CHIRURGIA

Traumatologia:

RANA: (vulnus, -eris) uraz związany z przerwaniem ciągłości powłoki wspólnej ciała (skóry lub błon śluzowych) i naczyń krwionośnych, uszkodzenie tkanek powstałe pod wpływem bodźca mechanicznego – goi się w ciągu 3 tygodni. Gdy tylko uszkodzenie tkanek a brak przerwania powłoki wspólnej to nie mówimy o ranie: stłuczenie (contusio), otarcie - uszkodzenie naskórka (excoriatio) – goi się w ciągu kilku dni. Uszkodzenie kopyta jest odpowiednikiem excoriatio innych części ciała.

Okres bezpośredniego następstwa urazu: uszkodzenie naczyń – krwawe podbiegnięcia; uszkodzenie tkanek, uszkodzenie nerwów – ból, zaburzenia czynności.

Okres zapalenia – faza naczyniowa (rozszerzenie, przekrwienie, zastój), wysiękowa (przechodzenie płynu do przestrzeni pozanaczyniowej) i komórkowa (makrofagi).

Okres ustępowania objawów klinicznych: faza wchłaniania wysięku i faza wytwórcza – odnowa – regeneratio lub naprawa przez wytworzenie tk.łącznej włóknistej, regeneracja włókien nerwowych (mają pewna zdolność do regeneracji, najważniejsze to nie dopuścić do zaników mięśniowych – ważne u koni).

Uraz – trauma – powoduje obrażenie i zaburzenie funkcji lub uszkodzenie.

Obrażenia zamknięte: wstrząśnienie, stłuczenie, krwiak

Mięśnie ścięgna, więzadła: rozciągnięcie (distensio), przerwanie (ruptura)

Stawów: skręcenie, zwichnięcie

Kości: złamanie

Tkanek miękkich: rana

Obrażenia tkanek miękkich:

0. Stłuczenie – contusio: uderzenie tępym przedmiotem, upadek, kopniecie, złe siodło. Zgniecenie tkanek bez naruszenia ciągłości tkanek. Bezpośrednim następstwem urazu jest uszkodzenie tkanek, naczyń (zaczerwienienie) i nerwów. Stłuczenie może być widoczne z zewnątrz lub nie. Zwykle zejście stłuczenia jest pomyślne – następuje wchłanianie – Hb przechodzi w hemosyderynę – zasinienie. Często stłuczeniu towarzyszy otarcie – odkazić. Oziębiać przez 24 h żeby powstrzymać proces zapalny, od 2 dnia rozgrzewać by nasilić proces wchłaniania. Kompresy rozgrzewające w celu przekrwienia – bardzo dobrze przy ścięgnach, więzadłach – nasilenie procesów wchłaniania, przyspiesza naprawę uszkodzeń. Jeśli silny ból to unieruchomienie.

1. Krwiak – haematoma – dochodzi do uszkodzenia naczynia przy urazie zamkniętym. Powstaje jama w tkance podskórnej lub podpowięziowej, wypełniona krwią, powstaje deformacja. Tkanka otaczająca nie jest uszkodzona. Sprzyja kruchość naczyń, zaburzenia krzepnięcia, wzmożone ciśnienie krwi, też przy zmianach arteriosklerotycznych – krwiaki mózgu. Podział: krwiaki tętnicze, żylne, mieszane; podskórne, podpowięziowe, podmięśniowe; miejsce: małżowiny usznej, gałki ocznej etc. Krwiak rośnie do momentu aż wyrówna się ciśnienie między jamą krwiaka a naczyniem. W świeżym krwiaku – chełbotanie, kiedy włóknik zaczyna odkładać się na obwodzie to trzeszczenia. Jeśli krwiak jest tętniczy to może być wyczuwalne tętnienie. Początkowo stan zapalny, wzrost temperatury miejscowej, w miarę dojrzewania oddzielanie się włóknika – trzeszczenie (objaw ugniatanej śnieżyny). Możliwa jest gorączka i hemoglobinuria. Okres wytwórczy rozpoczyna się po 4-5 dniach – zapalenie – podniesienie ciepłoty - wokół powstaje tkanka ziarninowa (nie trzeszczy) – organizacja skrzepu – i wał łącznotkankowy, w środku płynna treść. Spadek ciśnienia płynu wewnątrz, spadek obszaru chlupotania, zmiana barwy skóry (czerwona – sina – zielona – przejście Hb w hemosyderynę). Zejście samoistne, choć wchłanianie zwykle nie wystarcza – powstaje wtedy „guz” – ziarnina + płynna treść. Postępowanie: odkażanie otarć jodyną (jeśli zakażenie to ropień), chłodzenie w pierwszych godzinach, jeśli się nie wchłania to otwarcie po 7 dniach, gdy naczynia już zamknięte i powstanie wał demarkacyjny – by nie było zakażenia, przedtem punkcja czy to nie ropień ani guz – płyn surowiczy lub barwy czekoladowej: czyszczenie jamy, odkażanie, sączek z jodyną, zamknięcie. Gdy zarośnięty ziarniną – wyłuszczyć. Na 2-3 dzień łatwo o zakażenie, bo wał jeszcze nie jest silny. Opatrunek uciskowy – zapewnić przyleganie do siebie odstających warstw tkanek. Na uchu – krwiak małżowiny usznej – othaemathoma s haemathoma auriculare - szew materacowy skórę do małżowiny niezbyt ciasno, na wylot – nie spowoduje to wtedy kurczenia czy załamywania małżowiny – dość gruby, giętki drut (znieczulenie miejscowe nasiękowe całej podstawy ucha, ścisłe zachowanie zasad aseptyki, cięcie po przyśrodkowej stronie małżowiny, usunąć strzępy włóknika). Rany po przyśrodkowej stronie ucha nie zszywa się – droga dla płynu. Stosuje się też płytki plastikowe usztywniające. Szwy zdjąć po 10 dniach. Opatrunek ochraniający. Duże krwiaki – nie zszywa się tylko zakłada kilka szwów odpromieniowych w celu zmniejszenia powstałej jamy. Jeśli po otwarciu krwiaka stwierdza się przerwanie naczyń to trzeba je podwiązać.

2. Otarcie – excoriatio – przemyć nalewką jodową, przez dobę oziębiamy by powstrzymać odczyn zapalny, potem rozgrzewamy – nasilenie fazy wchłaniania. Unieruchamiamy

3. Zgniecenie – compresio

4. Wstrząśnienie – commotio: rzadko u zwierząt; wstrząśnienie mózgu – commotio cerebri lub rdzenia kręgowego – commotio medullae spinalis – przyczyna mechaniczna: utrata przytomności do 1 h, nudności, wymioty, tachykardia, niepamięć wsteczna, wahania ciśnienia. Wstrząs – niewydolność krążenia z powodu porażenia ośrodków lub/i nerwów naczynioruchowych - jest pochodzenia nerwowego – przyczyna fizykochemiczna: osłabienie, bezruch, zwiotczenie mm szkieletowych, spadek temperatury, bladość błon śluzowych i skóry, zimne poty, spadek ciśnienia, brak wrażliwości na ból, oddechy nieregularne, przyspieszone, płytkie, oczy zapadnięte, rozszerzone źrenice, ustanie wydzielania moczu, spadek temperatury, słabe tętno -> zapaść – collapsus.

RANA:

Rana (vulnus) - uszkodzenie tkanek z przerwaniem ciągłości skóry spowodowane urazem mechanicznym. Opis rany: krawędzie, ściany, dno. Krawędzie: gładkie, postrzępione, rozchylone, nieregularne, obrzękłe, zasinione; ściany: przy ranach głębokich – gładkie, nierówne, ze szczelinami, kieszonkami; dno: zawartość: ropa, krew, skrzep, ciało obce, włosy, martwe tkanki.

Rodzaje ran:

0. w zależności od sposobu powstania:

1. chirurgiczne

2. niechirurgiczne

3. w zależności od głębokości:

4. powierzchowne (skóra i tkanka podskórna)

5. głębokie (jw. + mięśnie)

6. przenikające (do naturalnej jamy ciała – staw, klatka piersiowa, jama brzuszna)

7. rana złożona

8. w zależności od kształtu i rodzaju uszkodzenia:

9. cięta (vulnus incisum) – gładkie brzegi i ściany, też rany chirurgiczne, obfity krwotok, często krawędzie oddalone od siebie – rana rozziewna

10. kłuta (vulnus punctum) – zastrzyk, trokarowanie, często zakażone – trudno gojące się, długie, wąskie, z kanałem, często otwór trudny do znalezienia

11. szarpana (vulnus laceratum) – krawędzie postrzępione, rozchylone, ściany nierówne, szczeliny i kieszonki w ścianach, martwe tkanki, nieznaczny krwotok; jeśli jest oderwany pas skóry to rana darta.

12. miażdżona (vulnus conquaesatum) – krawędzie nieregularne, obrzękłe, sinawe, dużo martwych tkanek, zachyłki, kieszonki, na dnie często skrzep, włosy, ciała obce, skąpy krwotok bo zmiażdżone naczynia krwionośne

13. w zależności od rodzaju postępowania:

14. chirurgiczne

15. świeże, mało zanieczyszczone, z małą ilością martwych tkanek, których brzegi dają się zbliżyć do siebie, bez obrzęku, krwawi, widoczne są brzegi ciecia

16. świeże, mocno zanieczyszczone, z dużą ilością martwych tkanek, z ubytkiem uniemożliwiającym zaszycie, rany kłute i miażdżone

17. w stanie zapalnym

18. ziarninujące

19. w okresie bliznowacenia

20. trudno gojące się – nadmierna ziarnina (konie) – dzikie mięso – caro luxurians, ziarniniak – granuloma lub bliznowiec - keloid

Zanieczyszczenie rany (contaminatio): przedostanie się do rany zanieczyszczeń i drobnoustrojów, które nie rozwijają swojego działania chorobotwórczego (bakteria w szoku).

Zakażenie rany (infectio): czynne przedostawanie się drobnoustrojów z rany w głąb tkanek organizmu, ich rozmnażanie i wywoływanie zmian chorobowych. Do zakażenia rany chirurgicznej może dojść przez kontakt lub drogą kropelkową.

Zależnie od rodzajów uszkodzenia i obecności flory bakteryjnej gojenie się ran przebiega w postaci rychłozrostu (sanatio per primam intentionem) lub jako ziarninowanie (sanatio per secundan intentionem). Przez rychłozrost goją się rany nie zanieczyszczone, z minimalnym uszkodzeniem tkanek, których powierzchnie ściśle do siebie przylegają – np. rany chirurgiczne, będące przeważnie ranami ciętymi. Inne rodzaje ran goją się zazwyczaj przez ziarninowanie: rany zanieczyszczone, na których powierzchni znajdują się ciała obce i drobnoustroje oraz rany zakażone, w których bakterie bytują i rozwijają się w głębi tkanek – najczęściej rany ropiejące. Przez ziarninowanie goją się rany rąbane, tłuczone, miażdżone, darte, kłute, postrzałowe, kąsane.

Gojenie przez rychłozrost i przez ziarninowanie przebiegają w podobny sposób; odczyn ogólny i miejscowy zbliżone są do zmian towarzyszących innym rodzajom uszkodzeń mechanicznych, a ich nasilenie zależy od rozmiarów i wrażliwości tkanek. Różnice między rychłozrostem a ziarninowaniem są ilościowe, pierwszy bowiem cechuje się minimalnym odczynem zapalnym, drugi zaś długotrwałym procesem odnowy ze znamionami silnego zapalenia. Objawy kliniczne towarzyszące tym dwóm rodzajom gojenia się ran są różne i odmienne jest postępowanie lecznicze. Z klinicznego punktu widzenia rany można podzielić na takie, które choć w części goją się przez rychłozrost – rany świeże i takie, które goją się przez ziarninowanie – objęte procesem zapalnym.

Rana goi się sama:

Okresy gojenia się ran:

0. Okres zapalenia: występuje zastój krwi, niedotlenienie, kwasica, obumieranie komórek. Pojawia się wysięk, obrzęk zapalny i przenikanie leukocytów. Celem jest samooczyszczenie rany

1. Okres ziarninowania: odtwarzanie krążenia, normalizacja pH (poprawa utlenowania), przenikanie fibroblastów, synteza glikozoaminoglikanów i kolagenu. Ziarnina to mieszanina proliferujących naczyń włosowatych i fibroblastów, przy nacięciu łatwo krwawi.

2. Okres bliznowacenia: obkurczanie się rany, naskórkowanie.

Rany gojące się przez rychłozrost: objawy zapalenia słabo wyrażone; po 1-2 h włóknik skleja ranę, po 4 godzinach pojawiają się leukocyty, po 7 h pączkowanie kapilarów. Okres ziarninowania: po 24-48 godzinach pojawiają się fibroblasty. Po 4-7 dniach ziarnina zastępuje włóknik. Okres bliznowacenia: w 7-10 dniu blizna pokryta naskórkiem, po 3-4 tygodniach wrastanie gałązek nerwów. Rana chirurgiczna goi się 7-10 dni.

Rany gojące się przez ziarninowanie: objawy zapalenia silnie wyrażone, przez 1-2 dni widoczny wysięk surowiczo-krwisty, włóknik; po 24 h pojawia się zapalenie; okres ziarninowania: w 3-4-5 dniu widoczna ziarnina. Okres bliznowacenia: około 21 dnia powstaje blizna; jeśli do 30 dni nie ma blizny to jest to rana trudno gojąca się. Po zrównaniu z powierzchnią skóry – naskórkowanie. Ewenteracja – gdy nie ma odczynu zapalnego – rana się zamyka, ale po zdjęciu szwów się otwiera – bardzo rzadki przypadek.

Rany świeże: takie, które powstały nie dawniej niż przed 12 godzinami. Zależnie od rozmiarów uszkodzenia i stopnia zanieczyszczenia kliniczna ocena świeżości rany może się przesunąć o kilka godzin. Cechuje ją krwawienie lub obecność świeżych skrzepów, minimalne obrzmienie brzegów i na ogół nieznaczna bolesność. Ze względu na sierść każda rana jest zanieczyszczona, jednak w ocenie klinicznej niektóre rany mogą być uznane za czyste. Nieznaczna ilość drobnoustrojów, które dostały się do rany i nie znalazły w niej sprzyjających warunków rozwoju zostanie unieszkodliwiona. W ciągu pierwszych 12 godzin nie dochodzi jednak do namnażania drobnoustrojów, w związku z tym nawet rana z pewną ilością tkanek zniszczonych, po usunięciu ich, jest w stanie zagoić się przez rychłozrost.

Zasady postępowania:

0. Okolica rany nie może stać się źródłem jej zanieczyszczenia

1. Należy usunąć z rany wszystkie ciała obce i tkanki zniszczone

2. Musi ulec zatrzymaniu krwawienie

3. Dążenie do doprowadzenia świeżej rany do gojenia przez rychłozrost

Ogólne zasady postępowania:

0. Doraźne opatrzenie rany (zatrzymanie krwotoku, usuniecie dużych ciał obcych, aseptyczny opatrunek ochronny, ewentualnie usztywnienie). Nie ingerować w ranę.

1. Zbadanie stanu ogólnego

2. Właściwe opatrzenie rany

Właściwe opatrzenie rany:

0. Toaleta rany: wygolenie włosów i odkażenie skóry wokół alkoholem, eterem i nalewką jodową; oczyszczenie rany (RF, prysznic).

1. Znieczulenie rany – polokaina od strony rany pod skórę

2. Zbadanie rany – zgłębnik, palec

3. Oczyszczenie rany – RF, woda utleniona

4. Chirurgiczne opracowanie rany

5. Farmakoterapia miejscowa: płyn RF do świeżych, czystych ran, Ab nie w proszku (bo wydłuża okres do zdjęcia szwów, jeśli już to roztwór), płyn Oliwkowa (hipertoniczny wodno-glicerynowy roztwór siarczanu miedzi, podjodanu sodu, naparstnicy), też Rivanol, Vagothyl

6. Opatrunek

7. Chemioterapia ogólna

Oczyszczenie i odkażenie najbliższej okolicy rany: usunięcie sierści – ale tak, by nie zanieczyścić nią rany – długowłose ogolić brzytwą przy zwilżonej sierści, u krótkowłosych lepiej czasem nie golić tylko odkazić (golenie po zaszyciu). Można okryć kawałkiem gazy by uchronić przed dostawaniem się kawałków włosów. Odkażanie skóry okolicy rany: środkiem nie drażniącym: 70% spirytus + nalewka jodowa – ale nie na ranę.

Oczyszczenie rany: gdy w ranie znajdują się ciała obce lub zniszczone tkanki – doprowadzić do stanu klinicznej czystości. Obfite krwawienie wypłukuje część zanieczyszczeń, które mogły się dostać do rany podczas urazu – usunąć mechanicznie widoczne ciała obce i strzępki uszkodzonych tkanek, które straciły kontakt z naczyniami, luźno połączonych z powierzchnią rany – by nie stały się pożywką dla bakterii. Rany cięte, nie zanieczyszczone wystarczy wypłukać płynem fizjologicznym z dodatkiem antybiotyku. Rany kłute, miażdżone, darte, do których dostęp jest trudny a ilość zniszczonych i zanieczyszczonych tkanek jest duża, wymagają rozcięcia, w celu uzyskania dostępu do rany. Rozciąć tak, by w przyszłości stanowiło to drogę odpływu wydzieliny – przedłużać ranę ku dołowi. Czasem trzeba wykonać pierwotne wycięcie rany.

Zatrzymanie krwotoku: jeden z ważniejszych warunków gojenia rany przez rychłozrost – obecność krwi opóźnia zrastanie brzegów rany i ułatwia rozmnażanie bakterii. Jednak przewiązki naczyniowe opóźniają gojenie – lepszy katgut lub przypalenie.

Zbliżenie brzegów rany: warunek rychłozrostu, mniejsze ryzyko zakażenia. Zszywać wyłącznie rany świeże, nie zanieczyszczone – inne nie są jałowe, a zszycie stwarza drobnoustrojom lepsze warunki bytowania. Do szycia nadają się wyłącznie rany klinicznie czyste o minimalnym uszkodzeniu tkanek (u małych zwierząt praktycznie tylko rany chirurgiczne). Rany przypadkowe zawsze są w minimalnym stopniu zanieczyszczone – szycie z pozostawieniem otworu dla odpływu ewentualnej wydzieliny – otwór w najniższym punkcie zachyłka rany lub pozostawiony nie zaszyty dolny odcinek rany – aby się nie zarósł zbyt szybko – pozostawić sączek – rozpycha otwór i odciąga płyny. Po 24 h wyjąć, bo nasiąka wydzieliną i może być przyczyną zakażenia. Jeśli jest wypływ z otworu to dbać, by się nie zamknął przed wypełnieniem całej rany nową tkanką – może być co dzień nowy sączek. Dobrze przed zaszyciem posypać AB w proszku. Otwór pozostawia się też przy zakładaniu szwów na ranę pierwotnie wyciętą – ze względu na możliwość zakażenia podczas wycinania. Większe ubytki tkanek pozostawione do gojenia przez ziarninowanie można częściowo zaszyć – zasadą jest zaszywanie górnej części rany. Postępowanie odwrotne prowadzi do powstania zacieku. Rany zadane skalpelem, których nie zaszywamy: krwiak, ropień.

Rany złożone – np. rana cięta + inna z martwymi tkankami – część rany zaszywamy, reszta zostaje. Ran kłutych nigdy nie zaszywamy – należy ją poszerzyć – skutkiem rany kłutej jest ropień. Ran miażdżonych też nie zaszywamy.

Rany w stanie zapalnym: nie można na nie zakładać szwu pierwotnego – po 12 h każda rana jest zanieczyszczona i zakażona. Rany w stanie zapalnym to takie, które będą się goiły przez ziarninowanie. Postępowanie zależy nie od rodzaju rany, lecz od okresu w jakim się ona znajduje.

Pierwszy okres gojenia się rany: pierwsze 3-4 dni, okres oczyszczania się rany. W drugiej dobie: obrzęk rany i okolicznych tkanek, na dnie złogi włóknika w postaci szarawej masy, bolesność. Obrzęk powoduje, że brzegi rany wywijają się na zewnątrz. Dno pokryte zwykle skąpą ilością mętnego, ciągliwego wysięku; mogą nim być podminowane skrzepy krwi. Trzeciego dnia pojawia się zwykle wypływ produkowany przez całą powierzchnię rany – mętny płyn zawierający sporo leukocytów, nie stwierdza się w nim jeszcze bakterii ropotwórczych. Zlepia on sierść poniżej rany. Obrzęk osiąga największe nasilenie. Zwierzęta wylizują ranę. Trzeci dzień jest przełomowy – rozpoczyna się okres walki o naprawę zniszczeń. Leczenie w pierwszym okresie polega na przeszkodzeniu w rozwoju zakażenia – głównie umożliwienie odpływu wydzieliny i usuwanie luźnych strzępów tkanek, zabezpieczenie przed zanieczyszczeniem z zewnątrz (opatrunek). Występujący w tym okresie kwaśny odczyn rany – kwasica wynikająca z obumierania tkanek - sprzyja zakażeniom paciorkowcami. Pod wpływem kwasicy i białka powstają mediatory zapalenia i dochodzi do wzrostu przesiąkania – przechodzi płyn surowiczy i krwinki – wysięk. Z zabitych leukocytów wydostają się enzymy trawiące tkanki, tworzy się ropa – duża rola w samooczyszczaniu. Pod wpływem wysiekania i spadku pH dochodzi do gromadzenia się płynu w komórkach i obrzęku. Większość środków bakteriobójczych drażni ranę, unikać środków w postaci proszków bo zlepiają one ranę, też nie stosować maści i środków oleistych bo utrudniają odpływ wydzieliny i nie dopuszczają powietrza do rany. Najskuteczniejsze są płyny przeciwbakteryjne, nie drażniące tkanek: wodne roztwory antybiotyków, sulfonamidów i barwników – częste polewanie rany lub opatrunku tymi roztworami a także rozwijanie bandaży dwa razy dziennie na pół godziny w celu osuszenia i dostępu powietrza sprzyja niszczeniu flory bakteryjnej. Ran takich nie zaszywamy, po zrobieniu toalety i znieczuleniu dokładnie zbadać ranę – usunąć martwe tkanki i rozciąć zachyłki w najniższym miejscu, założyć sączki. Płukać płynem Oliwkowa lub Vagothylem. Samo przemywanie niewiele pomaga – należy zapewnić stały odpływ wydzieliny przez rozcięcie rany ku dołowi, tak, by nie było kieszonki, w której gromadziłby się płyn. Jeśli zachyłek rany jest rozległy można w jego najniżej położonym punkcie wykonać specjalny otwór (przeciwotwór). Ważne jest stałe utrzymywanie otworu, który ma tendencję do zarastania wcześniej niż reszta rany – gazowe sączki, ale muszą być zmieniane przynajmniej raz na dobę bo szybko nasiąkają płynem, który zmienia je w korki zatykające. Można je zastąpić drenami gumowymi przyszytymi do skóry, których część tkwiąca w ranie jest zaopatrzona w szereg otworów. Konieczne jest oczyszczanie drenów ze skrzepniętej wydzieliny. Ich wadą jest to, że drażnią one dno rany wywołując nadmierne bujanie ziarniny i powodują odleżyny. Trzeba je co kilka dni zmieniać, skracać i dokonywać przeglądu i oczyszczania rany. Podobnie drażnią ranę ciała obce – pobudzają ziarninę i są przyczyną utrzymującego się ropienia.

RANA W OKRESIE ZIARNINOWANIA: Drugi okres gojenia się rany – ziarninowanie: trzeciego lub czwartego dnia na dnie rany pojawiają się młode komórki ziarniny, która narasta aż do zupełnego wypełnienia ubytku. Pętle naczyń włosowatych wpączkowują z okolicznych tkanek, z naczyniami dostają się fibroblasty (mogą tez powstawać z angiocytów i innych komórek). Dochodzi do normalizacji pH. Fibroblasty produkują proteoglikany i kolagen (z tropokolagenu) – faza naprawy. Ziarninowanie przebiega wolniej w ranach zakażonych (przytłumione silnym wysiękiem ropnym, bolesnością i obrzękiem opadowym) zasadowy odczyn rany odpowiada gronkowcom. Gorączka świadczy o uogólnieniu się zakażenia – też postępowanie ogólne. Leczenie miejscowe polega na drenowaniu rany i dążeniu do wytworzenia obojętnego pH. Środki przeciwbakteryjne nie są skuteczne, bo bakterie znajdują się w głębi tkanek. Ich rozmnażaniu sprzyja zalegający w ranie wysięk, który wszystkimi sposobami należy wypłukiwać. Dreny, ciała obce pobudzają ziarninę. Bujającą tkankę ziarninową przypala się kauterem lub ścina nożem i jodynuje. Lapis jest skuteczny, ale stosowany codziennie – jeśli od czasu do czasu to pobudza ziarninę. Taką ranę trzeba przemywać wodą – na jej powierzchni jest wysięk. Rana ziarninująca po 2-3 tygodniach bywa całkowicie wypełniona ziarniną, która skutecznie zwalcza drobnoustroje dostające się z zewnątrz, więc zbyteczne jest bandażowanie rany. Bandaż drażni tkankę pobudzając ziarninowanie. Ważna jest ochrona przed lizaniem i drapaniem, inne urazy nie są groźne a pozostawienie rany otwartej przyśpiesza naskórkowanie. W tym okresie rana jest dojrzała do wtórnego wycięcia rany doprowadzającego do zagojenia przez rychłozrost lub do plastyki i przeszczepiania skóry.

Trzeci okres gojenia się to bliznowacenie: rozpoczyna się ono już w kilka dni po urazie, jednakże najsilniej zaznacza się po wypełnieniu się rany tkanką ziarninową. Ziarnina, poczynając od spodu i od brzegów, zmienia swą strukturę stając się tkanką bliznowatą, zawierającą mniej naczyń i nie produkującą wysięku. Tkanka bliznowata ma zastąpić ubytki spowodowane zranieniem i odgrywa rolę w ściąganiu się rany – fibroblasty wytwarzają coraz więcej włókien kolagenowych i sprężystych. Rana w tym czasie zmniejsza swe rozmiary, mimo że naskórek pokrył zaledwie rąbek krawędzi rany. Miejsce jest niebolesne, brak jest obrzęku, skóra wokół jest lekko pomarszczona a z brzegów narasta młody naskórek. Może on także narastać z zachowanych szczątków warstwy rozrodczej, która mogła pozostać w płytszych miejscach rany. Młody naskórek łatwo się łuszczy, brak na nim sierści. Leczenie wymaga regulowania narastania naskórka, pobudzania go lub hamowania, gdy tkanka bliznowata nie wypełniła jeszcze ubytku. Naskórkowanie (regeneracja naskórka) występuje gdy rana jest pokryta tkanką łączną do powierzchni skóry – naskórek wędruje bowiem tylko w poziomie – naskórkowanie to odnowa – regeneratio – czyli tkanka uszkodzona zostaje zastąpiona przez taką samą tkankę. Regulacją należy objąć też tkankę ziarninową, która może wyrastać ponad miarę i uniemożliwiać pokrycie rany naskórkiem. Przy zbyt powolnym rozwijaniu się ziarniny można skutecznie pobudzać ją do wzrostu przez naświetlania promieniami ultrafioletowymi, nacięcie naskórka promieniście wokół rany, powlekanie maścią cynkową lub tranowa. Wybujałą ziarninę i bliznowce (keloid – naskórek już przykrył ranę a pod nim dalej narasta tkanka łączna) wycinamy (nie wolno CuSO4 ani AgNO3 – jeśli nadmierne ziarninowanie to w środku musi coś być!). Jeśli naskórkowanie jest słabe lub się zatrzyma, to nacinamy ranę w poprzek brzegów – powoduje przekrwienie i naskórek od nowa narasta. W ranach trudno gojących się – wtórne wycięcie i zbliżyć brzegi, plastyka skóry. Naskórkowanie – regeneracja naskórka.

Plastyka skóry: dermatom – do wycinania skóry, granulotom – wycina łoże. Metoda atolowa dr Sterny – krążki wszczepiamy – naczynia pączkują z dwóch stron

Zakażenia przyranne:

0. ropne: gronkowce, paciorkowce, Pseudomonas aeruginosa, Corynebacteruim pyogenes

1. gnilne: Proteus vulgaris, E.coli

2. beztlenowce: Clostridium septicum, perfringens, novgi, tetani

3. swoiste: Actinomyces bovis, Actinobacillus lingnieresi

Sposoby chirurgicznego opracowania ran:

0. Pierwotne wycięcie rany i założenie szwu pierwotnego

1. Częściowe wycięcie rany i częściowe jej zaszycie

2. Rozcięcie rany, przeciwotwory

3. Wycięcie martwych tkanek

4. Wycięcie ziarniny

5. Wtórne wycięcie rany i założenie szwu wtórnego

6. Plastyka rany

7. Przeszczepianie skóry

Wycięcie rany (excisio vulneris):

Pierwotne wycięcie rany (excisio vulneris primaria): wyłącznie w odniesieniu do ran świeżych lecz zanieczyszczonych, z dużą ilością martwych tkanek, ale takich, które po zabiegu można będzie poddać zeszyciu. Szew pierwotny (szew założony na świeżą ranę) można zakładać tylko przy zbliżonych brzegach i przy rychłozroście. Pierwotne wycięcie ma na celu doprowadzenie do powstania nowej, większej rany, lecz czystej i zbliżonej kształtem do rany ciętej. Może mieć zastosowanie w przypadkach ran przenikających do stawów, klatki piersiowej lub jamy brzusznej – gdy udaje się zachować jałowość zamykanych jam. Zasadą zabiegu jest usunięcie wszystkich zanieczyszczonych i uszkodzonych tkanek, jednocześnie nadając nowej ranie podłużny kształt, który umożliwi jej zeszycie. Wybór kierunku cięć powinien uwzględniać miejscowe napięcia tkanek.

Wtórne wycięcie rany (excisio vulneris secundaria): celem jest założenie szwu wtórnego na ranę, technika taka sama, ale przeprowadza się go nie na ranie świeżej lecz na ranie w okresie ziarninowania (3-4 tygodnie od urazu). Wycięciu ulega młoda tkanka ziarninowa, która nie powinna produkować już ropy. Ścina się powierzchowne warstwy ziarniny odświeżając je, by móc silnie krwawiące powierzchnie zbliżyć do siebie szwem (szew wtórny). Zabieg jest niebolesny bo tkanka ziarninowa nie jest unerwiona – szycie może sprawić ból bo szwy sięgają do tkanek zdrowych. Powodzenie zabiegu zależy od przygotowania rany – jest ona trudna do wyjałowienia – w trakcie wycinania zmieniać lub płukać narzędzia. Przed zabiegiem powierzchnię rany przemyć riwanolem i posmarować jodyną.

Krwotok – haemorrhagia –

W zależności od uszkodzonych naczyń: z naczyń włosowatych (nie można go zahamować, głównie ze skóry), żylny (krew ciemna, płynąca nieprzerwanym strumieniem) lub tętniczy (krew jasna, strumień tętniący, może doprowadzić do szybkiej śmierci), miąższowy – w narządach wewn – wątroba, śledziona.

W zależności od miejsca – zewnętrzny lub wewnętrzny

W zależności od czasu wystąpienia – pierwotny lub wtórny – wypchnięcie korka z naczynia przy dużym ciśnieniu

Zatrzymanie krwotoku:

0. samoistne – naczynia włosowate

1. doraźne: założenie gumowej opaski Eschmarcka, opatrunek uciskowy, tamponowanie jamy rany

2. ostateczne: podwiązanie uszkodzonego naczynia, obszycie (duże naczynia żylne w ziejącej ranie – jeśli nie można uchwycić żyły), zmiażdżenie naczynia (podczas kastracji), elektrokoagulacja, z naczyń włosowatych – osuszenie gazikiem, miąższowy: gąbka hemostatyczna

Skutki po dużym krwotoku: bezwład po dużych ranach ciętych, niedowład po zmiażdżeniu tkanek.

Przetoka – fistula –

wąski przewód patologiczny łączący tkanki, narządy, jamy ciała z powierzchnią skóry lub też narządy miedzy sobą. Jako następstwo ciała obcego w organizmie. Nie mylić z raną. Należy ją przeciąć, usunąć ciało obce i założyć opatrunek. Kanał przetoki może być prosty lub kręty – zgłębnikowanie lub fistulografia – wstrzykniecie środka kontrastującego i RTG. Mogą być też ciała obce kontrastujące. Z przetoki wycieka wydzielina zależna od tego z jaka jamą jest połączona (mocz, kał, ropa, ślina) – przetoka ropna, moczowa (przetrwały moczownik w wyniku zaburzeń rozwojowych), przetoka martwaka kostnego – fistula secvestralis – na tle zapalenia szpiku lub niestarannej osteosyntezy; przetoka na tle przemieszczonych zawiązków zębowych – u konia przetoka w okolicy ucha bo zawiązek przemieścił się w okolicę łuski kości skroniowej; u psa może być przetoka w dolnej części oczodołu w wyniku ropnia w okolicy zęba. Leczenie przetok – operacyjne – likwiduje się kanał przetoki poprzez wycięcie tkanek i szycie warstwami, w procesie ropnym należy usunąć przyczynę – niekiedy dokonuje się wyłuszczenia np. kaletki.

Zakażenia ropne: gronkowce, paciorkowce, pałeczka ropy błękitnej, Corynebacterium pyogenes.

Zakażenia beztlenowcowe: Clostridium septicum, C.perfringens (obrzęki), C.novyi (nacieki galaretowate), C.tetani (szczególnie wrażliwe konie).

Zakażenia swoiste: Actinomces bovis (promienica), Actinobacillus lignieresi.

Zakażenia gnilne: Proteus vulgaris, E.coli.

Zakażenia miejscowe:

0. ropień – abscessus – miejscowe ograniczone zapalenie ropne, ropa gromadzi się w nowopowstałej jamie. Mogą powstawać w każdej tkance. Często w ranie kłutej, po zastrzyku – rana taka ma małe ujście, które się zamyka. Bakterie namnażają się, powstaje odczyn zapalny, dochodzi do kwasicy, bakterie obumierają, komórki też. Przekrwienie, wysięk, obrzęk. Pojawia się jama i do wysięku wchodzą leukocyty – powstaje ropa. Początkowo stan zapalny, okolica gorąca, obrzękła (wysięk jest jeszcze w tkankach). Potem w środku pojawia się miękkie zagłębienie, które powiększa się do czasu, aż wyczuje się chełbotanie, dookoła powstaje wał demarkacyjny z ziarniną. Diagnostyka: dotyk, chełbotanie, nakłucie. Różnicować ze starym krwiakiem, kaletką maziową w stanie zapalnym, przepukliną. Rozpoznanie, w pierwszym etapie rozwoju miejscowe pobudzenie krążenia (przekrwienie czynne by pobudzić wchłanianie), AB przy zakażeniu bakteryjnym, wyciągnięcie ropy strzykawką (jeśli mały) ewentualnie otwarcie lub wyłuszczenie (jeśli duży) – zawsze cięcie od dołu, sączkowanie. Zawsze punkcja, by przekonać się, co to jest. Ropa może mieć różny charakter, im gęstsza tym ropień bardziej dojrzały. Gdy jest wał demarkacyjny to ropień należy otworzyć. Po otwarciu: zbadanie jamy palcem lub zgłębnikiem, płukanie środkiem antyseptycznym, założenie sączka, zadbanie, by wyziarninował najpierw od środka a potem od zewnątrz. Dojrzały, dobrze otorbiony ropień można wyłuszczyć. Ogólnie AB, na początku, gdy jest silny obrzęk. Problemem jest ropień głęboko w mięśniach. Gdy powstał w wyniku rany – obejrzeć, czy nie ma ciał obcych. Środki utleniające przy beztlenowcach.

1. Gorący – colidus – ropa rzadka, zbiera się płyn, chełboce, potem gęstnieje – najczęściej. Rozwój ropnia gorącego: zapalenie – przekrwienie czynne – zaczerwienienie – przekrwienie bierne – sinica – wzrost przepuszczalności naczyń – wysięk – obrzęk – ból (powstaje guzowaty, bolesny twór, w tym stadium można wyleczyć) – zastój krwi, niedotlenienie, kwasica – obumieranie komórek, przenikanie neutrofili (tworzy się w środku jamka) - rozpuszczanie martwych komórek – powstawanie ziarniny, wału demarkacyjnego – ropa – na początku rzadka, potem gęstnieje (dużo neutrofili).

2. Zimny – frigidus – bez odczynu zapalnego, zimny guz, bardzo gęsta ropa, Corynebacterium u bydła, gruźlica. Brak objawów zapalenia.

3. Gazowy – ciecz płynna, pienista, bardzo trudno się goi

4. Aseptyczny – po podaniu preparatów wapnia, wodzianu chloralu sc. – preparatów silnie drażniących.

5. ropniak – empyema – miejscowe ograniczone zapalenie ropne z gromadzeniem ropy w naturalnych jamach ciała – stawie, pochewce ścięgnowej, zatoce, zachyłku trąbki słuchowej

6. ropowica – phlegmone – miejscowe rozlane ropne zapalenie tkanki łącznej i/lub naczyń chłonnych szerzące się przez ciągłość lub kontakt. Gdy zjadliwość bakterii jest duża i organizm nie może sobie z nimi poradzić zakażenie szerzy się podskórnie, przez powięź lub wnika do torebki stawowej – ropowica stawowo-kostna. Obrzęk, temperatura, spontaniczne ropne przetoki; otwarcie, rozgrzewanie (maści rozgrzewające), terapia AB, środki utleniające, środki poprawiające stan danego układu – np. ukł. krążenia. Postać surowiczo-ropna – podskórna, podpowięziowa i międzymięśniowa; postać ropno-martwicowa (gnilna) – martwica skóry. Podskórna: omacując wyczuwamy, że tworzy się wysięk – najczęściej powstaje kilka ropni i należy je otworzyć, bakterie docierają do węzłów chłonnych co daje odczyn ze strony węzłów. Podpowięziowa jest trudniejsza do diagnostyki i leczenia – obrzęk jest bolesny, tęgi i szerzy się zgodnie z przebiegiem powięzi oraz w przegrodach międzymięśniowych, tworzą się kanały, które trudno zlokalizować zgłębnikiem. Przy bakteriach typu martwicowego powstaje zamartwica – np. u bydła – najcięższa postać. Zołzy - Streptococcus equi – zakażenie drogą układu oddechowego – u źrebiąt – ropnie podżuchwowe, choroba szerzy się drogami chłonnymi. Wrota zakażenia to rany, niejałowe zabiegi, ropień z uszkodzonym wałem demarkacyjnym, czasem po ranach kłutych. Objawy: bolesny obrzęk objętego odcinka, podwyższona temp ciała, mogą pojawiać się otwierające się ropnie. Otwarcie ropni, środki utleniające przy beztlenowcach, długotrwała chemioterapia. Przy zaawansowanej ropowicy – tachykardia – środki poprawiające krążenie.

Zakażenia ogólne:

0. bakteriemia – uogólnione zakażenie ropne, w którym bakterie znajdują się we krwi, temperatura stale podwyższona.

1. ropnica – pyemia – uogólnione zakażenie ropne, w przebiegu którego drobnoustroje przedostają się do krwiobiegu i powodują powstawanie nowych ognisk ropnych w różnych tkankach i narządach. Jest to próba osiedlenia się bakterii z krwi w jakimś narządzie, szczególnie tam, gdzie krew zwalnia – zatoki chłonne śledziony, kapilary płuc, narządy miąższowe. Prowadzi to do powstania w tym miejscu ropnia. Ropnica często prowadzi do śmierci. Diagnostyka głównie post mortem – ropnie w płucach. Objawy: temperatura podwyższona wieczorem a rano niska, tętno przyspieszone, małe, słabo wyczuwalne, oddechy przyspieszone, wzmożone pragnienie, oglądamy narządy układu autonomicznego – śluzówki oka, źrenice. Sprawdzić stan zębów, migdałków, zatok.

2. Intoksykacja – uogólnione zakażenie wywołane głównie działaniem toksyn i produktów rozpadu tkanek w następstwie ich resorpcji z miejsca zakażenia i rozprzestrzeniania się drogą krwi (toksemia) lub wzdłuż nerwów (tężec – Cl. tetani – najbardziej wrażliwe są konie, zwłaszcza w warunkach beztlenowych – rany kłute – zagwożdżenie, nagwożdżenie; przy ostrych zębach w jamie ustnej lub skaleczeniu przy tarnikowaniu – dlatego płukanie jamy ustnej KMnO4 – działanie utleniające; też w uszkodzeniach prostnicy przy zabiegach. Objawy: kończyny rozstawione, ogon wyciągnięty, głowa uniesiona, szyja napięta, wypada trzecia powieka, skurcze spastyczne – podać surowicę. Szczepionka – Anatetan 2 x co 3 tygodnie i doszczepić po roku.)

3. Posocznica – sepsis – uogólnione zakażenie, w którym drobnoustroje i toksyny wydobywają się okresowo lub stale z ogniska zakażenia do krwi (wąglik). Najczęstsze z zakażeń ogólnych. Tętno małe, przyspieszone, spadek ciśnienia, przyspieszenie oddechów, wzrost temperatury, brak apetytu, drżenie, pocenie, spojówki brudnożółte lub ciemne, zaburzenia świadomości, drgawki, objawy ze strony układu nerwowego. Krzyżowanie się temperatury (spadek) i tętna (przyspieszenie) świadczy o stanie krytycznym. Nie leczona posocznica prowadzi do zapaści i zejścia. Chemioterapia, glukoza z wit C, uzupełnienie elektrolitów, 10% CaCl2, środki nasercowe.

4. Wiremia – dobowe wahania temperatury, spadek apetytu, wzmożone pragnienie.

Leczenie uogólnionych zakażeń przyrannych: likwidacja ogniska pierwotnego, po rozpoznaniu podawać AB, gdy wyraźne zatrucie (posocznica): glukoza + wit C, elektrolity, środki nasercowe, roztwór CaCl2 na serce leczenie narządowe.

Zakażenia szpitalne – zakażenia, które nie występowały w momencie przyjmowania do szpitala. Często po 48 h od przyjęcia: AIDS, Żółtaczka typu B. Zakażenie ran operacyjnych 11%, zakażenia miejscowe – ropnie, ropnice – 10%, posocznice 10%.

BADANIE KOŃCZYN:

Ma wskazać przyczynę zaburzeń ruchowych. Nawet w przypadku oczywistych schorzeń palców trzeba zbadać całą kończynę by wykluczyć możliwość istnienia drugiego ogniska chorobowego oraz przeprowadzić badanie ogólne w celu stwierdzenia czy proces miejscowy nie uległ uogólnieniu lub też czy zmiany miejscowe nie są jedynie objawami choroby ogólnoustrojowej (pryszczyca, gruźlica, zatrucia, zaburzenia w przemianie materii).

Plan badania kończyn:

0. Wywiad

1. Opis zwierzęcia

2. Badanie ogólne: postawa, zachowanie się, stan odżywienia i utrzymania, oddechy, tętno, temperatura.

3. Obserwacja w spoczynku

4. Obserwacja w ruchu

5. Badanie racic na uniesionej kończynie:

6. Wystruganie

7. Oglądanie powierzchni podeszwowej i szpary międzyracicznej

8. Sprawdzanie ciepłoty

9. Uciskanie palcami i czułkami

10. Opukiwanie

11. Zgłębnikowanie ubytków

12. Badanie wyższych odcinków kończyny

13. Badania dodatkowe:

14. Rentgenowskie

15. Znieczulenie diagnostyczne

16. Badanie rektalne

17. Badanie bakteriologiczne punktatu

18. Morfologiczne mazi

19. Badanie krwi

20. Badanie serologiczne w kierunku brucelozy i tuberkulinizacja

Badanie kończyn koni:

0. Wywiad, opis, ocena stanu ogólnego

1. obserwacja w spoczynku: odwodzenie kończyny: ból w okolicy stawu ramiennego, przyśrodkowej okolicy nadgarstka, zapalenie okostnej śródręcza, ropne procesy tkanek kopyt po stronie bocznej; przywodzenie: ból po stronie przyśrodkowej kopyta, stawu pęcinowego.

2. obserwacja w ruchu: stopnie kulawizny; I* - niewidoczna w stępie, słabo widoczna w kłusie, II* - widoczna w stępie, wyraźna w kłusie, III* - bardzo widoczna w stępie, nie chce kłusować (dotyka przodkiem kopyta), IV* - nieobarczanie kończyny. Kulawizna podpórkowa – krok skrócony od tyłu – czas obciążania kończyny jest skrócony wskutek jej wcześniejszego oderwania od podłoża – łuk zakreślany przez kopyto jest skrócony od tyłu – świadczy to o procesie chorobowym w kopycie. Kulawizna wykrokowa – skrócenie kroku do przodu – mniejsze wysunięcie kroku do przodu – procesy chorobowe w mięśniu ramienno-głowowym, kaletce międzyguzkowej, zginaczach palców.

3. badanie temperatury skóry

4. badanie tętnienia tętnic

5. badanie kopyta – czułki kopytowe i młotek Szczudłowskiego. Badanie czułkami kopytowymi: 7 punktów badania podeszwy zaczynając od czubka kopyta, badanie tworzywa ściennego – jedno ramię obok strzałki a drugie uciska ścianę; badanie kości kopytowej i stawu kopytowego – uciskamy przy piętkach ( i dalej) równocześnie; badanie trzeszczki kopytowej – ucisk na strzałkę i ścianę przednią. Omacywanie koronki palcami. Zawsze porównać z analogicznym miejscem w drugim kopycie.

6. badanie stawów i odcinków kończyny – bierne ruchy zginające – dodatni odczyn przy skręcaniu stawu przy palcu wyprostowanym świadczy o procesie w stawie kopytowym, przy palcu zgiętym – w stawie koronowym. To samo w stawie pęcinowym.

7. próby specjalne: przeprowadzanie po twardym a potem miękkim – jeśli zmiany w kopycie lub kostno-stawowe to kulawizna silniejsza na twardym, na miękkim silniej wyrażone kulawizny związane ze ścięgnami i mięśniami. Lonżowanie: jeśli kulawizna silniejsza gdy chora kończyna po zewnętrznej stronie to przemawia za ścięgnami lub mięśniami, jeśli zmienimy kierunek to może w ogóle nie kuleć. Patrzeć czy nie ustępuje z „rozgrzewaniem się” konia. Prowadzenie w kłusie w dół: silniejsza kulawizna jeśli schorzenie trzeszczki kopytowej, pod górę – kaletki międzyguzkowej lub mięśni prostowników. Cofanie: w ostrych procesach chorobowych okolicy łopatkowo-ramiennej – nie zgina tylko ciągnie za sobą; w chorobach przewlekłych ruch jest krótszy i szybszy niż zdrowej. Przesuwanie tylnej części ciała na boki – łatwiej przesunie się w kierunku chorej kończyny. Próba zginania stawów – próba włogaciznowa – przytrzymanie kilka minut – kulawizna się nasila jeśli przewlekłe schorzenia w tym stawie. Próba klinowa: klin Lungwitza 45* - chora kończyna na klin, zdrową podnosimy; ujemna jeśli koń stoi na kończynie pionowej mimo silnego przegięcia stawów; jeśli unikając przegięcie w pęcinie cofa ciało i ustawia kończynę pochyło to próba jest dodatnia – proces chorobowy w mięśniu międzykostnym, ścięgnach zginaczach palców lub trzeszczce.

8. znieczulenia diagnostyczne: wykrycie bolesnego miejsca chorobowego; znieczulenie przewodowe nerwów, jam stawowych lub nasiękowe znieczulenie tkanek (4% polokainą)

9. badanie specjalistyczne: Rtg, artroskopia, termografia, badanie bakteriologiczne, histopatologiczne

10. Obserwacja w spoczynku: na zwierzęciu stojącym lub leżącym – sposób ustawienia kończyn: wysuwanie, odwodzenie, przywodzenie, zginanie lub prostowanie poszczególnych stawów, unoszenie i wyciąganie kończyny ku tyłowi. Odwodzenie i przenoszenie ciężaru ciała na wewnętrzną racicę może świadczyć o umiejscowieniu bólu w racicy zewnętrznej. Krzyżowanie kończyn przednich świadczy o bolesności racic wewnętrznych. Postawa podsiebna kończyn tylnych może być związana z zapaleniem tworzywa ściennego. Opieranie kończyny przednią częścią racicy – przy zmianach chorobowych zlokalizowanych w piętce. Określamy postawę kończyn i ustawienie osi palca, starając się ustalić, czy jest ona skorelowana z kształtem racicy. Ocena stanu pielęgnacji racic. Ocena prawidłowości zarysu kończyny (zaniki mięśni, deformacje, obrzęk) i wykrycie ubytków (rany, przetoki) czy blizn.

11. Obserwacja w ruchu: celem jest wykrycie kulawizny, określenie jej stopnia i charakteru. Ustalenie, na którą kończynę utyka – trudności, jeśli lekkie kulawizny obu kończyn np. tylnych. Bydło przeprowadzamy jedynie w stępie a ocena kulawizny ma bardziej subiektywny charakter. Wyróżnia się 5 stopni kulawizny; lekka, wyraźna, średniego stopnia, ciężka kulawizna i bardzo ciężka kulawizna (nieobarczanie kończyny). Zwraca się uwagę na zginanie i prostowanie poszczególnych stawów, na długości fazy unoszenia i wyprowadzania kończyny chorej i analogicznej kończyny zdrowej, porównuje się czas fazy obarczania obu kończyn. Kulawizna podporowa sugeruje schorzenie w dalszym odcinku kończyny, kulawizna wykrokowa – w bliższym. Również w ruchu może wystąpić odwodzenie lub przywodzenie kończyny lub krzyżowanie kończyn przednich.

Badanie racic:

na kończynie uniesionej, czynnością wstępną jest wystruganie puszki rogowej – zwrócić uwagę na zabarwienie rogu na powierzchni podeszwowej. Różowa świadczy o infiltracji krwią w następstwie stłuczenia tworzywa, żółtawa – o infiltracji wysiękiem w przebiegu aseptycznego zapalenie tworzywa. Strugając racicę można napotkać obecność tzw. podwójnej podeszwy lub ściany. Zwracamy szczególną uwagę na okolicę linii białej i rowka położonego przyosiowo – miejsca (z uwagi na miękkość białego rogu ściennego) predysponowane do powstawania ubytków, stanowiące często wrota zakażenia. Po dokładnym oczyszczeniu obejrzeć szparę międzyraciczną, gdzie lokalizują się zmiany zapalne o charakterze ropno-martwicowym lub ropno-przerostowym. Sprawdzenie ciepłoty poszczególnych części racic i porównanie z kończyną zdrową. Następnie uciska się podeszwę i piętkę oraz obwódkę racicy kciukiem w celu wywołania reakcji obronnej w przypadku bolesności. Bolesność można też sprawdzić czułkami kopytowymi lub racicowymi. Stosunkowo łatwo wywołać reakcję bólową w zdrowej kończynie. Niekiedy łatwiej jest zlokalizować bolesne miejsce w racicy przy pomocy młoteczka opukowego. Ubytki w puszce racicznej (dotyczące najczęściej piętki) można po odkażeniu i odsłonięciu delikatnie zgłębnikować. W przypadkach wątpliwych w celach diagnostycznych stosuje się kompres rozgrzewająco-nawilżający (z rozgotowanego siemienia lnianego), który w przypadku procesu aseptycznego powoduje po 24-48 h resorpcję wysięku i zmniejszenie kulawizny; w procesach septycznych kulawizna nasila się.

0. Badanie wyższych odcinków palców: omacywanie – m.in. temperatura, tętnienie tętnic. Na uniesionej kończynie: uciska się palcami okolicę obwódki racicy, gdzie mogą się tworzyć ropnie (zapalenie stawu racicznego), oraz nie osłonięte ścięgnami powierzchnie członów palcowych I i II. Omacuje się pochewkę pęcinową wspólną ścięgien zginaczy palcowych (czy nie jest uwypuklona w miejscach nie uciśniętych więzadłami) oraz ścięgna zginaczy palcowych. Ból w okolicy podeszwowej palca powyżej piętki może świadczyć o zmianach w ścięgnie mięśnia zginacza palcowego głębokiego. Wykonując ruchy prostowania i zginania, przywodzenia i odwodzenia sprawdzamy bolesność stawów palcowych. Przetoki zlokalizowane powyżej obwódki racicy po grzbietowej stronie palca mogą prowadzić do stawu racicznego, przetoki po stronie dłoniowej, powyżej piętki powstają przeważnie na skutek ropnego zapalenia i martwicy ścięgna zginacza palcowego głębokiego.

Kopyto – puszka rogowa chroniąca głębsze warstwy – skórę właściwą.

Uszkodzenie kopyta jest odpowiednikiem excoriatio innych części ciała. Narząd palcowy zwierząt domowych jest często narażony na uszkodzenia. Jest on odpowiednio wytrzymały do potrzeb danego zwierzęcia, ale ta wytrzymałość jest często przekraczana.

Przerwa w ciągłości puszki kopytowej (pionowa) – szczelina – fissura verticalis – zstępująca (uszkodzenie koronki) lub wstępująca (pęknięcie krawędzi podeszwy), może też być zupełna – gdy nie leczona. Aby wyleczyć wstępującą – nacięcie poprzeczne powyżej aż do rogu białego i podkowa. Szczelina może sięgać na różną głębokość:

0. Szczelina powierzchowna – dotyczy ściany puszki rogowej – nie ma kulawizny, ale nie leczona może przejść w szczeliną głęboką – tu wystarcza drobny zabieg.

1. Szczelina głęboka – fissura profunda - sięga do skóry właściwej (tworzywa kopytowego) –– tworzywo jest przez cały czas drażnione przez czynniki zewnętrzne – kulawizna. Skutkiem przerwy w ciągłości rogu sięgającej do tworzywa jest zapalenie tworzywa. Do wyleczenia potrzebne jest zdjęcie rogu.

Ciągłość rogu przerwana poprzecznie – rozpadlina – fissura horisontalis. Po uszkodzeniu koronki i oddzieleniu przez wysięk rogu a następnie samowyleczeniu – szczelina pozostaje i przemieszcza się w dół – jako ślad po przebytym zapaleniu tworzywa koronowego.

Przerwa w ciągłości rogu widoczna od strony podeszwowej:

0. Dotyczy ściany puszki rogowej – pusta ściana – następstwo zapalenia ściany, może nie dawać kulawizny, ale po wniknięciu drobnoustrojów może dojść do zmian zapalnych. Leczenie polega na zdjęciu rogu.

1. Na granicy linii białej i podeszwy – ściana oddzielona – siła odrywająca ścianę od tworzywa w linii białej – oderwaniu może ulec cała ściana.

2. Szczelina podeszwy – ciągłość podeszwy przerwana

3. Pusta podeszwa

Przyczyną przerw w ciągłości jest najczęściej działanie siły przekraczającej wytrzymałość rogu (urazy) – szczelina wstępująca, ściana oddzielona; przyczyną powstawania szczelin zstępujących są najczęściej uszkodzenia skóry okolicy koronki i korony. Puszka kopytowa jest wytworem warstwy rozrodczej naskórka. Polewa jest wytworem koronki a ściana jest wytworem korony. Uszkodzenia koronki lub korony – rany, proces zapalny, jeśli dojdzie do nadmiernego odczynu i ubytków – powstaje blizna – w tym miejscu nie dochodzi do tworzenia rogu – powstaje szczelina zstępująca. Nie wolno bagatelizować ran w okolicy korony i koronki.

U koni puste ściany występują rzadko. Puste podeszwy są częstsze niż pusta ściana. Puste ściany występują często u bydła na twardych podłożach. Pusta ściana i podeszwa jest śladem po przebytej chorobie: doszło do stłuczenia tworzywa – pękają naczynia i inne struktury, zapalenie, wysięk – oddziela on tworzywo od rogu. Gdy dojdzie do gojenia i produkcji nowej warstwy rogu – wysięk wysycha i pozostaje pusta przestrzeń. Przerwa w ciągłości może też być wynikiem działania człowieka – powstaje w sposób zamierzony – leczenie przez zdjęcie puszki kopytowej przy złamaniu wyrostka wyprostnego kości kopytowej; lub w sposób niezamierzony – przy kuciu – zagwożdżenie. Nagwożdżenie – koń sam wchodzi na gwóźdź.

U psów często oderwanie pazura (zzucie pazura), u konia rzadko. Uszkodzenie pazura u psa w jednym palcu – niewielka kulawizna, u konia dużo cięższa sytuacja. Naderwanie pazura przy obwodzie palca nie jest wielkim problemem. Pazur może być zerwany gdy: pod wpływem działania dużej siły, nowotwór wywodzący się z obwódki pazura (często czerniak, rak kolczystokomórkowy – w wieku 2-4 lat najczęściej) – jeśli po kilku dniach opatrunku nic się nie zmieniło lub jest gorzej to biopsja i amputacja.

SCHORZENIA TWORZYWA KOPYTOWEGO:

Przy odrywaniu rogu siły łączące skórę właściwą i naskórek są tak duże, że naskórek nie schodzi cały – zostaje skóra właściwa i warstwa rozrodcza naskórka – tworzywo kopytowe. Siły łączące warstwę rozrodczą naskórka ze skórą właściwą są większe niż warstwę rozrodczą z kolczystą (z rogiem). Reakcją tworzywa kopytowego na uraz jest odczyn zapalny – zapalenie to może występować tylko w skórze właściwej (tylko ona jest unaczyniona). Gdy skóra reaguje zapalnie – uszkodzenie naskórka.

Zapalenie tworzywa kopytowego – PODODERMATITIS. Obejmuje skórę właściwą i warstwę rozrodczą naskórka. Stanowi 60% wszystkich chorób kopyt u koni.

Przyczyny zapalenia tworzywa:

0. uraz (zamknięte – brak przerwy w ciągłości – stłuczenie tworzywa – contusio cori solearis, lub otwarte – rany tworzywa podeszwy – vulnus solei)

1. toksemia – np. histamina i ciała histaminopodobne powstające przy zatrzymaniu łożyska, toksyny z p.pok

2. zaniedbania pielęgnacyjne

3. zakażenia

4. zatrat – uszkodzenie koronki kopyta, zagwożdżenie i nagwożdżenie

Obrażenie zamknięte – stłuczenie – głównie podeszwy, ale zdarzają się także stłuczenia tworzywa ściennego

Obrażenie otwarte – jego następstwem jest rana – uszkodzenie tkanek z widocznym przerwaniem powłoki wspólnej ciała, głównie w następstwie zatratu, lub przez ciało obce: przy podkuwaniu – zagwożdżenie, lub przypadkowym nadepnięciu na ciało obce – nagwożdżenie. Zagwożdżenie może być bezpośrednie (podkowiak rani tworzywo kopytowe) lub pośrednie (podkowiak wywiera nacisk na tworzywo kopytowe). Nagwożdżenie to rana kłuta, może jeszcze bez zakażenia. Oczyścić zdjąć róg wokół podeszwy, odsłaniając tworzywo. Jodyna, Vagothyl, opatrunek.

Nie wszystkie nagwożdżenia będą miały taki sam skutek:

0. nagwożdżenia w przedniej 1/3: tu tworzywo kopytowe i kość kopytowa oraz przyczep końcowy ścięgna m zginacza głębokiego palców

1. w środkowej 1/3 tu róg strzałki lub boczny rowek strzałki – przez tworzywo i powieź podeszwową połączenie ze ścięgnem mm zginacza głębokiego palców, kaletką podścięgnową III członu palca i głębiej kość trzeszczki i staw kopytowy. To tzw. trójkąt niebezpieczeństwa - najniebezpieczniejsze nagwożdżenia

2. tylna 1/3 – strzałka i cześć opuszkowa strzałki gąbczastej, głębiej pochewka ścięgna mm zginacza głębokiego palców

Podział zapaleń tworzywa kopytowego: pododermatitis

0. jałowe

1. spowodowane przez czynniki biologicznie czynne – głównie bakterie

2. zapalenie wysiękowe – pododermatitis exsudativa – może być wysięk jałowy (surowiczy) – p.e.serosa lub ropny – p.e.purulenta – przy powikłaniach bakteryjnych – wygląd popłuczyn cementu (szaro-zielonkawy) i ma specyficzny zapach ze względu na obecność keratyny, która zawiera dużą ilość S; ropne może być powierzchowne lub głębokie i zazwyczaj jest ograniczone. Jałowe – gdy stłuczenie – przekroczenie wytrzymałości tworzywa i pęknięcie naczyń, wylewy do przestrzeni miedzykomórkowej – dotyczy ograniczonej powierzchni (circumscripta) i najczęściej powierzchowne (superficialis). Przy jałowym kulawizna jest I, II stopnia, puszka kopytowa cieplejsza lub nie, przy bakteryjnym – III stopnia i dużo cieplejsza puszka kopytowa. Jeśli całe tworzywo jest chore to po dołączeniu toksyn powstaje ochwat i obejmuje całe tworzywo i ściany. Tkliwość największa tam, gdzie tworzywo nie jest jeszcze oddzielone od rogu, bo tam największy stan zapalny. Pod wpływem zwiększania ilości wysięku wzrasta elastyczność rogu. Gromadzący się wysięk naciska na naczynia tworzywa (żylne) i prowadzi do martwicy tworzywa – pododermatitis necroticans. Możliwości odprężenia tworzywa – rozmiękanie rogu lub zrobienie ujścia dla wysięku.

3. zapalenie o charakterze wytwórczym – np. rzekomy rak kopyta

Inne podziały:

0. zapalenie ograniczone – obejmuje niewielką cześć tworzywa – p. circumscripta

1. zapalenie rozlane – p.diffusa

2. zapalenie powierzchowne – p. superficialis – wysięk gromadzi się między tworzywem a zrogowaciałymi komórkami naskórka. Zrobienie ujścia i dezynfekcja, opatrunek – bardzo szybka poprawa – 1 doba. Chemioterapia nie jest konieczna.

3. zapalenie głębokie – p.profunda – wysięk gromadzi się w przestrzeniach miedzykomórkowych – odsłonić – zdjąć róg na całej powierzchni chorego tworzywa. Gdy stan ogólny zaburzony – podawać AB.

4. zapalenie ostre – p.acuta

5. zapalenie przewlekłe – p.chronica

6. zapalenie nekrotyzujące – przewaga procesów obumierania – martwica tworzywa – necrosis cori solei

Rozpoznawanie zapaleń tworzywa: badanie kliniczne: deformacja (krwiak), chełbocąca, cieplejsza, bolesna. Wywiad: kiedy powstało, w jakich okolicznościach, czy był podkuwacz. Spadek apetytu, użytkowanie. Badanie ogólne: jeśli zapalenie bakteryjne: zaburzony stan ogólny: wzrost temperatury, wzmożone tętno, poty; jeśli jałowe to stan ogólny nieznacznie zaburzony. Badanie narządu ruchu w spoczynku: postawa – stosunek kończyn do tułowia: nieprawidłowa – np. z odwróceniem kończyn miednicznych – taka uroda; wymuszona – nabyta przez np. przechorowanie – zesztywnienie palców, zmieniona: wskutek bólu. Kulawizna: przy zapaleniu jałowym – I lub II stopnia, przy bakteryjnym III stopnia, jeśli głębokie, rozlane to nawet IV stopnia. Przy jałowym puszka kopytowa cieplejsza, przy bakteryjnym – gorąca. Wzmożone tętnienie tt dłoniowych, podeszwowych, kopyto przy omacywaniu tkliwe – najbardziej tam, gdzie tworzywo nie zostało jeszcze oddzielone od rogu. Przy ranach kopyta należy założyć opatrunek zmiękczający róg – bardziej elastyczny róg, musimy dać możliwość rozprężenia tkance, by gromadzący się wysięk nie uciskał tak bardzo na naczynia – niedotlenienie i obumieranie. Dobrze zrobić dziurkę i umożliwić odpływ wysięku (miedzy tworzywem a zrogowaciałymi warstwami naskórka w zapaleniu ropnym powierzchownym, lub w przestrzeniach międzykomórkowych – w zapaleniu ropnym głębokim. Aby zapobiec martwicy – odsłonić tworzywo – zdjąć róg – więcej niż jest uszkodzone – tworzywo uwypukla się – jeśli doszliśmy do tworzywa to pojawią się krople krwi – jodyna, Vagothyl.

Przykładem rozlanego zapalenia tworzywa jest ochwat – zapalenie jałowe, ostre, powierzchowne, rozlane, wysiękowe, surowicze – Pododermatitis aseptica, acuta, exudativa, serosa, superficialis diffusa = laminitis.

Jest przykładem oddziaływania toksyn. Pierwszym zasadniczym objawem jest kulawizna – claudicatio – brak równowagi miedzy fazą unoszenia i obarczania kończyny. Przy zapaleniu tworzywa kończyna jest oparta o podłoże wierzchołkiem kopyta. Ochwat dotyczy dwóch kończyn – kończyny wysunięte są przedsiebnie aby odbarczyć tylne części kopyt; puszka rogowa jest ciepła; wzrost tętnienia tętnic podeszwowych lub dłoniowych; przy korekcji widoczna zmiana barwy rogu: woskowo-żółty za względu na przesączanie rogu jałowym surowiczym wysiękiem, różowy przy wynaczynieniu, czarne plamy – gdy ubytki zabrudzone ziemią; bolesność kopyt przy omacywaniu czułkami kopytowymi; zaburzenia stanu ogólnego przy zapaleniu bakteryjnym; zwiększenie obrysu palca i śródstopia – toksyny z ogniska idą naczyniami krwionośnymi w górę gdzie uszkadzają naczynia na śródstopiu – wysięk i zwiększenie obrysu. Leczenie zapalenia tworzywa: dochodzi do urazu tworzywa, tkanka uszkodzona reaguje odczynem zapalnym – jednym z objawów jest obrzęk – powiększenie ilości płynu w przestrzeniach międzykomórkowych – wysięk. Obrzęk wymaga przestrzeni – płyn musi się gdzieś pomieścić – obrzęknięte tworzywo nie ma miejsca – gdy przybywa płynu dochodzi do zamknięcia naczyń kopytowych i martwicy. Przy leczeniu pierwszą czynnością jest ścięcie części rogu, aby dać ujście gromadzącemu się wysiękowi by nie doszło do zamknięcia naczyń. Efektem ochwatu jest rozerwanie połączeń między kością kopytową a tworzywem i przemieszczenie kości kopytowej i jej uciskanie na tworzywo, zamknięcie naczyń i martwica tworzywa. Na stronie podeszwowej przed grotem strzałki dochodzi do łukowatego ubytku tworzywa (czasem wydłużonego na stronę boczną, a jeśli proces trwa długo to też na koronie i ścianie). Leczenie ochwatu musi być szybkie, by nie doszło do martwicy tworzywa.

Zapalenie ropne: temperatura powyżej 38,9*C, kulawizna II *, kopyto gorące, wzmożone tętnienie tt dłoniowych lub podeszwowych, zwiększony obrys kopyta, bolesność. Boleć może tworzywo i okostna k.kopytowej, która łączy się z tworzywem. Mało jest tu tkanki podskórnej (okolica koronki i poduszeczka sprężysta). Otwieramy aby ropa wypłynęła i płuczemy antyseptykiem – tzw. korekcyjne wykonanie otworu – w celach diagnostycznych. Bez tego ropa idzie do góry i niszczy warstwy wyższe – tworzywo ścienne i okolice korony. Różnicowanie zapalenia ropnego ze złamaniem kości kopytowej: przy ropnym zapaleniu jest wzrost temperatury a przy złamaniu nie; przy zapaleniu jest tkliwość rozlana, przy złamaniu można nawet określić linię tkliwości.

Przetoki ropne:

0. na granicy rogu i skóry – ropa z ogniska zapalnego nie znajdując ujścia (brak korekcyjnego zrobienia otworu) idzie do góry, odrywa róg i wypływa na granicy rogu i tworzywa

1. ropne powierzchowne zapalenie tworzywa można traktować jako ropień kopyta – gdy czekamy aż sam przejdzie to przerwanie skóry, wylanie ropy i ziarninowanie. Tak samo przy zapaleniu ropnym głębokim, w którym powstają przetoki jako skutek znalezienia przez ropę miejsca ujścia.

Ropne ograniczone zapalenie tworzywa: postępowanie zależy od czasu jaki upłynął: gdy rana jest świeża – nie jest zakażona a jedynie zanieczyszczona (6-8 h) – zabijamy bakterie środkiem antyseptycznym; musimy oczyścić kanał – powiększyć ranę poza jej obrys. Jeśli rana jest starsza, pojawił się już ropny wysięk, duży ból, kulawizna III* to przy zapaleniu powierzchownym robimy mały otwór w środku strefy objętej zapaleniem, wprowadzamy kaniulę i przez nią jodynę lub 4% Vagothyl, potem opatrunek. Ciepłe kopyto – nie daje się jednoznacznie określić, że jest to zapalenie tworzywa. Tętnienie tt podeszwowych mówi tylko o tym, że proces zapalny toczy się poniżej; tkliwość występuje w różnych stanach zapalnych. Jeśli robimy otwór i wypływa płyn o barwie popłuczyn cementu to jest to zapalenie bakteryjne. Jeśli pojawia się tylko krew to jest to głębokie zapalenie tworzywa w stanie początkowym (nie zdążył się zebrać ropny płyn) lub nie jest to zapalenie tworzywa – tu działanie terapeutyczne ma także znaczenie rozpoznawcze. Scyntygrafia – wstrzykiwanie np. technetu promieniotwórczego i sprawdzanie gdzie jest większe przekrwienie – drogie, stosowane w przypadkach trudnych.

Głębokie zapalenie tworzywa – nie wystarcza zrobienie małej dziurki, trzeba odsłonić całe chore tworzywo – zdjąć róg z całej powierzchni. Stosujemy AB, okłady rozmiękczające i rozgrzewające oraz odsłonięcie tworzywa. Chemioterapia potrzebna przy złym stanie pacjenta, przy zakażeniu bakteryjnym. Przy okładzie rozmiękczającym (woda) – rozmiękanie rogu kopytowego i poprawa przy zapaleniu. Okład rozgrzewający – poprawa przy zapaleniu tworzywa a pogorszenie przy złamaniu kości kopytowej. W ropnym zapaleniu tworzywa okolica pęciny jest grubsza, zaburzony jest stan ogólny zwierzęcia. W miejscu najbardziej bolesnym robimy otwór aby nie doszło do zaburzeń w krążeniu mogących doprowadzić do martwicy. Stosujemy AB (strepto, penicylina) lub sulfonamidy. Rozmiękczamy róg okładem rozmiękczającym i antyseptycznym.

Rokowanie przy zapaleniu tworzywa jest pomyślne, wyjątkiem jest ochwat, gdzie może być zastrzeżone (zależnie od stopnia przemieszczenia kości) oraz w rzekomym raku (długie leczenie).

Skostnienie chrząstki kopytowej – głównie u koni pracujących długo na twardym terenie.

Martwica chrząstki kopytowej – przetoka w miejscu chrząstki – nieco powyżej koronki po bocznej stronie. Przetoki powyżej koronki powstają też przy ropnym zapaleniu kaletki kopytowej i ropnym zapaleniu stawu kopytowego oraz ropnym głębokim zapaleniu tworzywa.

Rzekomy rak kopyta – przerostowe brodawczakowate pełzające zapalenie tworzywa kopytowego – pododermatitis hypertrophica papilomatosa madescens. Zmiana postawy, ból, kulawizna (od 1 stopnia do wyłączenia czynności kończyny), wzrost temperatury miejscowej, wzmożenie tętnienia tt podeszwowych, dłoniowych i palcowych, reakcja bólowa na dotyk. Może powstawać przetoka ropna w okolicy koronki, co świadczy o długotrwałym procesie. Leczenie polega na zdjęciu puszki rogowej i usunięciu przerośniętych brodawek i kruchego rogu. Ideałem jest osiągnięcie warstwy rozrodczej naskórka, jednak tam gdzie usuniemy też naskórek rośnie ziarnina zamiast rogu. Nie ścinamy więc wszystkiego do naskórka, bo to przedłuża czas gojenia. Odsłaniamy do osiągnięcia zdrowego tworzywa, wycięcie przerostów, umycie KMnO4, lub Vagothyl 3,6 opatrunek zmieniany co 4-7 dni. Wycinanie zaczynamy od okolicznego zdrowego tworzywa, dopiero potem wycinamy tworzywo chore, zmienione. Jeśli w najbardziej bolesnym miejscu robimy otwór i poleci krew to znaczy, że brak jest zapalenia tworzywa.

Uszkodzenia okolicy koronki: rana w okolicy koronki – zatrat – powoduje proces zapalny powodujący niedożywienie komórek koronki. Należy usunąć te części rogu, które są martwe aby nie doszło do martwicy tworzywa. Często goi się przez samowyleczenie, ale zaniedbane może skończyć się martwicą koronki i przerwaniem ciągłości rogu od koronki w dół.

SCHORZENIA PALCÓW U BYDŁA:

Choroby racic powodują spadek mleczności nawet o 20%. Czynnikami chorobotwórczymi są urazy mechaniczne zewnątrzpochodne lub napięcia i naciski związane z czynnością układu ruchu, które przekraczają zdolność przystosowawczą tkanek. Kulawizny u krowy w 80-90% jest wynikiem chorób racic, 85% tych chorób dotyczy tylnej kończyny. Choroby racic łatwo zdiagnozować – trzeba dokładnie obejrzeć racicę i szparę międzyraciczną (poskrom). Wykonać korekcję racic.

Usposabiają:

0. czynniki genetyczne: duża wysokość piętki = rasy mięsne – wysoko szpara międzyraciczna i ciężar ciała bardziej na przód racicy; dużo blaszek tworzywa kopytowego – rasy mięsne.

1. Warunki utrzymania: system bezściołowy, oborowy, zwiększa zachorowalność.

2. Stan utrzymania racic

3. Warunki żywieniowe: dużo fosforanu wapnia utwardza puszkę rogową

4. Zawartość wody w racicy: im mniej tym ryzyko mniejsze – normalnie 15-20% wody.

Przy silnych urazach może dojść do rozległego odłamania rogu racicy, uszkodzenia tworzywa i jego zakażenia lub do pęknięcia kości racicznej – ciężkie objawy zapalenia i silna kulawizna – infekcja, martwak kostny, rozszerzanie się procesu na tkankę kostną i tworzywo. Odjęcie odłamanej części puszki, usunięcie odłamu kostnego, dezynfekcja, wyłyżeczkowanie wszystkich martwych i ropiejących tkanek, wypłukanie roztworem antyseptycznym, sączki, opatrunek, ewentualnie podkowa Wiesnerów na zdrową racicę (odbarczenie chorej racicy).

Zranienia i stłuczenia okolicy piętki: stłuczenie tworzywa – contusio pododermae – przekrwienie, znaczny i rozległy naciek zapalny i zakażenie – bolesność, obrzęk i przekrwienie, kulawizna z opieraniem kończyny tylko na czubku racicy. Przy korekcji widoczne krwawe podbiegnięcia na skutek wynaczynień. Bez leczenia może dojść do aseptycznego, septycznego zapalenia tworzywa, ochwatu lub zespołu Rustelholtza.

Stłuczenie jest charakterystyczne dla krów przebywających na twardym podłożu i z zaniedbanymi racicami – powstają wyniosłości, które zmniejszają powierzchnię, na której stoi krowa. Nacisk jest głównie na wyniosłości racicy, co przy twardym podłożu daje stłuczenia. Przy stłuczeniach (i aseptycznym zapaleniu) zabiegiem jest korekcja, po której kulawizna ustępuje. W wyniku stłuczenia może dojść do:

Aseptyczne zapalenie tworzywa racic: pododermatitis aseptica – miejscowe, ograniczone zapalenie – przy korekcji żółte nacieki. Napięcia tkanek i naciski – związane z systemem chowu – stłuczenia tworzywa przy zbyt cienkim rogu. Ostrożny i drepczący chód, niechęć do wstawania, silne tętnienie tętnic palcowych, przekrwienie puszki racicznej, obarczanie tylnej części chorych racic (wysuwanie kończyn do przodu). Podobne objawy kliniczne, ale z reguły dotyczące wszystkich kończyn przy ochwacie (łatwo strawne pasze węglowodanowe prowadzące do kwasicy, u bydła często w okresie okołoporodowym). Leczenie przez usunięcie czynników chorobotwórczych, łagodzenie objawów zapalenia tworzywa i zapobieganie powikłaniom (drobnoustroje). Jeśli nie leczone to może dojść do zejścia rogu i powstania septycznego zapalenia tworzywa – tzw. wrzód podeszwy.

Septyczne zapalenie tworzywa – pododermatitis septica - ropne zapalenie tworzywa: pododermatitis purulenta – powstaje szczelina w czasie kucia, urazu - do tkanek tworzywa, w którym toczy się proces zapalny wnikają drobnoustroje lub na tworzywo rozprzestrzenia się proces zapalny z okolicznych tkanek. Jeśli ognisko nie zostanie otwarte to rozprzestrzenia się – aż do stawu racicznego. U krów zdejmujemy cały róg ze zmienionego miejsca i bardzo dobry opatrunek uciskowy pokryty dziegciem. Opatrunek zmienia się po miesiącu. Wszystko co martwe musi być usunięte. Powikłania to: zzucie puszki rogowej, ropnie przerzutowe w płucach i nerkach, martwica elementów kostnych racicy. Ropowica i rozprzestrzenianie się procesu ku górze. Proces zapalny obejmuje tworzywo sąsiadującej części podeszwy i tkanek otaczających pochewkę mięśni zginaczy, samą pochewkę – jej wypełnienie zapalnie zmienioną mazią – podłużne, chełboczące zgrubienie biegnące wzdłuż kości pęcinowej. Szczelinę trzeba oczyścić – przy ścięciu rogu zaczyna wypływać ropa. Zdejmujemy cały róg, który nie trzyma się tworzywa (podminowany ropą), tak długo, aż nie pojawi się krew. Bujającą ziarninę wyciąć. Płuczemy Vagothylem, jodoform, opatrunek uciskowy na tworzywo z dziegciem. Róg wycinamy w całości, gdyż czysta racica może mieć opatrunek do 3 tygodni – jeden opatrunek może czasem wystarczyć do wyleczenia. Przy powikłaniach - odsłonięcie i usunięcie tkanek zniszczonych, prowokowanie przekrwienia (rozgrzewanie), nakłucie pochewki i wstrzyknięcie AB i kortyzonu co zapobiega uszkodzeniu ścięgna. U niektórych krów zmiany występują najpierw w tylnej kończynie w racicy zewnętrznej w przyśrodkowej części w 1/3 odległości od piętki.

Wrzód podeszwy – pododermatitis circumscripta - ograniczone ropno-martwicze (septyczne) zapalenie tworzywa podeszwy – pododermatitis solearis circumscripta purulenta et necroticans chronica – na zewnętrznej racicy tylnej kończyny w okolicy przyczepu ścięgna mięśnia zginacza głębokiego palców do kości racicznej bocznej (bo tu największe obciążenie) – deformacja na skutek wzrostu napięć (nadmiernie wyrośnięty róg racicy = przeniesienie najsilniejszego obarczania na granicę piętki i podeszwy – wzrost napięć) – tzw. zespół Rusterholtza – specyficzny traumatyczny wrzód podeszwy. Może się rozwijać ze stłuczenia tworzywa poprzez aseptyczne zapalenie tworzywa, które nie leczone prowadzi do wypadnięcia rogu – tworzywo nie jest odpowiednio uciśnięte, zapalenie septyczne ograniczone do tego obszaru. Miejscowe aseptyczne zapalenie tworzywa prowadzi do zatrzymania wytwarzania rogu, ubytków, ziarniny i procesów ropno-martwiczych. Zwykle w tylnych kończynach w zewnętrznych racicach, które zawsze są większe, a jeśli nie są korygowane to krowa bardziej je obciąża – duży ucisk, stłuczenia, zapalenie aseptyczne – septyczne – wypadnięcie rogu i wrzód. W miejscu ucisku dochodzi do zmiażdżenia tworzywa i tworzenia się wrzodu podeszwy. Wrzód bardzo trudno wyleczyć – głównie przez korekcję. Zewnętrzne racice obcinamy maksymalnie a wewnętrznych nie ruszać (jeśli jest już ropne zapalenie) lub bardzo mało – dlatego korekcję racic zaczynamy od racic zewnętrznych, bo wrzodu często nie widać. Rustelholtz nazwał te chorobę traumatyczno-specyficznym wrzodem podeszwy. Często przy żywieniu paszami treściwymi – subkliniczny ochwat i słaby róg. Wrzód jest końcowym stadium: stłuczenie – aseptyczne zapalenie – martwica tworzywa – ropne zapalenie – ubytek – wrzód.

Powikłania: wnikanie drobnoustrojów, procesy martwicze i szerzenie się na okoliczne tkanki: patologiczne zrosty trzeszczki z kością raciczną i ścięgnem, skostnienia stawu racicznego, ogniska martwicowe ścięgna. Korekcja, usunięcie ziarniny, opatrunek, odbarczenie racicy. Jeśli powikłania – wycięcie ścięgna mięśnia zginacza głębokiego palców i trzeszczki, wycięcie stawu racicznego, amputacja palców. Zapobieganie: systematyczne pielęgnacja i korekcja racic – u buhajów nawet 4 x w roku.

Ochwat – laminitis, pododermatitis aseptica diffusa – u krów występuje rzadko w takiej postaci jak u konia. Krowa krzyżuje przednie kończyny. Ochwat jest chorobą metaboliczną spowodowaną nadmierną ilością węglowodanów prowadzącą do wzrostu poziomu histaminy – także może być na tle alergicznym. Postać ostra (wzrost oddechów, tętna, gorączka) lub przewlekła (deformacja puszki rogowej). Naczynia obwodowe są zwężone, zespolenia tętniczo-żylne, na obwodzie powstają zatory, pod wpływem działania histaminy rozszerzenie kapilar a zwężenie prekapilar - niedokrwienie – ischaemia – martwica i zapalenie tworzywa – oddzielenie tworzywa od puszki rogowej. Często u krów jest wtedy bardzo porowaty, szary, sypiący się róg. Subkliniczna postać ochwatu – brak jest objawów, ale w tworzywie zachodzą takie same zmiany jak przy ostrej postaci – powstaje słaby róg, ze szczególnym nasileniem występuje zespół Rusterholza. Często przy skarmianiu pasz węglowodanowych i wysokobiałkowych.

Nagwożdżenie puszki racicznej – najgroźniejsze są nagwożdżenia głębokie w tylnej części okolicy podeszwowej – mogą prowadzić do ropnego zapalenia trzeszczki i stawu racicznego. Rany okolicy koronki – niebezpieczne zwłaszcza jeśli w pobliżu przedniej części puszki lub szpary międzyracicznej (sąsiedztwo stawu racicznego) – ropowicze zapalenie skóry i warstwy podskórnej i tworzywa – często gwałtowny przebieg, silna kulawizna i rozległy naciek zapalny. Odsłonięcie tkanek, uwolnienie od ucisku przez oddzieloną wysiękiem i twardniejącą krawędź puszki rogowej, opatrunek. Może się rozszerzyć na staw raciczny.

Ropne zapalenie stawu racicznego: arthritis purulenta articuli phalangis tertiae – przeważnie jako przejście procesu ropnego z otaczających tkanek. Początkowo obejmuje tkanki przylegające do torebki stawowej i torebkę – bolesność przy obarczaniu i ruchach biernych, zwiększa się ilość mazi stawowej. Przednia część nadkoronowej okolicy racicy jest bolesna, gorąca i nacieczona zapalnie. Przeważnie objawy ogólne. Mogą powstawać ropnie z przetokami uszkadzające torebkę stawową. Otwory przetok umiejscawiają się nad koronką w przedniej części racicy, co sprzyja wnikaniu drobnoustrojów. Rozwija się wtedy ropno-posokowate zapalenie stawu - arthritis purulenta et ichorosa – objawy ogólne nasilają się. Obrzęk ropowiczy szerzy się ku górze, kończyna nie jest obarczana, nad koronką pojawiają się przetoki – ropno-posokowata ciecz ze strzępkami tkanek. Toksemia, bakteriemia. Proces ropowiczy może się szerzyć na wyżej położone tkanki i sąsiedni palec.

Intensywne sączkowanie po nacięciu ognisk ropnych (nacięciu stawu), rozcięciu i wyłyżeczkowaniu przetok i płukań roztworami antyseptycznymi może doprowadzić do stłumienia procesu ropnego i skostnienia stawu – ankylosis. Jeśli objawy się utrzymują to zdjęcie rogu podeszwy i przecięcie tworzywa – wycięcie końcowego odcinka ścięgna mięśnia zginacza głębokiego i trzeszczki racicznej = otwarcie stawu od dołu i oczyszczenie z obumarłych tkanek. Sączkowanie aż do skostnienia. Kucie podkową Wiessnerów lub przyklejenie drewnianego klocka do zdrowego palca.

Choroby skóry szpary miedzyracicznej i palców:

dawniej zanokcica (paronychia) – choroby okołopaznokciowe i zastrzał (panaritium) – choroby opuszki. Obecne terminy:

0. ropowica skóry szpary międzyracicznej (phlegmone interdigitalis)

1. (zakaźne) zapalenie skóry szpary międzyracicznej (dermatitis interdigitalis)

2. zakaźna zanokcica owiec (paronychia contagiosa ovium)

3. (zakaźne) zapalenie skóry palców (dermatitis digitalis)

4. przerost skóry szpary miedzyracicznej, ślimak (hipertrophia interdigitalis, limax) – jest to przerost skóry, pachydermia, może być zejściem kilkukrotnego przejścia zanokcicy

Postacie zanokcicy:

0. phlegmone interdigitalis: wywoływana przez Fusobacterium necrophorum, niezaraźliwa, występuje sporadycznie, dotyczy tkanki łącznej podskórnej, zmiany o charakterze ropno-martwicowym, leczenie AB skuteczne. F.necrophorum znajduje się w p.pok bydła. Nie przedostaje się przez nie uszkodzone powłoki, wnika przez uszkodzoną skórę – ropowica.

1. dermatitis interdigitalis – wywoływana przez Bacteroides nodosus, zaraźliwa, występowanie enzootyczne, dotyczy naskórka, zmiany o charakterze egzemy, AB są nieskuteczne. B.nodosus – nie musi wnikać do środka – wystarczy, że uszkodzony jest naskórek – choroba rozwija się powierzchownie – egzema wilgotna. Uszkodzenie naskórka może nastąpić na skutek działania gnojowicy.

Martwica tkanek szpary międzyracicznej – zanokcica – ropowica szpary miedzyracicznej – necrosis interdigitalis, paronchynia, dermatitis contagiosa interdigitalis, phlegmone interdigitalis. Ropno-martwicze zapalenie skóry i tkanki podskórnej. W chowie oborowym, przy dużym zagęszczeniu. Sprawcą Fusobacterium necrophorum z p.pok krów – wnika przez uszkodzoną skórę i prowadzi do martwicy. Spowodowana wielobakteryjnym zakażeniem i różnego stopnia uszkodzeniami tkanek w szparze międzyracicznej. Przy lekkiej postaci – ogniska powierzchownej martwicy naskórka i skóry, przekrwienie, obrzęk, ropnie, owrzodzenia, kalafiorowata ziarnina wypełniająca ubytek, strzępki oddzielonej tkanki – niewielka kulawizna. Może się przenieść na staw. Dopóki brak ropnia to Ab o szerokim spektrum. Jeśli ropień to znieczulenie ksylazyną i opatrzenie rany – wyciąć martwe tkanki, płukać Vagothylem, Jodoform, opatrunek na 3-4 tygodnie. Usunięcie czynników usposabiających, oczyszczenie ogniska, przyspieszenie ich oddzielania od tkanki – maści (ichtiolowa), usunięcie podminowanych części rogu racicy. Postać ciężka: rozległe ropowiczo-martwicze zapalenie tkanek szpary szerzące się na okoliczne tkanki. Często powstaje ziarniniak – deformacja powstała w wyniku martwicy, przetoki w tkankach koronki i szpary. Toksemia, bakteriemia, zapalenia wielostawowe. Ogólna chemioterapia, miejscowo: przekrwienie czynne, oddzielenie martwych tkanek – ubytek wypełnia się ziarniną – opatrunek.

Zapalenie skóry szpary międzyracicowej – dermatitis interdigitalis – endemiczna, występuje jesienią i zimą, wygasa po wyjściu na pastwisko. Bacteroides nodosus – właściwość przechodzenia przez nieuszkodzony naskórek. Najczęściej w kończynach miednicznych, typowo w tylnej części szpary. Wilgotna egzema, wypadają włosy, maziste krostki. Bacteroides nie wnika do tkanki łącznej tylko przez ciągłość naskórka wnika pod róg racicowy i może spowodować oddzielenie się rogu od opuszki. Brak zmian martwicowych. We wczesnych stadiach stosować Ab, kąpiele racic w preparatach odkażających (Mastocid, Incozan), środki antyseptyczne. Przy przejściu na pastwisko samoistne wyleczenia, niekiedy tylko wymagają leczenia pod opatrunkiem.

Zakaźna zanokcica owiec – paronychia contagiosa ovium – zaraźliwa, u zwierząt utrzymywanych na mokrych obszarach. Bacteroides nodosus, Fusobacterium necrophorum, Corynebacterium pyogenes. Zaczerwienienie, obrzęk, wysięk ze szpary międzyracicowej, szybko przenosi się na tworzywo powodując jego martwicę i oddzielenie rogu od obwódki a czasem i od podeszwy. Korekcja racic, chirurgiczne usuniecie martwych i odstających części rogu, kąpiele w środkach dezynfekcyjnych.

Przewlekłe przerostowe zapalenie skóry w szparze międzyracicznej, przerost skóry szpary międzyracicznej – dermatitis chronica hyperplastica regionis interdigitalis s pachydermia regionis interdigitalis, hiperplasia interdigitalis – napięcia skóry szpary = procesy zapalne – jeśli przewlekle i bez poważnych uszkodzeń to przeważają procesy przerostowe – narośl – tzw. międzyraciczak, limaks w przedniej części szpary międzyracicznej – hiperplazja tkanki łącznej. Może ulec zakażeniu – procesy ropno-martwicze, rozpad. Jeśli duży i częste uszkodzenia to wycięcie.

SCHORZENIA ŚCIĘGIEN: tendopathiae

0. rana ścięgna – vulnus tendinis – przerwanie ciągłości ścięgna połączone z przerwaniem ciągłości skóry; głównie u małych zwierząt po wypadkach lub pokąsaniu, czasem u koni

1. przerwanie ścięgna – ruptura tendinis – przerwanie ścięgna bez przerwania ciągłości skóry; wyłącznie u koni; ruptura fascicularis – pojedyncze włókna; ruptura partialis - pęczki włókien; ruptura totalis – całe ścięgno. Efektem przerwania jest:

2. zapalenie ścięgna – tendinitis: jałowe t.aseptica – u koni, bakteryjne – t.septica – u wszystkich gatunków, szczególnie u bydła przy zanokcicy, wrzodzie Rustelholtza, u świń często zapalenie ścięgna m.zginacza głębokiego palców – zawsze leczenie przyczynowe – AB, u koni i psów jako efekt zakażenia przyrannego; pasożytnicze t.parasitaria– (filarie, onchocerkozy);

3. przykurcz ścięgien – contractura tendinis, głównie konie ale także bydło, psy

4. nadwyprostność palców – hyperextensio digiti, konie, bydło, świnie, u psów raczej nadwyprostność nadgarstka

Skutki kliniczne i rokowanie przy zranieniach ścięgien zależą od tego, które ścięgna są uszkodzone:

0. ścięgna mm prostowników palców – prostownika wspólnego lub długiego – rokowanie pomyślne, choć rana długo się goi

1. ścięgna mm zginaczy palców – zginacz powierzchowny palców – u konia może być pomyślne w sensie utrzymania przy życiu, ale ograniczenie użytkowania konia; jeśli oba ścięgna mm zginaczy a pomoc nie jest natychmiastowa - rokowania złe. U psów można wyleczyć też zginacze, choć trudniej niż prostowniki, u koni bardzo trudno.

Cel leczenia: przywrócić ciągłość tkanki. Po przecięciu brzusiec się kurczy i końce ścięgna oddalają się od siebie. Bez powikłań – 3 tygodnie, ale gojenie rany ścięgna nie może przebiegać bez powikłań. Warunkiem gojenia jest zbliżenie tkanek do siebie i wyłączenie na pewien czas ruchu między tymi tkankami. Na powierzchni włóknik klei ranę (bardzo mała trwałość), potem organizacja – kapilary rozrastają się – też bardzo mała wytrzymałość. Około 7-10 dni nie powinno się ruszać – szwy mają za zadanie unieruchomić kikuty ścięgna. Konie niechętnie się kładą przy urazach nóg. Układ ustaleniowy w tym czasie jest „zepsuty”, więc kikuty cały czas zbliżają się i oddalają. Powstaje bardzo dużo ziarniny. U psów można zszyć ścięgna jeśli przerwane są ścięgna wszystkich palców. Jeśli jednego palca – zostawić. Szyjemy szwem materacowym prostopadle do przebiegu włókien kolagenowych w ścięgnie lub szwem pętlicowym. Aby pies po przebudzeniu nie poruszał łapą – gips na 3 tygodnie – można wtedy szyć szwem węzełkowym. U koni z gipsem jest ciężko, bo trzeba dużo opasek i woda nie zdąża odparować i przy wstawaniu pęka lub nasiąka z podłoża i też pęka. U psów z reguły jest to przecięcie szkłem – rana cięta, równe krawędzie. U koni - przy uderzeniu w drąg podczas skoku przy napiętym ścięgnie powstaje pędzel – nie da się zszyć – żeby się zrosło musi być żywe a takie rozwarstwione mogą być martwe. Nie można też zrobić pierwotnego wycięcia rany, bo za duży ubytek. Najlepiej u koni leczyć ranę ścięgna od razu przez ziarninowanie – przybić podkowę, której ramiona kończą się w rzucie kk śródstopia. Skutki zszycia przy braku odpowiednich warunków są o wiele gorsze niż leczenia przez ziarninowanie. Do sportu nie wróci. Vulnus tendini musculi flexoris superficialis: rozziew, krwawienie, ból, zaburzenia ruchu, brak ciągłości ścięgien. Jeśli przerwanie jest wzdłuż włókien to nie szyjemy. Jeśli przerwanie kilku ścięgien to eutanazja. Objawem zerwania jest deformacja w okolicy zginaczowej śródręcza w dolnej 1/3, wzrost temperatury i tkliwość miejsca. Szycie ścięgna – szew pętlicowy – przynajmniej cześć włókien biegnie poprzecznie do włókien.

Przy ranie ścięgna – włókna poprzerywane na różnych poziomach – podobnie jak rana darta czy miażdżona – powinno się zrobić pierwotne wycięcie – w przypadku ścięgna jest to niemożliwe – ubytek ścięgna. Ubytek ścięgna jest następstwem: wycięcia uszkodzonego odcinka przy przewlekłym aseptycznym zapaleniu, pierwotnego lub wtórnego wycięcia rany ścięgna, przecięcia ścięgna przykurczonego. Zagrożona jest mechanika, dlatego jeśli pacjent przychodzi wcześnie staramy się ścięgna zbliżyć do siebie – są świeże, żyją. Jeśli przychodzi późno – martwe końce – wycinamy i usztywniamy opatrunkiem w lekkim zgięciu.

Zapalenie ścięgien jałowe – tendinitis aseptica: 10% koni ma chore ścięgna, z tego ¾ to zapalenia ścięgien zginacza powierzchownego palców kk piersiowych (konie sportowe) a ¼ - zginacza głębokiego kk piersiowych (konie pociągowe). Rzadko w kończynach tylnych. Jeśli uraz nie powoduje przerwania ciągłości skóry to nie powoduje uszkodzenia ścięgna. Przyczyną są przerwania pęczków ścięgnowych włókien, ewentualnie całego ścięgna przy działaniu siły przekraczającej wytrzymałość ścięgna (skok). Ścięgna są bardzo wytrzymałe (7-9 KG/mm2), ale urazy wynikają ze złego użytkowania. Włókna kolagenowe charakteryzują się dużą wytrzymałością i średnią sprężystością. Ruptura fascicularis – przerwanie pojedynczych włókien; ruptura partialis – cały pęczek; ruptura totalis – całe ścięgno.

Ścięgno przerywa się jeśli z jakichś powodów jest za słabe w stosunku do obciążeń. Główna masa ścięgna to kolagen, komórki żywe to tenocyty/fibrocyty/fibroblasty ułożone w szeregi Ranviera. Od nich zależy jakość kolagenu. Jeśli tenocyt źle funkcjonuje to jakość kolagenu będzie słaba. Tenocyt źle funkcjonuje jeśli jest zwyrodnienie tenocytu – zmiany wsteczne – mogą być wynikiem złego treningu lub zmiany zwyrodnieniowe przeważnie naczyń krwionośnych. Kolagen ma bardzo niską temperaturę denaturacji – około 40*C – czasem temperatura zwierzęcia osiąga tę wartość. U koni dobrze wytrenowanych rzadko dochodzi do zerwania ścięgien, najczęściej występuje to u koni, których właściciele jeżdżą na nich raz w tygodniu – cały tydzień brak ruchu, a potem duży wysiłek.

Rozpoznanie: stan ogólny bez zmian. Wywiad – kulawizna pojawia się nagle podczas wysiłku. Kulawizna podporowa, stopień zależy od rozległości uszkodzeń, może dojść do całkowitego przerwania ścięgna. Najczęściej dochodzi do uszkodzenia ścięgna m zginacza powierzchownego palców tuż nad pochewką pęcinową. Objawy miejscowe: zniekształcenie w okolicy przerwania – tzw. „łydka”– wylew, potem odczyn zapalny, podwyższona ciepłota skóry, przy obmacywaniu reakcja bólowa. Nie można obmacać każdego ścięgna osobno - u zdrowego po podniesieniu kończyny i zgięciu palca można obmacać każde ścięgno osobno. Termografia ścięgien – dokładne mierzenie temperatury skóry nad ścięgnem – są miejsca cieplejsze i zimniejsze – tu mniej naczyń i tu zwykle dochodzi do przerwań włókienkowych. Zginacz powierzchowny – deformacja tuż nad pochewką pęcinową (nad trzeszczkami pęcinowymi – w 1/3 dolnej – tu zimne miejsce), zginacz głęboki – głowa ścięgnista od powięzi w pochewce głębokiej nadgarstka. Pod uwagę trzeba też brać mięsień międzykostny. Przerwania następują najczęściej w centralnej części ścięgna. Tuż po urazie można wymacać przerwę, potem naciek zapalny. Przerywają się włókna kolagenowe i naczynia krwionośne, powstaje krwiak, skrzep i jego retrakcja (skurcz) i wydzielanie surowicy. Reakcja zapalna nasila się do 3-5 dnia, potem organizacja skrzepu a następnie wrastanie nowych naczyń, proliferacja fibroblastów. W 3-4 tygodniu wygojenie ubytków. Surowica się wchłania a fibryna zostaje, enzymy rozkładają ją (liza enzymatyczna) i część jest wchłaniana, ale reszta ulega organizacji. Trzeba dążyć do tego, by wylało się jak najmniej krwi – chłodzenie, lekki ucisk. Na początku najlepszy jest zimny okład – woda, eter, alkohol, lód. Przy okazji mamy ucisk i unieruchomienie. Dochodzi do uszkodzenia tkanek i komórki obumierają – zimno powoduje spadek przemiany materii i zmniejszenie zapotrzebowania na tlen, substancje odżywcze oraz zmniejszenie ilości produktów przemiany materii. Uszkodzone naczynia powwijały się do środka, obkurczyły – powstają skrzepy, zakrzepy na końcach uszkodzonych naczyń – są one jednak słabe – trzeba ochładzać 24-48 h aby je utrzymać. Zimny okład trzymamy 1-2 dni, potem opatrunki rozgrzewające – naczynia się rozszerzają i przyspieszenie przemiany materii. Martwe komórki są oddzielane linią demarkacyjną lub ulegają rozkładowi i wchłonięciu – stosowanie ciepła temu sprzyja. Okłady rozgrzewające stosujemy około 2 tygodni, ale z przerwami, bo płyn doprowadza do rozmiękania skóry – jeśli nie pozwolimy co jakiś czas wyschnąć to dermatitis. Konieczne jest też zwolnienie z pracy na 4 tygodnie i unieruchomienie. Po 3-4 tygodniach powstaje blizna i wypełnia ubytek. Hialuroniany. Stosowano pryszczenie – oparzenie chemiczne II stopnia – maść rtęciowa (Tendosal) lub przyżeganie – oparzenie III stopnia – następuje scalenie przez bliznę. Można też ingerować w syntezę kolagenu – inhibitor oksydazy lizolowej – Latyrogen. W rozpoznaniu wielkości uszkodzeń jest pomocne USG – tam gdzie jest płyn – miejsca mniej echogenne – ciemne plamy.

Rozpoznanie: badanie kliniczne, USG, termografia. Przy omacywaniu uwzględnić: istnienie deformacji ścięgna, ciepłotę skóry, wzajemną przesuwalność ścięgien i innych struktur, tkliwość ścięgien. U zdrowego konia każde ścięgno jest dostępne do obmacania, przy zapaleniu jałowym ścięgna mm zginacza powierzchownego i głębokiego są zrośnięte ze sobą.

Leczenie zachowawcze: zwolnienie z pracy, ograniczenie ruchomości, zabiegi oziębiające (kilkanaście h), ograniczenie zapalenia – GKS, ogrzewanie do 2 tygodni, wstrzykiwanie soli kwasu hialuronowego (kontrola USG), pryszczenie, przyżeganie.

Leczenie operacyjne:

- przecięcie głowy ścięgnistej ścięgna mm zginacza głębokiego lub powierzchownego palców; rozwarstwienie ścięgien, przeszczep ścięgien (autogeniczny, allogeniczny – żywych lub martwych); wszczepianie włókien węglowych, poliestrowych.

Dochodzi w końcu do odnowy włókien kolagenowych, ale powstaje blizna, w której włókna są ułożone bezładnie. Kulawizna, obrzęk i tkliwość jest coraz mniejsza. Ciągłość jest przywrócona, ale to miejsce jest słabe. Żeby włókna się prawidłowo ułożyły potrzebne jest naprężanie ścięgna, ale czas i natężenie niech wzrasta stopniowo, koń zaczyna chodzić, ale pod kontrolą lekarską. U królika cały kolagen wymienia się w ciągu ½ roku. Konia nie można brać do pracy przed upływem pół roku. Zbyt wczesne wdrożenie konia do pracy powoduje ponowne uszkodzenia. Ostre zapalenie ścięgna przechodzi w przewlekłe zapalenie z nagromadzeniem dużej ilości tkanki łącznej włóknistej, co powoduje 2-3 krotne pogrubienie ścięgna i wszystko jest połączone w jedną całość przez zrosty. Zbyt długa immobilizacja też jest szkodliwa, musi być ograniczona do niezbędnego minimum. Te same zasady usztywnienia dotyczą złamań – usztywnienie dopóki nie powstanie blizna, potem stopniowe zwiększanie obciążenia. Wzrost tempa metabolizmu czyli zwiększony przepływ krwi przyspiesza tempo przebudowy – wcierano ostre maści rozgrzewające (20% maść Hg) – blistrowanie, pryszczenie – chemiczne poparzenie skóry II stopnia. Doradzano przyżeganie gorącym żelazem i doprowadzenie do poparzeń nawet III stopnia, ale bardzo powierzchownych. Skuteczność tych zabiegów jest bardzo wątpliwa – uzyskujemy ostry odczyn zapalny skóry, ale głębiej nic, więc nie ma efektu. Najskuteczniejszym postępowaniem jest racjonalny wysiłek. Też metoda Knudsena-Asheima – przezskórnego rozwarstwiania ścięgien – nożem przecinamy skórę i rozwarstwiamy ścięgno równolegle do przebiegu włókien.

Cechy blizny ścięgien: mała wytrzymałość, bezładny układ włókien, słabe ukrwienie, większe rozmiary, skłonność do przerwań włókienkowych i pęczkowych. Zwolnić z pracy, bo zgrubienie ścięgien, obkurczenie blizny i nabyty przykurcz ścięgien.

Aby przymusić organizm nie do powstawania blizny pierwotnej tylko od razu do prawidłowego układania włókien stosuje się przeszczep autogeniczny ścięgna z prostownika palców bocznego; wycinamy uszkodzony kawałek i wszywamy tam przeszczep; jednak to ścięgno nie pasuje do zginacza – lepiej użyć ścięgna zginacza – musi być przeszczep allogeniczny – z innego konia – konieczna by była immunosupresja. W białku kolagenu są niewielkie różnice między gatunkami a prawie ich nie ma w obrębie jednego gatunku. Immunogenne są naczynia krwionośne. Pomimo to allogeniczny przeszczep ścięgien nie jest odrzucany – służy jako matryca. Znakomicie przyjmują się przeszczepy konserwowane mrożeniem – tzw. przeszczepy biostatyczne – są martwe, stopniowo degradowane przez organizm, ale kolagen jest dobrze ułożony, więc ten nowo powstający kolagen też się dobrze układa. Jednak taka odbudowa długo trwa – po 2 latach uzyskujemy 60% sprawności ścięgna. Nie ma bariery w długości przeszczepu, ale odbudowa długiego kawałka jeszcze dłużej trwa.

Włókna węglowe: mają ogromną wytrzymałość na rozciąganie; węgiel powinien być przyjęty przez organizm, bo występuje w organizmie w dużej ilości. W połowie lat 70 (Jenkins) wycięto powrózek piętowy owcy i wszczepiono włókna węglowe – powstałą tkanka łączna o budowie zwartej, regularnej – neotenion (neotendo). Włókna węglowe złożone z cienkich włosków o grubości kilku nm, wokół nich gromadzą się fibroblasty jak w ścięgnie i powstaje prawidłowo ułożony kolagen. Na zrębie włókien węglowych powstaje tkanka łączna, która po 2 latach uzyskuje wytrzymałość zdrowego ścięgna, więc jest to metoda lepsza niż przeszczep ścięgna. Operacje takie stosuje się przy wczesnych i rozległych uszkodzeniach, gdy powstająca blizna eliminowałaby konia z pracy. Jeśli uraz operacyjny jest większy niż uraz ścięgna to operacja nie ma sensu.

W ostrym zapaleniu – jeśli bardzo drobne uszkodzenia to nie ma sensu przeszczepu, jeśli rozległe to wtedy operacja. Jeżeli blizna jest wielka – np. ziarniniak – iniekcje hialuronianu sodu do ścięgna – jest składnikiem istoty międzykomórkowej i ma mieć pozytywny wpływ na tkankę międzykomórkową. Ale podczas iniekcji włókna muszą się rozstąpić, żeby przyjąć daną objętość płynu – płyn rozwarstwia włókna ścięgnowe. Można wstrzyknąć dokładnie w miejsce uszkodzenia (kontrola USG) ale i tak nie wiadomo, czy pozostaje on w tym miejscu, czy krąży po organizmie.

Kolagen im jest starszy tym trudniej podlega denaturacji i degradacji przez enzymy – więcej jest wiązań poprzecznych pomiędzy cząsteczkami hydroksylizyny – powstają dzięki oksydazie lizynowej. Starszy kolagen jest trudniejszy do obróbki przez kolagenazę, więc i przebudowa blizny jest trudniejsza jeśli kolagen jest starszy. Im tych wiązań mniej tym łatwiejsza przebudowa blizny. Fibroblasty produkują nitki kolagenowe składające się z glicyny (co trzeci AK) oraz licznie reprezentowanej lizyny i proliny. W dojrzałym ścięgnie nie ma lizyny i proliny – jest hydroksylizyna i hydroksyprolina – dołączona grupa hydroksylowa – potrzebny jest do tego tlen, żelazo i kwas askorbinowy jako donator grupy hydroksylowej. Hydroksylacja lizyny i proliny umożliwia powstawanie wiązań poprzecznych przy udziale oksydazy lizynowej. Jeśli około 20 dnia (wtedy zaczyna działać oksydaza) wstrzykniemy co 1 cm Latyrogen to będąc inhibitorem oksydazy będzie on hamował powstawanie wiązań poprzecznych – kolagen wciąż będzie łatwiej ulegał przebudowie. Jeśli teraz odpowiedni trening to włókna ułożą się prawidłowo. Stopniowe obciążanie: 10-15 minut stępa przez 7 dni, potem stopniowo zwiększamy czas, po miesięcu zwiększamy intensywność. Koń może wrócić do treningu po 2-6 miesiącach. Zatrzymanie powstawania wiązań aldehydowych pomiędzy cząsteczkami hydroksylizyny uzyskujemy dzięki inhibitorom oksydazy lizynowej – latyrogen z groszku pachnącego (Latyrus odoratus), betaamylopropionitryl wstrzykiwany pod kontrolą USG w miejsce uszkodzenia stwarza warunki do łatwiejszej przebudowy blizny.

Przykurcz mięsni zginaczy palców – contractura tendinis – u zwierząt różnych gatunków, ale najczęściej u koni. Kopyto dotyka podłoża wierzchołkiem palca – oś palca jest załamana w stawie kopytowym, staw pęcinowy normalnie zgięty – przykurcz ścięgna mm zginacza głębokiego palców. Gdy próbujemy prawidłowo ustawić to nie daje efektów a ścięgno jest silnie naprężone. Ścięgno mm zginacza głębokiego ma przyczep na kości kopytowej – przy jego przykurczu kopyto jest oparte wierzchołkiem o podłoże – tak jest u źrebaków po porodzie. Jeśli cała powierzchnia kopyta opiera się o podłoże a staw pęcinowy jest w pozycji nadwyprostnej to jest to przykurcz mięśnia zginacza powierzchownego palców lub mięśnia międzykostnego pośrodkowego – przyczep m z. powierzchownego jest na dalszym końcu kości pęcinowej i bliższym końcu kości koronowej – następuje załamanie osi stawu pęcinowego. Szczudłowatość – grallismus – gdy oś palca jest przedłużeniem osi śródręcza, zmiana ułożenia stawu pęcinowego. Może być spowodowana przykurczem ścięgna m zginacza lub zesztywnieniem któregoś ze stawów palca. Najczęściej przykurcz jest wrodzony (zgięty palec lub nadgarstek) lub rodzi się normalne a stan taki rozwija się dopiero po porodzie - przykurcz nabyty – może pojawiać się w okresie wzrostu a u dorosłych w wyniku przewlekłego zapalenia ścięgien.

Leczenie: należy rozpocząć natychmiast po rozpoznaniu; masowanie, zakładamy źrebakowi opatrunek unieruchamiający stawy palca w tył przy możliwie największym wyprostowaniu. Raczej stosujemy materiały lekkie – polimery lub drewienka. Opatrunki zmieniamy co 2-3 dni wyprostowując coraz bardziej palec. Czasami już po tygodniu źrebak zdrowieje – szybkie przemiany w tkankach. Jeśli nie leczymy od razu to ścięgna i inne struktury przystosowują się do innej postawy i potem trudniejsze leczenie. Opatrunek nie może zaburzać krążenia bo nastąpi autoamputacja palca – pod deseczki gruba warstwa ligniny i prostować stopniowo, nie od razu. Też opatrunek Vet-Lite - termoplastyczny zakładany na opatrunek miękki, co jakiś czas zmiana opatrunku i większe wyprostowanie. Leczenie u koni starszych lub u młodych nie leczonych od razu – przez wywarcie większego naprężenia ścięgna w celu jego rozciągnięcia – podkowa z dźwignią (podpórką z przodu). Podpórkę wydłużać stopniowo; koń na twardym podłożu. Jeśli to nie poskutkuje albo zmiana jest za stara to przecinamy ścięgno – tenotomia - i też taka podkowa – ścięgno w miejscu przecięcia będzie słabsze. U starych koni stosuje się też przecięcie więzadła dodatkowego do ścięgna m zginacza głębokiego palców albo przy ścięgnie m zginacza powierzchownego palców – przecięcie głowy dodatkowej – operacja Tyminsena. Rokowanie jest dobre u nowonarodzonych źrebiąt, pomyślne u młodych a złe u starszych koni i źrebiąt nie leczonych od razu oraz w przykurczu ścięgna zginacza powierzchownego. Tenotomia – przecięcie głowy ścięgnistej w przykurczu mm zginacza głębokiego – górna część śródręcza, zginacza powierzchownego – dolna część przedramienia – nad kasztanem.

KOŚCI

Trzon – diaphysis, przynasady – metaphyses, nasady – epiphyses i odrostki – apophyses.

Uogólnione, systemowe choroby kości – gnilec, krzywica, osteoporoza, osteogenesis imperfecta.

Osteoporoza – zanik kostny – zaburzenie w tworzeniu zrębu organicznego kości - prowadzi do zmniejszenia masy kostnej w jednostce objętości czyli zmniejszenia jej gęstości – odbywa się to kosztem zmniejszania liczby beleczek kostnych, rozszerzenia kanału osteonu i ścieńczenia warstwy korowej kości – kość jest mniej wytrzymała – złamania patologiczne. Zawartość fosfatazy alkalicznej (wskaźnika aktywności osteoblastów i tworzenia się zrębu organicznego) jest obniżona. Nie do odróżnienia radiologicznie od osteomalacji.

Osteomalacja (u dojrzałych) lub krzywica – rachitis (u młodych) – zaburzenia w mineralizacji kości – następstwo niedoboru wit D, fosforu lub wapnia – zrąb organiczny tworzy się normalnie, ale zakłócona jest jego mineralizacja – prowadzi to do zmniejszenia się w jednostce objętości kości masy składnika mineralnego przy zwiększonej masie składnika organicznego – kość staje się miękka i może ulec wygięciu pod wpływem fizjologicznego obciążenia.

Zwiększona resorpcja kości – przy nadczynności przytarczyc – stymulują uwalnianie wapnia z kości do krwi co prowadzi do zmniejszenia się masy zmineralizowanej tkanki kostnej i dalej do zastępowania tkanki kostnej tkanką łączną włóknistą – włókniste zwyrodnienie kości – osteodystrophia fibrosa generalisata.

Zmniejszenie gęstości kości (osteomalacja, osteoporoza, krzywica) jest widoczne najpierw w istocie gąbczastej – słabo wyrażone i zamglone beleczki kostne aż do całkowitego zaniku obrazu beleczek – kość przypomina matowe szkło. Później zmiany w istocie zbitej – ścieńczenie warstwy korowej, zmniejszenie wysycenia. Zwiększenie gęstości kości – zwiększone wysycenie cienia kości - beleczki stają się grubsze, niekiedy przekształcają się w istotę zbitą – zagęszczenie utkania kostnego – osteosclerosis – miejscowo przy procesach zapalnych i nowotworach.

Ubytek – efekt niszczenia utkania kostnego – osteolysis – procesy zapalne i nowotworowe. Najczęściej ogniskowe. Umieszczone podkokostnowo to nadżerki kostne.

Naddatek – odkładanie się nowej tkanki kostnej – na zewnętrznej powierzchni kości – efekt odczynu okostnej – periostitis (nowotwory, toksyny, uraz mechaniczny, proces zapalny, oddzielenie okostnej przez krwiak lub wysięk zapalny). Gładkie nawarstwienia odokostnowe powstają w miejscu tworzenia się blizny kostnej, tworzenia się nakostniaków i kostnienia krwiaków, blaszkowate – w przebiegu procesu nowotworowego; układ palisadowy – przy akropachii a odczyn w kształcie promieniście rozchodzących się igiełek – w przebiegu niektórych zmian nowotworowych – osteosarcoma, chondrosarcoma. Jeśli odsunięta od kości okostna tworzy listewkę kostną ustawioną pod kątem do warstwy korowej to jest to kąt Codmana – charakterystyczny dla złośliwych nowotworów kostnych, niekiedy też w zmianach zapalnych. Odczyn okostnowy pojawia się w 7-10 dni od podrażnienia okostnej. Pojedyncze wyrośla kostne – osteofity - najczęściej w przystawowych częściach kości w przebiegu procesów zwyrodnieniowych i zapalnych, mogą być wynikiem odczynu okostnej lub kostnienia śródchrzęstnego. Też naddatki cienia na wewnętrznej powierzchni trzonu kręgu skierowane do jamy szpikowej jako odczyn błony śródkostnej.

Wrodzona łamliwość kości – fragilitas ossium s osteogenesis imperfecta – uogólnione dziedziczne schorzenie u bedlington terierów, collie, pudli i kotów. Przyczyną mutacja genu kodującego kolagen typu I – zmniejszenie ilości kolagenu o 50%; uogólniony zanik kości, wzrost kości zachowany, ale są kruche. Prawidłowa zawartość Ca i P we krwi ale niższa fosfatazy alkalicznej. Radiologicznie zmniejszona gęstość kości, beleczki niewidoczne, złamania patologiczne.

Nadczynność przytarczyc – pierwotna (gruczolak lub przy przewlekłej niewydolności nerek) i wtórna, żywieniowa – przy karmie o niskiej zawartości Ca a wysokiej P – u młodych psów i kotów żywionych mięsem; u koni „choroba otrębowa” przy zbyt dużej ilości ziarna a zbyt małej pasz objętościowych – niedobór Ca stymuluje przytarczyce do zwiększonej produkcji parathormonu i resorpcji kości – uogólniony zanik kości, ale jeśli proces przebiega szybko to dochodzi do ogniskowych ubytków kości, które wypełnia tkanka łączna w postaci guzów ziarninowych – włókniste zwyrodnienie kości – osteodystrophia fibrosa generalisata - miękkość, łamliwość kości. Zaburzenia ruchu, tkliwość przy obmacywaniu, patologiczne złamania. U starszych głównie resorpcja blaszek zębodołowych – chwiania się i wypadania zębów.

Septyczne zapalenie kości – ostitis septica – najczęściej u bydła i świń. Zakażenie podczas urazu (w każdym odcinku), drogą krwi (u psów jako powikłanie zapalenia migdałków) najczęściej w przynasadach kości długich, szerzy się przez ciągłość lub kontakt. Przy zakażeniu drogą krwi początkowo brak objawów radiologicznych bo tylko zapalenie szpiku. Postać rozlana – ropowica kości, rzadziej postać miejscowa – ropień kostny. Ograniczone zapalenie: początkowo zatarcie rysunku beleczek, potem drobnoogniskowe przejaśnienia odpowiadające ogniskom zniszczenia (osteolysis), dookoła nich rozwija się odczyn otaczającej tkanki kostnej prowadzący do zagęszczenia utkania kostnego (osteosclerosis). Wysięk ropny wydostaje się przez kanały odżywcze i odkleja okostną powodując jej zapalenie (periositis), powstają nawarstwienia odokostnowe – gładkie, łagodnie pofałdowane. Może dojść do zniszczenia rozległych obszarów kości – u bydła i świń przy ropowicy kończyn. Może dojść do oddzielenia przez ropień okostnej lub zniszczenia gałązki odżywczej tętnicy , obumarcia fragmentu kości i powstania martwaka – leży odizolowany w jamce wypełnionej ropą lub ziarniną w postaci dobrze wysyconego cienia otoczonego pasmem przejaśnienia. Ogniskowe zapalenie (ropień kostny) – przejaśnienie odpowiadające jamce wypełnionej wysiękiem ropnym, wokół którego pasmo zagęszczenia utkania kostnego. Może nie dawać odczynu okostnej. Rozlane zapalenie: w początkowym stadium lub przy mało nasilonych zmianach czasem trudne do rozpoznania. W dalszym etapie widoczne ogniska niszczenia kości, odczyn sklerotyczny i odczyn okostnej. Rozpoznanie różnicowe z nowotworami (odczyn okostnej nieregularny, promieniście-igiełkowaty, typowe miejsca). Jeśli problem to 2-3 tygodnie AB – jeśli zapalenie to zanika, jeśli N to nasilenie.

Enostoza: enostosis, panostetis, panostetis eosinophilica – nieznana etiologia, najczęściej u młodych 5-12 miesięcznych ON. Istotą jest wzmożona czynność osteoblastów i fibroblastów śródkostnej i okostnej z utworzeniem nowej kości o różnym stopniu dojrzałości i rozwojem tkanki łącznej włóknistej dookoła beleczek kostnych – najczęściej w jamie szpikowej trzonów kości. Objawy nagle i nie spowodowane urazem: tkliwość kości, bez obrzęków, kulawizna może być kolejno w różnych kończynach. Trwa od tygodnia do 8 miesięcy po czym ustępuje. Początkowo zwiększone wysycenie cienia kości jamy szpikowej lub przynasady, potem nieregularne, dobrze wysycone ogniskowe plamiste cienie w obrębie jamy szpikowej, czasem nawarstwienia okostnowe o gładkim zarysie, potem stopniowo zanikają.

Akropachia – zespół płucno-kostny (osteoarthropatia pulmonalis) – rzadko, głównie u psów i koni. Odczyny okostnowe w obwodowych odcinkach kończyn jako reakcja na przewlekłe procesy patologiczne w płucach. Mechanizm nie wyjaśniony. Po ustąpieniu zmian w płucach zmiany w kościach ustępują. Objawy – tkliwe na obmacywanie obrzęki, może być kulawizna. W obwodowych odcinkach kończyn pojawiają się odczyny okostnej rozprzestrzeniające się ku górze, początkowo jako palisadowe, potem gładkie, symetryczne na obu kończynach i nie prowadzą do niszczenia kości.

Torbiele kostne: rzadko, rozrastając się rozszerzają kość, widoczne w postaci przejaśnień często podzielonych przegrodami, warstwa korowa może być ścieńczona, brak odczynu okostnej. Może być przyczyną złamania patologicznego. U koni tzw. torbiele podchrząstkowe – małe torbiele pod chrząstką stawową, głównie w okolicy palca, jako następstwo uszkodzenia chrząstki stawowej i podchrząstkowo położonej warstwy korowej kości – do ubytków dostaje się utrudniająca gojenie maź stawowa – mogą mieć połączenie z jama stawową.

Nowotwory kości: u psów i koni, rzadko łagodne (osteoma, chondroma), przeważnie złośliwe, pierwotne lub przerzutowe, najczęściej mięsak kościopochodny (osteosarcoma), chrzęstniakomięsak (chondrosarcoma) i włókniakomięsak. Rak (carcinoma) rozwija się w wyniku przerzutu lub przeniesienia przez kontakt z błony śluzowej lub skóry. Objawy radiologiczne są już wtedy gdy kliniczne są jeszcze nietypowe. Nowotwory łagodne: powolny wzrost, na granicy z kością zdrową często odczyn sklerotyczny, może być rozdęcie kości, odczyn okostnej może nie występować. Nie naciekają otaczających tkanek i często nie wywołują objawów klinicznych. Nowotwory złośliwe: najczęściej w nasadach i przynasadach kości długich, sporadycznie w czaszce, łopatce i żebrach, niekiedy przenosi się na kość przylegającą, rzadko jednak poprzez staw. Początkowo zatarcie rysunku beleczek, następnie drobne ogniska niszczenia kości, mogą być ubytki w warstwie korowej. Powstawanie nowej tkanki kostnej. Przenoszenie procesu na otaczające tkanki miękkie z wytwarzaniem w ich obrębie tkanki kostnej. Granica z tkanką zdrową trudna do ustalenia. Postać osteolityczna jeśli przeważa proces niszczenia lub postać osteosklerotyczna jeśli przeważają procesy wytwórcze. Najczęściej nawarstwienia odokostnowe o nieregularnym, postrzępionym rysunku, często w postaci igiełek ustawionych prostopadle do warstwy korowej. Szybki rozrost i przerzuty. Niekiedy złamania patologiczne.

ZŁAMANIA – fractura, -ae

Złamanie – przerwanie ciągłości tkanki kostnej. Czasem u zwierząt rosnących na wysokości chrząstki wzrostowej (najsłabszy punkt) następuje złuszczenie / odwarstwienie nasady – epiphyseolysis. Jeśli to dotyczy odrostka – np. guz siedzeniowy ma osobny punkt kostnienia i połączenie chrzęstne – apophyseolisys – złuszczenie odrostka. Nigdy nie dochodzi tylko do przerwania ciągłości tkanki kostnej, ale także do uszkodzenia tkanek miękkich sąsiadujących. Przyczyny: działająca siła przekracza wytrzymałość tkanki kostnej. Najczęściej są to wypadki – sport jeździecki. Czasem na skutek zmian w strukturze kości (uogólnione choroby kości) powstają złamania patologiczne – obniżona wytrzymałość kości na skutek procesu chorobowego. Przyczyną też choroby kości zlokalizowane – nowotwór, zanik z niedoczynności.

Podział ze względu na czas powstawania:

0. wrodzone – rzadko w weterynarii

1. porodowe

2. nabyte – fractura aquisita; urazowe – traumatica, patologiczne – pathologica (spontaniczne – spontanea) lub zmęczeniowe

Podział ze względu na stosunek odłamów kostnych:

0. niezupełne – fractura incompleta – odłamy przylegają do siebie, nie są oddalone:

1. szczelina – fissura

2. złamania podokostnowe – fractura subperiostalis – okostna nie jest przerwana, często złamania ze zgięcia z objawem złamania zielonej gałązki

3. nadłamanie - infractio

4. odłamania

5. złamania z oderwaniem - więzadło odrywa się z przyczepem – fractura per abultione

6. przebicie kości – rany postrzałowe, przy operacji

7. złamania zupełne – fractura completa – odłamy są oddalone, z przemieszczeniem – cum disslocatione

8. proste – fractura simplex – dwa odłamy

9. wieloodłamowe – fractura multiplica s comminutiva;

10. śródstawowe

11. z oderwania

Podział zależnie od kształtu płaszczyzny przełomu:

0. poprzeczne – f.transversa – prostopadle do osi długiej kości

1. skośne – f.obliqua

2. spiralne – f.spiralis

3. podłużne – f.longitudinalis

4. zębate – f.dentata

5. wklinowane – f.gonthosis – kości krótkie, kości płaskie czaszki – złamania z wgniecenia, kręgosłup –złamania kompresyjne

podział ze względu na połączenie ze światem zewnętrznym:

0. otwarte – fractura aperta - powikłane bakteriami, przerwa w ciągłości skóry dokonana przez ostry odłamek kostny lub przez działanie sił zewnętrznych. Jeżeli kość przebija skórę to najpierw zakażona jest część wystająca. Jeżeli przebicie jest od zewnątrz to nawet głęboko położone tkanki są zanieczyszczone bakteriami. 3 stopnie: I – skóra jest przebita przez odłam kostny od wewnątrz; II – siła zewnętrzna przebija skórę od zewnątrz, kość od wewnątrz, skóra jest zmiażdżona, III – siła jest zewnętrzna, ale złamanie wieloodłamowe

1. zamknięte – fractura oclusa - uszkodzenie tkanek bez obecności bakterii – nie ma przerwania ciągłości skóry (rany)

podział ze względu na złamany odcinek kości:

0. nasadowe, przynasadowe, trzonowe

złamania kości zwierząt rosnących – podział wg Harrisa i Saltera na 5 typów:

0. linia złamania przebija wzdłuż chrząstkę wzrostową

1. linia złamania biegnie wzdłuż chrząstki i przynasady

2. linia złamania biegnie wzdłuż chrząstki i nasady

3. linia złamania biegnie przez przynasadę, chrząstkę i nasadę

4. uraz chrząstki bez makroskopowego przerwania jej ciągłości

Przemieszczenie:

0. kątowe (ze zgięciem osiowym) – dislocatio ad angul

1. boczne – dislocatio ad latus

2. boczne ze skróceniem – dislocatio ad latus cum contractione

3. z wydłużeniem – bardzo rzadko – dislocatio cum distractione

4. obrotowe

Objawy: złamania zupełne łatwo poznać. Przy badaniu zachować umiar – nie szukać na siłę trzeszczenia, bo pogorszymy sprawę zbytnim ruszaniem

0. zaburzenia ruchu – kulawizna od nieznacznej do wyłączenia kończyny z ruchu

1. zmieniony obrys okolicy złamania – powiększony zależnie od ułożenia odłamów kostnych; pojawia się krwiak, potem obrzęk i naciek zapalny.

2. zmieniony kształt kości – czasem oczywisty, czasem trudny do zdiagnozowania - omacywanie

3. tkliwość okolicy złamania

4. niefizjologiczna ruchomość – szczególnie przy złamaniach zupełnych

5. trzeszczenie – czasem czujemy, czasem pocieranie jest słyszalne

6. przemieszczenia odłamów przy złamaniach zupełnych – określamy przemieszczeniem dalszego odłamu względem osi głównej ciała (kręgosłupa) – dogłowowo czy doogonowo, ze skróceniem, bez skrócenia czy z wydłużeniem (rzadko) osi długiej kończyny; też złamania ze zgięciem osiowym – kiedy odłamy przylegają do siebie, ale ich osie długie ustawione pod kątem; też przemieszczenie obrotowe z nawróceniem lub odwróceniem – jeśli odłamy ustawione zgodnie z osią długą, ale skręcone względem siebie.

7. obraz RTG, ale przy złamaniach z wgniecenia nie widać na RTG linii złamania – może być jedynie zagęszczenie tkanek, pomocne też USG – zwłaszcza przy złamaniach z oderwania. RTG potrzebne do diagnozy złamań subtelnych i do ustalenia typu złamania – wybranie leczenia.

Złamania śródstawowe – trudne rozpoznanie – podejrzenie jeśli linia złamania przechodzi przez staw; złamania brzeżne – odpryskowe (chip fracture) – często u koni. Zaburzenia ruchu są niewielkie, mogą ustąpić, gdy zwierzę przez dłuższy czas jest w spoczynku a pojawiają się po większym wysiłku. Często w stawie stępowym. Najczęściej są wynikiem zaburzeń wzrostu.

Leczenie: zespolenie kości – od ½ wieku. Każde złamanie goi się samo, ale może dać trwałe kalectwo. Leczenie ma na celu przywrócenie sprawności sprzed złamania – restitutio ad integrum. Odłamy powinny być zespolone prawidłowo i unieruchomione przez 4-8 tygodni

Efektem złamania i przerwania naczyń jest krwiak – krew krzepnie, ulega organizacji (wydziela się surowica, która jest wchłaniana, a fibrynogen zostaje i ulega organizacji). Początkowo odłamy połączone są ziarniną. W zależności od tego, czy są one nieruchome czy nie, różny jest przebieg gojenia. Przy działaniu siły rozciągającej tkanka łączna zamienia się w tkankę kostną; przy działaniu sił ściskających tkanka łączna zamienia się w chrzęstną a potem w kostną (kostnienie na podłoży chrzęstnym). Przy braku ruchu w oczkach między naczyniami tkanki łącznej powstają osteoblasty – kostnienie na podłożu angiogennym – brak tu tkanki łącznej właściwej. Aby odłamy zostały połączone w sposób trwały tkanką kostną potrzeba 4-6 tygodni. Po tym czasie tkanka kostna pierwotna ulega przebudowie i może nie zostać żaden ślad. Istnieje możliwość stworzenia takich warunków, by kość goiła się przez rychłozrost – warunkiem powstania rychłozrostu w przypadku rany jest zbliżenie fragmentów i ich unieruchomienie oraz wywieranie umiarkowanego nacisku odłamów na siebie. Zbyt duży nacisk może doprowadzić do martwicy.

Istota postępowania w przypadku złamań kości:

0. repozycja odłamów (ustawienie w sposób anatomiczny)

1. unieruchomienie, ale ograniczone do niezbędnego minimum

Postępowanie przy złamaniu:

1. doraźne – nie zawsze mamy warunki do postępowania ostatecznego:

0. badanie kliniczne, ustalenie rozpoznania, wybór metody leczenia:

1. likwidacja wstrząsu

2. tymczasowe unieruchomienie odłamów

3. opatrzenie ran

4. stworzenie warunków optymalnych do postępowania ostatecznego lub odesłanie pacjenta tam gdzie warunki takie istnieją – na czas transportu nie wolno podawać zwierzęciu środków przeciwbólowych gdy nie zabezpieczyliśmy kończyny przez unieruchomienie

2. ostateczne –

0. opatrunek unieruchamiający zewnętrzny lub

1. operacyjne zespolenie odłamów

Unieruchomienie – w ciągu 12 h lub po 4-6 dniach gdy ustąpi odczyn zapalny. Opatrunek unieruchamiający musi obejmować dwa sąsiednie stawy, nie może zaburzać krążenia. Materiały: gips (CaSO4), syntetyczne polimery (poliester, żywica epoksydowa – nie wolno na gołą skórę bo wzrost temperatury), szyna Thomasa, szyna Kramera, Masona.

Zalety opatrunku zewnętrznego (metoda zachowawcza): prosty w wykonaniu, niskie koszty leczenia.

Wady: nie zawsze można unieruchomić dwa sąsiednie stawy (kolanowy, biodrowy); gips jest zakładany na duże masy mięśniowe – odłamy mogą się przemieszczać – nie można tu uzyskać całkowitego unieruchomienia odłamów. Gips założony na nadgarstek i staw łokciowy psa (prawie cała łapa) – pies nie używa kończyny – rozległe zaniki mięśniowe – rozpoczynają się już po 2 tygodniach a gips jest 4-6 tygodni. Wyjście jest takie, by opatrunek był założony tylko w najbliższej okolicy – odłamy unieruchomione a ruch może się odbywać – takie możliwości daje zespolenie metodami operacyjnymi. Gips daje możliwość oddychania skórze – nie powstają odparzenia, dobrze wchłania wydzielinę przy złamaniach otwartych. Też miękki opatrunek usztywniający – gdy nie można założyć opatrunku usztywniającego – okolice uda, k ramiennej.

Zespolenie złamań metodami operacyjnymi: aby było możliwe musiał się odbyć postęp w wielu dziedzinach: anestezjologii (długa operacja), aseptyce i antyseptyce chirurgicznej, materiałach szewnych, łączników kości (najpierw stalowe, teraz stal nie podlegająca korozji – stal austemityczna (Mo-Cr-Ni), wszczepy tytanowe i próby z biomateriałami węglowymi.

Metoda pośrednia: szyna Thomasa i gwoździe Kirschnera, szyny Kirschnera (metalowe, blisko kości z gwoździami mocującymi).

Łączniki kości:

0. osteosynteza śródszpikowa (gwoździowanie): łącznik wprowadzany do jamy szpikowej kości; przy złamaniu otwartym wprowadzenie gwoździ do jamy szpikowej prowadzi do rozniesienia bakterii po całej jamie szpikowej. Pręty takie mogą się też czasem wyginać na skutek działania siły m.trigemini brachii

1. pręty Steinmana – okrągłe na przekroju, sztywne, walce różnej grubości, może wyłączać ruch na bok, wzdłuż ale nie wyklucza rotacji odłamów, nie stosuje się przy złamaniach końca trzonu

2. pręty Kuntshera (profilowe) – na przekroju mają różny kształt (np. V, U, Y), giętkie, wykluczają rotację

3. pręty Kirschnera – okrągłe, cienkie, elastyczne – do metody Hacketala

4. osteosynteza za pomocą śrub:

5. śruby kostne

6. dokorowe – połączenie kości zbitej – niski gwint i mały skok – podłużne załamanie kości pęcinowej konia – wkręcane prostopadle do osi przełomu jeśli złamanie podłużne, jeśli skośne to wkręcamy śruby wzdłuż dwusiecznej kąta utworzonego przez linię prostopadłą do linii złamania i linię prostopadłą do długiej osi kości. Wracają na tor. Po 2 m-cach trudno wyjąć, bo kostnina narasta – dłutowanie. Czasem nawet po prawidłowym zespoleniu kości na RTG widać szczelinę złamania – wynika to z zachodzącej osteolizy

7. dogąbczaste – gwint wysoki, skok duży – gwintowana jest część walca, przy łbie walec niegwintowany (skok to odległość między sąsiednimi gwintami) – do zespalania końców kości długich, odłamanych kłykci, wyrostków, guzów kostnych, szyjki kości udowej.

8. płytki kostne stalowe – system AO (płytki ustalające – cienkie, mało wytrzymałe, tylko do ustalenia, nie unieruchamiają, płytki unieruchamiające – grubsze, płytki samodociskające – DCP – grube, otwór pionowy – przy wkręcaniu śruby sam się dociska)

Najczęściej leczymy złamania u psów po wypadkach, najczęściej dotyczą one kości udowej (25% złamań u psów). Opatrunek zewnętrzny nie unieruchamia, bo są tu za duże partie mięśniowe. Samowygojenie prowadzi do kalectwa. Dążymy do przywrócenia całkowitej sprawności zwierzęcia, czasem jednak pozostaje ślad – kulawizna. Czasem zachodzi konieczność eutanazji, np. w przypadku wieloodłamowego złamania kości udowej u konia – długi czas gojenia (2-3 miesiące) i częste komplikacje – ochwat mechaniczny, odleżyny.

Są różne zejścia złamań. Wpływ na gojenie ma: gatunek, wiek, masa, temperament pacjenta i właściciela, rodzaj złamania i jego umiejscowienie, możliwość dokonania repozycji i unieruchomienia, wyposażenie lecznicy i umiejętności chirurga, choroby systemowe kości – np. wrodzona niewydolność osteoblastów – tu osteosynteza nie pomaga, zakażenia, martwica kości, złamania śródstawowe – obecność mazi w szczelinie złamania, leki upośledzające leczenie złamań (steroidy). Leczeniem złamania jest też usunięcie odłamu – złamania brzeżne śródstawowe.

Leczenie można przeprowadzić za pomocą osteosyntezy doszpikowej: pręty Steinmana do jamy szpikowej. Koniec takiego pręta tkwi w mięśniach i boli, ale po 4-6 tygodniach ma możliwość pełnego korzystania z nogi. Nie zdaje to egzaminu przy złamaniach blisko końca stawowego lub złamaniach skośnych.

Wskazania do prętów Steinmana: inne złamania leczone tą metodą mogą nie dać zadowalających wyników

0. złamanie poprzeczne lub krótkie skośne trzonu kości udowej w ½ wysokości

1. poprzeczne lub krótkie skośne złamania trzonu kości ramiennej na granicy 1/3 dalszej i środkowej – gwóźdź wbijamy skośnie by nie przebić stawu

2. złamania poprzeczne i krótkie skośne kości piszczelowej w ½ długości trzonu (w najwęższym miejscu - przewężenie klepsydrowate)

Przy złamaniach skośnych zakładamy kilka prętów Kirschnera – elastyczne; wkładamy 3 pręty – dostosowują się one do jamy szpikowej i lepiej stabilizują – metoda Hacketala – tzw osteosynteza wiązkowa - zabezpiecza przed rotacją. Pręty Rusha – elastyczne – złamanie przynasadowe dalsze kości ramiennej, np. odłamanie kłykci – wprowadzamy od strony zewnętrznej kości, przez linię złamania – opiera się o ścianę kości, wygina i daje dobrą stabilizacją.

Na odłamany guz łokciowy: tu przyczep mm trójgłowego ramienia – silnie ciągnie – trzeba mu dać przeciwwagę – pręt + zespolenie popręgowe (docisk odciążający) – umocnić drutem stalowym przechodzącym ósemką przez otwór wywiercony w kości łokciowej. Stosowane przy wyjątkowo niekorzystnie ułożonych odłamach oraz gdy odłam przyczepiony jest do ścięgna – pręt do jamy szpikowej i dodatkowo naciąg z drucika poprowadzonego przez kość poniżej złamania.

Z użyciem śrub ortopedycznych: złamanie podłużne śródstawowe bliższe kości pęcinowej (pionowe, niepełne) – stosujemy śrubę ortopedyczną dokorową

Z użyciem płytki i śrub: system AO (płytki ze śrubami). Każda firma ma swój komplet. Wszczepy metalowe – mogą być w organizmie max 2 lata (mogą nawet powodować nowotworzenie). Przy wkręcaniu trzeba je przykręcić bardzo mocno i – reakcja na nacisk – wokół płyty resorbcja kości, potem bardzo silny odczyn odokostnowy i czasem bardzo trudno wyjąć płytkę. Płytka gniecie kość. Zespolenie może być przykostne, podskórne lub zewnętrzne.

Osteosynteza poprzeczna przezskórna – 2 implanty prostopadle przez kość – końce unieruchomione poza organizmem, np. polimerem – gdy kość jest krótka i działają małe siły lub płytką jeśli siły są większe. Stosowane u małych psów i kotów – mogą się poruszać na 3 kończynach i tylko w miejscach gdzie nie ma dużych sił – mało wytrzymałe. Najpierw przezskórnie zakładamy dwa pręty, repozycja i pozaskórnie nakładamy tworzywo polimeryzujące unieruchamiające pręty.

Metoda ilizarowa: walec połączony prętami do prętów podłużnych przyczepione są pręty poprzeczne przebijające skórę. W ten sposób można także wydłużyć kończynę – przez rozciąganie końców śrub.

Zespolenie polskie – ZESPOL - specjalna płytka oddalona od kości, jest wygięta łukowato i ustala się równomierny nacisk na odłamy po obu stronach – równomierne zespolenie odłamów – nie ma tego w AO. Jest to metoda z wyboru przy otwartych złamaniach trzonu kości odcinka zeugopodialnego (przedramię i podudzie). Stosowana z powodzeniem u ludzi i u źrebiąt. Im płytka dalej od kości tym zespolenie słabsze. Zalety: wiercimy w tkankach zdrowych, odległych od złamania, przy złamaniach otwartych zapewnia dobry dostęp do ran – czas gojenia porównywalny ze złamaniem zamkniętym. Bardzo łatwy demontaż. Zespolenie przykostne, podskórne, zewnętrzne. Klemowe – płytka po jednej stronie; ramowe – płytki po drugiej stronie, zespolenie bez docisku odłamów. Zespolenie mostujące w przypadku złamań wieloodłamowych po usunięciu odłamów.

Opatrunek odbarczający – przy złamaniu otwartym kości koronowej z dodatkowym zwichnięciem stawu kopytowego, skomplikowanych złamaniach obwodowego odcinka kończyn u koni – nie ma tu gdzie wkręcić śrub, więc wkręcamy 3-4 pręty w kość śródręcza III i obciążenie jest przenoszone na tę kość przez szynę a odcinek obwodowy może spokojnie się goić.

Im lepsza repozycja tym łatwiejsza destrukcja złamania – gdy ból mija zwierzę zaczyna obarczać kończynę.

Niektóre złamania leczymy inaczej: czasem nie dążymy do zrostu odłamów, np. złamania brzeżne – fractura marginalis, najczęściej złamania brzeżne śródstawowe – fractura marginalis intraarticularis. Powstają małe odłamy – jeśli taki odłam pozostaje to jest jałowe zapalenie stawów i kulawizna. Też złamanie kości rysikowych u konia – usuwamy dalszy odłam.

Powikłania w leczeniu złamań:

0. przy niedokładnym zespoleniu i ruchomości odłamów – powstaje pseudoartrosis – staw rzekomy – także jeśli między odłamy dostają się tkanki miękkie (powięź, tkanka łączna) – w obrazie RTG widoczne zaokrąglone i bardziej wysycone końce odłamów, odczyn okostnej. Rodzaje: wytwórczy lub zanikowy.

1. zapalenie kości jako reakcja organizmu na uraz występuje zawsze, może być jednak bakteryjne zapalenie kości jako powikłanie

2. martwak kostny – sekwestracja - odłam kostny, który traci łączność z naczyniami krwionośnymi i traktowany jest przez organizm jako ciało obce, często przy zakażeniu i zapaleniu kości, powstaje wtedy przetoka. Usuwanie operacyjne. Na krawędzi kości zawsze występuje resorbcja kości na skutek działalności osteoklastów. W martwaku nie ma osteoklastów ani osteoblastów – jest poddawany lizie z zewnątrz – trwa to bardzo długo, dlatego usuwanie operacyjne. Łatwe do zdiagnozowania: charakterystyczne objawy: gorsze samopoczucie, potem obrzęk, pęknięcie i ropny wyciek, lepsze samopoczucie; najczęściej przetoka powstaje kilka razy. Trudniejsze jest określenie dokładnego miejsca powstania martwaka – RTG, można przez przetokę go wyjąć – najlepiej pod kontrolą RTGTV.

3. zanik kości i mięśni – immobilizacja do minimum

4. opatrunek zewnętrzny powodujący rozległe zaniki kości i mięśni

5. ankyloza stawu – zesztywnienie stawu lub stawów – przy złamaniu śródstawowym

6. u koni może wystąpić kopyto ścieśnione – po złamaniu kości nóg noga jest niedobarczona i kopyto w części tylnej staje się węższe, druga kończyna jest mocniej obciążona – wadliwa postawa – u koni młodych może się to utrwalić (szpotawość)

7. jeśli linia złamania przebiega w pobliżu chrząstki wzrostowej mogą się pojawić zaburzenia we wzroście

8. metaloza – im gorsza stal na implant tym łatwiej dochodzi do metalozy i wysycenia organizmu niepożądanymi pierwiastkami

Badania nad postępami w leczeniu:

0. małe zwierzęta – bardzo duże postępy (oprócz złamań kręgosłupa)

1. bardziej biozgodnych stopów stali już nie ma. Obecne przebywają w ciele pacjenta około 2 lat, potem trzeba je wyjąć, co często trudniejsze niż założenie – kości i stal mają inną sprężystość, przy ucisku inaczej sprężynują i może to powodować urazy.

2. Próby stosowania protez na dysplazję – główka – ceramiczna – panewka – polietylenowa.

3. konie – złamania od nadgarstka i stępu w górę – nieuleczalne; metapodium – w miarę, złamania palca – dobrze

4. badania nad stabilizatorem – włókna węglowe, hydroksyapatyt

5. w metapodium duże naprężenia, ból, kulawizna – różnica w sprężystości, trzeba wyjąć wszczep, inne materiały, by nie było naprężeń

Czynniki wpływające na gojenie się złamań: masa pacjenta, temperament pacjenta i właściciela, zachowanie się obydwu, rodzaj złamania i jego umiejscowienie, prawidłowo wykonana repozycja, możliwość zbliżenia i unieruchomienia odłamów, brak zakażenia kości, maź wypływająca ze stawu do szczeliny miedzy odłamami utrudnia gojenie nawet o dwa tygodnie. Wklinowanie się tkanek miękkich (mięśnie, tk.tłuszczowa) przy repozycji pomiędzy odłamy bardzo utrudnia gojenie – czasem nawet konieczna powtórna repozycja.

Złamania kości palca – opatrunki usztywniające; amputacja przy złamaniach otwartych.

Amputacja palca: wskazania: rozległe ropno-martwicze procesy, które doprowadziły do zniszczenia stawu racicznego i rozszerzyły się na tkanki sąsiednie; przy obawie zajęcia się drugiego palca. Czasem wystarczy odjąć trzeci człon palca, ale zwykle amputacja w połowie członu pierwszego palca.

Amputacja trzeciego członu: w znieczuleniu gałązek palcowych; wyższe odjęcie: na leżącym zwierzęciu, po znieczuleniu gałązek palcowych lub nadoponowym. Mycie, odkażanie, opaska elastyczna na nadpęcie.

Amputacja trzeciego członu: odciąć racicę równolegle do koronki w odległości 5 mm, przeciąć staw i odciąć kawałek kości koronowej, trzeszczkę i kość racicową. Nie pozostawiać kawałków wyrostka wyprostnego. Zeskrobać chrząstki pozostałe na kości koronowej. Opatrunek uciskowy.

Odjęcie palca w połowie pierwszego członu: linia cięcia skórnego idzie na przedniej powierzchni wzdłuż palca, rozdziela się na dwa łuki biegnące po przyśrodkowej i bocznej stronie palca i łączące się na tylnej stronie palca w jedną linię. Rozcięcie połączeń z drugim palcem. W połowie pierwszego członu przeciąć ścięgna na przedniej i tylnej powierzchni i przepiłować kość. Podwiązać naczynia. Miejsce przecięcia kości zakryć płatem skórnym i zeszyć go po bokach. Centralna część płata nie daje się przyszyć do podłoża – otwór z gazą z roztworem antyseptycznym.

Inne choroby kości: mięsak kościopochodny, chrzęstniakomięsak, szpiczak.

STAWY – articulatio

Choroby stawów – arthroaptiae: zapalenia - arthritis – rozpoczynają się od reakcji mikrokrążenia błony maziowej, martwica chrzęstno-kostna – rozpoczyna się na pograniczu chrząstki i kości – osteochondrosis, oraz choroba zwyrodnieniowa stawów – rozpoczyna się od chrząstki - arthroses. Jeśli są nie leczone to prowadzą do artritis chronica deformans ankylopoetica – zniekształcające zapalenie stawów prowadzące do zesztywnienia.

Wywiad, stan ogólny, ruch, zmiana obrysu stawu, konsystencja (chełbocąca – wzrost ilości płynu; skrzypiąca – włóknik; tęga - ; twarda – ankyloza). Ciepłota skóry, bolesność, nakłucie, RTG, bakteriologia, artroskopia, ostateczne rozpoznanie śródoperacyjne lub sekcyjne.

Końce kości pokryte chrząstką szklistą, pomiędzy nimi przestrzeń z mazią stawową, wokół torebka stawowa (mazista i włóknista) oraz więzadła. W stawach o dużym zakresie ruchu torebka stawowa ma zachyłki.

Choroby dotyczące stawów – arthropatia – mogą rozpoczynać się zmianami w błonie maziowej, chrząstce stawowej lub u młodych osobników na granicy chrząstki i kości.

U zwierząt rosnących chrząstka stawowa pełni dwie funkcje: umożliwia wzajemne przesuwanie się kości, amortyzuje uderzenia oraz pełni rolę chrząstki wzrostowej względem nasady (trzon rośnie dzięki chrząstce nasadowej). Jeżeli na staw działa siła niszcząca to rozwija się zapalenie, przede wszystkim w błonie maziowej – wszystkie zapalenia stawów – artritis - rozpoczynają się od błony maziowej. U starszych osobników chrząstka jest sztywna, mlecznobiała, cieńsza – wszystkie procesy rozpoczynają się od chrząstki stawowej – artrosis – zwyrodnienie chrząstki. Martwica chrzęstno-kostna – osteochondrosis – gdy proces rozpoczyna się na granicy chrząstki i kości. Zwykle jednak pacjent przychodzi zbyt późno i można się tylko domyślać początku choroby. Jeśli nie zahamujemy choroby na początku – zejście tych chorób może być takie samo – artropatia deformans i ancylosis intraarticularis - zesztywnienie stawów. Może być położone w centrum stawu, po bokach lub całkowite. W małych płaskich stawach może dojść do kostniejącego zesztywnienia torebkowego – ancylosis capsularis ossificans. Mogą powstawać złogi śródstawowe – ciała stawowe – myszy stawowe – corpora libera – oddzielone i zwapniałe lub skostniałe fragmenty chrząstki stawowej lub oderwane i zwapniałe kosmki bony maziowej. Także zapalenie kostno-stawowe – przewlekłe zniekształcające zapalenie stawu – arthritis chronica deformans. Jeśli proces przenosi się z błony maziowej na włóknistą to mamy zapalenie okołostawowe – periarthritis - i może dojść do zwapnienia lub skostnienia błony włóknistej lub więzadeł – periarthritis ossificans – i do zesztywnienia torebkowego stawu – ancylosis capsularis ossificans.

Zesztywnienie – ancylosis – capsularis – hydroksyapatyt w torebce stawowej lub intraarticularis – mostek, kostne połączenie wewnątrzstawowe.

Objawy:

0. zaburzenia ruchu – kulawizna

1. zmiany w obrysie okolicy stawu – powiększenie obrysu. Może to być spowodowane zwiększeniem ilości mazi w stawie i uwypukleniem zachyłków kieszonek stawowych; naciekiem zapalnym; zwiększoną objętością tkanek otaczających.

2. Konsystencja tego co powiększone: chełbocąca, tęga (może być gumowata przy zapaleniu włóknikowym) jeśli są wyrośla kostne

3. Okolica stawu jest cieplejsza – zapalenie

4. Tkliwość – może boleć cała okolica stawu – ból rozlany lub reakcja przy uciśnięciu tylko jednego miejsca

5. Badanie mazi stawowej – punkcja: barwa (normalna jest słomkowożółta, ciągliwa (mucyny), pozostawiona w temperaturze pokojowej nie krzepnie przez wiele godzin). Przy chorobie jest zmiana barwy – bursztynowo-żółta do czerwonej (hemarthrosis – jama stawu wypełniona krwią), wysięk ropny. Różnice też w ilości - przy stanach zapalnych jest większa ilość mazi - hydrarthrosis. Przy stanie zapalnym może też być natychmiastowe krzepnięcie. Liczba i skład elementów komórkowych – normalnie około 200 komórek w 1cm – po iniekcji AB liczba wzrasta do kilkudziesięciu tysięcy, wzrasta też przy zapaleniu bakteryjnym, szczególnie ilość leukocytów obojętnochłonnych. Ważny też opór tkanki przy wkłuwaniu igły – w zdrowym stawie opór jest nieduży, jeśli jednak jest przewlekłe zapalenie stawu lub zapalenie okołostawowe i naciek komórek wokół stawu i elementy włókniste to może być większy opór. Maź stawowa odradza się 30-100 dni.

6. RTG

7. Artroskopia – oglądanie stawu w środku

8. Artrografia – środki cieniujące ujemnie lub dodatnio lub lepiej obydwa naraz

9. Badanie bakteriologiczne: nie wolno czekać z rozpoczęciem terapii na rozpoznanie bakteriologiczne, bo upływa za dużo czasu. Chemioterapię stosujemy od razu, po rozpoznaniu najwyżej skorygujemy i odpowiednio zmienimy AB. W badaniu mazi wynik ujemny nie wyklucza obecności bakterii i nie wyklucza bakterii jako czynnika zapalnego, bo w mazi mogą być bakterie nieżywe – żywe są w błonie maziowej

10. Rozpoznanie śródoperacyjne

Nakłucie stawu wykonujemy by: upuścić nadmiar mazi, pobrać maź do badania, podać lek dostawowo, wykonać znieczulenie diagnostyczne.

Artritis – przyczyną mogą być organizmy biologicznie czynne (bakterie) lub zapalenie jest jałowe.

Artritis aseptica: przyczyną są urazy – mogą być ciągłe, powtarzające się, długotrwałe; zmiany o charakterze osteochondrosis, zaburzenia rozwojowe, np. dysplazja, choroby autoagresywne. Siła działa na staw – jeśli przekracza wytrzymałość tkanki i działa wzdłuż kości tworzącej staw to powstają stłuczenia, pęknięcia chrząstki stawowej, mikrozłamania strefy przychrząstkowej kości; jeśli siła działa prostopadle do kości to może powstać stłuczenie skośne, stłuczenie, złamania z odłamaniem. Stłuczenie stawu – combustio articulationis. Przy uszkodzeniu chrząstki może być krew w jamie stawu. Następstwem urazu może być chwilowe niefizjologiczne przemieszczenie powierzchni stawowych – skręcenie – distorsio. Może dojść do uszkodzenia torebki stawowej tam gdzie nie ma ona uchyłków, przerwania więzadeł, wynaczynienia do jamy stawowej. Jeśli działają bardzo duże siły to z końcem więzadła odrywa się kawałek kości – złamanie z oderwania. Czasem po urazie – haematrhrosis.

Distorsio – chwilowe niefizjologiczne ułożenie powierzchni stawowych – częściowe lub całkowite – przerwanie torebki stawowej – zapalenie stawu.

Trwałe przemieszczenia końców stawowych kości to zwichnięcia: w wyniku może powstać staw rzekomy lub zapalenie wytwórcze i usztywnienie.

0. luxatio totalis, completa – zwichnięcie zupełne – końce oddalają się od siebie i całkowicie tracą kontakt

1. subluxatio, luxatio incompleta – nadwichnięcie – częściowo się stykają

2. zwichnięcie utrwalone – na stałe powierzchnie stawowe nie kontaktują się (dysplasia)

3. zwichniecie nawykowe – np. nawykowe zwichnięcie rzepki – rzepka spada na stronę przyśrodkową, ale sama wraca na miejsce

Zwichnięcia nabyte:

0. zwichnięcia pierwotne (urazowe) – zadziałała siła i nastąpiło przemieszczenie

1. zwichnięcia patologiczne – ropne zapalenie stawu - końcowa faza zapalenia bakteryjnego torebki – łatwo pęka, zwichnięcia będące wynikiem wad wrodzonych – dysplazja, nieprawidłowe położenie guzowatości kości piszczelowej, niedorozwój przyśrodkowego grzebienia bloczka kości udowej powodujące zwichnięcie rzepki.

Objawem tkliwość okolicy stawu, obrzęk, nieprawidłowe ułożenie elementów.

Każdy uraz prowadzi do jałowego zapalenia.

Przemieszczenie powierzchni stawowych: repozycja do stanu fizjologicznego. Jeśli jest tylko stłuczenie a nie ma przemieszczeń: fizykoterapia, unieruchomienie. Najpierw zimno (do 48 h), potem ciepło. Jeśli jest krew w jamie stawowej to trzeba ją usunąć – wtedy gdy podejrzewamy, że końce przerwanych naczyń uległy już zamknięciu (w drugiej dobie). Jeżeli wiemy, że nie ma przemieszczeń i krwi to można stosować środki przeciwzapalne: NSAIDs – fenylbutazon, flunixin, aspiryna; hialuronian sodu: obecny w istocie międzykomórkowej tkanki łącznej – stosuje się wyciągi z chrząstki stawowej cieląt, z grzebienia koguciego (Syntechia) oraz syntetyczny (Hyonate). Przyspiesza regenerację chrząstki.

Zapalenie aseptyczne może prowadzić do zapalenia septycznego, początkowo wysiękowego (exsudativa – zapalenie błony maziowej – synovialitis, potem do i.fibrinosa acuta – stąd jeszcze możliwość restitutio ad integrum. Potem purulenta – panarthritis i zesztywnienie lub empyema – ichorosa – śmierć.

Zwichnięcie stawu łokciowego – boczny kłykieć kości ramiennej nakłada się na głowę kości promieniowej i niewidoczna jest szpara stawowa, na zdjęciu strzałkowym kości przedramienia są zwykle ułożone bocznie do kości ramiennej. Nadwichnięcia mogą towarzyszyć zaburzeniom wzrostu kości – zespół krótkiej kości promieniowej lub łokciowej.

Zwichnięcie stawu ramiennego – wrodzone lub urazowe (rzadko) – kulawizna i niesymetryczność. Głowa kości ramiennej nakłada się na panewkę, głowa kości ramiennej leży przyśrodkowo od panewki. Mogą być obecne odłamki brzeżne. We wrodzonych zwichnięciach panewka często niedorozwinięta, ma zarys wypukły.

Zwichnięcie rzepki: najczęściej u młodych małych psów – zwichnięcia przyśrodkowe związane z niedorozwojem dalszego odcinka kości udowej (niewykształcenie przyśrodkowego grzebienia bloczka kości udowej) lub bliższego odcinka kości piszczelowej (przyśrodkowe przemieszczenie guzowatości kości piszczelowej). Boczne zwichnięcie raczej u dużych psów spowodowane zmianami w stawach biodrowym i kolanowym z koślawą postawą tego ostatniego. Przy zwichnięciach nawykowych może nastąpić samoistne odprowadzenie rzepki przy wyprostowaniu stawu, więc negatywny wynik badania radiologicznego nie świadczy o braku zwichnięcia. Diagnostyka różnicowa ze złamaniem rzepki.

Nadwichnięcie i zwichnięcie stawu udowo-piszczelowego: stany urazowe i niestabilność stawu (boczno-przyśrodkowa przy zerwaniu więzadła pobocznego i czaszkowo-doogonowa przy zerwaniu więzadła krzyżowego doczaszkowego). Zwichnięcie z zerwaniem więzadła pobocznego z reguły nie uwidacznia się na zdjęciach bocznych, może być też niewidoczna na zdjęciu strzałkowym, chyba że jest wykonane z naciskiem na kończynę powodującym rozszerzenie się stawu po stronie przerwanego więzadła. W wyniku przerwania więzadła krzyżowego doczaszkowego następuje doczaszkowe przemieszczenie bliższego końca kości piszczelowej. Stany przewlekłe prowadzą do zniekształcającej choroby stawu.

Zwichnięcie stawu biodrowego: najczęściej przednio-górne ze skróceniem kończyny, rzadziej brzuszne z wydłużeniem kończyny. Różnicować z oddzieleniem głowy i złamaniem głowy i szyjki lub złamaniem panewki miednicy. Przy przewlekłym zwichnięciu przednio-górnym może dojść do wytworzenia stawu rzekomego.

Dysplazja stawu biodrowego: schorzenie dziedziczne dużych psów. Zmiany uchwytne radiologicznie w różnym wieku. Badanie po sedacji. Zwykle obustronnie, początkowo nieznaczne spłycenie panewki, zmiana zarysu doczaszkowej krawędzi panewki – traci ostry trójkątny kształt i jest bardziej zaokrąglona, co powoduje poszerzenie bocznej okolicy szpary. Dalej poszerzenie przyśrodkowej okolicy szpary stawu biodrowego i zmniejszone pokrycie głowy kości udowej przez krawędź panewki. Następuje przebudowa i zmiana kształtu głowy i szyjki kości udowej – kształt głowy zbliżony do kwadratu, szyjka grubieje, traci wcięcie i robi wrażenie krótszej. Zmiany zwyrodnieniowo – wytwórcze z tworzeniem osteofitów na krawędziach panewki, głowie i szyjce kości udowej. Skala ocen: stawy biodrowe normalne: A1 (>105), prawie normalna A2, podejrzane B (<105), dysplazja nieznaczna C1 (>100), umiarkowana C2 (>90), ciężka C3 (<90). Dokonanie pomiaru głębokości panewek – Norberg – kąt powyżej 105 – dobrze, poniżej – źle.

Choroba zwyrodnieniowa krążka międzykręgowego: bóle kręgosłupa, niedowład kończyn, paraplegia, atonia jelita grubego i pęcherza moczowego.

Zwyrodnienie szkliste: u ras chondrodystroficznych (jamniki) w pierwszych 2 latach życia. Jądro miażdżyste ulega odwodnieniu i wypełnia się chrząstkę szklistą, staje się twarde, co prowadzi do zmniejszenia sprężystości krążków aż do ich mineralizacji.

Zwyrodnienie włókniste: u psów niechondrodystroficznych w późniejszym okresie życia. Jądro ulega odwodnieniu i wypełnia się chrząstka włóknistą. Mineralizacja rzadko. Zmiany zwyrodnieniowe też w pierścieniu włóknistym, w wyniku czego może on ulec przerwaniu i jądro przemieszcza się przez uszkodzony pierścień do kanału kręgowego = przepuklina jądra miażdżystego typu I według Hansena czyli wypadnięcie jądra miażdżystego – prolapsus nuclei pulposi – częściej przy zwyrodnieniu szklistym. Jeśli pierścień włóknisty ulega tylko osłabieniu to jądro może się tylko częściowo przemieścić w kierunku rdzenia – przepuklina typu II według Hansena czyli wypuklenie jądra miażdżystego – haustra nuclei pulposi. Cześć dobrzuszna pierścienia włóknistego jest grubsza, stąd przemieszczenie jądra w kierunku dobrzusznym jest rzadsze. Objawy radiologiczne: zwapnienie jądra miażdżystego, zwężenie szpary międzykręgowej – mniejsza lub niewidoczna (jeśli całkowite wypadnięcie), uwidocznienie zwapniałego jądra w rzucie otworu międzykręgowego. Nie musi wywoływać objawów. Nie zawsze widoczne więc wskazanie do mielografii lub dyskografii – wstrzyknięcie środka cieniującego do jądra miażdżystego – normalnie można wprowadzić tylko 0.1-0.2 ml środka, przy przerwaniu pierścienia włóknistego więcej, bo wydostaje się na zewnątrz.

Discospondylitis – zapalenie krążka międzykręgowego i nasad trzonów międzykręgowych – zakażenie hematogenne S. intermedius.

Choroba zwyrodnieniowa połączeń trzonów kręgów – spondylosis i połączeń wyrostków stawowych – spondyloarthrosis.

Trudności w chodzeniu, hipotonia pęcherza moczowego. Objawy kliniczne nie pokrywają się z radiograficznymi. Wczesne zmiany nie są widoczne na radiogramie – wskutek uszkodzenia pierścienia włóknistego dochodzi do niestabilności kręgów a jądro miażdżyste wywiera nacisk na więzadło podłużne dobrzuszne; wzmożone napięcie tego więzadła jest prawdopodobnie przyczyną rozwoju wyrośli kostnych na dobrzusznej powierzchni trzonów kręgowych. W bardziej zaawansowanych przypadkach wyrośla pojawiają się także na powierzchniach bocznych a następnie tworzą mostki kostne między kręgami. Niekiedy stwierdza się wyrośla kostne na krawędzi otworów międzykręgowych, jako wynik zmożonego napięcia więzadła podłużnego grzbietowego – mimo małych rozmiarów są groźne, bo mogą uciskać na nerwy rdzeniowe i być przyczyną porażeń. Najczęściej spondyloza w ostatnich kręgach piersiowych i początku lędźwiowych, oraz połączenie L-S. Rzadko w kręgach szyjnych.

Spondyloartroza: dotyczy głównie odcinka lędźwiowego – zwężenie szpary stawowej i wyrośla kostne na dogrzbietowych powierzchniach wyrostków stawowych.

Mielografia – badanie kontrastowe: wykonywane gdy: badanie neurologiczne wskazuje na zmianę w rdzeniu kręgowym a na zdjęciu przeglądowym nie stwierdza się zmian, w przypadku wykrycia zmian w celu ustalenia kompresji rdzenia, przed zabiegiem operacyjnym (obowiązkowo przed fenestracją i laminektomią). Mielografia podpajęczynówkowa przez nakłucie zbiornika móżdżkowo-rdzeniowego lub nakłucie lędźwiowe u psa L5-6 u kota L6-7. Przy nakłuciu szyjnym: miejsce nakłucia w płaszczyźnie strzałkowej w połowie linii między guzowatością potyliczną zewnętrzną a linią poprzeczną łączącą boczne krawędzie atlasu, igłę wkłuć lekko skośnie do przodu. Opór podczas przejścia przez więzadło żółte. Jeśli zmiany w okolicy lędźwiowo-krzyżowej to można stosować wkłucie lędźwiowe.

Bursitis – bursa calcanei subcutanea olecrani – powiększona, chełbocąca, ściany napięte, bolesna. Hydrokortyzon, przyżeganie, wycięcie i zeszycie rany.

Hygroma olecranii – pseudokaletka łokcia – nietkliwa i zimna.

Onychectomia

Do jamy kaletki maziowej, jamy stawu, pochewki ścięgnowej mogą się dostać bakterie gdy jest rana przenikająca do stawu lub gdy przejdą drogą krwi lub chłonki (droga hemato- lub limfogenna – głównie bydło jako powikłanie chorób stawu palca, u psów rzadko, raczej u młodych) też jeśli zapalenie okołostawowe – przez ciągłość z okolicznych tkanek. Obrzęk, zniekształcenie, kulawizna, uszkodzenie tkanek stawu, wypływ mazi stawowej, reakcja zapalna. Kulawizna jest niewielka, powiększony obrys, niewielka tkliwość, kulawizna nie zależy od ilości nagromadzonej mazi. Czasem chełbotanie – hydrarthrosis, haemarthrosis. Bakteriemie – w sposób szczególnie wrażliwy jest błona maziowa, jest ona też szczególnie wrażliwa na bakterie, gdy doszło do jałowego uszkodzenia stawu (skręcenie, stłuczenie). Też przez przeniesienie się procesu przez ciągłość (gdy w okolicy stawu toczy się proces ropowiczy).

Rodzaje bakterii w stawie: najczęściej paciorkowce, gronkowce, włoskowce różycy, prątki gruźlicze, dwoinki zapalenia płuc, salmonelle, brucelle, beztlenowce – b.ciężkie, ale rzadko.

Jeśli dojdzie do uszkodzenia stawu najpierw reaguje błona maziowa (zawiera dużo naczyń). Pierwszy etap zapalenia bakteryjnego stawu można nazwać zapaleniem błony maziowej – synovialitis (septica lub aseptica) – surowicze ostre zapalenie stawu. Ten pierwszy etap charakteryzuje się wzrostem ilości mazi stawowej ale pozostaje ona klarowna, czasem tylko może być lekko zaróżowiona i tkliwością okolicy stawu. I etap to zapalenie wysiękowe surowicze ostre – arthritis septica exudativa serosa acuta. Rozpoznanie na podstawie wywiadu – niedawno był uraz, ocena stanu obecnego, objawy ze strony stawów, wzrost temperatury, tętna, oddechów, zaburzenia ruchu – kulawizna (zwykle podporowa), zmieniony obrys stawu, powiększone zachyłki stawowe, staw tkliwy przy obmacywaniu i ruchach biernych. Maź makroskopowo w zasadzie nie różni się od zdrowej, w badaniu laboratoryjnym już może być zwiększona liczba leukocytów. Proces rozpoczyna się w błonie maziowej (membrana synovialis) i tę formę nazywamy synovialitis. W zapaleniu jałowym stan ogólny może być tylko nieznacznie zmieniony, przy bakteryjnym jest wzrost temperatury ciała, liczby tętna i oddechów. Zmiany miejscowe to zwiększony obrys okolicy stawu – objęcie procesem okolicznych tkanek lub wzrost ilości płynu maziowego (wtedy granica deformacji jest ostra). Zmiana konsystencji tej okolicy: chełbocąca przy zwiększonej ilości mazi, ciastowata, tęga przy nacieku komórkowym, twarda, porównywana do kuli śniegowej jeśli w stawie nagromadziła się duża ilość włóknika. Tkliwość rozlana lub ograniczona; temperatura w zapaleniu jałowym nie jak okolicznych tkanek, w bakteryjnym wyraźnie podwyższona. W zapaleniu bakteryjnym zrobić posiew i antybiogram, co jednak często daje ujemny wynik, bo bakterie rozwijają się w błonie maziowej a nie w mazi. Postępowanie miejscowe: wyłączenie stawu z ruchu: założenie opatrunku usztywniającego, dostawowo chemioterapeutyki (strepto i penicylina krystaliczna – najmniej drażnią błonę maziową) przedtem upuścić nieco mazi. Podawać co 2-3 dni w ilości penicylina 10 mln jednostek + strepto 1g u dużych, penicylina 1 mln jednostek + strepto 0.1 g u małych. Po 3-5 dniach okłady rozgrzewające

Postępowanie: rokowanie jest pomyślne – błona maziowa odtwarza się całkowicie. Przy bakteryjnym zapaleniu stawu nie można liczyć wyłącznie na chemioterapię (amoksycylina + streptomycyna) – po podaniu ogólnym przenikanie do błony maziowej jest niewielkie i może być za małe stężenie. Stosujemy leczenie miejscowe (strepto + benzylpenicylina krystaliczna) wspomagające chemioterapię i wspomagające mechanizmy obronne organizmu. Stosujemy ciepło. W chorym stawie ruch powinien być wyłączony – unieruchomienie miękkim opatrunkiem z dużą ilością ligniny. Podajemy AB dostawowo – najbezpieczniejsza jest penicylina krystaliczna – roztwór sodowy (prokainowej nie podawać) – najmniej drażni błonę maziową. Przy zakażeniu mieszanym (gdy bakterie odporne na penicylinę) podawać streptomycynę. Dawka zależy od wielkości stawu – duże zwierzęta: 1 mln jednostek penicyliny i 1 g streptomycyny, duże stawy u małych zwierząt – mniej. Podawać co drugi dzień + chemioterapia ogólna. Po dwóch dniach poprawa, leczyć dalej.

Zwykle na początku jest mała kulawizna i właściciel przychodzi później – bakterie się mnożą, produkują toksyny – w wydzielinie pojawia się włóknik i przy omacywaniu wyczuwamy krepitację, skrzypienie. Maź jest mętna – dużo komórek i nitek włóknika; szybko krzepnie, jest bardziej żółta i pojawia się zaróżowienie (może to pochodzić z krwi wylanej przy nakłuciu) – do mazi przenika Hb ze zniszczonych krwinek. Mamy do czynienia z arthritis septica exudativa fibrinosa acuta - zapalenie włóknikowe, w mazi erytrocyty i strzępki włóknika. Leczenie jak wyżej, dłużej trwa, ale jeszcze można liczyć na powrót do stanu sprzed choroby.

Gdy proces się rozwija powstają zaburzenia w mazi i cierpi na tym chrząstka stawowa – jest pozbawiona substancji odżywczych i obumiera. Przy nakłuciu pojawia się ropa (bakterie, komórki własne organizmu – okładzinowe błony maziowej, komórki obumarłej chrząstki). Objawy są jak wyżej, ale o dużo większym natężeniu, kulawizna IV stopnia. Miejscowo wzrost temperatury, zmiana obrysu powierzchni i obrys jest bardziej rozlany, bolesność też. Dochodzi do arthritis purulenta acuta, arthritis exsudativa purulenta. Objawy bardzo nasilone, nieraz nieobarczanie kończyny. Upuszczenie ropnej mazi – dwie igły naprzeciw siebie, AB ogólnie i miejscowo. Rokowanie ostrożnie bo może dojść do martwicy chrząstki stawowej i usztywnienia stawu. Te zjawiska mają charakter ciągły. Gdy cała jama stawu jest wypełniona ropą – ropniak stawu – empyema arthritis – trzeba staw przeciąć i zdrenować – arthrocentresis – czego nie wolno robić w dwóch poprzednich fazach. Tu już nie ma powrotu do stanu sprzed choroby. Błona maziowa odtworzy się, ale chrząstka już nie w takim stopniu jak przedtem. W najlepszym wypadku będzie ankyloza, w najgorszym śmierć. Jako naturalna obrona organizmu powstają przetoki aby ropa się wylała. Gdy mamy przetokę należy sprawdzić, czy nie łączy się ona kanałem z jamą stawową. Błona maziowa i włóknista objęta zapaleniem, ubytki chrząstki, bakterie mnożą się w warstwie przykostnej – panarthritis purulenta – może dojść do powstania przetoki stawowej – stworzyć dogodne warunki do odpływu mazi stawowej by nie doszło do ogólnej posocznicy lub ropnicy. Arthritis apostematosa – przewlekłe z tworzeniem się ropni. Potem ichorosa – zapalenie posokowate i śmierć. Kiedy dojdzie do zniszczenia chrząstki stawowej i podchrząstkowo położonej kości to proces wchodzi w stadium zapalenia kostno-stawowego – osteoarthritis – następstwo zapalenia jałowego stawu. Często proces ropny przenosi się na kości – zwłaszcza u bydła. Początkowo obrazem radiologicznym może być patologiczne zwichnięcie stawu, potem zwężenie szpary stawowej, deformacja tkanek miękkich nieraz z obecnością gazu – beztlenowce (zwłaszcza u bydła). Przy zapaleniach stawów stosujemy GKS, ale przy zapaleniu ropnym mogą niszczyć proces zapalny oddzielający ropę od organizmu. Jeśli można zaszyć przetokę to należy to zrobić. Włóknik krzepnący w okolicy przetoki nie powinien być usuwany.

Przejście zapalenia aseptycznego lub septycznego w proces przewlekły prowadzi do zniekształcającego zapalenia stawu – arthrosis deformans – zmiany radiologiczne są podobne do choroby zwyrodnieniowej stawów, ale przebieg i obraz kliniczny jest inny. Jeśli jednak nie można ustalić przyczyny to nazywamy to zniekształcającą chorobą stawu – arthropatia deformans. Przy zniekształcającym zapaleniu mamy silniejsze zmiany wytwórcze i obejmują na ogół cały staw.

Jamy maziowe, pochewki ścięgnowe i kaletki – przy wniknięciu drobnoustrojów postępowanie jak w przypadku stawów. Rana perforująca do pochewki ścięgnowej ścięgna mm zginacza głębokiego palców – leczenie zachowawcze – chemioterapia. Dążymy do tego, by jama maziowa zamknęła się jak najszybciej. Błona maziowa pochewki produkuje maź w zwiększonej ilości ze względu na drobnoustroje – ta wypływa przez otwór – rodzaj przetoki – uporczywy wypływ mazi nie pozwala na zagojenie się – dlatego robimy otwór poniżej – rana powinna się zmniejszyć. Przy zginaniu stawu stępu środkowa część ziarniny jest wciągana do środka przez ścięgno – ruch też utrudnia gojenie – założyć opatrunek usztywniający – ale u młodego może się to źle skończyć. Ścięgno reaguje procesem zapalnym – jeśli szyjemy ranę to nie stosować żadnych środków – ewentualnie woda utleniona 2-3%, nie usuwamy żółtego skrzepu – on stanowi zamkniecie, będzie ulegał organizacji. Można wtórne wycięcie rany i doprowadzenie do rychłozrostu, ale to powiększa ubytek skóry. Podobnie leczy się wszystkie zapalenia jam. Ropne zapalenie stawu może prowadzić do ankylozy, zapalenie kaletek i pochewki – nie!

OSTEOCHONDROSIS – MARTWICA CHRZĘSTNO-KOSTNA

Choroba układowa kości w okresie wzrostu zwierząt, zwana też martwicą aseptyczną głowy kości ramiennej – osteochondrosis capitis humeri s osteochondritis dissecans capitis humeri. Ogniskowe zaburzenie kostnienia na podłożu chrzęstnym, rozpoczyna się na granicy chrząstki i kości. Polega na martwicy chondrocytów i istoty międzykomórkowej chrząstek wzrostowych. Warstwę rozrodczą chrząstki stanowią młode chondroblasy. W głębszych warstwach obumierają i następuje ich mineralizacja. Wzrost kości na długość rozpoczyna się wnikaniem naczyń krwionośnych na miejsca starej chrząstki, do jamek po chondrocytach. Komórki śródbłonka naczyniowego dostają informację o tym, że mają się dzielić, w postaci hormonów tkankowych – czynnik wzrostowy naskórka, fibroblastów. Zanim dojdzie do obumarcia chondrocytów wydzielają one do środowiska metaloproteinazy prowadzące do degradacji białek i istoty miedzykomórkowej oraz bFGF (zachęca do proliferacji fibroblasty) oraz AIF (hamuje działanie FGF, hamuje syntezę fibroblastów i rozluźnia substancję międzykomórkową chrząstki), które to czynniki zachęcają do podziału komórki śródbłonka. Jeśli zaburzenie bFGF i AIF to powstają naczynia nie wpączkowują prawidłowo, ubytki, dziury i braki w tk.kostnej wypełnione zostają tk ł.włóknistą. Gdy zbyt dużo jest AIF to naczynia nie wnikają do strefy wstępnego wapnienia do jamek po chondrocytach. Jeśli naczynia się nie pojawią komórki skazane są na śmierć. Chondrocyty, które uległy zwyrodnieniu są źródłem proteinaz. Kofaktorem tych enzymów są metale, m.in. Cu (koenzym oksydazy lizynowej). Są one potrzebne, by dokonać degradacji strefy wstępnego wapnienia. Pojawiają się ogniska martwicy chrzęstno-kostnej – osteochondrosis. O ile zapalenia stawów dotyczą każdego okresu życia to osteochondrosis zdarza się tylko u rosnących zwierząt. Ponieważ rzecz dotyczy strefy wzrostu kości na długość to jest to choroba systemowa. Rolę chrząstki wzrostowej nasady pełni chrząstka stawowa. Osteochondroza jest chorobą powszechną wśród ssaków (psy, świnie, bydło, konie). Najczęściej występuje u osobników szybkorosnących. Towarzyszą jej złamania brzeżne i aseptyczna martwica głowy kości udowej. Jest chorobą cywilizacyjną, obecnie mocno nasilona, u niektórych ras świń jest bardzo nasilona. Najczęściej u świń i drobiu. Niechęć do poruszania się, potem w ogóle się nie rusza. Wynik źle prowadzonej selekcji. Okolicznością sprzyjającą jest duża masa ciała. Objawy u tuczników około 50 kg, u buhajków opasowych – około 300 kg (6 m-cy). U psów ras dużych, szybkorosnących, u dobrze zadbanych. Sprzyja też niezbilansowane żywienie – nadmiar białka, niedobory Cu, ograniczenia wchłaniania. Objawy: kulawizna, często kilku kończyn, niechętne poruszanie się, sztywność ruchów, początkowo brak deformacji wokół stawu. Tkliwość w określonym miejscu przy bardzo dokładnym omacywaniu. Decyduje RTG.

Formy kliniczne: świnie: przyśrodkowy kłykieć kości udowej, buhaje – część przyśrodkowa bloczka kości promieniowej. Zamiast tkanki kostnej jest tkanka łączna, chrząstka może się wpuklić, może się oddzielić – osteochondrosis dissecans – u psów martwica chrzęstno-kostna z oddzieleniem części chrząstki głowy kości ramiennej (chwyt stawu i pchać do przodu a druga ręka ciągnie kończynę w dół). Leczenie: oddzielony kawałek usunąć. Skutkiem też oddzielenie chrząstki wzrostowej – złuszczenie nasady – epiphyseolysis – raptowna kulawizna. Guz kulszowy ma oddzielny punkt kostnienia – oddzielenie wyrostka – apophyseolysis – duże zaburzenia ruchu bo tu mają przyczep duże partie mięśniowe. Podobnie głowa kości udowej – odwarstwienie głowy. Też izolowany wyrostek dziobiasty, izolowany wyrostek łokciowy.

Początkowo objawy są nie do rozpoznania – w momencie rozpoznania skutki są już duże. Powstają ubytki w warstwie kości bezpośrednio przylegającej do chrząstki wzrostowej, nie występują na całej powierzchni chrząstki – okolice nie zmienione produkują normalną kość i przynasada może rosnąć na długość, zaś ubytki kostne przesuwają się w kierunku trzonu, potem zaś mogą być wypełnione wpączkowującą tkanką kostną. Proces patologiczny w obrębie chrząstki stawowej wpływa na jakość połączenia chrząstki i nasady. Nawet mały uraz może spowodować oddzielenie chrząstki od nasady. Sytuacje złuszczeń nasady obserwujemy np. u świń (złuszczenie nasady głowy kości udowej, oddzielenie guza kulszowego w obrębie chrząstki wzrostowej – oddzielenie odrostka - apophyseolysis). Ograniczyć podaż białka. U małych ras – aseptyczna martwica głowy kości udowej – leczenie przez odjęcie głowy – u małych ras: york, ratlerek. Aseptyczna martwica głowy kości udowej = choroba Legg-Calve-Perthesa – u młodych małych psów, jedna lub obydwie kości. Choroba lekka. U kotów bardzo rzadko. Objawem: zaburzenia ruchu w czasie wzrostu 6-8 miesiąc, właściciel nie potrafi powiedzieć od kiedy zwierzę kuleje, chyba że kulawizna jest wynikiem np. złamania brzeżnego. Kulawizna jest niedługa, lekka, wyraźna, może w czasie ruchu stawać się mniejsza, trudno wymacać tkliwe miejsce.

Następstwa osteochondrozy: martwica chrzęstno-kostna głowy kości ramiennej – osteochondrosis dissecans capitis humeri (przy wyciągniętej do przodu kończynie nacisk na staw ramienny powoduje ból – charakterystyczny objaw), też izolowany wyrostek łokciowy, u konia w stawie kolanowym. Ograniczyć podaż białka. Jeśli jest oddzielenie nasady to albo zostawić albo usunąć. Następstwem zostawienia processus anconeus – zmiany wsteczne, odczyny stawów przewlekłe, kostniejąco-zniekształcające zapalenia – arthritis chronica deformans ancylopoetica.

Ubytki naczyń krwionośnych – chrząstka zapada się i może ulec złuszczeniu tę formę kliniczną ostechondrozy nazywamy osteochondrosis dissecans. Najczęściej spotykamy się z tym u psów ras szybkorosnących w obrębie głowy kości ramiennej – osteochondrosis dissecans capitis humeri, najczęściej dotyczy to tylno – bocznej powierzchni.

Także dotyczy elementów kostnych tworzących staw a mających oddzielny punkt kostnienia: wyrostka dodatkowego kości łokciowej (processus anconeus), wyrostka dziobiastego kości łokciowej, nasady dalszej kości łokciowej –> głównie u psów. Osteochondroza nasady dalszej kości łokciowej może doprowadzić do przedwczesnego zamknięcia chrząstki wzrostowej. Kość promieniowa ma dwie chrząstki wzrostowe więc wydłuża się w dwóch miejscach trzonu, kość łokciowa ma tylko jedna chrząstkę wzrostową (dalszą). Jeśli dojdzie do osteochondrozy to przedwcześnie zamyka się chrząstka wzrostowa i kość łokciowa przestaje rosnąć a kość promieniowa rośnie dalej – powstaje zespół krzywej kości promieniowej – radius curvus. Pojawiają się nierówności, przerwy między kością łokciową i promieniową, krzywizny w okolicy kości ramiennej. Niezbieżność powierzchni stawowych powoduje zaburzenia w poruszaniu się.

Obraz kliniczny: lekka kulawizna (nie można powiedzieć od kiedy), miejscowo przy omacywaniu stwierdza się tkliwość przy uciskaniu tylnej krawędzi głowy kości ramiennej, tkliwość przy prostowaniu stawu ramiennego, wyciąganiu do przodu i ucisku na staw ramienny.

Izolowany wyrostek łokciowy dodatkowy – processus anconeus isolatus: u ON, labrador, basset – może mieć oddzielne jądro kostnienia i jeśli nie zrośnie się z wyrostkiem łokciowym to może się oddzielić i stanowić ciała obce. Może być obustronnie. Kulawizna, tkliwość tylnej powierzchni stawu łokciowego i reakcja obronna na jego zginanie. Radiologicznie u psów w wieku powyżej 6 mies na zdjęciu bocznym zgiętego stawu widoczne szczelinowate przejaśnienie oddzielające wyrostek łokciowy dodatkowy od wyrostka łokciowego, w stanach przewlekłych osteofity. Zespolić, usunąć ze stawu. Jeśli pozostawimy to skostnienie i przewlekłe kostniejące, zniekształcające zapalenie stawu – arthritis chronica deformans ancylopoetica.

Oddzielenie przyśrodkowego wyrostka dziobiastego kości łokciowej – processus coronoideus medialis isolatus – u 5-10 miesięcznych labradorów i rottweilerów; kulawizna kończyny piersiowej, często obustronna, tkliwość stawu łokciowego na omacywanie i prostowanie. Zatarty zarys wyrostka dziobiastego, na zdjęciu strzałkowym może być izolowany fragment kostny przyśrodkowo od szpary stawu albo powiększony i zdeformowany.

Izolowany nadkłykieć przyśrodkowy kości ramiennej – u labradorów: szczelinowate przejaśnienie między przyśrodkowym nadkłykciem a kłykciem kości ramienne u psów starszych niż 6 miesięcy.

U bydła schorzenie to dotyczy głównie stawów palców. U koni – stawy palców i kolano.

Brak jest leczenie przyczynowego. Można dokonać artrotomii i usunąć luźne cząstki chrząstki – jeśli nie to luźny fragment stanowi ciało obce, powoduje nierównomierny ucisk i prowadzi do zwyrodnienia stawów.

Odwarstwienie nasady epiphysiolysis – przyczyną uraz lub zmiany patologiczne w chrząstce wzrostowej, np. osteochondroza. Oddzieleniu nasady może towarzyszyć złamanie. Klasyfikacja Slater-Harrisa rozróżnia 5 typów sytuacji: I zwykłe oddzielenie nasady wzdłuż połączenia chrząstki wzrostowej, II – oddzielenie nasady z odłamaniem fragmentu zewnętrznej ściany przynasady, III – złamanie nasady rozciągające się od chrząstki stawowej do chrząstki przynasadowej z oddzieleniem odłamanego fragmentu przynasady, IV – linia złamania biegnie od chrząstki stawowej przez chrząstkę przynasadową i przynasadę; V – zmiażdżenie chrząstki przynasadowej bez przemieszczenia się przynasady.

Krzywica – zmiany jak w osteomalacji, ale też zmiany w okolicy chrząstek przynasadowych – nie powstaje tu strefa wstępnego zwapnienia, rozwój chondrocytów nie jest zahamowany, więc chrząstki przynasadowe ulęgają poszerzeniu i mają postrzępiony zarys. Przychrząstkowa cześć przynasady ulega wklęśnięciu i ma kształt grzyba. Wysycenie cienia jest zmniejszone a kości długie mogą ulec wygięciu.

Gnilec – scorbutus: wywołany niedoborem wit C, głównie dotyczą młodych psów. Hipowitaminoza C zahamowuje syntezę kolagenu i upośledza powstawanie zrębu organicznego kości, co prowadzi do osteoporozy, co w organizmie rosnącym prowadzi do charakterystycznych zmian w przynasadach: do strefy wstępnego wapnienia przylega tzw. tarczka szkorbutowa i dalej normalnie zmineralizowana tkanka kostna. Tarczka szkorbutowa to warstwa tkanki kostnej o zmniejszonej gęstości. Przy gnilcu upośledzone jest także powstawanie substancji kitowej w śródbłonkach naczyń – krwawienia i krwiaki podokostnowe, które z czasem ulegają zwapnieniu – uwidaczniają się potem jako obłoczkowate cienie dookoła przynasad.

Choroba zwyrodnieniowa stawów – arthrosis – morbus degenerativa articulorum.

Proces przewlekły, niezapalny, u podłoża którego leżą zmiany zwyrodnieniowe chrząstek stawowych i towarzyszą zmiany okolicznych tkanek. Często u koni i świń, dotyczy głównie dużych stawów: kolanowy, stępowy, nadgarstka. Przyczyną spadek elastyczności lub zwiększone zużycie chrząstki stawowej. Pierwotne: wynika ze starzenia się, dziedzicznych skłonności; wtórne: otyłość, nieprawidłowa postawa, zaburzenia przemiany materii, żywienie.

Jednym z podstawowych składników istoty międzykomórkowej są proteoglikany. Z powodu upływającego czasu dochodzi do pojawiania się w chrząstce dużej ilości kwaśnych mukopolisacharydów – zjawiają się one osobno i nie dochodzi do ich połączenia. Proteoglikan jest rozwarstwiony i chrząstka traci swe właściwości fizyczne czyli sprężystość – osobno mukopolisacharyd a osobno białko. Też przy degradacji chondrocytów organizm się broni i dochodzi do zwiększonej produkcji kolagenu i proteoglikanów – produkcja zbyt szybka – mniejsza sprężystość i utrata właściwości mechanicznych. Chondrocyty wytwarzają proteazy – metaloproteinazy degradujące substancję międzykomórkową. Normalnie też są, ale są hamowane przez inhibitory – w stanie patologicznym aktywność proteaz jest wyższa niż inhibitorów. Makroskopowo u młodego chrząstka jest niebieskawa u starego biało żółta i mniej elastyczna. Zmiany histochemiczne w chrząstce nie dają objawów klinicznych. Ale chrząstka, która traci elastyczność łatwiej się ściera – na RTG węższa szpara stawowa. Dochodzi do obnażenia kości, która pod ta chrząstką się znajduje - pojawiają się objawy kliniczne. Pojawia się ból, pacjent trafia do lekarza, ale wtedy nie ma już dużo do zrobienia. Kawałek chrząstki może się oderwać i znajduje się w jamie stawowej – ból. W miejscu ścieńczenia chrząstki zagęszczenie kości – zmiany rozrostowe na brzegach stawów – rozplem chondrocytów, potem kostnienie. Mogą powstawać zrosty wewnątrzstawowe. Czasem zmiany zwyrodnieniowe pojawiają się dużo wcześniej niż wynikałoby to z procesu starzenia. Jest tu dużo przyczyn, np. wady postawy (chrząstki są nierównomiernie obciążone, przy ruchach stawów powierzchnie stawowe są w większym stopniu narażone na ścieranie czy obciążanie). Zmiany zwyrodnieniowe najczęściej występują w stawach płaskich – u kopytnych – staw stępu, związane z mikrourazami, przeciążeniami, wadami postawy. Stęp, kolano (gonoarthrosis), kolano i łokieć u dużych ras psów, kręgosłup u jamników. Powstaje odczyn zapalny – ziarnina – skostnienie wewnątrzstawowe lub zewnątrzstawowe, powstają myszy stawowe. Przybywa kości, tworzą się wyrośla kostne na granicy stawów. Ruch jest ograniczony. Kulawizna. W okolicy stawu powstają zgrubienia – twarde, niebolesne. Przy zgięciu stawu z przytrzymaniem 1-2 min a potem puszczeniu kulawizna się zwiększa – tzw. „kulawizna na zimno”. Z ruchem stopniowo się zmniejsza. Na krawędzi chrząstki może dojść do rozplemu chrząstki i kostnienia na podłożu chrzęstnym – wyrośla. Postępują zmiany histochemiczne i utrata właściwości fizycznych chrząstki. Łatwiejsze ścieranie prowadzi do obnażenia kości. Wyrośla kostne pojawiają się też na torebce stawu – inne naprężenia i powstają ogniska kostnienia w samej torebce stawowej, głównie tam gdzie są więzadła. Wyrośla kostne mogą być brzeżne, wewnątrzstawowe i w torebce stawowej. Sprzyjają wady postawy, otyłość, urazy, żywienie, choroby zakaźne ze wzrostem temperatury (denaturacja kolagenu w temp 40*C), dziedziczne, zatrucia.

We wczesnej fazie – faza kompensacyjna – brak objawów, czasem przy RTG przypadkowo, ale obraz RTG nie koreluje z objawami klinicznymi; potem ból, sztywność, kulawizna, kłopoty ze wstawaniem – kulawizna na zimno: próba zginania – przez 2-3 minuty przytrzymać, puścić – parę kroków kuleje, potem przestaje. W początkowej fazie artrosis nie unikać ruchu! Tkliwość. RTG daje zwężenie szpary stawowej (grubość obydwu chrząstek), wyrośla kostne na krawędziach. Leczenie: praktycznie brak: NSAIDs – Diclofenac, Piroxicam, Voltaren (aspiryna, ibuprofen – katabolizm proteoglikanów), sterydy, hialuronian Na. W stawach płaskich szybko doprowadzić do zniszczenia i zesztywnienia.

Czasem u małych psów w nadgarstku tak duże zmiany, że też artrodeza - zesztywnienie i zwierzę nie cierpi. Jeśli zmiany nie są bardzo zaawansowane to podawać hialuronian w celu opóźnienia procesu zwyradniającego - drogie – podawać jeśli mamy pewność, że pomoże.

Choroba zwyrodnieniowa stawu stępu u konia – (staw płaski) – włogacizna, szpat – tarsarthrosis - brak jest linii przejaśnienia, brak chrząstki – zwężenie szpary stawowej, ubytki w tkance kostnej, zagęszczenia utkania kostnego, wyrośla kostne, niekiedy myszy stawowe, szybkie zesztywnienie stawu. Największy ruch jest pomiędzy bloczkiem kości skokowej a kością piszczelową, w pozostałych stawach jest mały ruch. Gdy tu choroba zwyradniająca to operacyjnie niszczymy dłutem powierzchnie stawowe doprowadzając do wcześniejszej anklylozy – po 3-4 tygodniach zesztywnienie stawu i nie boli, kulawizna znika. Najczęściej między kością skokową a stępu pośrodkową, stępu pośrodkową i stępową III oraz w stawie stępowo-śródstopowym. Artrodeza – sztuczne zesztywnienie stawu. Jeśli choroba nie jest zaawansowana – hyaluronian sodu. Przyżeganie – punktowe i przenikające, periosteotomia i metoda Kulczyckiego

Też dotyczy stawów palcowych (obrączka) i stawu kolanowego. U bydła stawy biodrowe, kolanowe i stępu; u świń ras szybkorosnących, u psów zmiany zwyrodnieniowe w kręgosłupie, stawach kolanowych (gonoatrhrosis – u dużych, ciężkich, z prostymi kolanami) i biodrowych jako następstwo dysplazji.

Choroba zwyradniająca stawów trzonów kręgów – spondylosis – w okolicy dolnej krawędzi trzonu występują naddatki cienia – „papuzie dzioby” - może dojść do ich połączenia się.

Choroba zwyradniająca połączeń wyrostków stawowych – spondyloarthrosis – zwężenie szpary stawowej i wyrośla kostne na dogrzbietowej powierzchni wyrostków stawowych.

Brak jest tu korelacji pomiędzy zmianami RTG a objawami klinicznymi. Często choroba odkrywana przypadkowo podczas RTG jamy brzusznej – często u bokserów. Często też silne objawy RTG a objawy kliniczne słabo wyrażone.

Przy chorobie zwyrodnieniowej niewiele można poradzić. Postępowanie jest zachowawcze i objawowe – usuwanie bólu – środki przeciwbólowe i przeciwzapalne. W I fazie leczenie: NSAIDs, sterydy, glikozaminoglikany – hialuronian Na. NSAIDs nie są w stanie zwalczać objawów, bo ogromne działania uboczne, niektóre wywierają też wpływ przyspieszający na chorobę bo kwas acetylosalicylowy, ibuprofen, fenoprofen wywierają niszczący wpływ na istotę międzykomórkowa, ale np. Diclofenac i Voltaren już nie. Sterydy – tak, ale nie stosować długo. Glikozoaminoglikany – największe nadzieje, można podawać p.o. i dostawowo. Jeśli możliwe doprowadzić do ankylozy stawu (w stawie stępowym między kością piszczelową a stępową) – artrodezja – usztywnienie stawu - po 3-4 tygodniach.

Niedodma – atelectasis

Obrzęk płuc – oedema pulmonum – zacienienia, uwidoczniony rysunek oskrzeli

Zapalenie płuc – nieostre, niejednolicie wysycone cienie w obrębie płuc odpowiadające ogniskom zapalnym w zrazikach płuc, mogą się uwidaczniać odcinki drzewa oskrzelowego.

Gruźlica płuc – liczne rozsiane drobnoogniskowe cienie, podobne do nowotworów.

Serce płucne – mimo powiększenia prawej komory i tętnicy płucnej serce jako całość jest małe – przy nadciśnieniu w krążeniu małym.

Hydropericardium lub haemopericardium – powiększenie całej sylwetki serca, trudno różnicować z powiększeniem serca. RTGTV daje osłabienie tętnienia lub jego zanik.

Powiększenie lewego serca – górna część serca powiększona.

Najczęściej u koni sportowych złamania kości pęcinowej, potem – kopytowej.

Złamanie kości kopytowej: czynnikiem usposabiającym jest wycięcie nerwów palcowych. Najczęściej złamanie podłużne, złamania wyrostka dłoniowego i wyprostnego. Czasem trudne do znalezienia, bo puszka kopytowa uniemożliwia przesunięcie odłamów. Bardziej widoczne po 7-10 dniach gdy już resorbcja kości. Złamania wyrostka wyprostnego lepiej widoczne w projekcji bocznej. Towarzyszy im ubytek kości i powstająca tam potem wyrośl kostna. Różnicować z drobnymi kostkami nie dającymi objawów klinicznych i myszami stawowymi.

Aseptyczne zapalenie kości kopytowej: u koni wyścigowych na twardych torach, zmiany zwykle w kończynach piersiowych, obustronnie – kulawizna trudno zauważalna, reakcja na obmacywanie czułkami. Objawy jak przy zapaleniu tworzywa, ale radiograficznie postrzępiony zarys obwodowego odcinka i osteofity w kształcie igiełek na krawędzi podeszwowej kości kopytowej. Różnicowanie ze zwyrodnieniem trzeszczki.

Septyczne zapalenie kości kopytowej: następstwo nagwożdżenia lub zagwożdżenia. Radiologicznie ubytki kostne i martwaki.

Ochwat – stwierdzenie, czy nie wystąpiła rotacja kości kopytowej i zmiana jej kształtu.

Słupek rogowy - keratostele: na zdjęciu strzałkowym w cieniu kości kopytowej przejaśnienie o gładkich ścianach, półokrągłej podstawie usytuowanej w okolicy krawędzi podeszwowej, zwężające się w kierunku bliższym. Regularność i gładkość ścian ubytku i brak odczynu ze strony otaczającej go kości.

Skostnienie chrząstki kopytowej – częściej w kończynach piersiowych, u starych koni roboczych. U młodszych w wyniku nieprawidłowego nacisku i wzmożonego napięcia więzadeł łączących chrząstki z palcem. Różny zasięg skostnienia. Nie zawsze występuje kulawizna. Na zdjęciu widoczne cienie o wysyceniu tkanki kostnej sięgające od wyrostka dłoniowego ku tyłowi, choć czasem może występować drugi ośrodek kostnienia w tylnej części chrząstki.

Trzeszczka kopytowa: złamanie: u wyścigowych i skaczących, nagła kulawizna, szczelina może być trudno widoczna, powtórzyć po 7-10 dniach. Rzadko złamania odpryskowe.

Choroba zwyrodnieniowa trzeszczki kopytowej: podotrochleosis – u wierzchowych w wieku 6-9 lat na twardym podłożu. Początkowo zmiany na powierzchni zginaczowej kontaktującej się ze ścięgnem zginacza głębokiego. Zwykle obustronnie. Kulawizna silniejsza w jednej z kończyn, skrócenie wykroku, w spoczynku opieranie kopyta czubkiem o podłoże. Reakcja na omacywanie czułkami okolicy strzałki, próba klinowa i pozytywny wynik znieczulenia podeszwowej gałązki nerwu palcowego. Zmiany radiologiczne nie korelują z klinicznymi. Nierówności dalszej krawędzi trzeszczki, poszerzone kanały naczyniowe, wyrośla kostne, okrągłe przejaśnienie w centralnej części trzeszczki odpowiadające torbieli kostnej, naddatki cienia na końcach bocznym i przyśrodkowym mogą wywodzić się z trzeszczki lub skostnienia więzadeł pęcinowo-trzeszczkowo-kopytowych.

Choroba zwyrodnieniowa stawu kopytowego – podoarthrosis – obrączka niższa – u starszych i w średnim wieku: niszczenie chrząstki, zwężenie szpary stawowej, zagęszczenie utkania kostnego, wyrośla kostne, w zaawansowanych stadiach tworzą na grzbietowej powierzchni stawu łuskę kostną określaną mianem obrączki niższej.

Złamania kości koronowej rzadko.

Choroba zwyrodnieniowa stawu koronowego – obrączka wyższa, prowadzi do zesztywnienia.

Kostniejące zapalenie okostnej kości pęcinowej – periostitis ossificans phalangis primae – „listewka”, u sportowych, w kończynach przednich, przy przeciążeniu i nadmiernym napięciu więzadeł dłoniowych. Nawarstwienia okostnowe na powierzchni dłoniowej i dłoniowo-bocznych.

Zapalenie stawu pęcinowego: u koni w treningu; faza wysiękowa, potem ropne, zniszczenie więzadeł, faza zniekształcająca;

Złamanie kości rysikowej: bezpośredni uraz lub jako złamania przewlekłe lub ze zmęczenia na skutek ciągłego rozciągania kości rysikowych przez mięsień międzykostny. Rozpoznanie trudne. Zwykle badanie u koni już z bliznami – mylone z nakostniakami. U koni w wieku 5 lat bliższe 2/3 kości rysikowych jest zrośnięte z kością śródręcza III, zbliżanie i rozciągnie kości przez mięsień międzykostny mogą powodować przewlekłe przeciążenia dalszych odcinków kości rysikowych – złamania przewlekłe dotyczą więc dalszych odcinków kości. Przy wykryciu złamania wskazanie do operacyjnego usuniecie odłamu.

Nakostniak: exostosis – ograniczony odczyn okostnej prowadzący do powstania wyniosłości kostnej w małym ograniczonym miejscu. Tylko u nieparzystokopytnych, głównie u młodych. Najczęściej na przyśrodkowej powierzchni śródręcza i po stronie bocznej śródstopia. Pourazowe – w jakiejkolwiek okolicy, u młodych w treningu – między III i II śródręcza i III i IV śródstopia. Nakostniak między II i III na ich powierzchniach bocznych – nakostniak kości śródręcza II i III boczny czyli międzyśródręczny (exostosis ossis metacarpalis II et III lateralis s. intermetacarpalis). Na krawędzi dłoniowej powierzchni kości śródręcza II – nakostniak kości śródręcza II dłoniowy czyli zaśródręczny (exostosis ossis metacarpalis palmaris s. postmetacarpalis). Na dłoniowej powierzchni kości śródręcza III w części górnej – głęboko pod tkankami i trudny do wyczucia przy omacywaniu – nakostniak kości śródręcza III głęboki (exostosis ossis metacarpalis III profundum). Badanie przez objęcie kończyny palcami i powolne przesuwanie – wyczuwamy zgrubienia, silny nacisk w typowych miejscach i przesuwamy skórę nad okostną; do badania dłoniowej powierzchni kości zginamy nadgarstek i wyciągamy go do przodu, co ułatwia nam wciśnięcie opuszek palców między ścięgna a więzadła. Sprzyja nieprawidłowa postawa i złe kucie. Drażnienie okostnej jest wynikiem nadmiernego obciążenia jednej ze stron i wzmożonego naprężenia więzadeł śródręcznych co prowadzi do zapalenia i uszkodzenia więzadła międzykostnego i następowego odczynu okostnej. Teorie: nierówne obciążenia stawu nadgarstka dające większy nacisk na przyśrodkową (II) kość śródręcza, szarpanie więzadeł łączących II i III kość śródręcza, naciąganie powięzi przedramienia łączącej się w tej okolicy z okostną. Więzadła te fizjologicznie kostnieją w wieku 5 lat. Różnicowanie z blizną kostną po złamaniu kości rysikowej. Ustalenie, czy mogą urażać ścięgno zginaczy palcowych. Deformacja kości rysikowej, naddatek kości, wypełnienie przestrzeni międzykostnej tkanką kostną i zespolenie kości rysikowej z kością śródręcza. Pourazowe są widoczne po 2 tygodniach. Nakostniak jest szkodliwy jeśli proces zapalenia okostnej jest w toku, jeśli się odnawia, lub gdy sięga wysoko do okolicy stawu lub umiejscowiony na tylnej powierzchni śródręcza III i powoduje skostnienie w strefie przyczepu mięśnia międzykostnego oraz głowy ścięgnistej mięśnia zginacza m głębokiego palców. Po zakończeniu procesu zapalnego i ostatecznym uformowaniu wyrośli kostnej (gdy koń dorasta) nakostniak staje się nieszkodliwy. Czasem kulawizna o kilka tygodnie poprzedza pojawienie się wyczuwalnych zmian – np. w stępie niewidoczna a w kłusie nieproporcjonalnie duża, nasila się po kilkunastu minutach ruchu. Wyczuwamy palcami ograniczone zgrubienie okostnej, wrażliwe na ucisk, po pewnym czasie twardnieje, powiększa się, proces o charakterze przewlekłym, mogą być nawroty – miejsce rozrostów kostnych nie jest bolesne, bolesne punkty rozmieszczone na peryferiach. Rokowanie dobre – właściwe kucie i leczenie pozwala przerwać proces tworzenia się nakostniaka w ciągu kilku tygodni.

U koni pociągowych – na śródręczach bez objawów zapalnych i kulawizny tworzą się wyrośla kostne – wynika ze słabości tkanki kostnej – formowanie się dodatkowych pokładów tkanki kostnej jako proces przystosowawczy.

Bukszyny: nawarstwienia odokostnowe, rozlane zapalenia okostnej na grzbietowej powierzchni kości śródręcza III – u dwulatków w treningu. Początkowo deformacja tkanek miękkich (krwiak podokostnowy), potem odczyn okostnej i nawarstwienia. Pojawia się w czasie zaprawy do galopowania – fizjologicznym bodźcem do rozrostu kości jest ruch i nacisk masy ciała. Następują tu uszkodzenia struktury beleczek kostnych powodujące reakcję organizmu w wyniku której dochodzi do nawarstwiania się płaskich warstw tkanki kostnej wzmacniających jej wytrzymałość. Gdy ostry okres minie na całej długości grzbietowej powierzchni kości pojawia się płaskie wybrzuszenie najbardziej uwypuklone na środku kości. Objawy ostre nagle, chód związany, krótki, w stajni przestępuje z nogi na nogę i dużo leży, początkowo wrażliwość na ucisk i podniesiona temperatura tkanek, potem płaski rozlany obrzęk okostnej, potem obrzęk podskórny i duża wrażliwość na ucisk. Różnicować ze złamaniami niezupełnymi. Rokowanie dobre, po przebyciu ostrego stanu wybrzuszenia zmniejszają się stopniowo, w rzadkich przypadkach może dojść do zakażenia wysięku pod okostną i martwicy powierzchniowych warstw kości.

PRZEPUKLINA PACHWINOWA ŚWIŃ.

Występuje u prosiąt słabo rozwiniętych, z reguły są to przepukliny wewnątrzpochwowe o podłużnym kształcie, zlokalizowane między kończynami, uwypuklone do przodu i do tyłu. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu ogólnym, z wyjątkiem bardzo młodych prosiąt. Położenie na grzbiecie, na pochylonym stole, z rozłożonymi kończynami. Cięcie skóry na powierzchni najbardziej uwypuklonej od przodu (pierścienia pachwinowego) do tyłu, co najmniej do połowy długości przepukliny. Pod skórą leży błona włóknista (a nie osłonka pochwowa wspólna) – oddzielić od niej skórę na wąskim pasie wzdłuż brzegów cięcia i przeciąć ją. Pod błoną – worek wyrostka pochwowego – odosabniamy na tępo – w tyle czasem zrosty z błoną kurczliwą i skórą – odciąć je pozostawiając skórę przy pochwówce. Pochwówkę odłączyć aż do zewnętrznego pierścienia pachwinowego. Odprowadzenie przepukliny: jądro trzymać w palcach przez osłonkę pochwową a jelita przesunąć przez kanał pachwinowy do jamy brzusznej. Chwycić za dno worka przepuklinowego i skręcić raz wokół jego osi długiej (wraz z jądrem). Przy samym pierścieniu pachwinowym zewnętrznym założyć dwie przewiązki i odciąć worek przepuklinowy wraz z jądrem. Ewentualnie zaszyć pierścień pachwinowy kilkoma szwami przepuklinowymi. Skórę zszyć szwem ciągłym – otwór na sączek.

TRZEBIENIE KNURKÓW: znieczulenie miejscowe; jądra przesunąć w kierunku odbytu, przeciąć mosznę dwoma cięciami (od połowy długości jądra), zsunąć skórę z jądra, skręcić powrózek nasienny z osłonką pochwową, zmiażdżyć i założyć przewiązkę z katgutu. Użycie emaskulatora jeśli >2 miesięcy. Założyć jeden szew na krzyż.

TRZEBIENIE KNURÓW DOROSŁYCH: znieczulenie miejscowe lub lepiej ogólne. Jądra do tyłu, cięcie skórne w dolnej połowie jądra i przedłużyć nieco do dołu. Metody: z odjęciem osłon i bez odjęcia osłon. Rany zaszyć dwoma szwami węzełkowymi pozostawiając spory otwór na dolnym końcu rany.

NOWOTWORY:

Nowotwór – miejscowy, niepohamowany, samoistny wzrost komórek. 60% nowotworów skóry u psów to łagodne.

Klasyfikacja TNM: - rozległość i zasięg procesu nowotworowego: T0 – brak widocznego N, T1- do 5 cm, T2 – powyżej 5 cm; N – dotyczy węzłów chłonnych: N0 – brak przerzutów, N1 – do regionalnych, N2 – regionalne i odległe. M – przerzuty do innych narządów i tkanek – M0 – brak widocznych przerzutów, M1 – są widoczne przerzuty. Klasyfikacja T może też być na podstawie przenikalności guza przez kolejne warstwy narządu (T0-T3).

Leczenie chirurgiczne N – określenie jakości N oraz szansy jego leczenia – stosowanie biopsji – czy złośliwy, czy daje przerzuty. Gdy nie da się leczyć trzeba ulżyć zwierzęciu. Dane dotyczące usunięcia: jak szeroko, czy z węzłami, metody: laser, chemio- radio- immunoterapia. Zabiegi chirurgiczne w onkologii: diagnostyczne, profilaktyczne, radykalne, rekonstruktywne, cytoredukcyjne, paliatywne.

Technika operacji onkologicznych:

0. delikatne obchodzenie się z guzem – szczególnie w śledzionie

1. operować z dala od nowotworu

2. wycinanie wraz z dorzeczem chłonnym (operacje blokowe)

3. usuwanie całego narządu

4. podwiązanie nn krwionośnych przed wycięciem guza – najpierw żyły

5. aseptyka nowotworowa – nie używać narzędzi które kontaktowały się z wnętrzem nowotworu.

Operacje diagnostyczne: wycinek klinowy, pobranie kleszczykami, igła biopsyjna, punkcja aspiracyjna, wycięcie w całości. Igłą wkłuwamy się najkrótszą drogą, nie na wylot.

Operacje profilaktyczne: łagodne guzy pochwy, guzy sutka, jąder, niepigmentowane miejsca skóry okolicy nozdrzy, małżowin u kotów – tu może rozwijać się rak kolczystokomórkowy.

Operacje radykalne: wycięcie miejscowe (guzy łagodne – wycinamy tuż nad torebką – wyłuszczenie) i szerokie radykalne wycięcie miejscowe (szeroki margines, guzy po punkcji cienkoigłowej, z lokalna infiltracją tkanek – tłuszczaki, raki kolczystokomórkowe, nie stosowane w złośliwych i przy dużej infiltracji miejscowej), wycięcie radykalne (z otaczającą tkanką do powięzi, omięsna, osłonki o ile nie są uszkodzone, stosowane w przypadku mięsaków; nie zastanawiamy się jak będzie potem chodził – tym zajmie się rehabilitacja. W kościach wycinamy całe kości siekaczowe, żuchwy. W jelicie – resekcja jelita, wynicowanie odbytu, guzy jajnika a jajnikiem i macicą, guz pęcherza moczowego z narządami płciowymi).

Operacje rekonstrukcyjne: protezy, odpowiednie prowadzenie, ciąć tak by mieć zapas skóry, np. na ogonie można odciąć płat skóry w kształcie V z miejsca gdzie skóry więcej – przeszczep.

Operacje cytoredukcyjne: zmniejszenie masy guza w OUN, sercu, trzustce – nie możemy ich usunąć i stosujemy chemio- lub radioterapię. Także przy N o dużych tendencjach wznowy – czerniaki, mięsaki. Jeśli zmniejszymy znacznie ilość kom N + chemioterapia to organizm czasem może sobie sam poradzić.

Operacje paliatywne: nakłucia odbarczające, elektrochirurgia krwawiących owrzodzeń, rhistotomia, chordotomia (odnerwienie), tracheotomia, zespolenie jelit omijające guz, przetoki moczowe.

Techniki specjalne: kriochirurgia, laser, endoskop, techniki naczyniowe, elektrochirurgia.

NOWOTWORY GRUCZOŁU MLECZNEGO: NEOPLASMATA MAMMAE

Częstość zachorowań wzrasta z wiekiem – udział czynników hormonalnych w rozwoju nowotworu potwierdza współistnienie z nowotworami chorób takich jak: drobnotorbielowate zwyrodnienie jajnika, przetrwałe ciałko żółte, rozrost gruczołowy błony śluzowej macicy, nienormalny popęd płciowy. Najczęściej u suk, potem u kotek, bardzo rzadko u innych gatunków (u siwych klaczy czasem czerniako-mięsak). Przeważnie w wieku powyżej 6 lat. Rzadziej u suk, które często rodziły i karmiły, częściej u dziewiczych. Stosowanie preparatów z grupy gestagenów sprzyja powstawaniu guzów.

Sterylizacja suk przed pierwszą rują zapobiega powstawaniu nowotworów, przed pierwszą – zmniejsza ryzyko. Nowotwory gruczołu mlecznego występują głównie u samic. 50 % nowotworów u samic to nowotwory gruczołu mlekowego, ponad 50% z nich jest złośliwych.

0. Brodawczak: stan przedrakowy, występuje w przewodach, pojedynczo lub mnogo rozszerza przewód dając tobielowate uwypuklenie w którym gromadzi się krwisty płyn. Często towarzyszą mu inne typy guzów.

1. Gruczolak: dobrze odgraniczony, twardy i ruchomy względem podłoża

2. Rak: często u zwierząt starych, często spanieli i terierów. Rozwój zwykle szybszy niż innych guzów, zmiany najczęściej w 4 i 5 parze sutków. Rzadko powstaje równocześnie na kilku gruczołach. Początkowo tworzy płaski, twardy naciek o granicach trudno wyczuwalnych. Wcześnie atakuje gruczoły sąsiednie i ścianę brzucha. Rosnąc ku powierzchni wciąga skórę. Przerzuty powstają w okolicznych węzłach chłonnych, jamie otrzewnowej, narządach wewnętrznych, układzie kostnym, mózgu, tkance podskórnej i płucach.

3. Guz mieszany: występuje najczęściej, głównie na 4 i 5 parze sutków, zawiera elementy tkanki mezenchymalnej i nabłonkowej. Rozwija się powoli w jednym, lub równocześnie kilu sutkach. Owalny lub okrągły, dobrze odgraniczony, konsystencja nierówna, miejscami gąbczasty, miejscami twardy, miękki lub chełbocący. Zmienia swoje wymiary w zależności od cyklu płciowego. Może ulegać przemianom złośliwym.

Postępowanie: usuwanie chirurgiczne: małe (do 0,5 cm), otorbione wyłuskuje się wraz z otaczającą torebką - nodulektomia. Większe wymagają usunięcia całego sutka lub razem z sutkami sąsiednimi. Usuwanie: 4 i 5 z węzłem chłonnym pachwinowym; 3 i 2 z węzłem pachowym, 1 z węzłem pachowym; (kotki jak suki bez 5 pary). Usunięcie jednego sutka – mammektomia. Jeśli większa liczba sutków objęta to hemimastectomia: wszystkie z jednej strony - laminektomia. Jeśli po obu stronach to mastectomia totalis – odjęcie całego gruczołu mlecznego – lepiej nie na raz bo duża utrata krwi.

Zabieg w narkozie, ułożenie na grzbiecie z wyciągniętymi kończynami.

Dwa cięcia okalające brodawkę lub brodawki sutków – równolegle do linii białej i łączą się na granicach przeznaczonych do usunięcia sutków. Odpreparować skórę od tkanki gruczołowej unosząc sutek za brodawkę ku górze. Po dojściu do brzegu sutka odrywa się go na tępo od powięzi brzucha. Szwy przerywane, co drugi łapie powięź – żeby nie było pustych miejsc. Można szwy odpowierzchniowe. Wycisnąć resztki krwi i powietrze by nie gromadził się wysięk. 4 i 5 para krwawi – podwiązanie naczyń.

Często przerzuty do płuc – jeśli są to nie kwalifikuje się do operacji bo zejście śmiertelne podczas operacji lub w 3 tygodnie po – rozsiew komórek nowotworowych. Gdy nie ma przerzutów i nie możemy określić granic N to stosujemy cytostatyki – aż do momentu spadku ilości płytek – by ograniczyć ten proces, co umożliwia wykonanie operacji.

Węzeł chłonny pachwinowy – zwykle usuwamy: z cięcia po 5 sutku: leży między tylno-bocznym brzegiem sutka a zewnętrznym pierścieniem pachwinowym. Zwykle wraz z węzłem usuwa się po podwiązaniu zachyłek otrzewnej – wyrostek pochwowy - zawierający tłuszcz i naczynia, wystający z kanału pachwinowego na wysokości 4 pary sutków. Podwiązujemy też żyłę sromową, by nie uciekła do jamy brzusznej.

Węzeł chłonny pachowy: przedłużenie cięcia pierwszego sutka w bok i ku przodowi. Aby łatwiej to skórę do pierwszego sutka rozciąć skośnie w bok a nie równolegle do linii pośrodkowej. Jeśli węzły chłonne pachowe są powiększone to je usuwamy, jeśli nie powiększone to nie bo szukanie po omacku grozi uszkodzeniem splotu barkowego.

Jeśli już są guzy to ovariohisterektomia nie ma już znaczenia – tylko, że nie występuje ciąża urojona itp.

SCHORZENIA POWIEK:

ENTROPIUM: wwinięcie dolnej powieki (u ras z ciężką skórą – Shar-pei też górnej powieki) w wyniku:

0. Stanu zapalnego: Entropium spasticum – początkowo może być leczone farmakologicznie, powstaje przy: dwurzędowości rzęs (distichaisis – często u pekińczyków, terierów, pudli), skórzakach (wrodzone), nowotworach na krawędzi powiek kontaktujących się z gałką oczną, nieprawidłowym ustawieniu rzęs (trichiasis) – często u pekińczyków lub po zniekształceniu powieki przy stanie zapalnym.

1. Z za małej gałki ocznej: Entropium bulbare – wada wrodzona u niektórych lub zanik gałki po urazie, po jaskrze – tylko leczenie operacyjne.

2. Z blizn powiek: Entropium cicatricum – tylko operacja.

3. Też przy małej szparze powiekowej, szczelinach na krawędzi powieki lub przy braku części powieki.

Skłonność rasowa: spaniele, buldożki, psy myśliwskie, chow-chow.

Przyczyną entropium może być: ciało obce w worku spojówkowym (też pod 3 powieką), dwurzędowość rzęs (wyrastają z ujść gruczołów tarczkowych, wada wrodzona – elektrokoagulacja i ich usunięcie), nieprawidłowe ustawienie rzęs – trichiasis (wada wrodzona – elektrokoagulacja i usunięcie) zmiany nowotworowe na powiekach. Leczenie polega na usunięciu przyczyny, bo bez tego nawet po operacji powróci. Włosy i rzęsy drażnią oko – rozwija się stan zapalny. Przyczyną może też być przebyte zapalenie spojówek – dochodzi do obrzęku, pies trze łapą, swędzenie, ból; zaciska powieki – wciąganie gałki ocznej przez wciągacz gałki (ulega przerostowi) – wpadanie gałki. Na początku można leczyć farmakologicznie – leki przeciwzapalne zagałkowo i dopowiekowo. Najczęściej dochodzi do zapalenia grudkowego trzeciej powieki – rozrost grudek chłonnych – gdy pies zamyka oko 3 powieka nasuwa się na gałkę i drażni – dać środek przeciwbólowy, by nie zaciskał powiek. Gdy stan jest zaawansowany dochodzi do przerostu mm okrężnego oka – powieka nie może się już odwinąć – różnicowanie przez podanie środków przeciwbólowych.

Leczenie: zachowawcze przy zapaleniu: środki p-w bólowe i leki p-w zapalne, kortykosteroidy w iniekcji podspojówkowo lub zagałkowo (Depomedrol, Depomedrol z penicyliną, gentamycyna). Leczenie farmakologicznie – jeśli entropuim jest stanem nietrwałym – po podaniu leków p-w bólowych (4% kokaina) się odwija – to nietrwała. Jeśli nie powraca – trwałe – tylko leczenie chirurgiczne. Leczenie chirurgiczne tylko po usunięciu stanu zapalnego – podawać p-w zapalne: zagałkowo kortyzon, po 3 tygodniach, gdy ograniczenie zapalenia – zabieg chirurgiczny, potem leczyć stan zapalny – AB i sterydy. Polega na usunięciu fragmentu skóry. Przed operacją ustalić długość i szerokość pasma skóry do wycięcia: chwycić pincetką fałd skóry powieki w odległości około 6 mm od krawędzi – krawędź przednia powieki powinna wrócić do normalnego położenia. Środek znieczulający nasiękowy po środku uspokajającym – w bocznym kącie oka w odległości około 5 mm od krawędzi, równolegle do niej – cofając wstrzyknąć kilka ml 1% nowokainy. Też znieczulenie ogólne. Przy entropium spasticum trzeba usunąć także część mięśnia okrężnego oka (świadczy o tym obfite krwawienie). Ponieważ najczęściej podwinięcie w bocznym kącie oka to metoda Schleicha: wyciąć pasma z górnej i dolnej powieki, z dolnej dłuższy, wierzchołek cieć wypada na wysokości kąta oka. Cięcia łatwiej wykonać nożyczkami tuż pod pincetą, którą unosi się fałd skóry. Linia cięcia w odległości 3-8 mm od krawędzi oka. Szwy węzełkowe z cienkiego jedwabiu od bocznego kąta oka. Metoda ta daje korzystne napięcie całej szpary powiekowej. Jeśli tyko jedna powieka w części jest podwinięta to cięcie tylko jednej z powiek, długość nieco dłuższa niż strefa podwinięcia, odległość od krawędzi 3-4 mm. Szwy gęsto, z cienkiego jedwabiu na 10 dni. W nieznacznym podwinięciu można stosować miejscowe palenie skóry kauterem, ale uważać, by nie uszkodzić spojówki. Palenie w 1 lub 2 rzędach na przemian. Magrane stosuje wycinanie krążków skóry trepanem o średnicy 6-8 mm i zakładanie szwów – w entropium równolegle do krawędzi powieki, w ektropium prostopadle. Doraźna pomoc przez założenie szwów Gilarda od strony zewnętrznej powiek na 3-4 tygodnie.

Shar-pei jest podatny na to schorzenie, często już się rodzą z taką powieką - 10-12 dni już wykonuje się zabiegi. Jeśli jest zapalenie i wyciek ropny – pies zaciska powieki, mimo, że już są rozklejone – zakładamy wtedy szwy materacowe by nie dopuścić do zapalenia i owrzodzenia rogówki. U Shar-pei często też przygryzanie dolnej wargi – plastyka – przyciąć kawałek skóry. Przy nieprawidłowym ustawieniu rzęs – cięcie po brzegu powieki i poniżej rzęs – nie trzeba szwów. Przy dwurzędowości – cięcie metodą Gruenberga, rozwarstwienie powieki i odcięcie tylnej krawędzi z korzeniami rzęs dodatkowych. Bez szycia, krwawienie tamujemy przez zakroplenie adrenaliny do worka spojówkowego w rozcieńczeniu 1:1000. Potem chronić przed zakażeniem – chlormycetyna.

Powikłaniem jest zapalenie rogówki – zmętnienie w miejscu kontaktu z włosami, często wnikają tu naczynia krwionośne; wrzód rogówki i jej perforacja, zapalenie całej gałki ocznej - panophthalmitis.

Różnicowanie: z zapaleniem rogówki, spojówki, światłowstrętem; zapaleniem naczyniówki (światłowstręt i zamykanie powiek), skórzaki, dwurzędowość rzęs.

ECTROPIUM: wywinięcie powieki górnej, przyczyną są:

0. Porażenie nerwu twarzowego (VII) – Ectropium paraliticum

1. u starych psów zwiotczenie mięśni

2. wrodzone, np. u mastino, spaniel, bernardyn, boxer, baset.

3. przy bliznach, oparzeniach prowadzących do naciągania skóry i powiek – także powieki górnej.

4. Brodawczaki, włókniaki, torbiele powieki powodujące jej wywinięcie

Dochodzi do wywinięcia powieki, odsłonięcia spojówki i zapalenia, obrzmienie powieki – jest cięższa i jeszcze bardziej zwisa.

Leczenie: chirurgiczne: wycięcie klina, którego podstawa jest na krawędzi powieki. Cięcie przez wszystkie warstwy, łącznie ze spojówką powiekową. Środek podstawy płata ma wypaść tam, gdzie stopień wywinięcia powieki jest największy. Szycie (jedwab, szwy węzełkowe rozpoczynać od krawędzi powieki.

Przy wywinięciu znacznego stopnia – nacięcie bocznego kąta oka (canthotomia) i pod nim wycięcie trójkątnego płata ze skóry i krawędzi powieki, zwróconego podstawą do linii nacięcia kąta oka.

Przy niewielkim wywinięciu: wykonać cięcie skóry w kształcie V wierzchołkiem ku dołowi, odpreparować, ale żeby pozostał w łączności z krawędzią powieki, założyć 2-3 szwy i w pozostałą przestrzeń wszyć trójkątny płat skóry. Szwy mają kształt Y. Magrane: wycięcie krążków skóry i szwy pionowe; doraźnie szwy Snellena od strony spojówki.

Postępowanie pooperacyjne jak w entropium.

SKÓRZAK - (dermoidum): wada wrodzona polegająca na przemieszczeniu się zawiązków skóry na spojówkę (gałki lub powiek) lub rogówkę – wysepki tkanki skórnej na terenie gałki ocznej. Przyczyną jest przemieszczenie cząsteczek ektodermalnych w rozwoju zarodkowym. Przeważnie umiejscowione w bocznym kącie oka utrudniając zamykanie szpary powiekowej. Może występować powierzchownie lub wrastać. Mogą w nim być włosy – drażnią rogówkę i przewlekłe stany zapalne. Najczęściej rozpoczyna się od spojówki okrywającej twardówkę i przechodzi na rogówkę, która staje się nieprzezierna.

Objawy: drażnienie spojówki: łzawienie, przekrwienie spojówek, drapanie, ocieranie, wtórne zakażenia, zmiany wystające poza powierzchnię deformacji.

Leczenie: operacyjne, aby zapobiec odczynom zapalnym po operacji podaje się kortyzon. Znieczulenie nasiękowe + kokaina do worka spojówkowego lub narkoza ogólna. Jeśli skórzak głęboko na spojówce gałkowej to dwie nici nakładamy na spojówkę gałkową po podniesieniu dolnej i górnej powieki i ustalamy gałkę. Czasem konieczne nacięcie bocznego kąta oka. Ostrożnie zeskrobujemy skórzak nożem Graefego z przedniego nabłonka rogówki, starając się go nie uszkodzić. Komórki skórzaka zawierają pigment – łatwiej. Następnie odpreparowujemy skórzaka od spojówki – krwawienie tamować wkraplaniem adrenaliny i koagulowaniem większych naczyń elektrokauterem. Celowe jest usunięcie ze spojówki większego płata, gdyż zapobiega to nasuwaniu się szybciej narastającego nabłonka spojówki na ubytki w rogówce, co powoduje jej zmętnienie. Jeśli skórzak przerasta całą grubość rogówki to przypadek nie nadaje się do operacji. Po operacji: AB i sterydy.

Inne: czerniak tęczówki, ciała rzęskowego – nie operuje się.

Skrzydlik – pterygium: nasuwający się na rogówkę fałd spojówki, silnie unaczyniony, potem blady i błyszczący, zwykle w przyśrodkowym kącie oka, kształt trójkątny. Poprzedzany przez zmiany w rogówce – rozpulchnienie nabłonka i zniszczenie blaszki granicznej przedniej – nabłonek spojówki ma szczególną zdolność szybkiego pokrywania ubytków w powierzchniowych warstwach rogówki. Leczenie operacyjne skrzydlików dużych, utrudniających widzenie. Operacja przez odpreparowanie skrzydlika od rogówki i podwiązanie go szwem tak, aby nie nasuwał się na rogówkę (nie sięgał bruzdy twardówkowej).

Uszkodzenie rogówki: charakterystyczne objawy: silna bolesność przy obmacywaniu oka, światłowstręt, kurczowe zaciskanie powiek, silne łzawienie. Małe można oglądać przy użyciu fluoresceiny. Przy głębszych uszkodzeniach już po kilkunastu godzinach widoczne jest oboczne zmętnienie rogówki wokół uszkodzonego miejsca, w wyniku rozpulchnienia istoty właściwej rogówki – sprawia, że nawet rozległe rany rzadko są ziejące, a mniejsze szybko się zamykają. Przy perforujących ranach często dochodzi do wypadnięcia tęczówki, która szybko ulega zaciśnięciu przez brzegi rany – wystaje na powierzchnię ciemno zabarwiony twór; pokryta jest nalotem włóknikowym.

Nasunięcie spojówki na rogówkę – zatrzymuje wypływ cieczy wodnistej z komory i przyspiesza pokrycie ubytku rogówki nabłonkiem. Zabieg przez nacinanie i naciąganie fragmentów spojówki przednią lub tylną stroną na rogówkę lub wykorzystanie trzeciej powieki i założenie szwów wyprowadzonych przez powiekę górną na zewnątrz i umocowane na podkładce z gazika.

Koniecznie stwierdzić, czy nie tkwi w rogówce ciało obce – po znieczuleniu usunąć.

Przede wszystkim unikać zakażenia. – sulfatiazol i AB (penicylina), preparaty kortyzonowe są przeciwwskazane. Na świeże, przenikające rany nakłada się szwy i pokrywa okolicę płatem spojówki co przyśpiesza gojenie ubytków. Nie jest wskazane zbyt częste przemywanie worka spojówkowego, bo usuwa to lizozym, mający znaczenie w gojeniu. Regeneracja rogówki trwa 3 tygodnie. Naclof – p-w bólowy. Stosować Depo-medrol, penicylinę i naclof (5 x dz po 1 kropli), po 3 tygodniach kontrola, jeśli jest obrzęk – powtórzyć Depomedrol i krople z kortyzonem, po 6-7 tygodniach powinno się zagoić.

Rozrost gruczołu III powieki – odpycha powiekę od rogówki – zapalenie, łzotok.

Rany powiek – vulnera palpebrarum

Rany spojówek – vulnera conjunctivae

Grudkowe zapalenie spojówek – conjunctivitis follicularis – powiększenie grudek chłonnych na wewnętrznej powierzchni II powieki – drażnienie mechaniczne – usuniecie, krioterapia.

Jęczmień – hordedum

Gradówka – chalazion – przewlekłe zapalenie gruczołów tarczkowych – ich usunięcie

Zrośnięcie powiek – ankyloblepharon

Rogówka:

0. rany: szycie, sulfatiazol

1. Keratitis sicca – przy nosówce, procesach zapalnych, urazach, niedoborze wit A; przeniesienie przewodu ślinianki przyusznej

2. Zapalenie rogówki powierzchowne naczyniowe rozsiane: rozplem kom. nabłonka i zmętnienie, naczynia wrastają w rogówkę – nierówna, szorstka, zmętniała – przy przewlekłych stanach zapalnych i jaskrze. Przecięcie naczyń i zakrzepy po krioterapii.

3. Powierzchowne przewlekłe zapalenia: ogniska nacieku leukocytarnego (ziarnina) – usuniecie

4. Przekłucie rogówki: paracentesis corneae – usunięcie z przedniej komory oka, spowodowanie napływu nowego płynu komorowego, zmniejszenie ciśnienia w przedniej komorze oka

5. Nasunięcie spojówki na rogówkę – operatio plastica conjunctivae: przy głębokich ranach rogówki, wypadnięciach tęczówki, przykryciu nabłonkiem wrzodu rogówki

Jaskra: przyczyny neurowaskularne:

0. oddzielenie ciałka rzęskowego – cyclodialisis

1. uwięzienie tęczówki – inclusio iridis

2. wypatroszenie oczodołu – exenteratio orbitae

Zmętniała rogówka, rozszerzona źrenica, nie reaguje, siatkówka i tęczówka w zaniku, naczynia rogówki nastrzykane, wzrost ciśnienia w przedniej komorze oka.

Zaćma – kataracta – zmętnienie soczewki: congenita, senilis, juvenilis, diabetica, traumatica, symptomatica. Spadek ilości białek rozpuszczalnych.

Garbiak rogówki – przy niedomykalności, zapaleniach worka spojówkowego. Tęczówka wnika, odkłada się włóknik, powstaje rozdęta blizna i bielmo.

NIEDROŻNOŚCI DRÓG MOCZOWYCH:

Obturatio bo kamienie moczowe – w miedniczce nerkowej, moczowodzie, pęcherzu. Najwięcej choruje psów 1-3%; psy chondrodystroficzne maja skłonności. Złogi – węglany (głównie konie), szczawiany, fosforany, moczany (psy – dalmatyńczyki), kamienie cystynowe, ksantynowe. Powstają przy stanach zapalnych układu moczowego, zalegający mocz – rozkład – powstanie jąder mineralizacji; nadmierna podaż jonów – wzrost ich koncentracji w moczu, zaburzenia przemiany materii. Kamienie lite lub warstwowe. Kamień drażni błonę śluzową – przewlekłe zapalenie, złogi mogą uszkadzać błonę śluzową – domieszka krwi w moczu – ustalenie, czy jest z dróg moczowych czy nie (na początku, środku, końcu oddawania moczu, u samic może być z układu rodnego). Bezmocz lub skąpomocz (kropelki) – wzrost kreatyniny i kwasu moczowego we krwi – mocznica – objawem m in wymioty. Postępowanie zachowawcze, szczególnie gdy niedrożność trwa długo - cewnikowanie.

SYNDROM UROLOGICZNY U KOTA:

Związane z krystalurią fosforanowo-magnezowo-amonową, sprzyja pH moczu powyżej 6,8; zakażenie Staphylococcus, Streptococcus, Escherichia, Proteus. Kamienie zwykle w postaci piasku i żwiru – powoduje zatkanie cewki moczowej. Miejscem predylekcyjnym jest odcinek cewki przed kością prąciową – lejkowate zwężenie cewki prąciowej. Najczęściej u kotów w wieku 1-5 lat. Często występuje czop śluzowo-nabłonkowy inkrustowany piaskiem moczowym. Pierwszym objawem są próby częstego oddawania moczu, napinanie, bez skutku lub kroplami, często z krwią. Lizanie prącia. Napina się coraz częściej. Potem przestaje jeść, wymioty, posmutnienie, odwodnienie. Po 2-3 dniach zaawansowana mocznica – charakterystyczna woń oddechu, spada temp ciała, senność, śmierć w stanie odwodnienia i kwasicy. Z łatwością wyczuwa się powiększony i napięty pęcherz. Próby udrożnienia: zdajanie cewki natłuszczonymi palcami, masowanie od nasady, wałkowanie, jednocześnie delikatny ucisk na pęcherz – wyciśnięcie korka. Nie zbyt mocno, bo pęknie pęcherz. Lepiej po przygotowaniu atropiną. Jeśli bez skutku to rozmiękczenie korka płukaniem ciepłą wodą – kaniula lub cewnik do cewki i płuczemy i masujemy. Jeśli bez skutku to próbować przepchnąć korek do pęcherza – wodą pod ciśnieniem (cewnik lub kaniula może uszkodzić cewkę). Jeśli bez skutku to punkcja pęcherza – w linii pośrodkowej, 3-4 cm przed spojeniem łonowym cienką igłą i wyssać mocz strzykawką – atonia pęcherza i cienka igła uniemożliwiają samoczynny wypływ moczu. Jeśli jest mocznica to nawadnianie, elektrolity, ewentualnie dwuwęglan sodu jeśli kwasica i hiperkaliemia, AB bo zakażenia układu moczowego. Poprawa stanu – przeprowadzenie uretrostomii.

U psów zatkanie cewki można próbować – wypłukać kamienie – zatkać cewkę przez odbyt, wprowadzić kaniulę do cewki, podać płyn poślizgowy i płyn fizjologiczny pod ciśnieniem, jak cewka nabrzmi to wyjąć kaniulę – płyn powinien wymyć kamienie. Jeśli nie to przepchnąć z powrotem do pęcherza. Jeśli duże lub długo zalegające (powstały odleżyny) to nacięcie cewki – uretromia przedmosznowa – nacięcie i zaszycie cewki. Jeśli przewidujemy nawroty to wykonanie stałego otworu w zgięciu kulszowym – uretrostomia kroczowa.

Uretromia: tylko u psów – nacięcie cewki od tylnego końca kości prąciowej do zagięcia kulszowego, najczęściej nacina się w miejscu zatkania, tj. na wysokości tylnego końca kości prąciowej. Ułożenie na grzbiecie, z wyciągniętymi kończynami. Premedykacja i znieczulenie nasiękowe miejscowe. Przecięcie skóry w linii pośrodkowej między moszną a kością prąciową – jeśli w cewce kamień to ułatwia on orientację, jeśli brak to wprowadzić kateter by odnaleźć cewkę. Cewkę nacinamy wzdłuż, usuwamy kamień i zaszywamy szwem ciągłym z jedwabiu, potem brzegi skóry chwytając tkankę podskórną.

Urethrostomia: wykonanie stałego otworu w cewce (wyszycie cewki): przy zatkaniu cewki u kotów, powtarzających się zatkaniach cewki u psów lub jej trwałym uszkodzeniu, amputacji prącia u psów. Urazy cewki stanowią 2-3% przypadków. Też przy anomaliach rozwojowych, nowotworach oraz przyczynach jatrogennych (uszkodzenie śluzówki cewki w zgięciu kulszowym podczas cewnikowania). Znieczulenie ogólne lub premedykacja. Kot na plecach. Zabieg amputacji części prąciowej cewki i wyszycie części miednicznej cewki na zewnątrz – Wilson i Harrison. Część miedniczna ma 4 x większą średnicę niż część prąciowa, więc powierzchnia przekroju jeszcze większa. Usunięcie wrzecionowatego paska skóry obejmującego mosznę i napletek. Uniesienie prącia i odcięcie mm kulszowo-jamistych leżących z boku prącia i łączących prącie ze spojeniem kulszowym miednicy (po ich uwolnieniu z otaczającej tkanki łącznej). Wprowadzić cewnik i odpreparować od grzbietowej powierzchni mm wciągacz (cofacz) prącia – pojedynczy, płaski, leżący pośrodku i wzdłuż prącia. Odciąć cofacz prącia na wysokości gruczołów opuszkowo-cewkowych (przypominających tkankę tłuszczową). Przeciąć mm kulszowo-cewkowe (struktura powięziowa) leżące poniżej gruczołów opuszkowo-cewkowych oraz przeciąć więzadło dobrzuszne prącia. Naciąć cewkę wzdłuż po powierzchni grzbietowej aż do zagięcia miednicznego. Uważać na gałęzie cewkowe nn kulszowych. Szycie do skóry pleciona nitką 3-0, 4-0, igłą obłą. Zakładamy 5 szwów od strony ogona i z boków po przecięciu cewki – założyć, nie zawiązywać. Koniecznie tak, by skóra dotykała do śluzówki cewki. Obwodowo zostawiamy rynienkę, by nie zarosła. Ostatni szew zakładamy w poprzek przez ciało jamiste i na druga stronę przez skórę. Odcinamy prącie.

Jeśli kot nie był kastrowany, to koniecznie kastrować.

Powikłania: krwawienia z ciał jamistych prącia – często, niezbyt się przejmować. Rana goi się opornie, na 2-3 dzień powstaje obrzęk, krew w moczu. Szwy zdjąć po 2 tygodniach. AB ogólnie.

U psów: znieczulenie nadoponowe lub ogólne, ułożenie na grzbiecie. Cięcie skórne w linii pośrodkowej na zagięciu kulszowym, długości 3-4 cm. Na tępo rozdzielić tkankę podskórną. Naciąć wzdłuż mm wciągacz prącia i leżący pod nim (o poprzecznie ułożonych włóknach) mm opuszkowo-gąbczasty. Niekiedy należy usunąć część zbyt dobrze rozwiniętego mm opuszkowo-gąbczastego (często u jamników) – usunąć nożyczkami półkoliste fragmenty mm z obu stron rany by umożliwić zbliżenie brzegów rany skórnej z brzegami cewki. Nie uszkodzić wciągacza prącia. Odszukać cewkę – łatwiej gdy cewnik. Odsłonić ją i odpreparować od otaczających tkanek. Na zgięciu kulszowym przeciąć wzdłuż (1-2 cm) i przyszyć jej brzegi do brzegów cięcia skórnego szwami ciągłymi lub gęstymi przerywanymi. Otwór w cewce obszerny, musi być na wprost poziomej (miednicznej) części cewki, by się nie zaginała – mocz się rozpryskuje. Sprawdzić drożność w obu kierunkach i spróbować przepchnąć kamienie z obwodowej części. Po 10 dniach zdjąć szwy.

Amputatio penis: przy martwicy prącia i żołędzi, licznych rozsianych nowotworach, powikłanych złamaniach kości prąciowej, inkrustacji prąciowej części cewki moczowej kamieniami moczowymi, nieuleczalny, trwały wzwód prącia. Znieczulenie ogólne, na grzbiecie. 2 cięcia skórne po obu stronach prącia tam, gdzie skóra napletka przechodzi w skórę brzucha. Cięcia zbiegają się tuż przed otworem napletka. Podwiązać dwukrotnie i przeciąć z każdej strony naczynie żylne biegnące w okolicy otworu napletka do żyły piersiowej. Ku tyłowi cięcia zbliżają się ku sobie by objąć mosznę i poza niż połączyć się w jedno cięcie sięgające do zagięcia kulszowego. Prącie odpreparować na tępo od powłok brzusznych do jąder. Podwiązać powrózki nasienne jak najbliżej pierścieni pachwinowych i przeciąć je. Prącie odpreparować do zagięcia kulszowego, wyosobnić na tylnej powierzchni cewkę moczową i podwiązać prącie bez podwiązywania cewki. Obwodowo od przewiązki przeciąć prącie wraz z cewką. Przeciąć cewkę wzdłuż linii pośrodkowej i brzegi przyszyć do skóry gęstymi szwami przerywanymi. Ranę skórną zszyć łapiąc powięź brzucha.

Cewka moczowa:

Zatkanie: impactio urethrae: cewnik, płukanie, atropina, zdajanie, AB, operacja, w ostateczności punkcja pęcherza. U psów urethromia – nacięcie cewki, u kotów urethrostomia – wykonanie stałego otworu w cewce, też przy powtarzających się u psa, amputacji prącia u psa. Goi się opornie – zdjęcie szwów po 2 tygodniach. AB ogólnie.

Nerki:

0. wodonercze hydronephrosis: brak odpływu moczu z nerki: kamica moczowa, ucisk na moczowód, wady wrodzone. Torbiel nerki, może przechodzić w roponercze – pyonephrosis. Badanie RTG i USG

1. neoplasmata renum

2. urothialisis renalis – kolka nerkowa: zielone, opalizujące – moczany; białe, gładkie – fosforany. Nefrektomia – wewnątrz lub pozaotrzewnowo

Pęcherz moczowy:

0. ruptura vesicae urinariae: bladość spojówek, napięcie powłok brzusznych, bezmocz, kroplomocz + krew, po 12 h wymioty, osowiałość, śpiączka. Operacja do 1 doby po wypadku

1. urothialisis vesicularis – szczególnie dalmatyńczyki. Prewencja: kontrola bakteriologiczna moczu, zakwaszenie moczu (poniżej 6,8), zwiększenie diurezy (przy fosforanowej), dieta uboga w białko, wzrost pH moczu – soda oczyszczona (przy cystynowej), dużo jarzyn, allopurinol (przy moczanowej)

Kastracja = trzebienie – CASTRATIO, ORCHIETOMIA – odjęcie gonad

- likwidacja funkcji wydzielania hormonów i produkcji komórek płciowych. Sterylizacja – streilisatio - doprowadza do tego, że osobnik staje się jałowy – albo nie produkuje hormonów albo nie dopuszczamy do produkcji komórek rozrodczych przez niszczenie kanałów wyprowadzających – w weterynarii nie stosowane.

Wpływ trzebienia na młody organizm:

0. zahamowanie rozwoju wtórnych cech płciowych

1. budowa eunuchoidalna: mała głowa, wąska klatka piersiowa, szeroka miednica

2. zmiany w kośćcu: większy przyrost kości na długość, opóźnione zamykanie się chrząstek wzrostowych

3. niedorozwój prącia i gruczołów płciowych dodatkowych

4. skóra delikatna i słabiej owłosiona

5. zmiana charakteru (łagodnieje)

6. zwolnienie przemiany materii, odkładanie tłuszczu

7. zahamowanie lub zanik popędu płciowego

Wskazania do kastracji:

0. gospodarcze: tkanka mięśniowa poprzerastana tłuszczem, szybsze przyrosty wagi, większa masa, likwidacja zapachu płciowego

1. hodowlane: nie można ogiera użytkować razem z klaczą, możliwość trzymania obu płci w jednym pomieszczeniu (bydło), eliminacja złego materiału

2. ze względów bezpieczeństwa: ogiery, psy (bullteriery), spadek włóczęgostwa u psów

3. lekarskie: wnętrostwo, przemieszczenie jąder, obojnactwo, przepuklina pachwinowa i mosznowa, zapalenie jąder, zapalenie osłonek pochwowych jąder (tylko przy zapaleniach, które nie dają się leczyć farmakologicznie), nowotwory, rany jąder, przerost prostaty lub rak prostaty, stany zapalne prostaty, nowotwory gruczołów dodatkowych, amputacja prącia, guzy okolicy odbytu.

Wskazania lekarskie do kastracji (mają ratować zdrowie lub życie):

Wnętrostwo – cryptorchismus – zatrzymanie się jądra w czasie jego zstępowania z okolic pranerczy do moszny – zaburzone descendens testiculorum. Mechanizmy: jądra schodzą do moszny w ostatnich dniach życia płodowego lub w pierwszych dniach po porodzie dzięki: kurczenie kanału jądrowego i wyciskanie jąder do moszny, jądrowód – struktura łącznotkankowa łącząca jądro z moszną; zstępowanie hormonalne (gonadotropina kosmówkowa). Jądro przymocowuje się za pomocą jądrowodu do wyrostka pochwowego otrzewnej i razem z nim opuszcza się do jamy moszny. Jądrowód przekształca się w więzadło ogona najądrza. Przyczyny: za wąski kanał pachwinowy, zmienione jądro, jądrowód, m dźwigacz, przyczyny hormonalne. Co 10 chłopiec to wnęter, u koni i świń około 2%, u psów dość często, u bydła rzadko – 0,7%, u pozostałych nie zdarza się. Wnętry często agresywne, 14 razy częściej dochodzi do metaplazji nowotworowej w jądrze wnętrowskim – w wieku około 8 lat. Jednostronne – unilateralis (częściej lewostronne) lub dwustronne – bilateralis.

Wnętrostwo może być :

0. brzuszne – jądro i przydatki po urodzeniu osobnika znajdują się wewnątrz jamy otrzewnej – cryptorchismus abdominalis

1. brzuszno-pachwinowe – jądro w jamie otrzewnej a przydatki w kanale pachwinowym – cryptorchismus abdomino-inguinalis

2. pachwinowe – jądro i przydatki w kanale pachwinowym lub okolicy pierścienia pachwinowego zewnętrznego – cryptorchismus inguinalis

3. wysokomosznowe: jądro z przydatkami poza kanałem w okolicach moszny

4. przemieszczenie jąder – ectopia testis – jądro nie znajduje się na drodze zstępowania

W mosznie jest niższa temperatura niż w jamie otrzewnej, gdy jądro utkwi w jamie otrzewnej jest zaburzona produkcja hormonalna – większa produkcja hormonów żeńskich – zespół feminizujący – powiększenie sutków, wyłysienia symetryczne w okolicy lędźwiowej. Jądro takie ma też zwiększoną zdolność nowotworzenia – nasieniaki. U koni często także jądro nad prąciem. Zależnie od miejsca położenia różny tok postępowania: jądro w brzuchu – laparotomia, brzuszno-pachwinowe; jedno- lub dwustronnie (najczęściej lewe) – leczenie – odcięcie jądra – metoda zmodyfikowana duńska. Wnętrostwo rzekome – bezjądrze – anorchismus, anorchia, źle przeprowadzona kastracja (pozostawienie najądrza – zachowanie samcze), przemieszczenie jądra – psudownetrostwo – diagnoza badaniem per rectum – jak znajdziemy jądro to wnęter, jak nie to nic nie wiadomo; sprawdzić, czy naczynia i powrózek wchodzą do kanału pachwinowego. Też jądro rozsiane – rozrzucone, trudno go znaleźć. Przyczyny: przeszkody mechaniczne (za wąski kanał pachwinowy, zrosty, za krótka krezka jądra, zmienione jądro) lub zaburzenia w kurczeniu jądrowodu (podłoże genetyczne lub hormonalne). Szukanie jądra – od pęcherza moczowego – bańka nasieniowodu – wzdłuż nasieniowodu do jądra. Usunięcie jądra w kanale lub w okolicy kanału pachwinowego od strony jamy brzusznej jest niemożliwe. Jeśli trudność w ustaleniu lokalizacji jądra – cięcie od pachwiny, nie od brzucha. Cryptorchidectomia – usunięcie jądra wnetrowego.

Obojnactwo – obupłciowość – hermaphroditismus s intersexualismus.

Obojnactwo prawdziwe – osobnik posiada gonady męskie i żeńskie

Obojnactwo rzekome – osobnik posiada gonady jednej płci a pozostałe narządy charakterystyczne dla płci przeciwnej lub w ogóle brak gonad.

Obojnactwo fizjologiczne występuje u żubra – szczątkowa macica.

Przepuklina pachwinowa – hernia inguinalis - przestrzeń pachwinowa zamknięta tylko przez tkankę łączną luźną, zbyt szerokie pierścienie – nadmierny wysiłek zwierzęcia – uszkodzenie tkanki łącznej luźnej na pierścieniu – narządy jamy brzusznej przechodzą do moszny – zdarza się podczas krycia.

Przepuklina mosznowa – hernia scrotalis – dziedziczne, można też bez kastracji.

Zapalenie jąder – orchitis – np. przy brucelozie, zapalenie najądrzy, osłonek powrózka, wodniaki jądra.

Zapalenie osłonki pochwowej jądra – periorchitis s vaginalitis

Nowotwór jądra – neoplasma testis s tumor testis – najczęściej u psów, zwykle złośliwe – guz komórek Sertoliego: zespół feminizujący: symetryczne wyłysienia w okolicy lędźwiowej, powiększenie sutków, świąd, zmiany rogowacenia naskórka. Koniecznie z odjęciem osłon.

Rozległe rany jądra – vulnus testis – nie nadające się do leczenia zachowawczego

Przepuklina przepony miednicznej – powiększenie gruczołu krokowego – usunięcie jąder jako leczenie wspomagające; też przy nowotworach prostaty, guzach nowotworowych okolicy odbytu i czyraczycy okołoodbytowej.

Metody trzebienia:

0. bezkrwawe: przeżuwacze (długa moszna) – zamknięcie światła tętnicy jądrowej – miażdżenie powrózka nasiennego przez skórę moszny – możliwe jednak krążenie oboczne, niecałkowite zamknięcie tętnicy; kastracja hormonalna (hormony płci przeciwnej) – zanik czynności hormonalnej i produkcji komórek płciowych, duże dawki promieni jonizujących – kastracja radiologiczna i kastracja chemiczna; guz Sertoliego u psów – produkuje dużo estrogenów, co powoduje zanik drugiego jądra

1. krwawe – jedyne pewne metody: z odjęciem lub bez odjęcia osłon

Kolejne warstwy: skóra, błona kurczliwa, osłonka pochwowa wspólna (błona którą zstępujące jądro pociągnęło za sobą przy zstępowaniu do moszny) czyli otrzewna ścienna, osłonka pochwowa własna czyli otrzewna trzewna, jądro z najądrzem i powrózkiem. W 1/3 powrózka nasiennego znajduje się dźwigacz jądra.

Kastracja bez odjęcia osłon – osłonka pochwowa wspólna zostaje przy zwierzęciu, jądro z osłoną własną odejmujemy. Przecinamy skórę i błonę kurczliwą, przecinamy osłonkę pochwową wspólną, chwytamy jądro i najądrze, przecinamy więzadło ogona najądrza, przerywamy krezkę jądra, po zamknięciu tętnicy jądrowej przerywamy powrózek nasienny. Stosowana u młodych koni, jeszcze nie kryjących; u przeżuwaczy w wieku 0,5 roku (raczej kleszcze Burdizzo – zanik jąder 6 miesięcy); knurki w wieku 5 miesięcy, kleszcze Sanda, odciąć emaskulatorem; u psów nie stosuje się; koty – w wieku 6 m-cy, cięcie moszny tuż poniżej odbytu, nie usuwa odruchu obszczywania ścian u starych kocurów.

Kastracja z odjęciem osłon – odejmujemy jądro z osłonką własną i wspólną. Przecinamy skórę i błonę kurczliwą, rozwarstwiamy dostając się do powrózka, przerywamy ciągłość mięśnia dźwigacza jądra, przerywamy ciągłość powrózka nasiennego, zamykamy jamę otrzewnej przez podwiązanie powrózka nasiennego.

Przy anomaliach rozwojowych narządów płciowych (przepuklina), nowotworach jąder, ranach jąder, zapaleniu jąder lub osłon jądrowych stosujemy metodę z całkowitym odjęciem osłon i zamknięciem jamy otrzewnej.

Ogiery trzebimy bez odjęcia osłon jeśli nie ukończył 2 lat (ewentualnie 4 lat), nie krył wcześniej i szerokość zewnętrznego pierścienia pachwinowego nie jest szersza niż 3 palce; jeśli inaczej lub anomalie rozwojowe jąder to z odjęciem osłon.

Buhaj, tryk i kozioł – z odjęciem osłon lub bezkrwawa.

Prosięta – bez odjęcia osłon, nie szyjemy ran pokastracyjnych; knur hodowlany – z całkowitym odjęciem osłon.

Pies – rutynowo z odjęciem osłon i zaszyciem ran pokastracyjnych, ciecie na pierścieniu pachwinowym zewnętrznym

Małe koty możną kastrować bez odjęcia osłon, bez zeszycia rany

Króliki, świnki morskie, tchórzofretki, szczury i myszy – z całkowitym odjęciem osłon i podwiązaniem powrózka nasiennego. U królika jądra tylko okresowo znajdują się w mosznie i dla każdego jądra jest osobna moszna – 2 cięcia.

Powikłania pokastracyjne:

0. wczesne – gdy koń jeszcze leży lub bezpośrednio po wstaniu

1. późne

Wczesne to krwotok z rany pokastracyjnej, najczęściej bezpośrednio po wstaniu lub krwotoki wtórne kilka dni po operacji. Najczęściej po metodzie bez usunięcia osłon; tętnica jądrowa - krew jest jasna, pulsująca – gdy kleszczami zamykamy światło tt jądrowej. Podajemy leki zwiększające krzepliwość krwi (kwas askorbinowy, cyklonamina, preparaty wapniowe), obniżamy ciśnienie krwi, obkurczamy krwawiące naczynia krwionośne – położenie koca na okolice lędźwiową i polewamy lodowatą wodą. Jamę moszny wypełniamy gazą, szyjemy skórę lub spinamy kleszczykami. Można położyć konia i zamknąć tętnicę.

Wytrzewienie: gdy był zbyt duży pierścień pachwinowy – silne parcie tłoczni brzusznej powoduje wypadnięcie narządów z jamy brzusznej – jelita, sieć – położenie konia w pełnym znieczuleniu ogólnym na grzbiecie, zad wyżej, oczyścić narządy i zamknąć jamę brzuszną, leszczotki. Jest bardzo niebezpieczne, najlepiej, jeśli stanie się przy nas. Jeśli wytrzewienie w kilka dni po kastracji, to zwykle już pętle jelitowe na ziemi, oderwane – eutanazja.

Zakażenie rany: osłon i błony kurczliwej: przy braku zachowania zasad aseptyki, obecności w okolicy moszny ognisk zapalnych, zakażenia rany podczas wstawania. Zwykle na trzeci dzień obrzęk moszny, osłonka pochwowa zgrubiała i tkliwa. Postępowanie jak przy zakażeniu; chemioterapia (sulfonamidy), otwarcie i zapewnienie odpływu wysięku (rozklejenie brzegów rany, obcięcie osłonek), ewentualnie drenaż, przepłukiwanie, sączkowanie, ruch. Często powrózek podwiązany zakażoną nicią. Przetoka kikuta powrózka nasiennego – mały otwór w okolicy pachwinowej z którego cieknie ropa.

Krwotok tętniczy późny – ciągłe tętnienie krwi i działanie enzymów hydrolitycznych upłynniają skrzep – odklejenie skrzepu i krwotok tętniczy. Działania chirurgiczne.

Ziarniniak powrózka nasiennego: zakażenie powrózka gdy zostawiamy zbyt długi jego odcinek i wystaje ze skóry, na wierzchołku powrózka zapalenie wytwórcze i tworzy się ziarniniak – zakażenia grzybami, promienica – czasem dorasta do wielkości głowy ludzkiej. Postępowanie – usunięcie ziarniniaka, zamknięcie naczyń.

Włókniak zakaźny powrózka nasiennego - botriomikosis: rozrost tkanki łącznej włóknistej (kolagenu) i liczne ogniska ropne, ewentualnie przetoka ropna – otwarcie i wycięcie kikuta powrózka i osłonki pochwowej. Botriomyces equi – identyczna ze Staphylococcus aureus.

Obrzęki zastoinowe moszny i fałdu napletka – jałowe, niegroźne, ale mogą prowadzić do wypadnięcia prącia i zadzierzgnięcia żołędzi – paraphimosis – zwłaszcza jeśli do trzebienia zastosowano fenotiazynowe pochodne trankwilizatorów powodujące znaczne i długotrwałe wysunięcie prącia z napletka. Ruch.

Trzebienie - castratio, orchiectomia: psy – po roku życia, koty – 6 miesiąc – później nie usuwa się zapachu moczu.

Psy: znieczulenie nadoponowe lub miejscowe nasiękowe. Miejscowo – skórę w okolicy przedmosznowej w odległości 1-2 cm w bok od linii białej, po obydwu stronach. Ostrzykać z tego samego nakłucia okolicę zewnętrznego pierścienia pachwinowego i powrózek nasienny. Jądra przesunąć ku przodowi pod skórę okolicy łonowej. Cięcie skórne przed moszną, równolegle do linii białej i wycisnąć jądro. Usuwać wraz z osłonką pochwową – przeciąć jedynie błonę kurczliwą i obnażyć z niej jądro i zsunąć ja ku pierścieniowi zewnętrznemu. Zacisnąć powrózek kleszczykami Peana (jak najbliżej kanału pachwinowego), podwiązać powrózek wraz z osłonką pochwową, pół cm poniżej przewiązki przeciąć powrózek. Ranę zeszyć.

Koty: cięcie na największej wypukłości jąder, usunięcie jąder razem z osłonką lub z rozcięciem i pozostawieniem osłonki – rozcięcie osłonki, wydobycie jądra, przecięcie więzadła najądrza, osłonkę obsuwamy ku dołowi; zacisnąć kleszczyki, podwiązać i przeciąć.

Powikłania: zapalenie osłon i powrózka, zapalenie otrzewnej, krwotoki.

Rany napletka – vulnera praeputii

Rany prącia – vulnera penis

Przerostowe zapalenie grudek chłonnych napletkowych – hyperplasia praeputii lymphofollicularis – ropny wyciek. Krioterapia, przypalanie.

Stulejka – phimosis – praeputiotomia. Wrodzona lub przez blizny. Mocz zalega, niemożność krycia.

Załupek – paraphismosis

Prolapsus penis – wypadniecie prącia; nie jest zaciśnięte i nie obrzmiewa, ale może dojść do uszkodzeń i martwicy – przy schorzeniu nerwów obwodowych. Szew wpuszczany, zwężenie, amputacja.

Martwica prącia – necrosis penis – zadzierzgnięcie, uraz – b. bolesne – amputacja.

Priapismus – nerwowe, hormonalne – amputacja, kastracja

Fracturae ossis penis

Nowotwory: guzy weneryczne: mięsak Stickera, histiocytoma.

Choroby gruczołu krokowego:

Hyperplasia prostatae: przerost: powoduje ucisk i skąpomocz, bezmocz lub zatrzymanie kału. Silnie powiększony. Trzebienie, koagulacja.

Cystis prostatae: zatkanie kamykiem sterczowym: USG, przy badaniu per rectum można wyczuć – silny ból. AB, hormony, trzebienie, operacja wyszycia, fistulacja.

Neoplasmata prostatae – rak. Hormony, operacja usunięcia – prostatektomia. Powikłanie dotyczące cewki, zaszycia, rozpad szwów.

Stany zapalne – przy przepuklinie kroczowej.

Vulnera scroti – jeśli uszkadzają osłonkę pochwową – AB lub usunięcie

Vulnera testis

Orchitis – urazy i bruceloza. Obrzęk, bolesność, gorące. AB i usuniecie.

Wodniak jądra – hydrocele – zapalenie wysiękowe blaszki trzewnej jądra. Niesymetryczne, chełbocące. Punkcja i AB

Nowotwory: seminona: twarde, odgraniczone od tkanki jądra, złośliwe, rzadko przerzuty. Guz komórek Sertoliego: estrogeny, ginekomastia, wyłysienia, zanik, zapalenie stercza; guz komórek Leydiga – częsty u wnętrów.

Nowotwory pochwy: mięśniak, włókniak – podśluzówkowo, guz weneryczny (mięsak Stickera). Jeśli liczne i rozsiane to excisio vaginae – 2 tygodnie po ovariohisterektomii, przez 2 dni kateter w cewce. Powikłania to martwica cewki moczowej, wtedy uretrostomia przedłonowa, przetoka pęcherzowa, cewka do prostnicy.

Prolapsus vaginae – ruja, stan zapalny – zgrubiała ściana i wypada. Obrzmiewa, nadżerki, skaleczenia, martwica. Usuniecie operacyjne.

Epistotomia – rozcięcie krocza = lepszy dostęp.

Guzy jajników:

0. torbiele zastoinowe: nimfomania, długa ruja

1. nowotwory: warstwy ziarnistej (wzrost estrogenów), gruczolak, gruczolako-rak – brak rui

2. potworniaki – teratomata – miedzy jajnikiem a rogiem macicy, ruja jest.

Ovariektomia – kastracja samic – około 6 m-cy.

Ropomacicze: endometritis hypertrophica + torbiele; hyometra – koty

Prolapsus uteri – usunięcie – ovariohisterektomia.

NIEDROŻNOŚĆ:

Dotyczy przewodu pokarmowego, dróg oddechowych, układu moczowego. Zatrzymanie przesuwania treści przez narządy rurowate. U koni: kolka, morzysko – colica – zespół charakterystycznego zachowania się konia przy bólu brzucha – zespół objawów, nie choroba, termin nielekarski; bóle kolkowe nie zawsze są związane z niedrożnością jelit.

Podział niedrożności na: wysoką – dotyczy przełyku, żołądka, jelita cienkiego; niską: końcowego odcinka jelita cienkiego i jelita grubego

PRZEŁYK:

martwica błony śluzowej, niedrożność (najpoważniejsze i najczęstsze), przerwania (ruptura oesophagi) – przerwa w ścianie bez przerwy skóry, zapalenia, nowotwory, pasożyty.

Niedrożności:

0. zwężenie przełyku: spowodowane działaniem siły z zewnątrz – stenosis oesophagi ex compressione – blizna, guz, powiększona tarczyca, ucisk w przedniej części szyi, powiększenie węzłów chłonnych szyi i śródpiersia, przetrwały prawy łuk aorty. Jeśli zwężenie od środka – stenosis ex obturatione – uszkodzenie błony śluzowej, obrzęk, proces zapalny.

1. Zatkanie (obturacja) – obturatio – kęs pokarmu za słabo naśliniony, sucha treść pokarmowa, ciało obce – corpora aliena oesophagi – oesophagostomia cervicalis lub oesophagostomia transthoracalis – Th 4-9.

2. Równomierne rozdęcie przełyku: upośledzenie pasażu treści – dilatatio oesophagi

3. Uwypuklenie (w jednym miejscu) – uchyłek przełyku

4. Nadmierna kurczliwość – oesophagospasmus – skurcze spastyczne – zaburzenia w unerwieniu

5. Skurcz mięśniówki wpustu żołądka – cardiospasmus

Objawy: dławienie się, osowiałość, bydło wyciąg szyję do przodu, spieniona ślina wypływa na zewnątrz, deformacja po lewej stronie szyi, czkawka u psów, brak łaknienia i pragnienia (przy usiłowaniu pobrania wody albo natychmiast ją zwraca jeśli niedrożność zupełna, przy niezupełnej może nieco pić), u konia treść pokarmowa i woda wypływa przez nozdrza, bydło nie może odbić gazów, nie przeżuwa i nie odłyka. Ślinotok u bydła i psów. Diagnoza: objawy kliniczne, wywiad, badanie kontrastowe, endoskopia, sondowanie.

Niedrożność całkowita jest najbardziej dramatyczna – nie może odbijać gazów – ucisk na przeponę, duszność, śmierć. Ciała obce powodują uszkodzenia ściany przełyku, niedotlenienie, zaciśnięcie naczyń i martwicę. Objawy zależą od tego kiedy pacjent przychodzi i czy niedrożność jest całkowita czy nie. Przy martwicy ściany przełyku pojawiają się zaburzenia stanu ogólnego.

Rozpoznanie wynik badania klinicznego, RTG szczególnie u psów, oglądanie przełyku w czasie przełykania (RTV), endoskopia.

Leczenie: bydło: ksylazyna (Rompun) – poraża mięśniówkę przełyku – osłabienie napięcia ściany przełyku – czasem to wystarcza. Środki zwiotczające i uspokajające i przepchnięcie ciała obcego albo do góry albo do dołu. Ewentualnie trokarowanie. Pies: sonda do przełyku, można środki uspokajające; koń – najpierw sonda, potem środki uspokajające. Można próbować wyjąć endoskopem.

Próba usunięcia przez jamę ustną: u bydła często można ręką, próba wymasowania, jeśli się nie udaje to przepychamy do żołądka (lepiej gdy jest endoskop), zgłębnik najlepiej elastyczny – jeśli jest opór to delikatnie, bo może to być ściana przełyku i zrobimy dziurę. Zawsze Ab, bo zwykle ściana przełyku uszkodzona

U konia – zwykle zatrzymanie treści pokarmowej – rozdrobniona ale sucha – wypłukanie – dwie sondy przez nos, uspokojenie, głowa na dół, przez jedną wlewać, przez drugą wylewać. Jeśli nie skutkuje to oesophagotomia – po operacji odżywianie pozajelitowe przez 3-5 dni.

Bydło – jeśli zrobimy ranę to będzie ona polewana treścią żwacza – niezbyt dobrze. Przy obecności ciała obcego tniemy wzdłuż, przy wrodzonym zwężeniu – w poprzek. Podawać płyny, chemioterapia. Kontrola endoskopowa przełyku po 2 tygodniach i 3 miesiącach.

Achalasia oesophagi – foxy, ON – też wiotkość mięśniówki na tle nerwowym, czasami towarzyszy mu skurcz wpustu – cardiospasmus. Achalazja – najczęściej u psów 6 miesięcznych, u kilku szczeniąt z tego samego miotu, w momencie przejścia z pokarmu płynnego na stały. Wynika z zaburzeń rozwojowych w obrębie śródpiersia – przetrwały łuk aorty prowadzi do zaciśnięcia przełyku. Objawy: wymioty fontannowe, po posiłkach, zwrócony pokarm niestrawiony, zdjęcie RTG – znaczne rozszerzenie piersiowej części przełyku, niekiedy pojemność do 0,5 litra, zwężenie na wysokości przepony. Leczenie: thoracotomia: przecięcie więzadła Bothala, przecięcie przewodu tętniczego. Wskazania: karmienie na stojąco. Czasem przyczyną wiotkość mięśniówki na tle nerwowym.

Oesophagotomia – normalnie oesophagotomia cerviacalis, tylko u psów możliwa w odcinku piersiowym (thoracotomia, oesophagotomia thoracalis), bydło – rumenotmia i ręką. Chemioterapia i żywienie parenteralne. Wodę pić może.

ŻOŁĄDEK:

jest to rozszerzenie przewodu pokarmowego i niby nie powinno tu dochodzić do niedrożności, ale zdarzają się one bardzo często. Pojemność u krowy 100-230 l, konia 6-15 l.

Ciała obce w żołądku: pies – przyczyna częściowej niedrożności, bydło – w czepcu, koza bezoarowa – bezoary.

Rozszerzenie żołądka: koń – pierwotne i wtórne.

Przemieszczenie żołądka: pies – ostre rozszerzenie żołądka i skręt żołądka, bydło – przemieszczenie trawieńca.

Niedrożność czynnościowa: pies – zwężenie odźwiernika, bydło – zespół Hoflunda.

Nowotwory żołądka: pies – raki, chłoniako-mięsaki.

W żołądku mogą się znaleźć ciała obce będące przyczyną choroby – u szczeniąt często. Ciała obce stają się przyczyną choroby jeśli: ruchy perystaltyczne żołądka chcą ciało wypchnąć do tyłu a nie daje się – jest blokada w postaci odźwiernika – pojawiają się wymioty; gdy ciało obce leży i swoim ciężarem powoduje anemię i odleżyny z ucisku oraz zapalenie błony śluzowej żołądka.

Metody leczenia: usunięcie ciała obcego: przy pomocy endoskopu, nakarmienie psa obficie (kapustą) i wykorzystanie wymiotów, laparotomia, gastrotomia.

Urazowe zapalenie czepca i otrzewnej:

U przeżuwaczy często ostre ciała obce – związane ze specyfiką pobierania pokarmu. Ciało obce nie „ginie” w tak wielkim żołądku bo jest cięższe i spada na dno, ale: najpierw skurcz czepca niepełny, potem pełny, doprowadzający prawie do zamknięcia światła czepca. Czepiec się kurczy 8-12x na 5 minut. Jeśli ciało obce jest ciężkie to od razu trafia do czepca i dotyka jego ściany, a w czasie skurczu wkłuwa się w jego ścianę lub listewki i powoduje stan zapalny – reticulitis traumatica – zapalenie spowodowane urazem. Jeśli ciało przejdzie przez ścianę czepca to – reticulo peritonitis traumatica – zapalenie otrzewnej, jeśli kaleczona jest także przepona to phrenitis traumatica, jeśli dochodzi do worka osierdziowego to pericarditis traumatica, jeśli uszkadza także nasierdzie – epicarditis traumatica. Jeśli przekłuje otrzewną ścienna – phrenitis. U bydła jest bardzo wysoki poziom fibrynogenu, więc najczęściej od razu zapalenie przebiega jako zapalenie włóknikowe – i.fibrinosa. Od samego początku proces ma charakter ograniczony i b. rzadko zdarza się rozlane ropne zapalenie otrzewnej – co byłoby u innych gatunków. Ciało obce nie musi kierować się w stronę serca.

Objawy: niespecyficzne: krowa nie chce jeść: ból, hamowanie ruchów czepca, zaburzenia przeżuwania. Próby bólowe: w okolicy wyrostka mieczykowatego ucisk – stękania; próba Wiliamsa – osłuchiwanie okolicy puszki krtaniowej z jednoczesnym badaniem ruchów żwacza w dole słabiznowym. Jeśli stęknięcie wyprzedza skurcz żwacza to przypuszczamy, że stęknięcie towarzyszy skurczom czepca, poza tym ruchów czepca jest wtedy mniej; chwyt za grzbiet: uciśnięcie grzbietu za kłębem powoduje wygięcie grzbietu i rozciągnięcie struktur w dolnej części brzucha – po pierwszym razie się wygina i jęknie, ale po następnych już nie bo ją boli; strefy Heada: odpowiedniki na skórze u krowy w okolicy kłębu – przy prowadzeniu ręki od tyłu ku przodowi i krowa stęka w okolicy kłębu to jest reakcja bólowa; opukiwanie młotkiem. Także próba drążkowa, próba łokciowa – podniesienie trzewi i nagłe puszczenie w okolicy wyrostka mieczykowatego – przy puszczeniu jęknie. Lepiej pięścią niż drążkiem. Opukiwanie przestrzeni międzyżebrowych od końca do głowy – gdy krowa w którymś miejscu jęknie to zaznaczamy – rysuje nam się linia rzutu przepony – ciało obce poszło nieco do tyłu a nie do serca. Za serce wchodzi płat zasercowy płuc. Najpierw słychać stłumienie pochodzące od serca, u zdrowej krowy za sercem powinien być trójkąt jawnego wypuku a potem wypuk stłumiony przedżołądków. Czasem nie ma tego wypuku jawnego gdy serce robi się olbrzymie i zasłania płat zasercowy płuc i unosi go ku górze – stłumienie sercowe przechodzi w wypuk stłumiony przedżołądków – może tak być na skutek gromadzenia płynu w worku osierdziowym, olbrzymich obrzękach zastoinowych szyi, głowy i przedpiersia – objaw Diernhoffera. Taki sam objaw będzie przy pasterelozie. Przy pericarditis traumatica – obrzęki zastoinowe okolicy głowy, przedpiersia, szyi.

Takie objawy pojawiają się też przy chorej wątrobie. Przy pericarditis traumatica dołączają się też objawy ze strony krążenia i towarzyszy zapalenie włóknikowe osierdzia i nasierdzia. Gdy odłoży się na nasierdziu i osierdziu włóknik to tonom serca towarzyszą szmery (wynik ocierania osierdzia i nasierdzia). By nie pomylić tego z ocieraniem opłucnej płucnej i opłucnej trzewnej to robimy tak, by krowa nie oddychała – zatykamy nozdrza i nagle puszczamy – wtedy na chwilę nie oddycha – słuchamy serca. Jeśli te tarcia są tylko na początku choroby to je słyszymy, gdy proces trwa dłużej to jest dużo ropy i szmery są słabiej słyszalne. Między sercem a przeponą znajduje się płat płuca zasercowy, potem idzie on do góry. W przypadku choroby stłumienie sercowe przechodzi w stłumienie przedżołądkowe, pojawiają się obrzęki głowy zastoinowe.

Leczenie: usunąć ciało obce – laparotomia boczna + rumenotomia (przecięcie żwacza, ręka do czepca, jeśli ciało spowodowało zapalenie otrzewnej ograniczone to doszło do sklejenia włóknikiem czepca między otrzewną trzewną i ścienna i powstaje zrost – tu błon śluzowa pociągana nie da się odciągnąć). Po wyjęciu ciała obcego usuwamy z czepca ciała obce, które jeszcze nie spowodowały choroby – magnesem. Przy urazowym zapaleniu czepca może dojść do uszkodzenia nerwu X – zespół objawów spowodowanych zaburzeniem unerwienie to zespół Hoflunda.

Niedrożność żołądka spowodowana przemieszczeniem żołądka – głównie psy i bydło. Niedrożność żołądka może być spowodowana zaburzeniami jego czynności, np. u psów zaburzenia pasażu treści przy przeroście odźwiernika – wada nabyta lub wrodzona. Przechodzenie treści z żołądka do dwunastnicy jest utrudnione – objawy: wymioty fontannowe, rozpoznanie RTG. Leczenie: nacięcie promieniste mięśnia odźwiernika w 3-4 miejscach – natychmiastowa poprawa.

Przemieszczenia żołądka:

Skręt żołądka u psa – torsio ventriculi – u dużych ras (dogi, setery, ON), po posiłku gdy pies bardzo się rusza. Od razu dilatatio acuta – ostre rozszerzenie. Przy dysfunkcji odźwiernika, atonii i rozluźnionym więzadle żołądka. Objawy: powiększenie zażebrowej części brzucha i części klatki piersiowej, bardzo szybkie pogorszenie stanu ogólnego, wstrząs. Rozpoznanie jest proste – charakterystyczny wygląd, powiększenie jamy brzusznej, zły stan ogólny, szybki przebieg, wypuk jawny w tylnej części klatki piersiowej gdzie żołądek, duszność, zaburzenia w krążeniu. RTG pokazuje przejaśnienia w żołądku.

Leczenie: repozycja żołądka (laparotomia), zanim jednak operacja to trzeba ustabilizować krążenie – możliwość wstrząsu oligowolemicznego (utrata płynu z łożyska naczyniowego) lub neurogennego – ból. Uzupełniamy płyny w łożysku naczyniowym (infuzja ciągłą płynów izotonicznych wieloelektrolitowych o temperaturze ciała), glikokortykosteroidy – bursztynian hydrokortyzolu. Przed operacją pozbywamy się przyczyn – wzdęty żołądek, głównie przez gazy – odbarczenie (dekompresja) żołądka – zgłębnik żołądkowy przez jamę ustną – gdy jest skręt to zgłębnik może nie dojść do żołądka, ale próbę trzeba podjąć (jak bardzo żołądek się skręcił – skręt niezupełny – do 180* - wchodzi z oporami, przy zupełnym nie wchodzi), płukanie żołądka – pozbycie się treści pokarmowej. Gdy to jest niemożliwe – nakłucie żołądka grubą igłą by gaz wypuścić – w 80-90 % przypadków przy ponownej próbie wprowadzenia sondy się to udaje. Jeśli się udało to stan zwierzęcia się poprawia i możliwa jest operacja. Otwarcie jamy brzusznej z cięcia przedpępkowego, dość duże dojście. Gdy treść usunęliśmy nie trzeba robić gastrotomii tylko repozycję żołądka. Aby sytuacja się nie powtórzyła – gastropeksja – przyszycie żołądka do ściany jamy brzusznej – tylko jeśli ściana żołądka jest żywa, jeśli jest martwa to trzeba dokonać cięcia części żołądka. W niektórych przypadkach trzeba dokonać wycięcia śledziony – na ogół jest powiększona, nie jest to jednak konieczne jeśli brak zmian wstecznych.

Ewentualnie pylorotomia – zwężenie odźwiernika: jeśli wrodzony przerost – szczenięta przy przejściu na pokarm stały – wymioty fontannowe po ok. 2 h; badanie kontrastowe – nie reaguje na spazmolityki; skurcz odźwiernika – pylorospasmus – reaguje na spazmolityki; nabyty przerost – następstwo długotrwałego skurczu, nie reaguje na spazmolityki.

Postępowanie pooperacyjne: resekcja żołądka czy nie: jeśli tylko repozycja to po 2 dobach karmimy, gdy resekcja to karmienie przez przetokę dojelitową zrobioną podczas operacji.

Do przemieszczenia żołądka dochodzi też u bydła – przemieszczenie trawieńca – abomasus. Jeśli wcześniej było peritonitis traumatica, gdy zakończenia nerwu X są uszkodzone, zaburzenia motoryki i atonia żołądka – teść zalega – zapalenie – abomasitis chronica. Też owrzodzenia, zapiaszczenie trawieńca – abomasitis geosedimentosa. Trawieniec może przemieścić się na stronę lewą lub prawą. Na lewą (częściej): między ścianę brzucha i żwacz. Proces trwa jakiś czas (objawy niestrawności) na początku objawy zapalenia trawieńca, potem objawy jego niedrożności, zły stan ogólny. Może być rozszerzenie trawieńca z przemieszczeniem na stronę lewą, prawą – dilatatio abomasi cum dislocatione sinistra, dextra – lub rozszerzenie trawieńca z przemieszczeniem i skrętem na stronę lewą, prawą – dilatatio abomasi dextra cum torsione dextra. Im hodowla bardziej intensywna, tym częściej dochodzi do skrętów. Zbiera się gaz , gromadzi w górnej części i pociąga na lewą stronę. Objawy nietypowe.

Rozpoznanie: przy opukiwaniu: na miejscu stłumienia – wypuk jawny ze względu na dużą obecność gazów; nakłucie ostatniej przestrzeni międzyżebrowej – cuchnący gaz, treść kwaśna; badanie per rectum – wyczuwalny duży balon w okolicy lewej słabizny, niespecyficzne objawy ogólne – niestrawność, brak apetytu, spadek mleczności, powiększenie brzucha po stronie lewej, zaburzenia motoryki przedżołądków. Przemieszczenie na stronę prawa ma charakter przewlekły – pogorszenie i na zmianę poprawa stanu ogólnego. Przemieszczenie do tyłu za wyrostkiem mieczykowatym. Brak gwałtownych objawów, pasaż treści zachowany, ale gdy powiększenie i skręt trawieńca objawy nagle i słabo wyrażone. Kopanie się po brzuchu, powiększenie obrysu, utrata łaknienia. Rozpoznanie na którą stronę skręcony – śródoperacyjnie.

Leczenie: laparotomia lewo lub prawostronna. Lewostronna: ręka wprowadzoną do jamy brzusznej spycha się trawieniec do dolnej prawej części jamy brzusznej, jeśli niemożliwe to opróżnić przez wypłukanie.

Operacja Hansena: laparotomia i rumenotomia, wkładamy rękę do żwacza, igłą Gerlacha przekłuwamy ścianę żwacza i całą ścianę jamy brzusznej, tak aby jeden koniec nitki wyciągnąć na zewnątrz. Dwa końce nitki za zewnątrz – wiążemy – prowokujemy zapalenie i zamknięcie drogi dla trawieńca przez zlep pozapalny.

Operacja Dirksena: laparotomia prawostronna – cięcie równoległe do ostatniego żebra, pociągamy za sieć i przyciągamy trawieniec na prawo - niebezpieczne – grozi przerwaniem. Omentopeksja – przyszycie sieci do ściany jamy brzusznej. Trawieniec przemieszcza się na prawą stronę (może być macalny per rectum przy wpuście do jamy miednicy, może być dodatkowo skręcony). Patrząc od tyłu – skręcony w prawo – torsio abomasus dextra + dislocatio, gdy na lewo – torsio abomasus sinistra. Laparotomia, dekompresja, wypłukanie treści, repozycja, zamknięcie ściany brzucha.

Zwężenie odźwiernika:

Wrodzony przerost: wymioty fontannowe max w 2 h po jedzeniu, spazmolityki nie dają efektu, występuje gdy szczenięta przechodzą na pokarm stały.

Skurcz odźwiernika: u psów w każdym wieku, niedrożność czynnościowa, spazmolityki są skuteczne, wymioty w różnym czasie po jedzeniu.

Nabyty przerost: następstwo długotrwałego skurczu, spazmolityki nie dają efektu, płyny przechodzą swobodnie.

Niedrożności jelit: powodów jest wiele, omówienie na podstawie koni:

Niedrożność jelit jest zagrożeniem dla życia. Niedrożność zupełna jest najbardziej dramatyczna. Towarzyszą jej zaburzenia w krążeniu i hypowolemia – ubytek wody i jej przemieszczenie poza łożysko. Niedrożności towarzyszy ból brzucha (ból trzewny), trudny do zlokalizowania (unerwione segmenty pokrywają się ze sobą). Ustalenie miejsca tkliwego jest trudne. Bólowi brzucha towarzyszą pewne zachowania, które nazywamy kolką lub morzyskiem. Kolka – od łacińskiej nazwy colon, morzysko – od „moru”, „morzyć”.

To nie są terminy, które można traktować jako rozpoznanie: kolka i morzysko to nie określona choroba, tylko zespół zachowań pacjenta, którego boli brzuch.

Najczęściej objawy kolkowe u koni są spowodowane niedrożnością jelit – ileus. Dwie grupy niedrożności: mechaniczna – ileus mechanicus i polegająca na zaburzeniu czynności – ileus dynamicus.

Niedrożność mechaniczna może mieć dwie formy:

0. niedrożność strangulacyjna – strangulatio (zaciśnięcie) – siła działa z zewnątrz – przepuklina uwięźnięta, pooperacyjne zrosty w jamie brzusznej, nowotwory, wgłobienie – jejuno-jejunalis, ileo-colica, colo-rectalis (wymioty, krwawa biegunka, ostry brzuch, parcia.. Gdy jelito wpadnie do pierścienia pachwinowego (przepuklina pachwinowa lub mosznowa) – pętle jelit zostają zaciśnięte – szybki ucisk na naczynia krwionośne ściany i krezki. Gdy niedokrwienie jest nagłe objawy są mocniej wyrażone i szybciej występują. Przy niedrożności obturacyjnej objawy niedokrwienia ściany jelita następują stopniowo (aczkolwiek są wyjątki). Może być odwrotnie – guz nowotworowy uciska z zewnątrz - niedrożność strangulacyjna ale objawy niedokrwienia następują wolno.

Trzeba odróżnić niedrożność zupełną od niezupełnej – tu objawy nieco wolniej narastają i operację można zaplanować; w niedrożności zupełnej przebieg jest dramatyczny i występuje bezpośrednie zagrożenie życia. Przyczyny niedrożności niezupełnej – zwężenie jelita po enterotomii (np. u ratlerków czy yorków – u nich specjalne techniki szycia jelit), uszkodzenia ściany jelita przez ciało obce, zagięcie jelita w przypadku zrostów, przyrośnięte przepukliny, nowotwory, wpochwienia jelit

0. niedrożność obturacyjna – obturatio, ex obturatione – zatkanie – ciało obce – u koni rzadko, u bydła często; u koni często odwodniona treść pokarmowa w jelicie biodrowym, rozszerzeniu żołądkowatym okrężnicy dużej – puncta minoris resistentia przewodu pokarmowego konia.;

1. niedrożność czynnościowa – ileus functionalis: porażenie jelit (niedrożność porażenna - częściej) – ileus paralyticus (na RTG widać tylko bąbelki gazu, ale uważać na ciała obce, też przy nosówce, parwo) lub niedrożność spastyczna – gdy ściana jelit obkurczy się – ileus spasticus (cardiospasmus, pylorospasmus, jejunospasmus. W przypadku zachorowania na chorobę zakaźną (nosówka pokarmowa, parwowiroza, zapalenie jelit wirusowe) na początku zwykle jest biegunka. Potem nie oddaje kału – czynność p.pok jest zaburzona. Musimy mieć pewność, że nie jest to niedrożność. Niedrożność porażenna nie jest wskazaniem do operacji. Niedrożność porażenna najczęściej u psów: porażenie pooperacyjne, zapalenie otrzewnej rozlane, kwasica, hypokaliemia, zatory w ścianie jelit, rozerwania krezki, uszkodzenia ściany jelita, u starszych zmiany o charakterze zwyrodnieniowym w kręgosłupie – wyrośla kostne między kręgami naciskające na wychodzące z rdzenia nerwy – porażenie końcowego odcinka jelit lub odczuwanie bólu przy nastawianiu się do defekacji. Może być też wtórna w stosunku do niedrożności mechanicznej – od miejsca zatkania do końca – usunięcie przyczyny.

Następstwa niedrożności: ciągła produkcja soków trawiennych (ślina – najwięcej koń 30-40 l śliny i 8 l soku trzustkowego, pies 0,5 – 3 l śliny i 0,3 l soku trzustkowego) – płyn zalega przed miejscem niedrożności a powinien być w łożysku naczyniowym; inne drogi utraty płynów to wymioty (oprócz koni). Następuje zahamowanie wchłaniania na skutek tego, ze krótszy jest odcinek jelita czynnego. Przed miejscem zatkania wchłanianie też nie jest dobre – rozciągania ściany jelita i zaburzenie ukrwienia ściany jelita. Aby następowało wchłanianie konieczny jest wydatek energii – tej energii jest niedostateczna ilość. Płyny, głównie woda, które przedostają się do światła jelita nie są wchłaniane. W łożysku naczyniowym zaczyna brakować wody. Następuje stagnacja płynów w świetle jelit przed miejscem zamknięcia. Wskutek rozciągania jelit stopniowo dochodzi do niedotlenienia. Potrzeba czasu aby woda gromadziła się w ścianie jelita (obrzęk). Płyn zatrzymywany w przestrzeniach międzykomórkowych ściany jelita. Jedynie przy maksymalnym wzdęciu jelit nie ma przechodzenia płynu do przestrzeni międzykomórkowych – nie ma krążenia w jelicie. Przy niedotlenieniu baroreceptory i inne komórki czucia są podrażnione – ból. Atonia jelit i gromadzenie się pokarmu i brak pasażu treści powodują mnożenie bakterii. Oprócz tego w tym płynie są wszystkie rozpadnięte ciała bakterii, enzymy, produkty przemiany materii, gnicia treści spożytej oraz enzymy, rozpadnięte białko i inne związki chemiczne pochodzące od pacjenta. Część tych substancji się wchłania. Najpierw przez jelito nieuszkodzone, potem przez przestrzeń międzykomórkową uszkodzonej części jelita – toksemia. Woda z łożyska naczyniowego przechodzi do światła jelita i gromadzi się w ścianie jelita. Przy dalszym uszkodzeniu ściany jelita krew wydostaje się do światła jelit i poza jelita do jamy otrzewnowej. Może dojść do wstrząsu oligowolemicznego. Przy niedrożności łaknienie i pragnienie się zmniejsza. Nie da się uzupełnić płynów przez picie. Stopniowo rośnie Ht, powstają zakrzepy, DIC i śmierć. Podstawą mechanizmu utraty płynów jest gromadzenie płynów w jelicie. Przed miejscem niedrożnym występuje obrzęk. Pogarsza się stan ogólny: tachykardia, tachypnoe – z bólu i oligowolemii, przy wydechu wydostaje się para wodna, zwierzęta, które się pocą tracą wodę także przez skórę – poty z bólu u koni – do wstrząsu oligowolemicznego dołącza się wstrząs neurogenny. Diureza przy niedrożności jest obniżona i nie ma takiego znaczenia w utracie płynów. Wskutek rozszerzania się pętli jelita są drażnione receptory czucia – pojawia się ból. Do wstrząsu oligowolemicznego dochodzi wstrząs neurogenny. Gdy długo się czeka także wstrząs toksyczny (bakterie i toksyny do krwiobiegu) i septyczny.

Przebieg niedrożności zależy od tego, czy jest ona strangulacyjna (najczęściej ostra) czy obturacyjna (łagodniejsza), czy jest zupełna czy nie, jeśli zupełna to czy wysoka czy niska – im dalej od odźwiernika tym przebieg łagodniejszy, od czasu trwania.

Z rozpoznaniem niedrożności ostrej nie ma problemu. Wywiad: utrata apetytu, nie pije, wymioty. Trzeba spytać, czy jest defekacja – jeśli tak to jelito jest drożne, ale na początku niedrożności może dojść do hypertonii odcinka za miejscem zatkania – pojawia się wtedy biegunka, częste oddawanie kału. Pytamy o żywienie - głównie u koni nieodpowiedni pokarm powoduje zmiany perystaltyki – osłabienie i zaczopowanie jelit (jelito biodrowe przed ujściem biodrowo-ślepo-okrężniczym lub zgięcie miedniczne okrężnicy dużej). Ocena stanu ogólnego – przy przewlekłym stan ogólny może być bez zarzutu. Badanie szczegółowe układu pokarmowego: badanie uzębienia (u trawożernych), omacanie brzucha (ocena tkliwości i napięcia powłok brzusznych), osłuchiwanie (perystaltyka jelit). Badanie układu krążenia (tachykardia, tachypnoe, zasinienie błon). Badanie per rectum – mocno napięta taśma w poprzek jamy brzusznej – uwięźnięcie okrężnicy dużej w przestrzeni śledzionowo-nerkowej lub skręt okrężnicy dużej z przemieszczeniem na prawo. Badanie rektalne powtarzać co kilka h. Ustalenie rodzaju niedrożności (strangulacyjna czy obturacyjna – można leczyć zachowawczo). Badanie płynu otrzewnowego – jeśli różowy, mętny – operacja. Decyzja: leczenie zachowawcze czy operacyjne? Przy niedrożnościach niezupełnych i dobrym stanie ogólnym jest czas na wykorzystanie metod zachowawczych. Przy skręcie jelita czczego – natychmiast operacja lub eutanazja. Przy skrętach jelit cienkich jeśli operacja nie nastąpi w ciągu 6-8 h to stan jest beznadziejny.

Postępowanie z koniem przy niedrożności: lekarz nie powinien opuszczać konia do końca – do śmierci lub wyleczenia – cały czas trzeba go monitorować.

I okres choroby: 1-3 h choroby: wywiad, badanie, zgłębnik nosowo-żołądkowy, badanie rektalne, Biovetalgin – większość niedrożności to skurcze spastyczne i po podaniu leków mijają. Nie zawsze po badaniu klinicznym i rektalnym możemy postawić diagnozę. Dokumentacja! Rodzaj niedrożności w trakcie choroby może się zmieniać. Niedrożność niezupełna lewego pokładu okrężnicy dużej – obstirpatio coloni major - górny pokład jest duży i ciężki i przemieszcza się w dół, dolny pokład mniejszy, wypełniony gazami idzie do góry – grozi to skrętem jelit.

II okres choroby 3-5 h: badanie szczegółowe, zgłębnik nosowo-żołądkowy. Jeśli wzdęte jest jelito ślepe należy je nakłuć. Nakłucie jamy otrzewnej – czy już jest krew, czy ściana jelit jest uszkodzona, czy już otwierać brzuch czy jeszcze nie, badanie rektalne. Dokumentacja! Badania dodatkowe: Ht – bardzo istotne informacje o stopniu utraty wody. Prawidłowy Ht u konia: 44-52%.

Jeśli 5 h mija i nie ma poprawy to należy konia szykować do operacji. Przy skręcie koń nie jest w stanie przeżyć dłużej niż 6 h. Często koń przyjeżdża bez dokumentacji, zaczynamy go obserwować i tracimy czas. Należy wiedzieć, czy wcześniej były już kolki, kiedy ta się zaczęła, co ile i o której mu podawaliśmy leki, wynik badania rektalnego, godzina i wynik nakłucia otrzewnej. Zwierze musi być zabezpieczone na czas transportu. Podanie Domosedanu na czas transportu tłumi ból trzewny.

Leczenie zaczynamy od metod zachowawczych – większość kolek to gazy, zatkanie jelita ślepego, niedrożności niezupełne. Ważna jest decyzja, w którym momencie kończy się skuteczność metod zachowawczych a kiedy podjąć decyzję o leczeniu chirurgicznym.

Wskazówki prognostyczne przy niedrożnościach ostrych u koni:

0. stan nieuleczalny: (100% śmiertelności) gdy: tętno niewyczuwalne, 120-140 uderzeń serca / min, sinica, czas włośniczkowy powyżej 6 sekund, Ht 65-70%, pH krwi zasadowe, przy nakłuciu jamy otrzewnej wypływa płyn brudnoczerwony, po podaniu strofantyny brak spadku częstotliwości uderzeń serca.

1. Rokowanie bardzo złe – 60-80% śmiertelności: tętno 110-120 min i słabo wyczuwalne, czas włośniczkowy powyżej 5 sek, strofantyna obniża ilość skurczów o około 10, Ht 55-65%, płyn w jamie otrzewnej wyraźnie czerwony

2. Zwiększenie szans na przeżycie do 40-60%: tętno 90-110 / min słabo wypełnione, błony śluzowe intensywnie czerwone, czas włośniczkowy około 3 sek, strofantyna powoduje zwolnienie pracy serca o około 10-20, Ht 50-60%, płyn w jamie otrzewnej różowy

3. Rokowanie względnie dobre: tętno 70-90 / min, błony śluzowe zaczerwienione, czas włośniczkowy 2-3 sek, płyn otrzewnowy zaróżowiony

4. Rokowanie dobre: tętno 50-70, spojówki lekko zaczerwienione, czas włośniczkowy 1-2 sek, Ht 40-45, płyn otrzewnowy żółty lub ledwo zaróżowiony

Celem leczenia jest usunięcie przyczyny niedrożności i uzupełnienie niedoborów, jakie ona uczyniła. Zanim usuniemy przyczynę trzeba wyrównać zaburzenia w krążeniu.

Domosedan stosować, ale po szczegółowym badaniu klinicznym; Novalgina jest elementem diagnostycznym – ból przy strangulacyjnej jest tak silny, że nie da się go znieść na dłuższy czas; chemioterapia od początku choroby; olej parafinowy; sole stężone.

Najlepsze są metody zachowawcze: dieta, środki przeciwbólowe (Biovetalgin) i rozkurczowe (atropina); zapobieganie wzdęciom (alkohol etylowy), wspomaganie pasażu treści jelitowej (olej parafinowy), rozmiękczanie treści (środki wzmagające wydzielanie dojelitowe); przyspieszenie perystaltyki jelit (sól glauberska, 10% NaCl), osłona krążenia i serca – uzupełnienie elektrolitów i wody, środki nasercowe; chemioterapia. Gdy wiemy, że leczenie zachowawcze bezsensowne – szybka decyzja o operacji – często nie ma sensu stosować leczenia zachowawczego.

Cele operacji: usunąć przyczynę niedrożności, usunąć część zmienionego jelita, usunąć zmienioną patologicznie treść pokarmową (toksyny) = przywrócić drożność i sprawność ppok.

Leczenie operacyjne: jest zawsze leczeniem uszkadzającym; z wyboru przy skręcie jelit lub uwięźnięciu jelit we wrotach przepukliny (ściany brzucha lub wewnętrznej), jelito może się przemieścić do otworu sieciowego większego, okrężnica może się przemieścić do przestrzeni wątrobowo-śledzionowej. Niedrożność obturacyjna – zatkanie okrężnicy dużej w zgięciu miednicznym – leczenie zachowawcze, gdy brak poprawy leczenie operacyjne. Jeśli w płynie otrzewnowym pojawia się krew – uszkodzenie ściany jelita – operacja.

Leczenie zachowawcze: jeśli płyn gromadzi się przed miejscem zatkania a zwierzę nie może wymiotować – umożliwić wylanie się płynu – zgłębnik nosowo-jelitowy + podanie środków przeciwbólowych 40-60 ml Biovetalgin iv. Przy spastycznej niedrożności jelit wszystko wraca do normy; przez jakiś czas nie karmimy. Podawać środki przeciwfermentacyjne, chemioterapia. Umożliwienie przechodzenia do tyłu czopa zatykającego (u koni gdy przyczyną sucha karma i niedrożność niezupełna): Bykahepar – pobudza wydzielanie soków trawiennych, duże ilości płynów iv, olej parafinowy per os, środki pobudzające perystaltykę. Ostrożnie, bo jeśli zbyt pobudzimy perystaltykę to wgłobienie jelit lub skręt. Osłona serca i krążenia.

Cel leczenia operacyjnego: usunięcie przyczyny niedrożności, usunięcie chorobowo zmienionej ściany jelit, usunięcie treści patologicznej z jelit i nie dopuścić do jej wchłonięcia.

Jelito jest zmienione gdy: barwa czerwonawo-wiśniowa (zastój krwi i martwica) lub brązowo-czarna. Komórki wykazują różną wrażliwość na niedotlenienie i mają różną zdolność do regeneracji. Błona śluzowa odnawia się przez całe życie. Zwoje śródścienne – od nich zależy perystaltyka – komórki nerwowe są bardzo wrażliwe na niedotlenienie. Komórki mięśniowe są żywe a nerwowe nie. Jeśli dotyczy to krótkiego odcinka (<30 cm) to pasaż treści będzie zachowany, gdy porażony odcinek jest długi to będzie niedrożny, więc lepiej usunąć - enterektomia.

Jeśli mamy wątpliwości: umoczyć serwetkę w gorącym RF i dotknąć jelita – drażnienie wysoką temperaturą – jeśli są żywe nastąpi skurcz – zostawiamy, jeśli nie to wycinamy; sprawdzamy naczynia dochodzące do jelita – tętnice – tętnią czy nie?, nożem operacyjnym nacinamy błonę surowiczą i mięśniową – krwawi czy nie?, odprowadzamy jelita do brzucha, spinamy kleszczykami na krótki czas, potem sprawdzamy czy barwa się zmieniła na jaśniejszą. Jeśli po otwarciu jamy brzusznej jelito czcze jest czarne od dwunastnicy do ujścia biodrowo-ślepo-okrężniczego to nie ma szans dla pacjenta – eutanazja. Jest problem ochrony tkanek tworzących ściany brzucha czy otrzewnej przed zabrudzeniem treścią jelit – klemy jelitowe, ale nie można tego zrobić dokładnie – resztki treści pozostają na błonie śluzowej jelit, które przecinamy.

U bydła podczas rumenotomii są różne sposoby zapobieganiu zanieczyszczeniu jamy otrzewnej: ramka Kulczyckiego, impregnowany materiał z gumką na obwodzie i z otworem pośrodku na rękę operującego. Podobnie można z jelitami grubymi u konia.

Śledziona – skręt – distorsio – ostry ból; nowotwory – naczyniak, mięsak – splenectomia przy laparotomii przedpępkowej i adrenalina

Wątroba: nowotwory: pierwotny rak rzadko, przerzuty z raka sutka i narządów jamy brzusznej – RTG, biopsja, USG, usunięcie 1-2 płatów – do 40% masy.

Cholelithiasis – kamica żółciowa – zatkanie, kolka wątrobowa + żółtaczka – usunięcie wraz z pęcherzem żółciowym

LAPAROTOMIA: wskazania:

0. niedrożności jelit, dróg żółciowych, dróg moczowych

1. przerwanie ciągłości narządów wewnętrznych (żołądek, jelita, wątroba, naczynia, śledziona)

2. nowotwory

3. przepukliny

4. krwotok wewnętrzny

5. wnętrostwo brzuszne

6. amputacja narządów jamy brzusznej – stercz, macica, jądro wnętra, śledziona

7. cięcie cesarskie

8. ovariohisterektomia

9. dostęp do operacji kręgosłupa

10. diagnostyczna

Miejsce: zależy od gatunku i od tego, w którym miejscu spodziewamy się operowanego narządu wewnętrznego: np. pęcherzyk żółciowy – cięcie z przodu, pęcherz moczowy – cięcie z tyłu. U wszystkich ssaków poza bydłem laparotomii dokonuje się w pozycji leżącej; u bydła w pozycji stojącej. Pozycja leżąca wymuszona u bydła często prowadzi do powikłań typu wzdęcie żwacza.

Laparotomia:

0. pośrodkowa – mediana – w linii białej: przedpępkowa (żołądek, wątroba, dwunastnica, śledziona, nerki), przezpępkowa, zapępkowa (pęcherz, stercz, macica, jelito proste)

1. przypośrodkowa – paramediana – 1-2 cm od linii białej

2. boczna – lateralis – cięcie zażebrowe (lewo - żołądek lub prawostronna- wątroba), równoległe (nerka) lub pionowe, boczne do jajnika, laparorumenotomia

3. pachwinowa (wnętrostwo jednostronne koni, przepuklina pachwinowa).

Laparotomia boczna: cięcie wzdłuż dwusiecznej kata utworzonego przez linię łączącą końce wyrostków poprzecznych kręgów lędźwiowych i tylna krawędź ostatniego żebra. – głównie rumenotomia – z lewej strony u krowy; też cięcie równoległe do kręgosłupa, cięcie przyżebrowe.

Po otwarciu jamy brzusznej – eksploracja – dopóki ręce są czyste; u dużych zwierząt powinna być uporządkowana – po kolei. Jeśli sytuacja awaryjna – to bez eksploracji.

Szycie: katgut w ropomaciczu – cały układ immunologiczny zaangażowany – zżera; dobry jest cienki Dexon, każda warstwa szyta oddzielnie. Otrzewna – ciągły na okrętkę, Dexon 3.0 u małych 4.0; tłuszcz zewnątrzotrzewnowy – nie szyjemy, mm prosty brzucha – w linii białej nie, Dexon 2.0 u konia, 3.0 pies, szew ciągły wytrzyma a zysk czasu; tkanka podskórna – małe 3.0; skóra szwem Halsteda śródskórnym. Dexon u dużych stosujemy tam, gdzie trudno wyciągnąć aby się rozpuścił, ale ostrożnie, bo to jednak ciało obce. Jeśli łatwy dostęp to nici poliestrowe, poliamidowe – do usunięcia.

Zastawka Mandina – ujście biodorowo-ślepo-okrężnicze.

Powikłania: wytrzewienia, krwawienia na terenie j.brzusznej, zapalenie otrzewnej, zrosty – upośledzenie perystaltyki, wgłobienia,

Kiedyś uważano, że cięcie w linii pośrodkowej nie jest dobre, bo tniemy tkankę łączną. Obmyślono cięcie przy linii białej (więcej krwi), ale teraz uważa się, że im bliżej linii białej tym lepiej – i wcale nie ma problemów z gojeniem się ran.

Przygotowanie do zabiegu, przecięcie ściany brzucha, śródoperacyjne badanie narządów jamy brzusznej, cel właściwy, zamknięcie jamy brzusznej.

Linia cięcia od wyrostka mieczykowatego do spojenia łonowego. Nie dochodzić do kości – trudność zaszycia. Zasada: cięcie skóry jest dłuższe niż cięcie warstwy mięśniowej i otrzewnej. Laparotomia boczna: miesień skośny brzucha wewnętrzny nie może być przecięty ale rozpreparowany wzdłuż włókien tego mięśnia. Jeśli wszystkie warstwy przetniemy w jednym kierunku to jest mało prawdopodobne, by doszło do rychłozrostu, szczególnie u koni. Idealnie byłoby rozpreparować włókna mięśnia brzucha zewnętrznego, ale byłoby za mało miejsca.

Zamknięcie jamy brzusznej: idealne jest szycie każdej warstwy osobno, teraz szyjemy głównie na okrętkę. Do szycia otrzewnej materiał powinien być jak najcieńszy dexon 4-0, 5-0, u konia 3-0, ewentualnie katgut, kwas polilaktamowy. Po kilku godzinach listki otrzewnej się sklejają. Tkanki tłuszczowej nie szyjemy, nadmiar usunąć, niech nie wchodzi w brzegi rany. Linia biała – u psów, kotów dexon 3-0, u koni gruby dexon – 2 lub złożony podwójnie, tkanka podskórna - dwa, jedno piętro z powięzią, na okrętkę; skóra – szew ciągły sródskórny. Małe zwierzęta – nić jednorodna poliestrowa lub poliamidowa ale przy szyciu taką nitką trzeba ją prowadzić cały czas do przodu – nie może być żadnych załamań, bo się nie wyjmie. U koni: dexon - resorbowalny.

Laparotomia u bydła: cięcie wzdłuż dwusiecznej między ostatnim żebrem i końcami wyrostków poprzecznych kręgów lędźwiowych.

NIEDROŻNOŚCI DRÓG ODDECHOWYCH:

Objawy duszności, ale one też w odmie, hydrothorax, zapaleniu płuc. Duszność – niedotlenienie, zasinienie błon śluzowych, zaostrzony szmer krtaniowy – stridor (gwizdy, świsty, charczenie).

Leczenie: dostarczyć tlen (hipoksja tkanek), jeśli możliwe to intubacja, cieńsza rura niż normalnie, jeśli niedrożność duża to nie wejdzie. Gdy się nie da – tracheotomia – może uratować życie. Małe zwierzęta – kładziemy na grzbiecie, wałeczek pod szyję – tchawica uwypuklona, ciecie strzałkowe w 1/3 długości szyi od strony głowy – rozpreparować mm mostkowo-gnykowe i łopatkowo-gnykowe możliwie bezkrwawo, przeciąć powięź głęboką szyi, przeciąć 2-3 pierścienie tchawicy wzdłuż, trzeba rozdziawić, założyć tracheotubus. To się robi bez znieczulenia, może być niebezpieczne, można w znieczuleniu miejscowym – zwłaszcza u koni i krów – na stojąco. Gdy rurka dłużej niż 8-10 h – rana goi się przez ziarninowanie – blizna może być przyczyną duszności. Gdy zostawimy rurkę na kilka dni – zniekształcenie pierścieni tchawicy, może powodować potem duszność – zniekształcenie pozostaje do końca życia, tez blizna może utrudniać, dlatego tracheotomię robimy gdy bezwzględna konieczność, golimy pole, chyba ze nie ma czasu. Gdy do płuc już trafia tlen badamy przyczynę duszności. Możliwe przyczyny:

0. małe psy – zapadanie się skrzydełek nosowych

1. przewód nosowy dolny – nowotwory u starszych zwierząt

2. zaburzenia rozwojowe: torbiele zębonośne u koni (np. w zatoce szczękowej – rośnie ząb, wypełnia zatoki, uwypuklenie wewnętrznej blaszki zatoki do jamy nosowej – zatyka przewód, wygina przegrodę nosową), u źrebiąt przemieszczenie przegrody nosowej, polipy w jamie nosowej.

3. Ropniaki małżowin nosowych – obok duszności charakterystyczny zapach rozkładającej się małżowiny

4. Nowotwory okolicy gardła – konie

5. Gromadzenie wysięku w worku powietrznym – odma – ucisk na drogi oddechowe

6. Ropnica okolicy gardła – wysięk zajmuje dużo miejsca

7. Zołzy – paciorkowcowe zapalenie węzłów chłonnych

8. Promienica

9. Zbyt długie podniebienie miękkie

10. Zapalenie gardła – zaburzenie pracy nagłośni i podniebienia miękkiego – chwilowe uwięźnięcia podniebienia miękkiego

11. Nagłośnia może uwięznąć w fałdzie nagłośniowym jaki tworzy z chrząstką nalewkowatą

12. Zmiany w chrząstce nalewkowatej u koni

13. Ziarniniaki okolicy chrząstek krtani

14. Za duża przestrzeń między 1 chrząstką tchawicy a chrząstka pierścieniowatą – zbyt długie i luźne więzadło pierścienno-tchawicze

15. Zniekształcenie tchawicy, złamanie chrząstek (młode konie łapane na arkany)

16. Zapadanie się chrząstek tchawicy u psów

17. Ciała obce

Leczenie: polega na przywróceniu drożności (usuniecie ciała obcego, nowotworu, porażenia krtani – u cieląt w dyfteroidalnym zapaleniu gardła, u koni dychawica świszcząca). Krtań u konia ma większą średnice niż tchawica, więc trudno zauważyć dychawicę – ujawnia się przy ciężkiej pracy – objawem świst – rorex. Zachyłek krtaniowy miedzy fałdami głosowymi a ścianą krtani. Gdy chrząstka krtaniowa wisi fałd głosowy luźny, w kieszonkę wpada powietrze – drganie i dźwięk. Przy wysiłku zaczyna brakować powietrza – szmer wdechowy, gdy szmer jest wydechowy lub mieszany to raczej nie jest dychawica. Mięsień pierścienno-nalewkowaty grzbietowy boczny normalnie unosi chrząstkę nalewkowatą przy wdechu. Niewydolny bo: niewydolność pierwotna (miopatia) lub niewydolność neurogenna – nie dochodzi tu bodziec elektryczny, zamiast włókien jest tkanka łączna – dowodem są zmiany zwyrodnieniowe w nerwie krtaniowym powrotnym (nervus recurrens). Przyczyny nie są dokładnie znane. Częściej z lewej strony. Im koń niższy tym rzadziej występuje – powyżej 170 cm 50% wystąpień. Teoria Mareka: nerw krtaniowy powrotny lewy zawija się o łuk aorty i wraca a prawy zawija się o tt podobojczykową prawą – jego droga jest dłuższa. Teoria II: u koni ciężko pracujących serce przesunięte do tyłu – pociąga nerw krtaniowy powrotny lewy, łuk aorty cały czas pracuje, szarpie nerw ale zmiany w nerwie są nie tu lecz w połowie długości szyi. Nie wiadomo dlaczego występuje tylko u niektórych koni. Inne hipotezy: po przechorowaniu chorób zakaźnych (grypa); podanie leku obok żyły jarzmowej, ale obok nerwu krtaniowego biegnie pień błędno-współczulny i on nie zostaje uszkodzony; powiększenie ww chłonnych piersiowych – wydłużenie nerwu; zbyt intensywny trening – zbytnie skręty szyi.

Thoracotomia:

0. przełyk, tchawica, wrodzone wady serca, nowotwory płuc i śródpiersia, ciała obce w opłucnej i śródpiersiu, pasożyty serca i naczyń, przepuklina przeponowa – hernia diaphragmatica. Powikłania: odruch zatrzymania akcji serca, odma.

1. Wady serca: EKG: przetrwały przewód tętniczy, przetrwały prawy łuk aorty (megaoesophagus), tetralogia Fallota.

2. Hernia diaphragmatica: urazy mechaniczne, wrodzona; duszność, wymioty. Operacja od strony klatki piersiowej lub od strony jamy brzusznej.

Odma – pneumothorax – uraz lub operacja. Szybkie płytkie oddechy, rozdęcie klatki, wypuk, RTG – serce przesunięte w tył i do góry, żyła główna tylna?

0. wentylowa – uszkodzenie płuc

1. podskórna – też przy uszkodzeniu tchawicy

haemothorax – woli siedzieć; punkcja

hydrothorax – guzy – przerzuty z sutek, stercza, jamy ustnej, kości.

GUZY SKÓRY:

skóra stanowi najwyższy procent umiejscowień różnego typu guzów, najczęściej z nabłonka, z którego rozwijają się:

0. Brodawczak: pospolity u psów – w każdym wieku, u obu płci, przeważnie jako mnogie wyrośla, często na głowie, szyi, klatki piersiowej i kończyn. Nie przekracza 3 cm. Wystaje ponad powierzchnię, często uszypułowany.

1. Gruczolak: częściej u psów małych ras, najczęściej na skórze głowy (powieki, małżowiny uszne) i kończyn. Tworzy kopulaste uwypuklenia, umiarkowanie twarde, wyraźnie odcinające się od okolicznych tkanek, skóra pokrywające jest pozbawiona włosów, często owrzodziała.

2. Rak: najczęstszy nowotwór skóry, dwukrotnie częściej u samców niż samic. Powstaje jako zmiana pierwotna lub rozwija się na podłożu stanów przedrakowych. Występuje w dwóch postaciach: jako rak podstwnokomórkowy i kolczastokomórkowy. Kolczastokomórkowy tworzy twardy naciek, który przybiera postać egzofityczną lub drąży tkanki w głąb, dając trudno gojące się owrzodzenia. Podstawnokomórkowy rozwija się podobnie ale nie daje przerzutów, może jedynie dać wznowy po nieumiejętnym usunięciu.

3. Włókniak: u wszystkich ras w wieku dojrzałym, równie często u obu płci. Rozmiary różne, pojedynczo lub mnogo, w skórze i tkance podskórnej, najczęściej na odcinkach dolnych kończyn, na głowie, u podstawy uszu, na szyi i klatce piersiowej. Twardy i odgraniczony. Po niecałkowitym usunięciu może dawać nawroty a po kilku razach – przemiana złośliwa.

4. Włókniako-mięsak: często w sutkach, ale wszędzie tam, gdzie jest tkanka łączna. Tworzy naciek, twardy, szybko rosnący. Początkowo ruchomy w stosunku do podłoża, skóra nad nim nie zmieniona, potem przenosi się na skórę – owrzodzenia i wtórna infekcja. Ma skłonność do nawrotów i przerzutów w węzłach chłonnych i płucach.

5. Tłuszczak: tym częściej im zwierzę starsze, częściej samice niż samce. Mogą być wieloogniskowe. Większość na tkance podskórnej klatki piersiowej, brzucha i mostka. Na kończynach często na długiej szypule. Owalne lub okrągłe, miękkiej konsystencji.

6. Tłuszczako-mięsaki: nieco twardsze, szybciej się rozwijają, mogą dawać wznowy i przerzuty.

7. Mastocytoma: stanowi około 20% nowotworów skóry u psów. Szczególnie wrażliwe są boksery i teriery. Najczęściej w okolicy pośladkowej, krocza i kończyn tylnych. Owalne, twarde, o budowie zrazikowej, dobrze odgraniczone. Mogą się rozwijać wolno, a potem nagle szybko. Często złośliwe, przerzuty w węzłach chłonnych, narządach wewnętrznych, płucach i szpiku.

8. Czerniako-mięsak: przeważnie u psów powyżej 7 lat, częściej u samców. Niezbyt duże, okrągłe lub owalne, rzadko otorbione, gąbczaste. Przez uszkodzoną skórę lub śluzówkę widać ciemnobrunatne zabarwienie guza. Rokowanie zwykle złe. 10 % po operacji daje nawrót i przerzuty – drogą krwionośną i limfatyczną. Leczenie operacyjne tylko wtedy, gdy istnieje możliwość doszczętnego usunięcia nowotworu.

Leczenie: najważniejsze jest postępowanie chirurgiczne:

3. Chirurgia diagnostyczna: przed lub w trakcie operacji pobranie wycinka (biopsja, punkcja) – bardzo cenne jest rozpoznanie. Szkodliwość: ingerencja w guz – sprzyja rozszerzeniu guza, nawet przy biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej – wkłuwać się najkrótszą drogą do guza, by tkanki zdrowe jak najmniej zakażać komórkami nowotworowymi. Też pobranie wycinka kleszczykami wycinek klinowy i za pomocą igły biopsyjnej tru-cut – dobry materiał, bez narkozy, bez rany operacyjnej – igła z mandrynem (nasuwać kołnierz na mandryn a nie cofać go do kołnierza).

4. Profilaktyka: sterylizacja zapobiega guzom sutek, guzom pochwy – te współdziałają z cyklem płciowym. Rak kolczystokomórkowy – na nie pigmentowanej skórze tarczy nosowej i uszu – usunąć te miejsca zapobiegawczo. Usunięcie jądra wnętrowego.

5. Radykalne: operacje usunięcia: gdy guz jest lokalny lub lokalnoregionalny (tylko najbliższe węzły zajęte), zbadać, czy jest przesuwalny po podłożu. Wycięcie miejscowe – guzy dobrze odgraniczone, bez nacieku – bezpośrednio lub po obrzeżu torebki – przeciwwskazanie: tłuszczaki, brodawczaki, guzy złośliwe, guzy po punkcji. Głębokie wycięcie: z marginesem 2-3 cm, kolczystokomórkowy 1-2 cm. Operacja blokowa: guz + okoliczne węzły chłonne; jeśli guzy kończyny to całkowita amputacja; amputacja całego narządu lub części ciała.

6. Operacje cytoredukcyjne: gdy nie da się usunąć całego guza – jeśli podejrzewamy, że coś zostało t resztę wymrażamy lub chemioterapia. Organizm radzi sobie z 10⁵ – 10⁶ komórek nowotworowych – jeśli zostaje fragment tkanki zauważalny gołym okiem to jest to więcej komórek.

7. Operacje paliatywne: zachowawcze, ułatwiające funkcjonowanie: tracheotomia przy guzie krtani, upuszczanie płynu z klatki, zespolenie omijające przy guzie wywołującym niedrożność jelit. Rhizostomia: przecięcie nerwu czuciowego, na którym rośnie guz by nie bolało; chordotomia: to samo w rdzeniu (szlaki czuciowe).

W guzach prącia winkrystyna daje 90% wyleczeń. Nie wycinać z dużym zapasem – jak najmniej uszkodzeń – wymaga to diagnostyki – tomografia, rezonans, biopsja.

ZERWANIE WIĘZADŁA KRZYŻOWEGO PRZEDNIEGO U PSA:

objawem: bolesność, kulawizna, deformacja po stronie przyśrodkowej, kończyna nie jest prawidłowo obarczana – mniej starte pazury i opuszki. Przy ciężarze do 20 kg może nastąpić poprawa, jeśli więcej to leczeniem z wyboru jest operacja. WKP ulega zerwaniu u młodych psów dużych ras i starych, otłuszczonych psów małych ras. WKP biegnie od dołu międzykłykciowego k.udowej do wyniosłości międzykłykciowej k.piszczelowej.

Diagnostyka:

0. Test szufladowy: kolano zgięte do kąta prostego- istotą jest uchwycenie wymuszonego przesunięcia podudzia o kilka – kilkadziesiąt mm. guzowatość piszczelowa przemieszcza się do przodu a rzepka obniża się i pozostaje w tyle. Przy zerwaniu więzadła krzyżowego tylnego powoduje podwichnięcie tylne podudzia, przeprowadzenie wtedy testu szufladowego niweluje różnice w profilu między stawem zdrowym a chorym. Przy wątpliwościach próbę powtarza się, prostując przy każdej nieco bardziej kolano – jeśli objaw szufladowy zanika to podejrzenie deficytu więzadła krzyżowego tylnego. Duże przemieszczenie przednie ma miejsce też przy uszkodzeniach równoległym innych więzadeł.

1. Test nacisku piszczeli (kompresyjny): przy starych uszkodzeniach wkp, zgrubieniu torebki stawowej i dużej obronie mięśniowej. Lewa dłoń na bloczku i rzepce prawego kolana, palec środkowy i kciuk chwytają za kłykcie kości udowej a palec wskazujący leżąc na więzadle prostym rzepki opuszką opiera się na guzowatości piszczelowej. Prawa ręka chwyta podchwytem prawe śródstopie i prostuje staw skokowy, kolano ustawia się w nieznacznym zgięciu i „zapamiętuje” położenie guzowatości piszczelowej. Przez stanowcze zginanie stawu skokowego bez zmiany ustawienia stawu kolanowego wymusza się narastający nacisk piszczeli na kłykcie kości udowej. Przy uszkodzonym wkp pojawi się przemieszczenie guzowatości piszczelowej do przodu.

2. Test Lachmana – najbardziej czuły test przy nieznacznym napięciu wszystkich więzadeł. Polega na wywołaniu przemieszczeniu podudzia przy prawie zupełnie wyprostowanym kolanie. Kość udową chwycić tak, by kciuk i palec środkowy chwytały z kłykcie a palec wskazujący spoczywał na rzepce. Druga ręka na podudziu – kciuk oparty na głowie kości strzałkowej a pozostałe palce obejmują od wewnątrz grzebień piszczelowy i guzowatość piszczelową. Wykonywany do przodu ruch jest kontrolowany przez palec wskazujący położony na rzepce i wskazujący palec drugiej ręki spoczywający na guzowatości piszczelowej. Ważne jest jednoczesne kontrolowanie stanu napięcia mięśni w okolicy tylnej stawu kolanowego. Przerwanie więzadła pobocznego przyśrodkowego wraz z tylno-przyśrodkową częścią torebki stawowej daje fałszywie dodatni wynik testu – występuje nieznaczne przesunięcie podudzia do przodu z jednoczesną lekką rotacją zewnętrzną.

Zabieg w narkozie, pies na boku, staw kolanowy zgięty. Cięcie skórne nad przednioboczną powierzchnią stawu udowo-piszczelowego, długie od połowy uda do górnej 1/3 podudzia. Przez rozścięgno i powięź wykonuje się otwór w kości udowej i piszczelowej: od bocznej powierzchni kości udowej, tuż nad kłykciem bocznym i kierować tak, aby przy maksymalnie zgiętym stawie wyszedł przyśrodkowo od guzowatości kości piszczelowej, 2-3 cm poniżej szpary stawowej. Przez otwór przewleka się pasek wycięty z powięzi mm czworogłowego uda. W guzowatości kości piszczelowej wierci się kanał poprzeczny i przeprowadza przez niego na stronę boczną koniec paska. Powyżej szpary stawowej łączy się go z drugim końcem związując nicią przy zgiętym maksymalnie stawie. Dodatkowo zszywa się pasek powięzi do reszty powięzi. Ranę skórną zeszywa się szwami przerywanymi. Można usztywnić opatrunkiem. Prawidłowa czynność kończyny wraca po 3-4 tygodniach.

PRZEPUKLINA PRZEPONY MIEDNICY

- hernia diaphragmae pelvis = przepuklina kroczowa - hernia perinealis = przepuklina okołoodbytowa – hernia paraanalis, okołosromowa - perivulvaris: najczęściej u psów samców dużych ras (dół prostniczo-pęcherzowy), rzadko u suk (dół prostniczo-maciczny); w drugiej połowie życia. Sprzyja jej starczy zanik mięśni przepony miednicy (m.zwieracz zewnętrzny odbytu i m.unosiciel odbytu), częste zaparcia i związana z nimi nadmierna praca tłoczni brzusznej, przerost gruczołu krokowego. Powstaje na skutek przedostawania się trzew pod skórę krocza obok jelita prostego, najczęściej między mm zewnętrznym zwieraczem odbytu a unosicielem odbytu. Początkowo tłuszcz pozaotrzewnowy okolicy gruczołu krokowego toruje sobie drogę przez zachyłek przyprostniczy dla stercza, pęcherza moczowego lub jelit. Wskutek zaniku lub przerwania mięśnia unosiciela odbytu narządy te wydostają się pod skórę okolicy odbytu. Niekiedy do worka dostaje się tylko tkanka tłuszczowa i wówczas może nie być połączona z jamą otrzewnej. Objawy: uwypuklenie okolicy krocza w okolicy odbytu lub poniżej, początkowo tylko po posiłkach i w czasie oddawania kału. Strona objęta schorzeniem jest bardziej miękka, przez skórę można wyczuć drobne grudki. Czasem ból przy defekacji. Zawartość przepuklin przeważnie daje się odprowadzić przez podniesienie psa tylnymi kończynami do góry. Może być wypadnięcie pęcherza do worka przepuklinowego – duże rozmiary, okrągły, napięty a odbyt przesunięty na bok. Uwypuklenie umiejscawia się wtedy pomiędzy ogonem, odbytem i guzem kulszowym a przez prostnicę wyczuwa się obecność w kanale przepuklinowym gruczołu krokowego. Wtedy trudności z oddawaniem kału (ucisk na jelito proste); przy bezmoczu odprowadzenie przepełnionego pęcherza jest często niemożliwe – przepuklina uwięźnięta. Prowadzi do mocznicy. Niekiedy w worku przepuklinowym znajdują się jelita, zwykle łatwo odprowadzalne do jamy brzusznej – skóra worka luźna, worek opada ku dołowi i przybiera kształt wielkiej kropli – z reguły brak wtedy zaburzeń. Czasem też przepukliny obustronne – zwłaszcza gdy w worku tkanka tłuszczowa.

Różnicowanie z nowotworami okolicy odbytu i krocza oraz uchyłkiem prostnicy.

Odbytnica ma na celu gromadzenie i ewakuację kału – tu fizjologiczne jest zalegania kału, dlatego musi mieć podparcie przez struktury przepony miednicy. Przepona miednicy składa się z:

0. Mm zwieracz odbytu zewnętrzny i wewnętrzny

1. Mm ogonowe – biegną z boku od spojenia do kręgów ogonowych: mm ogonowy przyśrodkowy i boczny

2. Więzadło kulszowo-krzyżowe: od guza siedzeniowego do k.krzyżowej

3. (Powięź wewnątrzmiedniczna od środka – pełni funkcje, ale nie należy do przepony miednicy)

4. mm zasłonowy - poniżej

dodatkowo prostnica może mieć uchyłek, rozszerzenie ampułowate lub esowatość. Jeśli tak to namarszczenie uchyłka, namarszczenie rozszerzenia. Jeśli tyko esowatość to zostawić, po usunięciu przepukliny samo się naprostuje.

Postępowanie polega na odprowadzeniu zawartości i zamknięciu kanału przepuklinowego. Zaciśnięty pęcherz wymaga niekiedy punkcji. Jeśli przerost gruczołu krokowego to estrogeny lub kastracja.

Operacja: głównie przy uwięźniętych przepuklinach kroczowych. W narkozie. P.pok. i pęcherz opróżnione. Na boku lub na brzuchu, wałek pod miednicę. Do odbytu kawałek węża gumowego lub tampon z gazy o średnicy odpowiadającej światłu jelita. Odbyt można chwilowo zaszyć. Cięcie skórne półkoliście wokół odbytu, tak by nie uszkodzić zwieracza. Pod skórą powięź – przeciąć tak, by nie uszkodzić warstw leżących głębiej. Odprowadzić zawartość przepukliny, tkankę tłuszczową można usunąć po podwiązaniu, końcami nici załapać za powięź miednicy, błonę surowiczą prostnicy, luźną tkankę łączną u dołu i więzadło krzyżowo-kulszowe – korek zamykający pierścień przepukliny. Ku tyłowi założyć jeszcze dwa piętra szwów wykorzystując mm ogonowy i unosiciel odbytu (z boku) oraz zwieracz odbytu (przyśrodkowo). Zeszyć skórę, przy jej nadmiarze można wyciąć wrzecionowaty pasek. W dolnym kącie rany pozostawia się niewielki otwór do odpływu wysięku.

Metoda Moltzen-Nielsena: założenie 7 szwów łapiących 7 struktur przepony: mm zwieracz odbytu zewn i wewn, mm ogonowy boczny i przyśrodkowy, więzadło kulszowo-krzyżowe, powięź wewnątrzmiedniczna, m zasłonowy. Nici poliamidowe, też węglowe.

Powikłania:

0. nietolerancja nici poliamidowych – tworzenie się przetok, bo trudno tu zachować czystość; przy szyciu łatwo przebić zatokę okołoodbytową

1. nawrót przepukliny – częściej po tej samej stronie, jeśli trwało dłużej niż rok; aby zapobiec – kastracja

2. powstanie przetoki kałowej – po operacji wg Żakiewicza szew idzie do światłą jelita

3. powstawanie krwiaków i ropni

4. uszkodzenie gałęzi odbytowych nn sromowych i nietrzymanie kału

uchyłek jelita – diverticulum recti: namarszczenie uchyłka bez otwierania go. Trudność w oddawaniu kału, badanie RTG, per rectum, operacja.

Czyraczyca okołoodbytowa – furunculosis perianalis (fistulae perianalis) – flora bakteryjna wcierana ogonem w skórę odbytu, ubytki skóry i przetoki – nie sięgające do światła jelita – fistula sinus paraanalis – leczenie trudne – operacja, oszczędzić jak najwięcej zwieracza. Sięgające do światła odbytu – fistula ani – operacja . przetoki prostniczo – skórne i prostniczo-kałowe.

Stenosis recti, septum recti – wrodzone, stany zapalne, urazy, złamania. Bliznowate zwężenie – stinctura recti – operacja.

Prolapsus recti – jeśli tylko błona śluzowa – wmasowanie + szew kapciuchowy, jeśli wgłobienie to laparotomia, wycięcie i przyszycie (rectopexia)

Atresia ani – u samic fistula rectovaginalis – reconstructio ani – powikłaniem rozszerzenie okrężnicy i jelita prostego.

PRZEPUKLINA (hernia):

jest to przemieszczenie narządów jamy brzusznej poza tą jamę, ale nie uzyskują one kontaktu ze światem zewnętrznym. Powinna się składać z treści przepukliny (jelita, sieć, wątroba, śledziona, żołądek, macica, pęcherz, tłuszcz podotrzewnowy + płyn przepuklinowy z płynu otrzewnowego i surowiczego) i ściany przepukliny – tzw. worka przepuklinowego – saccus herniae ze skóry i otrzewnej ściennej. Przestrzeń przez którą wydostają się trzewia to pierścień przepuklinowy – anulus herniae. Wrota przepukliny – posta herniae – to otwór przez który wydostają się trzewia. Jeśli otrzewna stanowi wewnętrzną część worka to jest to przepuklina prawdziwa – hernia vera. Większość przepuklin wrodzonych – hernia congenitalis - to przepukliny prawdziwe, przepukliny nabyte – hernia aquisita - urazowe to przepukliny rzekome – hernia spura – ściana worka tylko ze skóry – po pewnym czasie komórki tk łącznej stają się płaskie, śliskie i udają błonę surowiczą – nie dać się zwieść! Też czasem przepuklina mięśniowa kiedy po pęknięciu omięsnej uwypukli się brzusiec. Różnicować z ropniem, krwiakiem, nowotworem.

Przyczyny przepuklin: otwór w ścianie brzucha, który powinien się zamknąć w rozwoju osobniczym a pozostaje otwarty (np. pępek) – powstaje przepuklina pępkowa – hernia umbilicalis; wydostają się przez naturalne otwory ciała – przepuklina pochwowa do worka mosznowego; w wyniku urazu powstaje otwór w ścianie brzucha. Podstawowym objawem jest uwypuklenie, które powinno zanikać przy ucisku i pojawiać się z powrotem po jego ustąpieniu. Uwypuklenie daje też ropień, krwiak, nowotwór. Jeśli zawartość przepukliny stanowią jelita to przy osłuchiwaniu słychać szmery perystaltyczne. Niektóre przepukliny u dużych zwierząt stwierdzamy badaniem rektalnym – przepuklina pachwinowa. Ze względu na lokalizację dzieli się je na:

0. zewnętrzne: pachwinowa (inguinalis), pępkowa (umbilicalis), mosznowa (scrotalis), udowa (cruralis – po przerwaniu powięzi poprzecznej brzucha – trzewia do kanału udowego), kroczowa (perinealis – przerwani mm coccugeus medius – otwarcie drogi do ajmy miednicznej), brzuszna pourazowa (abdominalis traumatica, ventralis). Mosznowa może być wewnątrzpochwowa (jelita w osłonie pochwowej wspólnej) lub jeśli dojdzie do przerwania otrzewnej – zewnątrzpochwowa – poza jama pochwową, pod skórą – u prosiąt i koni.

1. wewnętrzne: przeponowa – diaphragmatica – trzewia dostają się do klatki piersiowej przez otwór w przeponie. Przepuklinę wewnętrzną cechuje brak deformacji widocznej na zewnątrz – rozpoznanie RTG.

Na postępowanie i rokowanie ma wpływ ustalenie stosunku treści do wrót: czy da się cofnąć treść – czy przepuklina jest reponowalna (hernia repondibilis, mobilis) czy niereponowalna (hernia irrepondibilis, hernia fixata) jeśli doszło do zrostów; lub przepuklina może być uwięźnięta w okolicy wrót – hernia incarceratia: wrota są za ciasne: zwiększenie objętości jelita np. treść jelita, która łatwo fermentuje (zgazowanie jelit) – uwięźniecie kałowe – incarceratio stercoracea albo uwięźnięcie sprężyste – przy ruchu pierścień pachwinowy się rozszerza, jelita wpadają, pierścień się zwęża – strangulatio. Może dojść do obrzęku, obrzęku i zastoju krwi, może dojść do zlepu w wyniku stanu zapalnego a potem do zrostu. Skutkiem nieodprowadzenia przepukliny jest martwica i zgorzel jelita (różna wrażliwość gatunkowa zwierząt na taką martwicę). Stan ogólny szybko się pogarsza bo niedrożność jelit. W jelicie rozwija się stan zapalny – bolesność, ciepłota, obrzęk – to przypomina ropień – należy nakłuć. Dane z wywiadu – jak dawno, jak powstała – przy ropniu objawy narastają powoli, przy krwiaku stan ogólny prawie nie ulega zmianie.

U suk treścią przepukliny pachwinowej może być macica. Przepuklina pachwinowa może być wewnątrzpochwowa (jelita są wciśnięte pomiędzy otrzewną trzewną a jądro) lub zewnątrzpochwowa (jelita tworzą własny „worek” z otrzewnej trzewnej). Herniotomia – nacięcie pierścienia przepukliny w celu jego powiększenia i odprowadzenia jej zawartości, bez uszkadzania worka przepuklinowego. Jeśli przyrośnięta to uwolnić zrosty. Wrota zamykamy przez zbliżenie tkanek lub ich przemieszczenie z sąsiedztwa, niekiedy sztuczne implanty.

Leczenie polega na zreponowaniu przepukliny, zamknięciu wrót i ewentualnie na likwidacji worka (zależy od sytuacji).

Leczenie:

0. operacja natychmiast – przepuklina uwięźnięta

1. zachowawczo: niewiele da się zrobić: przy przepuklinie pępkowej u małego psa – odprowadzanie co chwilę – worek przepuklinowy pusty, pies rośnie – samoistne zamknięcie otworu pępkowego; można odprowadzić i zakleić plastrem – uwaga na zapalenie skóry – może prowadzić do wytrącania włóknika – zlepy – zrosty i przepuklina uwięźnięta. Pas i wcierki u źrebiąt nieskuteczne.

2. metody operacyjne: natychmiast jeśli uwięźnięta, inne w dogodnym czasie. Gdy wrota przepukliny pępkowej są duże – odwlekamy operację u źrebiąt do 1 roku, u szczeniąt do kilku miesięcy. Przepuklina brzuszna pourazowa – operujemy po uratowaniu życia, natychmiast, ale jeśli pacjent przyjdzie na 2-3 dzień to czekamy aż zejdzie obrzęk i stan zapalny tkanek – 3-4 tygodnie, bo ich zeszycie jest niemożliwe, chyba, ze zagrożenie życia, ale wtedy rokowanie wątpliwe. W 2-3 tygodniu dochodzi do obkurczania rany, może dojść do uwięźnięcia – natychmiast operować. Odświeżamy krawędzie i zaszywamy albo plastyka tkanek, czasem materiały obce: siatka, przeszczep.

Skutkiem przepukliny może być niedrożność.

Przepuklina najczęściej występuje u świń, suk, koni (u koni mosznowa lub pachwinowa). Przepuklina pochwowa występuje tylko u suk, ponieważ mają one wyrostek pochwowy i nie zamknięty pierścień pachwinowy. U innych gatunków ten rodzaj przepukliny nie występuje.

Przepuklina pachwinowa u świń: hernia inguinalis (sinistra repondibilis): występuje często u prosiąt słabo rozwiniętych. Z reguły są to przepukliny wewnątrzpochwowe, podłużnego kształtu, zlokalizowane pomiędzy kończynami, uwypuklone do przodu i do tyłu. Zawartość: u samic: jelita, pęcherz, róg macicy; u samców: przepuklina mosznowa – hernia scrotalis.

Różnicowanie z ropniem pokastracyjnym – jest bardziej twardy, przesuwalny, niebolesny, obecność blizny pokastracyjnej. U psów mogą to być nowotwory jąder. U koni przepuklina może być z objawami morzyskowymi.

Zabieg: znieczulenie ogólne, ułożenie na grzbiecie. Cięcie skórne na powierzchni najbardziej uwypuklonej, od pierścienia pachwinowego co najmniej do połowy długości przepukliny. Pod skórą błona włóknista wzmacniająca błonę kurczliwą. Oddzielić skórę od błony na wąskim pasie wzdłuż cięć. Pod błoną leży worek wyrostka pochwowego – odosabniamy na tępo. Często przy dnie worka zrosty – odciąć skórę i błonę kurczliwą i pozostawić je przy pochwówce. Odłączyć pochwówke aż do pierścienia pachwinowego. Czasem zawartość worka przepuklinowego sofa się przy podniesieniu zadu zwierzęcia do góry. Zwykle jednak trzeba przepuklinę odprowadzić. Jądro trzymamy w palcach a jelita odprowadzamy. Jeśli worek pęknie lub jelita nie dają się odprowadzić to kleszczykami łapiemy za otwór w osłonce, wprowadzamy tam palec i odprowadzamy jelita. Chwytamy za dno worka skręcamy go dookoła wraz z jądrem. Przy samym pierścieniu pachwinowym nakładamy 2 przewiązki i odcinamy worek. Jeśli pierścień pachwinowy jest duży lub nastąpiło przerwanie osłonki i nałożenie przewiązki nie jest możliwe to zaszywamy pierścień pachwinowy szwami przepuklinowymi unikając nakłucia jelit. Skórę szyjemy szwem ciągłym, w najniższym miejscu otwór na sączek.

Przepukliny pępkowe – hernia umbilicalis: wada rozwojowa. Worek kształtu stożkowatego lub lekko zaokrąglonego. Wrota przeważnie szczelinowate lub owalne. Zawartość przepukliny stanowi sieć, tłuszcz otrzewnowy lub jelita. Krawędzi wrót gładkie. Przeważnie otrzewna jest zrośnięta ze skórą na szczycie worka przepuklinowego w bliźnie pępkowej.

Leczenie polega na likwidacji przepukliny u kilkunastotygodniowych warchlaków.

Wrzecionowate cięcie omija pępek, przez skórę i powięź, poza przednią i tylną granicę deformacji. Odpreparować skórę i tkankę podskórną od worka otrzewnowego aby odsłonić rozścięgno mięśnia prostego brzucha. W małych przepuklinach zawartość odprowadza się, podwiązuje worek otrzewnowy z ewentualnym przeszyciem w miejscu zaciśnięcia, obwodową część worka odciąć lub zostawić. Pokryć wrota płatem tkanki podskórnej, którego brzeg łączy się szwami materacowymi z rozścięgnem mięśnia prostego brzucha. Płat przeciwny kładzie się na uprzednio przyszyty i przyszywa do tkanek nad mięśniami. Nadmiar skóry usunąć rozważnie.

Przepukliny o dużych wrotach: rozciąć worek przepuklinowy, odpreparować trzewia ze zrostów i odprowadzić. Wrota zamknąć szwem ciągłym na okrętkę. Płat wystającego ponad szwem worka odciąć a przeciwny przyszyć do m prostego brzucha pokrywając szew. Nad nim na zakładkę płaty tkanki podskórnej, szwy odpowierzchniowe. Skórę szwami węzełkowymi.

Przepuklina pępkowa u koni: w pierwszych dniach lub miesiącach życia – nie leczyć za szybko, bo ściana brzucha dopiero się rozwija i może wciągnąć przepuklinę – w pierwszych miesiącach stosować pas przepuklinowy, operacja po skończeniu pierwszego roku, chyba, że uwięźnięta lub duża. Z reguły wolne, odprowadzalne.

Postępowanie radykalne: bez przecięcia skóry lub z odsłonięciem worka przepuklinowego.

Nałożenie leszczotek – bez przecięcia skóry – u młodzieży, po odprowadzeniu zawartości przepukliny. U klaczy leszczotki wzdłuż ciała, u ogierów w poprzek. Odpadają po 15 dniach – 3 tygodniach.

Odsłonięcie worka przepuklinowego: u roczniaków i starszych. Cięcia poprzeczne u ogierów a podłużne u klaczy – rozciąć skórę i odłączyć ją od worka przepuklinowego. Na worek otrzewnowy przepukliny zakładamy leszczotki, na boki leszczotek naciąga się skórę i zszywa kilkoma szwami.

Podwiązanie worka przepuklinowego: do małych przepuklin: na pierścień przepuklinowy nakładamy przewiązki i odcinamy. Szwy przepuklinowe.

Zeszycie worka przepuklinowego: w średnich i większych przepuklinach jeśli kształt jest podłużny. Opróżnienie worka otrzewnowego i wprowadzenie go do jamy brzusznej. Jeśli jest duży to zwinąć w wałek i przeszyć.

Hernia abdominalis traumatica – rzekoma – tylko skóra; właściwa – skóra + otrzewna

Peritonitis – po operacji, ranie, stanach zapalnych macicy, jelit. Ostre lub rozlane: wzrost temperatury, wymioty, ostry brzuch, defekacja i atonia – śmierć w ciągu 4 dni. U kotów przewlekłe. Poprawa gospodarki wodno-elektrolitowej, AB dootrzewnowo, otwarcie j.brzusznej.

Wodobrzusze – ascites:

Próchnica – caries dentis: rzadko, demineralizacja i zniszczenie substancji organicznej, ubytek – brązowa masa martwicza. Usunięcie zęba lub wypełnienie jamy amalgamatem. Niedorozwój szkliwa przy nosówce lub zatruciu fluorem.

Extractio dentis – usuniecie zęba: przy nowotworach zębodołu, zębach ułamanych, przetrwałych zębach mlecznych. Oddzielenie dziąsła, uchwyt w okolicy zębodołu; przy usuwaniu kłów usuniecie kości pokrywającej korzeń. Łamacze (M1/P4) przepiłować na pół. Potem watka i adrenalina.

Ropień zębodołowy – abscessus alveolaris: bolesność, obrzęk, zniszczenie kości szczękowej, zapalenie zatoki szczękowej.

Kamień nazębny – Calculus dentalis (fosforan i węglan wapnia)

Przyzębica – paradontosis – obnażone szyjki zębowe, rozpulchnione dziąsła.

Zapalenie około zębowe – paradentosis marginalis – ozębna, cement i kość zębodołu – środki ściągające i wit C.

Torbiel ślinowa – sialocele, cystis salivalis.

Żabka podjęzykowa – ranula sublingualis – ślinianka podjęzykowa lub żuchwowa – żywoczerwona, niebolesna z ciągliwą, różową śliną. Żabka podżuchwowa – ranula submandibularis: chełbocąca niebolesna. Cystotomia – znieczulenie powierzchowne lub nasiękowe – extirpatio glandulae salivalis – żuchwowego i tylna cześć podjęzykowego. Różnicowanie z zapaleniem gr. ślinowego podjęzykowego: żywo różowy, twardy, bolesny; oraz torbielami z łuków skrzelowych – cystis branchiogenes coli – młode w okresie letnim.

Vulnera coli – jeśli tchawica to odma podskórna

Cystis brandisgelles coli – chełbocąca niebolesna, ruchoma względem skóry i podłoża

Abscessus coli – z węzłów chłonnych szyi, ciało obce.

Neoplasmata coli – tłuszczak, śluzak – miękkie, niebolesne; guz kłębka szyjnego, guz ciałek przyaortowych.

Wole – nowotwór lub przerost tarczycy – na ostatniej chrząstce krtani – thyreoidectomia – jeśli można to zostawić przytarczyce.

Cordectomia

Zwężenie tchawicy – trudność oddechowa, kaszel – u yorków, przy nieumiejętnej intubacji. Tracheotomia – tez przy operacji jamy nosowej, intubacja bez jamy ustnej, niedotlenieniu.

Porażenie n.promieniowego – wynik urazu głowy kości ramiennej.

0. Wyższe: żaden staw oprócz barkowego nie jest prostowany, powłóczenie kończyną, czucie skórne zachowane tylko powyżej stawu łokciowego. Może zachodzić konieczność amputacji.

1. Niższe: staw łokciowy „działa”, poniżej prostowniki nadgarstka i palców nie. Dalszy koniec m.zginacza promieniowego nadgarstka do obwodowego ścięgna m.prostownika palców – 50% przypadków

Porażenie splotu barkowego: jak przy wyższym + rozluźnienie st. Barkowego i brak czucia na przodzie ramienia.

Odłamanie wyrostka barkowego łopatki, guzka nadbarkowego – silna bolesność, kulawizna.

Zwichniecie stawu barkowego – luxatio brachii – głowa k.ramiennej w bok i opiera się na wyrostku barkowym; staw wyprostowany. Po odprowadzeniu unieruchomienie.

Osteochondrosis dissecans capitis humeri – aseptyczna martwica głowy kości ramiennej.

Fracturae humeri – koniec bliższy i trzon – porażenie splotu barkowego. Unieruchomienie trudne – 2 gwoździe i pręt doszpikowy na 6-8 tygodni. Koniec dalszy – złamanie nadkłykciowe – pręt doszpikowy, złamanie kłykciowe – śruba, 2 pręty Kirchera

Luxatio cubiti – zwichnięcie stawu łokciowego – przedramię skręcone na bok – często ze złamaniami.

Dysplasia cubiti : leczenie operacyjne – raczej usunięcie

0. nieprzyrośnięty wyrostek dodatkowy (anconeus)

1. oddzielenie się nasady bliższej kości łokciowej

2. brak połączenia miedzy nadkłykciem przyśrodkowym k.łokciowej a k.ramienia

Odłamanie wyrostka łokciowego – abruptio olecrani – przemieszczenie, śruba, gwóźdź

Fracturae corporum antebrachii – jeśli zamknięte, to tylko dobre nastawienie. Gwoździowanie tylko k.łokciowej

Luxatio carpi – unieruchomienie

Fracturae metacarpi et digitorum – nastawienie i unieruchomienie

Fracturae pelvis – upośledzenie ruchu, ale nie koniecznie, przy wieloodłamowym uszkodzenie cewki, splotu L-S – porażenie pęcherza, prostnicy, ewentualnie kończyn.

Złamanie kości kulszowej lub biodrowej – można gwoździować lub płytka.

Złamanie panewki – leczenie operacyjne, jeśli po tygodniu brak ruchomości to resekcja głowy k.udowej.

Dysplazja – dysplazja coxae congenita – subluxatio congenita coxae – nadwichnięcie w wyniku niedorozwoju panewki i więzadła – ścieczenie chrząstek, ból, uzupełnienie ubytku chrząstki kością, zwiększone napięcie mm.grzebieniowych. pektinektomia – mm.grzebieniowe lub resekcja głowy k.udowej i powstaje staw mięśniowy.

Choroba Leg Perthesa-Calvea – u małych – osteochondropatia juvenilis coxae – osteonecrosis idiopatica – ognisko martwicy w kostnieniu głowy i szyjki kości udowej – spłaszczenie głowy – proces przebiega pod chrząstką, potem obejmuje też chrząstkę – zrosty w stawie. Ograniczenie ruchu, allogeniczny przeszczep kości do kanału w szyjce i głowie – do wieku 9 m-cy, resekcja.

Luxatio coxae:

0. górnoprzednie – dorsocranialis – 90% zwiększona odległość od guza kulszowego do krętarza

1. górno-tylne – kończyna skrócona

2. brzuszne – pod panewkę w otwór zasłonięty.

Odprowadzenie i unieruchomienie szyną do 1 tygodnia. Gwóźdź Steinmana w kości kulszowo-biodrową, wytworzenie więzadła głowy kości udowej – przy nawrotowych zwichnięciach; śruba; podwyższenie obrębka panewki; resekcja.

Fracturae capitis et colli ossis femoris – złamanie szyjki u młodych – głównie wewnątrztorebkowe, objawy zbliżone do zwichnięcia – leczenie zachowawcze. U starszych zwykle zewnątrztorebkowe – w połowie szyjki lub w okolicy krętarza – kończyna wyciągnięta do tyłu i dłuższa. Osteosynteza operacyjna – śruby, pręty, gwoździe.

Złamania kości udowej – nie obarcza, kończyna zwisa, skrócona: długi gwóźdź, pręt doszpikowy lub płytki.

Złamania nadkłykciowe u młodych jako nasadowe.

Luxatio patellae – 99% na stronę przyśrodkową: gdy nieprawidłowa położenie guzowatości kości piszczelowej (przesuniecie przyśrodkowe – tu więzadło ściąga wiec odpiłowanie i przesuniecie); niedorozwój przyśrodkowego grzebienia bloczka k.udowej – podwyższenie kostne lub plastik; pourazowe – skrócenie, wydłużenie więzadła udowo-rzepkowego.

Luxatio genus: zerwanie więzadła krzyżowego przedniego: załamanie osi na stronę przyśrodkową, swobodniejsze zginanie, dodatnia próba szufladowa. Jeśli oba więzadła to staw bardzo luźny, ruch szufladowy w przód i tył w zgięciu kolana. Leczenie przez przeniesienie przyczepu górnego m.prostownika długiego palców lub odtworzenie więzadła ze skóry lub powięzi.

Pękniecie łękotki – ruptura menisci genus – pourazowe, staw zgięty, stopa w przód, wyprostowana. Nie ma zwiększenia ruchomości. Częściej przyśrodkowo. Chrobotanie. Leczenie przez usuniecie łękotki.

Fracturae cruris – odłamanie guzowatości k.piszczelowej – ma własny punkt kostnienia.

Luxatio tarsi – miedzystępowe lub stępowo-śródstopne.

Złamanie guza piętowego.

U chartów – złamania k.stepu ośrodkowej

Czaszka:

Fracturae ossium cranii: działanie przeciwobrzękowe i przeciwwstrząsowe, usuniecie, nasuniecie okostnej

Fracturae ossium faciei – głównie żuchwa: złamanie spojenia, trzonu lub gałęzi.

Zwichnięcie stawów skroniowo-żuchwowych – luxatio temporomandibularis – pourazowe – żuchwa idzie w przód.

Fracturae et luxationes columnae vertebralis – zwykle powoduje uszkodzenie rdzenia.

Spondylolisthesis – nadwichnięcie w odcinku C – głównie yorki. Odprowadzenie, usuniecie ucisku na rdzeń – laminektomia, unieruchomienie.

Spondylosis deformans – zniekształcające zwyrodnienie kręgów – dzioby, długi czas bezobjawowo, powolne zaburzenia nerwowe: sterydy, środki przeciwbólowe, operacja.

Discospondylitis – dotyczy powierzchni kręgów i pierścienia włóknistego. Wywoływane przez St. aureus, brucella, Corynebacterium. AB. Laminektomia, unieruchomienie płytką za wyrostki kręgowe.

Wypadniecie jądra miażdżystego: prolapsus nuclei pulposi: najczęściej Th11-L6. RTG, mielografia, phlebografia – ż.odpiszczelowa, nacisk na brzuch. Gdy zmiany zwyrodnieniowe krążka międzykręgowego. Dochodzi do pęknięcia pierścienia, więzadło podłużne grzbietowe kręgosłupa – jądro przemieszcza się do kanału kręgowego – wyraźniejsze objawy. Przy wypadnięciu L4-6 – brak odruchu rzepkowego; L4-S1 – brak odruchu zginania przy nacisku opuszki. Zwiększona jest wrażliwość skóry nad wypadnięciem i zaburzona motoryka kończyn, może być tetraplegia. Lepsze rokowanie gdy porażenie spastyczne, trzyma mocz i kał, zachowane czucie w kończynach. Rokowanie złe gdy nagłe porażenie, zanik czucia i ruchów, bezwolne oddawanie kału i moczu. Ostry ból, sztywna szyja, brak zginania stawów kończyn przy ściskaniu opuszek palcowych. Różnicowanie ze spondylitis deformans ancylopoetica i spondylitis ossificans deformans. Stosować ciepło, wit B, nie podawać środków przeciwbólowych. Fenestracja – okienko w krążku w części brzusznej by jądro wróciło. Laminektomia i hemilaminektomia – usuwanie łuków kręgowych – usunięcie jądra od strony kanału kręgowego. Też przy złamaniach łuków kręgów, krwiakach nad i podoponowych, guzach w kanale kręgowym

Fracturae costarum et sterni – spokój, jeśli nie przebiło opłucnej.

PAJCENT WIELOURAZOWY:

8. Skrócone badanie ogólne: temperatura, tętno, oddechy, barwa błon śluzowych, czas wypełniania kapilar

9. Unieruchomienie w żyle wenflonu: wkłada się największy jaki można.

10. Badanie krwi: Ht, białko, glukoza, związki azotowe, elektrolity Na i K – u nas praktycznie tylko Ht

11. Gdy nie ma krwotoku zwalczanie szoku: wlew płynu Ringera (nie glukoza!) w USA są bardzo dobre roztwory koloidów, stosowane zwłaszcza przy uszkodzeniach mózgu. Podawać 90 ml/kg/h płynu.

12. Badanie klatki piersiowej – zassanie strzykawką przez ścianę – gdy jest powietrze (odma) – odsysać, gdy krew – usunąć, bo uniemożliwia oddychanie. Transfuzja krwi poprzedzona próba krzyżową od której można odejść tylko w przypadku zagrożenia życia. Tlenoterapia – bardzo polecana, ale u nas się nie wykonuje – w jednym nozdrzu umieścić rurkę z doprowadzeniem tlenu.

13. Badanie jamy brzusznej – aspiracja do strzykawki.

Najczęstsze przypadki:

14. Skręt żołądka u psa: wywiad: pies nadęty, nie może się położyć i często wymiotuje białą zawiesina. Postępowanie: znieść szok, dekompresja – usuwanie gazów z żołądka dużą igłą wbitą przez powłoki, AB, sterydy. Płukanie żołądka – przy martwej ścianie żołądka sonda łatwo perforuje ścianę. Znieczulenie, odkręcenie żołądka: przeciwnie do ruchu wskazówek zegara, umocowanie żołądka do ściany brzucha. Śledziona też ulega skrętowi, ale nie trzeba jej bezwzględnie usuwać. Ab, 24 h głodzenia, monitorowanie Na i K – arytmia komorowa w 3 dni po operacji.

15. Krwotok wewnętrzny: jama opłucna – marne szanse, jama brzuszna – możliwość autotransfuzji: zbieranie krwi z jamy brzusznej, filtracja i wstrzyknięcie dożylne.

16. Obrzęk mózgu: koloidy (marzenie), mannitol (ale jeśli w mózgu uszkodzenie naczyń to mannitol wydostaje się i wspomaga obrzęk mózgu. 7% NaCl – 80 ml na dużego psa – działa krótkotrwale. Bardzo ważne jest prowadzenie dokumentacji.

CHOROBY GRUCZOŁU KROKOWEGO:

Jedyny dodatkowy gruczoł płciowy u psów samców. Dwa płaty boczne połączone cieśnią na doczaszkowej części cewki moczowej. Normalnie w jamie miednicznej w pobliżu przedniej krawędzi spojenia miednicznego, ale przy wypełnionym pęcherzu może się przemieszczać do jamy brzusznej. Leży pozaotrzewnowo (jedynie koniec dogłowowo-dogrzbietowy pokryty otrzewną). U psów starszych przemieszcza się do jamy brzusznej. Struktura pęcherzykowo-cewkowa, przewody wyprowadzające otwierają się do cewki moczowej, otoczony torebką łącznotkankową.

Objawy towarzyszące chorobom:

0. zaburzenia w oddawaniu kału – spowodowane uciskiem na odbytnice – najczęściej kał w kształcie wstążki (spłaszczenie światła odbytnicy)

1. objawy ze strony układu moczowego – krwiomocz, ropomocz, nietrzymanie moczu, skąpomocz, bezmocz, bolesne oddawanie moczu – trudności z oddawaniem moczu rzadko przy przeroście, bo jest on zwykle odśrodkowy, częściowy ucisk natomiast przy torbielach ropnych, nowotworach. Gdy ucisk trwa dłużej dochodzi do osłabienia mięśniówki pęcherza i wtórnie do nietrzymania moczu. Wyciek z cewki najczęstszym objawem – krew, ropa – przedostaje się drogą przewodów wyprowadzających, może się dostawać do pęcherza moczowego i cewką na zewnątrz.

2. trudności w poruszaniu się, zmiana postawy, garbienie się – wynik powiększenia i bolesności lub zaburzenia nerwowe będące wynikiem przerzutów nowotworowych do kręgosłupa. Przy ostrym zapaleniu, torbielach ropnych i N. Duże torbiele mogą dać powiększenie obrysu jamy brzusznej lub uwypuklenie w okolicy krocza – jedna z przyczyn powstawania przepukliny przepony miednicy.

3. objawy ogólne – gorączka, osłabienie, apatia, brak apetytu, tkliwość w obrębie jamy brzusznej, żółtaczka – przy ostrym zapaleniu, torbielach ropnych i zaawansowanych procesach N, zaburzenia pracy wątroby przy endotoksemii E.coli przy ropnym zapaleniu lub ropniach gruczołu.

Rozpoznawanie chorób:

0. badanie kliniczne łącznie z badaniem rektalnym: wywiad, badanie rektalne oburącz – jedna w odbycie bada powierzchnię dogrzbietową, druga powierzchnię dobrzuszną przez powłoki i przesuwa ku tyłowi. Zwrócić uwagę na wielkość, symetrię, kształt, konsystencję, przesuwalność, temperaturę i bolesność.

1. Badania laboratoryjne: zwykle towarzyszą zmiany w układzie moczowym, stąd ogólne badanie moczu w każdym przypadku a przy zakażeniach gruczołu – posiew. Ogólne badanie krwi i aktywności enzymów – przy objawach ogólnych

2. Badanie radiologiczne: zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej i środki cieniujące (urografia – dodatni środek cieniujący, pneumocystografia – ujemnie cieniujący, uretrografia wsteczna – pozytywowy kontrast wprowadzany drogą cewki moczowej, zdjęcie w trakcie podawania – co daje obraz cewki moczowej w obrębie stercza – normalnie 1-2,7 razy większa średnica niż w obrębie miednicy. Zwężenie przy ropniach, dużych wewnątrzmiąższowych torbielach i czasem w przypadku przerostu, powiększenie średnicy przy zewnątrzgruczołowych torbielach gruczołu. Nieregularne światło świadczy o N. Jeśli podejrzenie N to wykonać zdjęcie klatki.

3. Badanie USG – pozwala lepiej określić rozmiary, ocenić strukturę miąższu i średnice cewki. Zapalenie lub N dają ogniska o zwiększonej echogenności, torbiele – o obniżonej echogenności lub bezechogeniczne. Też sonda rektalna

4. Badanie wydzieliny: cytologia i mikrobiologia. Uzyskiwanie wydzieliny – zbieranie wycieku z zewnętrznego otworu cewki, ejakulacja prowokowana, masaż gruczołu. Zbieranie wycieku z cewki + dodatkowy masaż – mała wartość diagnostyczna w badaniach mikrobiologicznych bo zanieczyszczenie florą napletka i cewki, ale można porównać z moczem pobranym z pęcherza. Wydzielina gruczołu stanowi ponad 95% ejakulatu i daje dużą ilość materiału do badań. Możliwe zanieczyszczenie bakteriami z cewki, jednak obecność ponad 10 do piątej bakterii / ml świadczy o zakażeniu. Wykluczyć choroby jąder i najądrzy. Alternatywną metoda jest masaż gruczołu – przed pobraniem opróżnić pęcherz i wypłukać go jałowym RF, wprowadzić jałowy cewnik do cewki tak, by jego koniec znajdował się w obrębie gruczołu, masaż gruczołu 1-2 minuty, od strony odbytnicy podsuwając go ku tyłowi przez powłoki. Asystent aspiruje strzykawką wydzielinę. Jeśli mało to można przepłukać cewkę jałowym roztworem RF i porównać z wynikami płukania pęcherza. Wydzielina powinna być czysta, w badaniu mikroskopowym: kilka krwinek czerwonych, białych i komórek nabłonkowych. Większa liczba makrofagów wskazuje na procesy zapalne, krwinek – na świeże krwawienia, obecność hemosyderyny i makrofagów – na przewlekłe krwawienia. Zmiany w wyglądzie komórek nabłonkowych sugerują N – zróżnicowanie wielkości komórek, komórki większe niż normalnie. Niektóre mogą mieć po kilka jąder lub być w trakcie podziału, lub duże, anizokariotyczne jądra.

5. Punkcja diagnostyczna gruczołu: wskazania do punkcji to: pobierania materiału do badań cytologicznych (aspiracyjna punkcja cienkooigłowa), opróżnianie torbieli. Wykonanie 10 ml strzykawką i igła z mandrynem z dostępu kroczowego lub przez powłoki brzuszne w zależności od umiejscowienia gruczołu. Przeciwwskazaniem są ropnie. Badanie cytologiczne ukierunkowane na obecność czerwonych i białych krwinek i poszukiwanie zmienionych N komórek.

6. Biopsja gruczołu krokowego: przezskórna lub chirurgiczna: igła tru-cut, w sedacji i znieczuleniu miejscowym z dostępu przez brzusznego lub przyrektalnego, polecana kontrola USG. Biopsja chirurgiczna w trakcie laparotomii lub laparoskopii – najbardziej polecana. W celu zminimalizowania krwawienia miąższowego zakładamy jeden szew materacowy w miejscu pobrania. Przy obecności torbieli wskazane jest ich uprzednie opróżnienie. Przeciwwskazaniem do biopsji jest niejałowe zapalenie gruczołu. Powikłaniem mogą być krwawienia, przeniesienie zakażenia lub N poza obręb gruczołu.

Badanie trudne, możliwość przebiegu bezobjawowego więc wskazane coroczne badanie gruczołu u starszych psów.

Choroby gruczołu krokowego: najczęściej: łagodny rozrost, ostre lub przewlekłe i ropne zapalenia, torbiele i nowotwory. Szczególnie u dobermanów i owczarków.

Łagodny rozrost: nienowotworowe powiększenie spowodowane nadmiernym wzrostem elementów nabłonka gruczołowego i w mniejszym stopniu zrębu łącznotkankowego. Procesy przerostowe jak i rozrostowe z przewagą rozrostu. Występuje tylko u mężczyzn i psów. Etiologia nie do końca wyjaśniona, uważa się, że wpływ mają zaburzenia równowagi hormonalnej estrogenowo-androgenowej – u psów kastrowanych we wczesnym okresie życia ta choroba nie występuje, u psów ze słabo zaawansowanym rozrostem po kastracji hiperplazja ulega regresji, a po podaniu testosteronu pojawia się na nowo. Androgenem bezpośrednio działającym na gruczoł jest dihydrotestosteron a proces hiperplazji jest ułatwiany dzięki estrogenom, które uczulają receptory androgenowe. Łagodny rozrost może się zaczynać już w wieku 2 lat, powyżej 4 roku – tworzenie torbieli z jasnobursztynowym płynem, funkcja sekrecyjna gruczołu maleje, zwiększa się unaczynienie a więc i tendencja do krwiomoczu. Zwykle przebiega bezobjawowo, może powodować trudności w oddawaniu kału, surowiczy lub krwisty wyciek z cewki. Gruczoł niebolesny, powiększony i symetryczny, zwykle brak objawów ogólnych. Na RTG widoczne przemieszczenie dogłowowe pęcherza i dogrzbietowe odbytnicy, czasem zwężenie cewki. USG normalne, czasem hipoechogeniczne obszary jako efekt hiperplazji torbielowatej. Wydzielina normalna lub z domieszką krwi. W wypadkach wątpliwych decyduje badanie histopatologiczne. Leczenie jeśli są objawy: kastracja – zmniejszenie rozmiarów gruczołu już 7-14 dnia po zabiegu. Czasem stosuje się całkowite lub częściowe usuniecie gruczołu – prostatektomia, podwiązanie naczyń krwionośnych lub kriodestrukcja stercza. Ewentualnie leczenie hormonalne: estrogeny, antyandrogeny, analogi LH-RH, leki antyprolaktynowe. Najpopularniejsza terapia estrogenowa: estrogeny hamują produkowanie przez przysadkę hormonu luteinizującego i w ten sposób ograniczają wytwarzanie testosteronu w jądrach, dodatkowo powodują wzrost poziomu białka wiążącego testosteron w surowicy. Najbezpieczniejszym preparatem jest Stilboestrol podawany doustnie w dawce 0,2 – 1,0 mg dziennie dla psa przez 5 dni lub co 2-3 dni przez 3 tygodnie. Przedawkowanie estrogenów powoduje upośledzenie czynności szpiku (leukocytoza z przesunięciem w lewo, trombocytopenia, niedokrwistość i leukopenia), może też powodować zwiększenie rozmiarów gruczołu przez wzrost zrębu łącznotkankowego, tkanki gruczołowej i zastój wydzieliny – predysponuje do powstania torbieli, zapaleń i ropni stercza. Tych niekorzystnych efektów pozwala uniknąć antyandrogen – Flutamid w dawce 5 mg/kg dziennie. Blokuje on receptory DHT w komórkach gruczołu dodatkowo inhibując 5 alfareduktazę uczestniczącą w przejściu testosteronu w aktywna postać dihydrotestosteronu. Nie wykazuje działania ubocznego estrogenów, pozwala utrzymać libido i płodność, ale jest drogi. Progestageny – blokują receptory androgenowe w gruczole krokowym, zmniejszają poziom alfa5reduktazy, wstrzymują uwalnianie LH-RH z przysadki przez co hamują czynność komórek Leydiga obniżając produkcję testosteronu: octan madroksyprogesteronu: Depo-Prowera 0,55 - 5 mg kg podawanej jednorazowo lub co tydzień przez 3-4 tygodnie w iniekcjach podskórnych. Powoduje wzrost apetytu i ryzyko powstawania cukrzycy. Leki o działaniu antyprolaktynowym: bromokryptyna (Parlodel) – przydatna przy wzroście poziomu prolaktyn przy leczeniu estrogenami i sama obniża stężenie testosteronu i zmniejsza objawy uboczne stosowania estrogenów. Analogi LH-RH pobudzają przysadkę do produkcji hormonu luteinizującego a wiec do zahamowania wytwarzania androgenów przez jądra i najądrza: ketokonazol, amfoterycyna i candymycyna.

Zapalenie gruczołu krokowego: jedno z częściej spotykanych schorzeń, ostre, przewlekłe lub ropne.

Ostre zapalenie: zwykle z infekcją bakteryjną – E.coli, Proteus, Pseudomonas, Staphylococcus, Streptococcus – takie same jak w infekcji dróg moczowych – zakażenie wstępujące lub zstępujące. Ryzyko zwiększają: kamica moczowa, urazy i zwężenia cewki, hiperplazja, hiperplazja torbielowata, metaplazja płaskonabłonkowa, zwężenia przewodów wyprowadzających gruczołu. Tez droga hematogenna oraz przez ciągłość – z jąder i najądrzy. Zwykle silnie wyrażone objawy ogólne: gorączka, brak apetytu, apatia, wygięty grzbiet, pozycja stojąca, przy obmacywaniu bolesność w tylnej części jamy brzusznej. W badaniu rektalnym gruczoł obrzęknięty, bolesny, gorący, gąbczasty. Mogą wystąpić: bezmocz, nietrzymanie moczu, krwiomocz, ropomocz, bolesne oddawanie moczu. Wtórnie może rozwinąć się zapalenie pęcherza i lub cewki moczowej. We krwi leukocytoza z przesunięciem w lewo. W RTG objawy mało specyficzne jeśli brak rozrostu. Rozpoznanie na podstawie badania klinicznego i laboratoryjnych: badanie wydzieliny z antybiogramem. Leczenie: eliminacja bakterii – chemioterapeutyki przez 3 tygodnie, szerokie spektrum, po leczeniu powtórne wykonanie posiewu, jeśli dodatni – powtórzyć. Leczenie wspomagające: płyny, elektrolity przy wymiotach, gdy krwiomocz lub ropomocz – cewnikowanie i płukanie pęcherza RF z AB. W przypadku nawrotów możliwe wykonania kastracji. 3 tygodnie po zakończeniu leczenie wykonać antybiogram.

Przewlekłe zapalenie gruczołu: jako następstwo zapalenia ostrego niewłaściwie leczonego lub odkryte przypadkowo; rozpoznanie trudne; najbardziej powszechnym wskaźnikiem są nawracające infekcje układu moczowego. Objawy nieswoiste, w badaniu rektalnym wyniki są różne, zwykle brak przerostu, jest twardy, asymetryczny, niebolesny. Mogą występować obszary fluktuacji przy obecności torbieli. Z badaniu cytologicznym wydzieliny obecność bakterii i komórek zapalnych, aby odróżnić zapalenie dróg moczowych od zapalenia stercza – posiew ilościowy z wydzieliny gruczołu i z dróg moczowych lub porównanie próby z przed i po masażu stercza. Lub aspiracyjna biopsja lub histopatologiczne badanie (zwiększenie ilości tkanki łącznej i obecność komórek zapalnych). Leczenie trudne, polega na intensywnej długotrwałej chemioterapii. Przy przewlekłym zapaleniu bariera krew-płyn stercza jest nieuszkodzona. Stosuje się: enrofloksacyna, trimetoprim, chloramfenikol przy G- a przy G+ trimetoprim, chloramfenikol, klindamycyna, erytromycyna. Stosować minimum 6 tygodni, badanie w tydzień i 1-2 miesiące po zaprzestaniu kuracji. Często nawroty, dlatego zalecana kastracja lub prostatektomii.

Ropne zapalenie gruczołu: ciężka forma przewlekłego zapalenia – w miąższu tworzą się ropnie; patogeneza nie wyjaśniona do końca. Predysponować może łagodny rozrost lub metaplazja płaskonabłonkowa po leczeniu estrogenami – prowadzi do zastoju wydzieliny i rozwoju drobnoustrojów. Ropnie mogą być róznej wielkości, pojedyncze lub mnogie, w miarę upływu czasu zlewające się ze sobą, umiejscowione na zewnątrz lub wewnątrz miąższu. Z wywiadu często wynika, że w czasie ostatnich 6-12 miesięcy pies był leczony estrogenami i Ab z powodu innych chorób stercza. Objawy: gorączka, osowiałość, krwiomocz w połowie przypadków, wielomocz, wzmożone pragnienie, wymioty, krwisty lub ropny wyciek z cewki u 10-35%. Czasem objawy wstrząsu. W przypadku pęknięcia ropnia objawy zapalenia otrzewnej, jeśli ucisk na prostnicę to trudności w oddawaniu kału, czasem moczu. W badaniu palpacyjnym – zwykle asymetrycznie powiększony, różnej konsystencji, czasem fluktuacja. Zwykle leukocytoza, ale czasem nie. Wydzielina gruczołu ropna i może zawierać domieszkę krwi. Przy uretrografii cewka może być zwężona, a kontrast może się dostawać do ropni komunikujących się z cewką. Przy dużych ropniach wskazane jest wykonanie RTG z użyciem kontrastu w celu odróżnienia ich od pęcherza moczowego. Rozpoznanie powinno być potwierdzone przez badanie bakteriologiczne zawartości ropni. Leczenie długie, ryzykowne i kosztowne – chirurgiczny drenaż ropni – przezskórna punkcja – groźba przedostanie się zawartości do jamy otrzewnowej i wstrząs septyczny, po wszyciu drenów możliwe powstanie przetoki moczowej, wyszywanie torbieli ropnej do powłok jamy brzusznej może spowodować powstanie trwałej przetoki ropnej. AB – jak przy zapaleniu przewlekłym. Korzystne jest wykonanie kastracji, co jednak nie zapobiega dalszemu tworzeniu się ropni. Prostatektomia mimo dużego ryzyka nietrzymania moczu może być brana pod uwagę. U zaledwie 50% leczonych psów okres przeżycia ocenia się na ponad rok. Możliwe nawroty choroby.

Torbiele gruczołu krokowego: etiologia nie do końca poznana: najprawdopodobniej powstają na skutek zatkania się przewodów wyprowadzających, nadmierna sekrecja sprzyja zastojowi wydzieliny; zwykle występują przy nowotworach komórek Sertoliego i nadmiernej produkcji estrogenów. Pojedyncze lub mnogie. Pojedyncze zwykle przy gruczolaku, liczne drobne przy łagodnym rozroście gruczołu. Mogą być surowicze lub krwotoczne, na zewnątrz lub wewnątrz gruczołu. W ścianie torbieli mogą przebiegać chrzęstnienia lub wapnienia, zwłaszcza przy torbielach zawierających krew. Jeśli zainfekowane to może dojść do powstania torbieli ropnych. Objawy: dopiero gdy torbiel osiągnie duże rozmiary - ucisk na pęcherz i odbytnice – trudności w oddawaniu kału i moczu. Możliwy krwiomocz, choć zwykle badania krwi i moczu nie odbiegają od normy. W celu wykluczenia torbieli ropnych wykonać posiew z wydzieliny. Leczenie chirurgiczne polegające na wyszywaniu drenów, wycięciu torbieli z całości, bez prostatektomii, z częściową lub całkowitą prostatektomią, wyszyciu torbieli do powłok jamy brzusznej. Jako uzupełnienie kastracja.

Nowotwory gruczołu krokowego: dość rzadko; występują zarówno u kastrowanych jak i nie kastrowanych – androgeny nie maja wpływu. Najczęściej gruczolakorak – złośliwy o tendencji do przerzutów do węzłów chłonnych biodrowych wewnętrznych, kręgosłupa i płuc. Zmiany mogą naciekać szyjkę pęcherza i cewkę powodując jej zwężenie. Rzadziej występuje mięśniak gładkokomórkowy mięsakowy, rak płaskonabłonkowy, rak z komórek nabłonka przejściowego i raki niezróżnicowane. Mogą to być nowotwory pierwotne lub wtórne – z pęcherza moczowego lub jąder. Nierzadko towarzyszą torbiele, krwiomocz, procesy ropne – utrudnienie rozpoznania. Objawy: początkowo bezobjawowo, potem: słabość tylnych kończyn, wychudzenie, trudności z oddawaniem kału i moczu, bolesne oddawania moczu, krwiomocz, ropomocz, bolesność w okolicy lędźwiowej. Stercz nieregularny, guzowaty, przylegający do okolicznych tkanek, nieprzesuwalny. Badania laboratoryjne niespecyficzne. Wczesne postacie w obrazie RTG są trudne do rozpoznania – powierzchnia nieregularna, obowiązkowo badania klatki. Dobrze wykonać USG. Dla potwierdzenia biopsja. Rokowanie zwykle niepomyślne bo za późno. Przy braku przerzutów możliwe wykonanie prostatektomii, jednak duże ryzyko nietrzymania moczu. Radioterapia rzadko, chemioterapia też; możliwa kriodestrukcja ograniczonych zmian. Kastracja nie ma wpływu, może być wykonana dla różnicowania N od innych chorób stercza.

Nadziąślak: epulis – różnego rodzaju twory guzowate występujące na błonie śluzowej dziąseł: zmiany przerostowe, ziarniniaki zapalne, zmiany nowotworowe.

Przerost dziąseł: najczęściej u psów; forma miejscowa – w okolicy jednego zęba, forma rozsiana i uogólniona; mogą całkowicie przykrywać koronę zęba. Miejscowe zmiany są wywołane przewlekłymi stanami zapalnymi dziąseł – skutek drażnienia śluzówki przez kamień, wysięk ropny, resztki pokarmu. Przerost rozsiany – u bokserów – tło genetyczne – charakterystyczna wałowata budowa dziąseł. Zmiany głównie wokół kłów i siekaczy. Zmiany uogólnione (zapalny rozrost dziąseł) – recesywna cecha szwedzkich srebrnych lisów – dochodzi do rozchwiania i przemieszczenia się zębów, aż do niemożności zamknięcia jamy ustnej.

Ziarniniaki zapalne – epulis granulomatosa: wskutek uszkodzenia błony śluzowej dziąsła przez czynnik drażniący – kamień nazębny lub nieprawidłowo ustawiony ząb – rozrost tkanki ziarninowej w formie ograniczonego guza, powierzchnia żywoczerwona, łatwo krwawi, ma skłonność do owrzodzeń.

Nadziąślaki nowotworowe – epulis neoplasmaticus: najczęściej zmiany łagodne, czasem raki lub czerniaki dziąseł; zwykle konsystencji twardej, barwy szarej lub jasnoróżowej; mikroskopowo z tkanki łącznej z ogniskami mineralizacji w miąższu, okryte tkanką nabłonkową. Czasem atypowy nabłonek lub wrastanie nabłonka w postaci pasm do wnętrza guza. W miąższu guza można spotkać tkankę kostną, miejsca zmineralizowane i zębinę. Histopatologicznie rozpoznawane jako szkliwiaki lub guzy wywodzące się z zęba.

Leczenie: wyłącznie chirurgiczne – operacyjne usuniecie lub kriodestrukcja. W początkowej fazie usuwa się drobne, miękkie guzy, czemu towarzyszy niewielkie krwawienie i nie powstają rozległe ubytki błony. Przy zmianach bardziej zaawansowanych bardziej zbite, obecność ognisk kostnienia lub mineralizacji – użycie nożyc kostnych, ale bardzo silne krwawienie; najlepiej użyć noża elektrycznego, ale większa martwica tkanek ze względu na wysoką temperaturę, co przedłuża gojenie. Granicę interwencji chirurgicznej stanowi miejsce przejścia korony zęba w korzeń; zbyt głębokie wycięcie prowadzi do odsłonięcia korzenia i może potem doprowadzić do konieczności jego usunięcia. Kriodestrukcja: najczęściej aplikator grotowy i trzykrotny cykl mrożenia. Kriodestrukcja zmian łagodnych może dać nawet 100% wyleczeń, złośliwych – pozwala na przedłużenie życia o kilka miesięcy. Zmiany niewielkie, uszypułowane dają się wyleczyć całkowicie. Do leczenia metodą kriodestrukcji nie nadają się guzy o szerokiej podstawie, zlokalizowane między zębami – często wskutek przemrożenia dochodzi do martwicy kości i wypadania zębów. Jeśli nie ma możliwości uzyskania prawidłowej wielkości kuli lodowej obejmującej całą zmianę i pas otaczających ja tkanek mrożenie może doprowadzić do wznowy, przy czym zmiana ma często charakter złośliwy. Pozytywne wyniki gdy po usunięciu operacyjnym zmiany nowotworowej wymrozimy jej dno.

ZAPALENIE ZATOK PRZYODBYTOWYCH – sinusitis paraanalis

Najczęściej u psów. Mieszczą się po obu stronach odbytu, między mięśniem zewnętrznym a wewnętrznym zwieraczem odbytu, otwory wyprowadzające uchodzą na granicy między skórą a błoną śluzową, w tzw strefie pośredniej odbytu. Zapaleniu towarzyszy swędzenie (lizanie, saneczkowanie), wydobywająca się cuchnąca wydzielina; jeśli zwierzę nie leczone lub samo nie wyciśnie zatok to może nastąpić ich zropienie, początkowo w postaci zamkniętego ropnia, z czasem otwierającego się na zewnątrz przez skórę w postaci ropnej przetoki. Czasem zapalenie zatok powoduje świąd całego ciała, zapalenie skóry, wskutek lizania może nastąpić zapalenie migdałków, uszu, spojówek. Przy wyciskaniu ciemnobrunatna maź, czasem z domieszką krwi.

Leczenie: wyciśnięcie, wstrzykujemy przez naturalny otwór maść AB do leczenia wymion lub nacięcie ropnia z zewnątrz dwoma skrzyżowanymi cięciami, po opróżnieniu zatoki z ropy płuczemy jodyną kilkakrotnie co prowadzi do zniszczenia i zarośnięcia gruczołów przez ziarninowanie. Przewlekłe zapalenia ropne nie poddają się leczeniu zachowawczemu lecz całkowitemu chirurgicznemu usunięciu zatok (czasem nawet całego odbytu).

Wyłuszczenie zatok przyodbytowych – extirpatio sinuum paraanalium: wskazania: przewlekłe zapalenia zatok, martwica, nie dające się leczyć ropne zapalenia. Pies na brzuchu, narkoza miejscowa lub nadoponowa, skórę ogolić i odkazić, jelito proste przepłukać płynem antyseptycznym, wycisnąć zawartość, przez otwór naturalny wypełnić gazą by łatwiej orientować się w jej położeniu, cięcie długości 2-3 cm pionowo, przez włókna mm zewnętrznego zwieracza odbytu do ściany zatoki – chwycić kleszczykami i odpreparować od tkanek, wyłuszczyć, uważać na przewód wyprowadzający by nie skaleczyć jelit, odciąć przewód jak najbliżej wylotu, ranę zaszyć z pozostawieniem w dolnej części otworu.

ZNIECZULENIE:

Gdy ból jest większy niż ukłucie igłą.

Znieczulenie miejscowe – analgesia localis

Znieczulenie ogólne – anaesthesia generalis – proste – simplex lub złożone – composita.

Znieczulenie miejscowe: przejściowe zniesienie czucia bólu poprzez przerwanie przewodnictwa w obwodowym ośrodku nerwowym za pomocą środków przejściowo znieczulających.

Środki znieczulające: chlorek etylu, kokaina, prokaina (Novocain, Polocain), lidokaina (Lignocaina, Xylocaina) – działa 4 x silniej niż prokaina.

Znieczulenie powierzchniowe: spojówka, rogówka – 4% r-r kokainy lub lidokaina, 0,5% Novesin – nie można ich stosować często – prowadzą do martwicy rogówki.

Znieczulenie miejscowe:

0. powierzchniowe: znieczulenie błony śluzowej jamy ustnej – chlorek etylu (aethylum chloratum)

1. nasiękowe: u małych prokaina 0,5-1,0 u dużych 2%. Prokainę podaje się z epinefryną – przedłuża jej działanie, zapobiega rozszerzaniu się naczyń w miejscu iniekcji

2. wzdłuż linii cięcia: tzw odgraniczające – np. u bydła przy rumenotomii

3. dożylne: u psów i bydła – opaska gumowa na kończynę, wprowadzamy lek dożylnie – np. u bydła przy amputacji palca.

Znieczulenie powierzchniowe: znieczulenie błony śluzowej i skóry przez zwilżenie powierzchni roztworem znieczulającym lub przez zamrożenie – przy prostych zabiegach na spojówce, rogówce, przy przecinaniu błon śluzowych jamy ustnej przed intubacją i otwieraniem ropni. Chlorek etylu; 5-10% nowokainy, 2-5% r-r ksylokainy, kokaina – w okulistyce 4% r-r do znieczulenia gałki ocznej – zwęża nn spojówki i rozszerza źrenicę – trzeba ją szybko spłukiwać bo wysychając niszczy rogówkę.

Znieczulenie nasiękowe: polega na nasączeniu tkanek roztworem płynu znieczulającego, zniesione zostaje przewodnictwo cienkich włókien nerwowych: 0,5-1% r-r prokainy (małe), 2% r-r prokainy (duże)

Znieczulenie przewodowe: obstrzykuje się płynem znieczulającym pień nerwu przewodzącego bodźce bólowe z operowanej okolicy; wprowadzenie środka w okolice nerwu lub donerwowo; u koni znieczulenie przewodowe nn dłoniowego (w okolicy trzeszczki pęcinowej), u dużych zwierząt – 5% prokaina lub 2% lidokaina – większe stężenia, bo środek musi przeniknąć przez osłonkę nerwową. Rodzajem jest znieczulenie nadoponowe: miedzy okostną kanału kręgowego a oponą twardą – nadoponowe – dobre do porodu (rozszerzenie dróg rodnych), też bo mniejsze obciążenie układu oddechowego i krążenia.

Na uspokojenie: Combelen – powoduje wypadanie prącia, pochodna fenotiazyny – depresyjnie na ośrodek termoregulacji (sympatykolitycznie), bradykardia, hipotensja, przeciwhistaminowo, hypowolemia – działanie synergistyczne z barbituranami, środkami nasennymi. Poraża wciągacz prącia u koni. Przeciwwskazaniem jest hypowolemia, wstrząs, uraz, cięcie cesarskie (przechodzi przez łożysko), u krowy (zwiotcza wpust – zachłyśnięcie).

Rompun, Domosedan, Droperidol, Stresnil – nie podaje się przeżuwaczom.

PRZYGOTOWANIE DO ZABIEGU:

Cel: uspokojenie i niekiedy obezwładnienie.

Anaesthesia: kontrolowane, odwracalne zniesienie świadomości, odruchów, czucia bólu, uzyskane przez podanie dożylnych lub wziewnych środków znieczulenia ogólnego (anestetycznych). Zniesienie czucia bólu w tkankach: analgesia; utrata przytomności – hypnosis, zniesienie odruchów z pola operacyjnego – areflexio, zwiotczenie mięśni – miorelaxatio.

Trankwilizatory (zwykle pochodne fenotiazyny) – działanie na ośrodki podkorowe i układ wegetatywny, większość działa adrenolitycznie i antyhistaminowo. Powodują obniżenie metabolizmu, co pozwala zużyć mniejszą dawkę leków do znieczulenia ogólnego. Chronią organizm przed następstwami silnych bodźców zapobiegając wstrząsowi pourazowemu, pokrwotocznemu i psychogennemu. U małych chloropromazyna (Trankwilina), u dużych propionylopromzyna (Combelen).

Uspokojenie – sedatio:

Sedativa:

0. propionylopromazyna – Combelen – konie

1. ksylazyna – Rompun, Rometar – koty, psy, bydło

2. detomidyna – Domosedan – konie

3. medetomidyna – Domitor – psy

4. dehydrobenzperidol – Droperidol

5. Azaperon – Stresnil – świnie.

Sedacyjnie działają tak samo silnie, analgezje wywołuje tylko Rompun i Domosedan, relaksację – Rompun i słabiej Combelen. Krążenie – Rompun, Domosedan silnie depresyjnie, Combelen, Stresnil, Droperidol słabiej; oddychanie – Combelen – brak wpływu, Droperidol depresyjny wpływ, Rompun i Domosedan silnie depresyjnie.

Domitor + Ketamina – powinowactwo do receptorów alfa-adrenergicznych – mniejsze wymioty, po podaniu Im sedacja po 15 minutach.

Rompun + Ketamina – sedacja po 60-80 minutach, większa depresja m sercowego, wymioty

Thipoental - okres działania 40 minut – w premedykacji.

Działanie Domitoru i Rompunu odwraca Atipamezol (Antysedan), ale nie działa na ketaminę. Koty są wrażliwe na antysedan (1:0,5)– nie wolno podawać iv. Psy wzbudzają się po 10 minutach (1:1). Antysedan to specyficzny antagonista receptora alfa2adrenergicznego, dawka 0,1-0,6 mg/kg ale lepiej mniej bo może wstać i uciekać.

Domosedan: 20 mikro/kg – 60 minut, 80 – 180 minut, 160 mikr/kg – 210 minut – większe dawki powodują dłuższy czas uspokojenia. Np. przy znieczuleniu nadoponowym podaje się dawkę wyższą, przy znieczuleniu ogólnym nie trzeba wysokiej dawki bo znieczulenie będzie pogłębione przez narkotyk chirurgiczny.

Medetomidyna (Domitor): skutki uboczne: bradykardia do 60/min, arytmia zatokowa, blok przedsionkowo-komorowy II stopnia (halotan nasila ten stan – zapobiegawczo można stosować atropinę), spadek ciśnienia tętniczego (początkowo bardzo krótki wzrost ciśnienia), spadek liczby oddechów (bezdech nawet do 45 s) do 4 na minutę. Dawki: koty 50-150 mikro/kg im, sc czas działania 1-6 h; psy 10-80 mikro/kg im, sc, analgezja na 30-60 minut.

Ze środków sedacyjnych tylko Combelen nie wywiera depresyjnego wpływu na oddychanie, wszystkie mają depresyjny wpływ na krążenie (Combelen mały, ale nie ma wpływów analgetycznych)

Analgetica:

Morfina: idealny środek przeciwbólowy, trudno dostępny, środek psychotyczny. Podstawowy środek stosowany u psów. Działa 6-8 h, silnie znieczulająco, uspokajająco, słabo zwiotczająco, słabo depresyjnie na krążenie, silnie depresyjnie na oddychanie. Działanie parasympatykomimetycznie (bradykardia, hipotensja, skurcz oskrzeli, zaburzenie oddychania, pobudzenie receptorów jelit, ślinienie), silnie pobudzająco u kotów, koni, świń, krów, działanie wymiotne, w celu zrównoważenia działania – podać atropinę.

Methadon (Polmivet): w Polsce nie zarejestrowany, działa 10X silniej analgetycznie od morfiny, stosuje się go iv, do znieczulenie ogólnego koni przed kastracją na stojąco.

Fentanyl: działa 100 x silniej analgetycznie od morfiny, razem z Droperidolem do neuroleptanalgezji, stosowany u psów.

Ketamina – stosowana u kotów, przerywa pobudzenie między wzgórzem a korą mózgową, powoduje katalepsję (bezruch), mięśnie sztywnieją, wzrost napięcia mm szkieletowych, słabo uspokajająca, osłabienie przytomności, stosowana w kombinacji z ksylazyną działa uspokajająco i zwiotczająco, stymuluje krążenie, słabo depresyjnie na oddychanie.

Relaxantia:

Sukcynylocholina (chlorek sukcynylocholiny): depolaryzacja płytki nerwowo-mięśniowej, poraża mięśnie, podana iv powoduje przewrócenie się konia i leżenie 3-5 minut, powoduje bezdech na 1-2 minuty, czasem oddech nie powraca, nie jest środkiem przeciwbólowym, działa depresyjnie na krążenie.

Gwajamar: eter glicerynowy gwajakolu: blokuje przewodnictwo interneuronów na poziomie rdzenia, podaje się 10% r-r w 5% glukozie, 0,5 l iv powoduje zwiotczenie 5-10 minut; stosowany u koni po atropinie i domosedanie (uspokojenie).

CHLOROPROMAZYNA – FENACTIL, TRANKWILINA: spadek temperatury ciała, spadek ciśnienia i zaburzenia oddechowe. Stosunkowo bezpieczna. Dawki: psy i.m. 1-5 mg/kg; koty i.m. 2,5 – 5 mg/kg; konie 0,2 mg/kg i.v. lub 0,5 mg/kg i.m.; bydło: 0,5 mg/kg i.v. lub 1 mg/kg i.m. PROPIONYLOPROMAZYNA – COMBELEN: nie daje stanów podniecenia, silniejsze działanie, u psów mniejszy wpływ depresyjny. Dawki: koń: i.v. 0,1 mg/kg, i.m. 0,2 mg/kg; bydło: i.v. 0,1 mg/kg, i.m. 0,2-0,5 mg/kg; psy: 0,5 – 4 mg/kg i.m.; koty: 2-2,5 mg/kg i.m.

Ze względu na działanie sympatykolityczne pochodnych fenotiazyny i środków stosowanych do znieczulenia ogólnego nieodzowne staje się postępowanie zapobiegawcze – zapobieganie zbytniej przewadze przywspółczulnej części układu wegetatywnego, czyli nagłym spadkom ciśnienia.

ATROPINA – stymuluje krążenie i oddychanie, obniża napięcie mm gładkich p.pok., zmniejsza sekrecję śliny i śluzu, przeciwdziała pobudzeniu nerwu błędnego. Zapobiega zapaści i zaburzeniom sercowym. Dawki: konie s.c. (na 30 minut przed zabiegiem) 0,05 mg/kg ale nie więcej niż 30 mg/konia; bydło: s.c. 0,04-0,05 mg/kg, max 50 mg/zwierzę; psy: s.c. 0,03 mg/kg; koty s.c. 0,1 mg/kg. ATROPINUM SULFURICUM 0,5 mg; INJECTIO ATROPINI SULFURICI 0,6%.

Do mniej bolesnych zabiegów: środki przeciwbólowe – zmniejszenie czucia bólu a niekiedy także złagodzenie reakcji obronnych i zwiotczenie mięśni (NLA).

KSYLAZYNA: ROMETAR, ROMPUN 2%, URSONARKON: uspokajająca i przeciwbólowa, zwiotcza mięśnie, obniża liczbę uderzeń serca i oddechów, czemu nie zapobiega atropina. Można podawać zamiast fenotiazynopochodnych - nie łączyć z neuroleptykami. Zmniejszyć dawkę barbituranów do znieczulenia o 50%. Nie stosować u samic w ciąży – poronienia. U małych może powodować wymioty. Dawki: psy: i.m. 1-2 mg/kg; bydło: 0,02-0,5 mg/kg; konie 1-2 mg/kg i.v.

DETOMIDYNA: DOMOSEDAN – uspokajający i zwiotczający mięśnie, działa podobnie do ksylazyny ale silniej i dłużej; dawki: konie: premedykacja 5-20 mg/konia, sedacja: 20-40 mg/kg (około 20 mg/konia).

KETAMINA: KETANEST, NARKAMON 5%: do premedykacji, przeciwbólowa, może wywołać znieczulenie ogólne, stosowana z krótkodziałającymi barbituranami (u kotów per se). Polecana u kotów. Dobrze tolerowana przez matki i płody. U psów wywołuje pobudzenie ośrodkowe i nie jest stosowana. Może powodować zwiększone napięcie mięśni (usuwane przez wcześniejsze podanie ksylazyny). Nieznacznie pobudza serce, nie wpływa na oddechy. Może wywoływać ślinienie (atropina). Dawki: koty: i.m. 30 mg/kg po atropinie i promazynie; koń: 2 mg/kg. Stosowana do indukcji – dożylne szybkie wprowadzenie środka usypiającego w celu ominięcia okresu podniecenia). Ułatwia pogłębienie znieczulenia ogólnego.

Środki obezwładniające: GWAJAMAR (10% roztwór w 5% glukozie) dawki: konie, bydło: 80-100 mg/kg i.v. ale samodawkowanie – aż do położenia się zwierzęcia. CHLORSUCCILIN koń: i.v. 0,2-0,3 mg/kg; u bydła nie stosować, bo labilny poziom esterazy cholinowej.

Znieczulenie złożone (anaesthesia composita):

0. Przedznieczulenie: (premedicatio): zrównoważenie układu autonomicznego, uspokojenie (sedatio), obniżenie czucia bólu (analgesia) – pochodne fenotiazynowe, uspokajające i przeciwbólowe (Rompun, Domosedan), nasenne (niskie dawki wodzianu chloralu), analgetyki narkotyczne (morfina), także ketamina i Thiopental.

1. Zwiotczenie mięśni (myorelaxatio) – Gwajamar, Chlorsuccilin.

2. Sen podstawowy (hypnosis basalis) – średnie lub duże dawki wodzianu chloralu, barbituranów krótkodziałających (Thiopental) lub średniodługodziałajacych (Vetbutal).

3. Znieczulenie ogólne główne (anaesthesia principalis generalisata) – wodzian chloralu, barbiturany w dużych dawkach, znieczulenie wziewne.

Metody podawania narkozy wziewnej:

0. metoda otwarta: płynny narkotyk wziewny na prymitywna maskę (eter, chloroform)

1. metoda półotwarta: mieszanina par i gazów z aparatu wraca do niego częściowo, reszta wydalana do atmosfery, część wydychanego CO2 wraca do płuc – rurka T, układa zastawkowy bezzwrotny

2. metoda półzamknięta: pochłaniacz, ale część gazów wydobywa się na zewnątrz przy wydechu – zastawka ciśnieniowa otwarta

3. metoda zamknięta – mieszanina par i gazów wraca do aparatu, niezbędny jest pochłaniacz i waporyzator – zastawka ciśnieniowe otwiera się tylko wtedy, gdy zbyt duże ciśnienie w układzie

Zrównoważenie układu autonomicznego: atropina: stymuluje krążenie i oddychanie, obniża napięcie mięśni gładkich ppok, zmniejsza sekrecje śliny i sluzu, przeciwdziała pobudzeniu nerwu błędnego.

Wodzian chloralu: głównie dla koni, 10% roztwór dożylnie, samodawkowanie. Silnie drażniący – martwica tkanek jeśli dostanie się poza żyłą. Działa dłużej niż większość barbituranów, nie wywołuje podniecenia w drugim okresie, ale znieczulenie jest stosunkowo płytkie (1 faza III okresu). Podawać po premedykacji atropina i pochodnymi fenotiazyny.

Barbiturany: silna depresja ośrodka oddechowego. Stężenia 5-10%. Nie nadają się do zabiegów w znieczuleniu miejscowym – krótkotrwałe działanie (do 30-45 minut). Stosowany z Gwajamarem. Dawka 2g/konia w stężeniu 2,5%. Nie są bezpiecznymi lekami. Krótkodziałające środki podaje się świniom – kastracja do żyły brzeżnej ucha. Zasada podawania barbituranów: nie można podawać małymi dawkami bo możliwe jest wywołanie stadium podniecenia, jeśli od razu poda się dużo można wprowadzić w IV okres – porażenie oddychania. 1/3 środka podajemy szybko aby przekroczyć stadium podniecenia, po czym pozostałą część podajemy powoli sprawdzając odruch rogówkowy. Barbiturany nie nadają się do zwiotczenia mięśni.

Halotan: premedykacja środkami parasympatykolitycznymi: konie: atropina, Domosedan i Gwajamar lub Thiopental. Intubacja i ustawienie parownika na 4-5% a przepływ tlenu na 10-12 l/min. stadium tolerancji chirurgicznej jest osiągane w ciągu 3-5 minut, zmniejszyć stężenie par do 0,5-2% i przepływ tlenu na 6 l/min. Po zaprzestaniu podawania koń wstaje po 20-30 minutach, ale jeśli był tiopental to nawet po 60 minutach.

Znieczulenie ogólne:

0. proste – przy pomocy jednego środka

1. wziewne – eter, halotan, podtlenek azotu, izofluran

2. infuzyjne – barbiturany, wodzian chloralu, metomidat (Hypnodil), ketamina (Ketalar)

Staramy się utrzymać zwierzę w stadium III/1 – bezbolesność powłok skórnych oraz w stadium III/2 – bezbolesność tkanek i zanik odruchu rogówkowego – przy zaniku odruchu rogówkowego nie należy już podawać środka.

Cechy dobrego znieczulenia ogólnego: zniesienie czucia bólu we wszystkich tkankach organizmu (analgesia), utrata przytomności (hypnosis), zniesienie odruchów z pola operacyjnego (areflexio), zwiotczenie mięśni – brak parcia tłoczni brzusznej (miorelaxatio).

Okresy znieczulenia eterowego:

0. okres bezbolesności – stadium analgesiae: uspokojenie, obniżenie czucia bólu

1. okres podniecenia – stadium excitationis: początek utraty przytomności, podniecenie psychomotoryczne, podniesione tętno, oddechy, utrata przytomności, wymioty, ślinienie

2. okres znieczulenia chirurgicznego – stadium anaesthesia chirurgicae:

17. zniesienie odruchu powiekowego, zwężenie źrenic, zniesienie czucia bólu skórnego, utrata przytomności, normalizacja tętna i oddechów, zanik odruchu powiekowego

18. zniesienie odruchu rogówkowego, zwolnienie tętna i oddechów, obniżenie ciśnienia krwi, zniesienie bolesności tkanek, zniesienie napięcia mięśni

19. płytkie oddechy, przyspieszone tętno, obniżone ciśnienie krwi, rozszerzone źrenice

20. całkowite prażenie mm szkieletowych, oddech przeponowy, niewydolność oddechowa, tętno trudno wyczuwalne, okres porażenia oddychania – stadium paralisis respirationis

Methadon działa przeciwbólowo 10 x silniej niż morfina a Fentanyl 100 x silniej. Tylko ketamina stymuluje ośrodek oddychania.

Izofluran – nie obniża ciśnienia krwi, daje stabilny rytm serca, jest bardzo drogi, używany w obiegu zamkniętym

Podtlenek azotu: nie działa na układ oddechowy i krążenia, używany do podtrzymywania głębokiej narkozy halotanowej.

Halotan: szybko wywołuje głębokie znieczulenie ogólne, szybko dochodzi do pobudzenia po przerwaniu podawania. Ma słabe działanie przeciwbólowe i zwiotczające mięśnie (słabsze od eteru), działa toksycznie na mm sercowy, jest drogi, ma silne działanie znieczulające, brak działania drażniącego na drogi oddechowe. Działanie toksyczne na serce: poraża komórki mm sercowego: zmniejsza pojemność wyrzutową, zwiększa wrażliwość serca na katecholaminy. Spadek ciśnienia krwi na skutek zmniejszenia napięcia mięśniówki naczyń i ich rozszerzenia; zmniejsza kurczliwość mm ppok, zmniejsza wrażliwość ośrodka oddechowego na CO2. Świnie mogą być nadwrażliwe na halotan. Halotan i izofluran w 10 min po rozpoczęciu normalnego oddychania – organizm czysty.

Eter dietylowy: silne działanie znieczulające ogólnie, silne działanie przeciwbólowe, silnie obniża napięcie mięśni szkieletowych, zmniejsza wrażliwość ośrodka oddychania na CO2, pary eteru drażnią błonę śluzową oskrzeli, zwiększa wydzielanie śluzu i śliny. Działa depresyjnie na miesień sercowy: początkowo rozszerza naczynia, potem je zwęża, zwężenie naczyń nerkowych prowadzi do spadku diurezy. Ma niewielką toksyczność. Przy planowanej narkozie eterowej podać wcześniej atropinę, nie podawać środków zwiotczających mięśnie. Depresja oddychania, brak depresji krążenia.

Neuroleptanalgezja: dehydrobenzperidol – Droperidol i fentanyl. Droperidol to neuroleptyk z grupy butyrofenonów. Preparat Innovar-Vet, amp 400 mg droperydolu i 8 mg fentanylu. Silne hamowanie aktywności psychicznej i ruchowej, analgezja, po podaniu im zostaje zachowana świadomość i postawa stojąca.

Konie:

0. Niezbyt bolesne zabiegi: atropina, trankwilizator, wodzian chloralu: 8-10 g/100 kg mc.

1. Bardziej bolesne: atropina, trankwilizator, gwajamar, wodzian chloralu: max 12 g/kg mc.

2. Duże operacje: znieczulenie ogólne, można indukować i pogłębić krótko działającym barbituranem.

Bydło:

0. Pochodne fenotiazyny + wodzian chloralu 8g/100 kg mc

1. Gwajamar dożylnie 80-100 mg/kg + wodzian chloralu 8 g/100 kg mc

2. Vetbutal 1 g/100 kg mc ( do 10 minut)

3. Znieczulenie ogólne halotanem

Świnie:

0. Vetbutal 10-20 mg/kg mc (10 minut)

1. Halotan

Owce:

0. Pentobarbital 30 mg/kg

1. Halotan

Najczęściej stosowane schematy znieczulenia:

Konie:

Atropina 0.05 mg/kg sc, nie więcej niż 30 mg/konia; Detomidyna (Domosedan) – 20-40 mikrog/kg iv (5-20 mg/konia); Gwajamar 10% r-r w 5% glukozie – 80-100 mg/kg iv (50g/konia); Thiopental 2-4 mg/kg iv; Halotan 2%vol

Lub: Domosedan 20-40 mikrog/kg im; Gwajamar 10% r-r w 5% glukozie 80-100 mg/kg iv (50 g/konia); Ketamina 1-2 mg/kg iv; Halotan 2-3 % vol

Też: atropina, chloropromazyna (Fenactil) 0,2 mg/kg iv; propionylopromazyna (Combelen) 0,1 mg/kg iv lub 0,2 mg/kg im; detomidyna (Domosedan) 5-20 mg/konia, gwajamar 50g/konia.

Bydło: można poprzedzić atropiną 0,05 mg/kg

0. pozycja stojąca: ksylazyna 0,04 mg/kg (4 mg/100 kg) im + znieczulenie miejscowe

1. pozycja leżąca: ksylazyna 0,3 mg/kg (30 mg/100 kg) im + znieczulenie miejscowe

lub: chloropromazyna 0,5 mg/kg iv, 1 mg/kg im; propionylopromazyna 0,2-0,5 mg/kg im 0,1 mg/kg iv; ksylazyna (Rompun) 2% r-r: 0,25 ml/100 kg – 1 ml/100 kg; gwajamar 80-100 mg/kg

Świnie: można poprzedzić atropiną 0,07 mg/kg im

0. azaperon (Stresnil) 2 mg/kg im + Hypnodil 4-10 mg/kg iv lub ip

lub:

0. azaperon (Stresnil) 5 mg/kg im + Thiopental 20-30 mg/kg iv

lub

0. propionylopromazyna (Combelen) 1 mg/kg iv + Vetbutal

Psy:

0. atropina 0,04 mg/kg sc, ksylazyna 1-2 mg/kg im; Thiopental 5-10 mg/kg iv; halotan 1,2 – 2% vol

1. atropina 0,04 mg/kg sc; ksylazyna 1-2 mg/kg im; infuzja mieszaniny ksylazyna 1 mg/kg + ketamina 3-10 mg/kg

2. atropina 0,04 mg/kg sc; propionylopromazyna (Combelen) 0,5-4 mg/kg im; ketamina 3 mg/kg

3. też chlorowodorek chloropromazyny (Fenactil) 1-5 mg/kg im; 0,5 – 3,0 mg/kg iv

Koty:

0. atropina 0,02 mg/kg sc; detomidyna (Domitor) 30-60 mikrog/kg im; ketamina 5-15 mg/kg im

1. atropina 0,02 mg/kg im; ksylazyna (Rometar, Rompun) 1 mg/kg im; ketamina (Bioketan) 5 mg/kg im

2. atropina 0,02 mg/kg im; propionylopromazyna (Combelen) 2-4 mg/kg im, ketamina 5-15 mg/kg im

3. chlorowodorek chloropromazyny (Fenactil) 2,5 mg/kg im, 0,15 mg/kg iv

Znieczulanie zwierząt urazowych i starych, w stanie krytycznym (po wypadkach):

Zwierzę trzeba wyprowadzić ze wstrząsu!

Klasa I: zwierzęta zdrowe u których nie stwierdzono choroby: sterylizacja, badanie radiologiczne, operacja na uszach np. po pogryzieniu – na podstawie wywiadu ustalamy ile ma lat, czy nie np. przetrwałego przewody Bothala.

Klasa II: nieznaczne ryzyko: zwierzęta z nieznacznymi schorzeniami układowymi, łagodna cukrzyca (podać insulinę, bo środki znieczulające podnoszą poziom cukru), połamane kończyny bez wstrząsu, schorzenia nerek i wątroby.

Klasa III: umiarkowane schorzenie: anemia, odwodnienie, schorzenia nerek (koty!), schorzenia serca większego stopnia, wzrost temperatury ciała (po podaniu halotanu u psów długowłosych częsty problem).

Klasa IV: zwierzęta przewlekle chore: znieczulenie to zagrożenie życia! – niedrożność jelit, biegunka (wydalanie jonów), toksemia, mocznica, zaawansowana cukrzyca, spadek ilości erytrocytów, niesprawność układu oddechowego.

Klasa V: operuje się zwierzę, ponieważ bez tego nie przeżyje – np. otwarta klatka piersiowa, odsłonięte płuca; gdy wiemy, że pacjent nie przeżyje 24 h (rzadko jednak przeżywa operację).

1800 – podtlenek azotu u królików – H.Davy

1845 – podtlenek azotu – dentysta H.Wels

1846 – znieczulenie eterowe w Bostonie – William Morton

1875 Ore – iv wodzian chloralu

1880 – Freud, Koller – kokaina

1930 – barbiturany

1956 – halotan

antyseptyka: postępowanie przeciwgnilne: odkażanie środkami chemicznymi zakażonej rany, skóry pola operacyjnego, rąk, narzędzi

aseptyka – postępowanie bezgnilne – wyjałowienie (sterylizacja) środkami fizycznymi, chemicznymi wszystkiego, co będzie się kontaktowało z raną w czasie operacji.

1847 – Semmelweis – gorączka połogowa przenosi się poprzez ręce lekarzy

1861 – Pasteur – przyczyna fermentacji i rozkładu substancji organicznych są bakterie

1867 – Lister – opracował zasady postępowania antyseptycznego: odkażanie pola operacyjnego, rąk, narzędzi i materiałów opatrunkowych kwasem karbolowym

1880-1890 rozwój aseptyki: metody fizyczne

1935 – Domaghk – odkrycie sulfonamidów

1939 – Fleming – odkrycie AB

Jodoform: jodoformium, trijodometan, CHJ3 – po zetknięciu z tkanką uwalnia się jod in statu nascendi, który pobudza ziarninowanie, zmniejsza sekrecję gruczołów, działa silnie odwadniająco; podawany tez do oczu w procesach ropnych i owrzodzeniach rogówki; w postaci pudrów, roztworów olejowych i eterowych, maści. Śliny zapach – nie stosować u zwierząt mlecznych i rzeźnych