Ogólne zasady postępowania przy leczeniu inwazji pasożytniczych
Zwalczanie zakażeń posożytniczych wymaga szerokiego "spektum" postępowania.
W każdym przypadku leczenie powinno obejmować:
(1) prawidłową diagnozę
(2) wybór odpowiedniego leku
(3) przygotowanie programu leczenia
(4) poprawę (modyfikację) środowiska przebywania zwierzęcia
(5) edukację właściciela
Ad. diagnoza
Z punktu widzenia farmakoterapii (mechanizmu i skuteczności działania leku) należy ustalić przynajmniej rodzinę (taksonomiczną) do jakiej należy pasożyt ale
najwłaściwszym postępowaniem jest ustalenie gatunku i prawdopodobnego stadium rozwojowego pasożyta.
Leczenie inwazji na podstawie prawdopodobnej diagnozy jest możliwe ponieważ mechanizm działania leków przeciwpasożytniczych jest z reguły dość uniwersalny.
Agoniści receptorów nikotynowych (np. lewamizol, butamizol, pyrantel, morantel)
Antagoniści cholinergiczni (piperazyna)
Inhibitory acetylcholinoesterazy (np. dichlorwos, haloxon)
Agoniści GABA (np. iwermektyna, abamektyna, doramektyna, moksydektyna)
Agoniści receptorów dla kwasu glutaminowego (np. iwermektyna, abamektyna, doramektyna, moksydektyna)
Leki zwiększające przewodnictwo Ca (np. prazikwantel)
Jonofory - zaburzenia w transporcie jonów przez błonę komórkową (klozantel, rafoksanid, oksyklozanid, nitroksynil, nitrofolan)
L. hamujące aktywności beta-tubulin (polimeryzację tubuliny) (np. fenbendazole)
L. hamujące transportu glukozy (np. niektóre fenbendazole)
Rozprzęgające fosforylację oksydacyjną (salicylamidy)
L. hamujące przemiany jabłczanu (diamfenetyd)
L. hamujące kinazę fosfoglicerolową (klorsulon)
Zahamowanie metabolizmu kwasu arachidonowego (dietylkarbamazyna)
Ad. wybór odpowiedniego leku
skuteczność, w leczeniu lepiej zastosować lek o szerokim spektrum (działający na postacie dorosłe, młodociane, larwy, różne gatunki pasożytów). Szerokie spektrum gatunkowe posiada np.: nitroskanat, fenbendazol, fenbantel, mebendazol (leki hamujące metabolizm). W profilaktyce powyższa zasada nie zawsze jest dobra. Substancje o wąskim spektrum - oszczędzać (!) = używać tylko wtedy gdy jest prawidłowe rozpoznanie. Obecnie dostępnych jest wiele preparatów złożonych
aktywność niektórych leków jest wprost proporcjonalna od ich stężenia w miejscu przebywania pasożytów (np. benzimidazole, większość leków przeciw tasiemcom i przywrom) innych nie
lek powinien eliminować co najmniej 90% populacji robaków, jeśli eliminuje 70% lub mniej to b. słaby; jeśli 100% też niedobrze nie daje szans na wytworzenie odporności swoistej,
jeśli lek działa tylko na jedną postać rozwojową jego podnie trzeba będzie powtórzyć
indeks terapeutyczny (jak najwyższy);
rozważyć toksyczność i efekty uboczne. Np.: u psa prazikwantel ma spektrum zależne od dawki: 1 mg/kg - T. pisiformis, 2 mg/kg - wszystkie Taenia, 2,5 - 5 mg/kg Dipylidium caninum, 5 -10 mg/kg Mesocestoides, Echinococcus; wyższe dawki działają na formy młodociane (od 1 dnia życia); 7,5 mg/kg przez 2 dni dla Diphyllobothrium erinacei; 25 mg/kg przez 3 dni zwalcza przywry płucne
sposób podania: najłatwiej doustnie (problem - konsystencja, smak preparatu i dokładne wymieszanie z paszą), najpewniej iniekcyje (problem - trudność podania); podawanie naskórne (pour on)
dostępność leku
koszty (szczególnie istotne w przypadku profilaktyki stada)
Ad. przygotowanie programu leczenia - częstotliwość stosowania leku
szczegółowa znajomość cyklu rozwojowego pasożyta (ustalić co zwalczamy - jaja, postacie dorosłe, larwy, larwy drzemiące)
gdzie znajdują się postacie, które należy zwalczyć?, w którym kompartmencie organizmu? = wybrać lek o odpowiedniej farmakokinetyce + odpowiednio go podać
czy powtarzać leczenie? = jak często?
F specjalne postępowanie ze zwierzętami w ciąży i karmiącymi (toksyczność)
F istotny jest wiek zwierzęcia = rozwój układu immunologicznego + ewentualny kontakt z patogenem (u starszych zwierząt profilaktyka zakażeń pasożytniczych jest mniej istotna z powodu nabytej odporności; u młodych zwierząt programy przewidują częstrze podawanie leku; młode zwierzęta mogą nie uaktywniac pro-leków)
F regularne odrobaczanie stada
F regularna analiza kału i stanu klinicznego
Ad. modyfikacja środowiska zwierzęcia:
poprawa żywienia
zwalczanie, lub uniemożliwienie kontaktu z żywicielami pośrednimi, źródłami zakażenia
oczyszczenie legowiska i miejsc przebywania zwierzęcia (pastwiska, obory, stajnie, chlewnie)
ocena kontaktu z innymi zwierzętami
Ad. edukacja właściciela
ochrona zdrowia ludzi (np. toksoplazmoza, echinokokoza)
zapobieganie powtórnej reinfekcji
Oporność:
Stwierdzono rozwijającą się oporność pasożytów na tiabendazol, morantel, lewamizol, fenotiazynę - dotyczy przede wszystkim pasożytów owiec i koni. U psów i kotów nie obserwowano tego zjawiska ale nie można go całkowicie wykluczyć. Oporność leków przeciwpierwotniaczych jest powszechna.
Bardzo często oporność ma charakter krzyżowy nawet między różnymi grupami chemicznymi środków p. pasożytniczych.