazywamy wskaźnikiem empirycznym.
Klasyfikacja jako narzędzie porządkowania wiedzy
Klasyfikacja nazywa się pewien prosty lub złożony podział rozczłonkowanie odpowiednio wybranego fragmentu w rzeczywistości pozajęzykowym. Klasyfikacja jest zbiorem nazw o określonych stosunkach między ich zakresami oraz o określonych stosunkach między zakresem a zbiorem klasyfikowanym. Dwie zasady określają owe stosunki między zakresem pojęć, o których mowa w definicji.
1