" Porównanie prawa rzymskiego do prawa współczesnego"

Prawo stworzone przez starożytnych Rzymian jest jednym z największych ich osiągnięć cywilizacyjnych, ale również podstawą, na której wzorowali się późniejsi prawodawcy aż po czasy współczesne. Powstawało ono przez szereg wieków począwszy od prawa zwyczajowego, skodyfikowanego w Ustawie XII Tablic, poprzez edykty i konstytucje cesarskie aż po kodyfikację Justyniana.

Pracę podzieliłam na dziedziny: prawo rzeczowe, prawo zobowiązań, prawo rodzinne i prawo procesowe. W każdej z tych dziedzin starałam się opisać podobieństwa, ale przede wszystkim różnice z prawem współczesnym.

PRAWO RZECZOWE

W Rzymie ktoś inny mógł być właścicielem rzeczy, a kto inny mógł tę samą rzecz w danym momencie posiadać. We współczesnym prawie właściciel jest równocześnie posiadaczem, niezależnie od tego, czy oddał swoją własność w dzierżawę, użytkowanie czy najem komuś innemu.

Rzymianie używali również pojęcia zasiedzenia, czyli okres, po którym posiadacz stawał się właścicielem rzeczy. Współcześnie również stosuje się zasiedzenie, ale czas jego jest dwukrotnie dłuższy.

Rzymianie znali różne formy zastawu, w którym ten, który dawał komuś rzecz w zastaw, mógł być, ale nie musiał, właścicielem po zastawieniu rzeczy. Obecnie zastawiający nie traci prawa własności do zastawionej rzeczy, chyba że zostanie ona sprzedana.

PRAWO ZOBOWIĄZAŃ

W Rzymie, jeżeli dłużnik nie wykonał zobowiązania, wierzyciel mógł domagać się wykonania tego przed sądem lub pokrycia powstałej szkody. Zasada ta uznawała jednak liczne wyjątki. Obecnie dłużnik jest zobowiązany do pokrycia szkody spowodowanej niedotrzymaniem zobowiązania niezależnie od okoliczności, zamiast jednak np. dwukrotności wartości stosuje się odsetki.

Rzymianie, podobnie jak my współcześnie, znali pożyczkę. Można było pożyczać rzeczy lub pieniądze na uzgadniany procent. Stosowali także użyczenia, czyli korzystania z cudzej rzeczy na ustalonych warunkach. W przypadku przechowania cudzej rzeczy Rzymianie robili to za darmo, dzisiaj jest to już jednak czynność płatna.

Pojęcie kupna i sprzedaży Rzymianie i współcześni rozumieją podobnie z tą różnicą, że kupujący obecnie staje się właścicielem kupionej rzeczy, a w Rzymie stawał się przez zasiedzenie. Istotną różnicą jest to, że Rzymianie na swoje towary nie dawali gwarancji, tak jak jest obecnie.

PRAWO RODZINNE

Żeby zawrzeć związek małżeński w Rzymie, musiało być spełnionych kilka warunków: kobieta musiała mieć 12 lat a mężczyzna 14, na związek musieli się zgodzić ojcowie rodzin, przyszli małżonkowie nie mogli być blisko ze sobą spokrewnieni. Dzisiaj również przeszkodą jest zbyt bliskie pokrewieństwo, ale wiek zawierających związek został podwyższony do 18 lat.

Małżeństwo przestawało obowiązywać w momencie śmierci jednego z małżonków, zaginięcia, utraty wolności lub obywatelstwa bądź w drodze rozwodu. Obecnie ustanie małżeństwa może nastąpić w momencie, kiedy jeden z małżonków zostanie uznany za zmarłego lub w drodze rozwodu. Dopuszczalna jest również separacja, której Rzymianie nie znali, a która może doprowadzić w przyszłości do rozwodu lub też ponownego wspólnego życia małżonków.

Ojciec rodziny miał pełną władzę nad swoimi dziećmi. Oznaczało to, że po urodzeniu dziecka mógł je zabić, sprzedać, decydował o jego małżeństwie, a niekiedy i rozwiązaniu tego małżeństwa. Dzisiaj dziecko ma ochronę prawną, a władza rodziców (nie tylko ojca) ma służyć wszechstronnemu rozwojowi dziecka.

Obok małżeństwa istniał także konkubinat. Dzieci zrodzone w takim związku uchodziły za dzieci pozamałżeńskie. Dopiero za Justyniana został uznany za niższą formę małżeństwa. Obecnie konkubinat nie jest uznany za formalny związek.

PRAWO PROCESOWE

W prawie rzymskim początkowo strony procesu musiały być obecne osobiście, z nielicznymi wyjątkami (jak np. pełnienie służby wojskowej). Później jednak mogli ich zastępować prokuratorzy. W rozprawach mogli uczestniczyć jako mówcy adwokaci, którzy często nie byli zbyt dobrze obeznani z prawem. Dzisiaj wykształcił się jasny podział na adwokatów, czyli obrońców i prokuratorów, czyli oskarżycieli.

Gdy jedna ze stron była niezadowolona z wyroku bądź uważała, że zostało naruszone prawo, mogła, podobnie jak dzisiaj, odwołać się w drodze apelacji. Żeby ograniczyć ilość wnoszonych apelacji wprowadzono limit dwóch oraz wysokie koszty i kary dla tych, którzy apelowali bezzasadnie. Współcześnie także szeroko rozpowszechnione jest prawo apelacji i niemal od każdej decyzji można się odwołać.

PODSUMOWANIE

Podsumowując można stwierdzić, że współczesne prawo w ogromnym stopniu opiera się na prawie rzymskim. Różnice wynikają głównie z przemian cywilizacyjnych, które zmieniły Europę i świat przez ostatnie półtora tysiąca lat. Dotyczy to przede wszystkim wprowadzenia współcześnie równouprawnienia, i wprowadzenia równości wobec prawa.

Rzymianom zawdzięczamy jednak ogólne zasady prawne, takie jak np., że prawo nie działa wstecz lub że jest się niewinnym aż do czasu udowodnienia komuś winy.

Źródła:

Bojarski W., Prawo rzymskie, Toruń 1994.

Kupiszewski H., Prawo rzymskie a współczesność, Warszawa 1988.

Prawo rzymskie, http://studia.korba.pl/sciagi/prawo/1,42104,606,art.html