od duszy do świadomości

0. Jak dokonało się przejście od psychologii jako nauki o duszy do psychologii jako nauki o świadomości?

1. Dlaczego psychologia zrezygnowała z duszy i dlaczego w to - zwolnione przez duszę - miejsce dostała się świadomość?

0. Od razu też pojawia się problem: wydaje się, że świadomość - kiedy tylko została odkryta, jako pewien wymiar naszego specyficznie ludzkiego funkcjonowania, natychmiast została przeceniona.

1. Człowiek zachłysnął się ową zdolnością i przyjął, że może ona stanowić miarę nie tyle wszechrzeczy, ale tego co mentalne, umysłowe, duchowe.

2. Świadomość pochopnie została uznana za coś pierwotnego.

3. Wszystko wskazuje na to, iż w ten sposób popełniono błąd.

0. Świadomość ma charakter temporalny, czasowy, nietrwały, zmienny.

1. Dlaczego coś chwilowego, przemieszczającego się, niestałego - zsubstancjalizowano i uznano za podstawę?

2. Trwałość, ciągła świadomość, niezmienna tożsamość - wiązane z umysłem - nie znajdują potwierdzenia w faktach dojrzewania, starzenia się, śmierci.

3. Jak racjonalna koncepcja człowieka i jego natury mogłaby być oparta na ujęciu jako podstawowe czegoś co jest w swej istocie samoeliminującym się, a zatem przejściowym fenomenem?

0. Oddzielenie "ja" od zmian - cechą języków europejskich.

1. Hamlet rok 1600. Kartezjusz 1619. Kepler spotkał Tyho de Brahe w 1600.

2. Ludzie zaczęli być zainteresowani faktami dotyczącymi własnej natury, szczególnie takimi, które jawiły się jako dostępne introspekcji.

0. Teresa z Avila

1. Michael de Montaigne

2. Blaise Pascal

3. Jean Jacques Rousseau.

0. XVII wiek wyizolował oraz potraktował świadomość i samoświadomość jako ideę podstawową, pierwszą zasadę uniwersalnej filozofii oraz istotowo boską cechę (choć znajdziemy to i u Sokratesa i Platona).

0. Wielu filozofów mówiło o odrębności materii i ducha, ale dopiero Kartezjusz przyjął rozdział umysłu i materii za podstawę filozofii, pretendującej do naukowej jasności i ścisłości.

1. U niego dokonało się przejście od myślenia do rzeczy myślącej

2. Potem szukano źródeł kategorii substancji.

3. Hume już ich nie znalazł.

daność w wewnętrznym doświadczeniu

0. Zrezygnowano zatem z kategorii substancji.

1. Można było mówić wyłącznie o zjawiskach duchowych, jako szczególnej natury zjawiskach, posiadających specyficzne właściwości, ale nie związanych z duchem jako odrębną substancją.

2. W końcu została wyłącznie świadomość.

0. Charakterystyczna definicja, która się wtedy pojawiła, głosiła, iż:

1. zjawiska psychiczne to zjawiska świadomości czyli dane w doświadczeniu wewnętrznym.

2. Sposób dania – staje się kryterium definicyjnym zjawiska, które poza tym nie ma żadnych innych cech charakterystycznych.

0. A więc najpierw mówimy o nauce o duszy, potem o zjawiskach, które są czynnościami i procesami duszy. Dusza, choć zeszła może na plan dalszy, cały czas jest jednak jeszcze obecna.

1. Potem pojawia się epitet duchowe - w którym związek z duszą zostaje zgubiony a przynajmniej nie jest wyraźnie widoczny.

2. Przedmiot badania pozostaje nadal wyodrębniony ze względu na swoją szczególną jakość - duchowość - w odróżnieniu od tego, co nie jest duchowe.

0. Następnie kategoria "duchowości" zostaje zastąpiona epitetem psychiczny, którego związki z duszą z racji etymologii są wprawdzie widoczne, ale już tylko dla tego, kto zna ową etymologię.

1. Na dodatek jeszcze zjawiska psychiczne zostały potraktowane jako synonim świadomości.

2. Ponieważ nie było jasno i wyraźnie danej idei substancji, duszy jako substancji - dokonało się więc odejście od niej.

3. Zatem miejsce duszy zajęła świadomość, która zresztą została natychmiast ponownie zsubstancjalizowana (atomizm)

świadomość

0. Oczywiście nie jest tak, że o świadomości nie mówiono nic póki tego terminu nie było.

1. Tomasz z Akwinu mówi, że człowiek spostrzega, że myśli, że czuje.

2. To spostrzega, że myśli, że czuje to właściwie jest to, co my dzisiaj nazywamy świadomością.

3. Spostrzega - jest świadomy, że myśli i czuje, (Tomasz używa terminu percepcja).

4. Także wiedzenie - zdawanie sobie sprawy, bycie świadomym.

5. Terminem tym nazywamy pewien proces - wiedzenie wskazuje na moment poznawczości.

plotyn

0. Jesteśmy świadomi, gdy:

1. myśl się odbija i życiowe działanie duszy zostanie jakby odepchnięte z powrotem na podobieństwo odbicia na gładkiej, błyszczącej i spokojnej powierzchni w zwierciadle.

conscientia

0. termin złożony z przedrostka con- i rdzenia -scientia

1. Scientia to wiedza - zaś con od łacińskiego cum czyli: „z-”, „wespół z kimś”.

2. Źródłowo con-scientia oznaczało: podzielać wiedzę z kimś

3. Później świadomy oznacza: wiedzieć samemu.

4. W Europie świadomość narodziła się około roku 1600.

kategorie językowe

0. W języku angielskim :

1. "wewnętrznie świadomy" - 1620;

2. "stan bycia świadomym" - 1678;

3. "samoświadomy albo świadomy swych własnych myśli" - 1690.

4. Christian von Wolff stwarza termin świadomy w j. niem. (Bewusstsein, 1720),

5. łączy w nim apperception - Leibniza - i cogitatio - Kartezjusza:

6. w celu opisania racjonalnego, powiązanego z "ja", a zarazem jasnego i wyraźnego poznania.

0. Psychologia była nauką o świadomości w pewnej swojej postaci, a nie w ogóle nauką o świadomości.

1. Ta pierwsza postać, z perspektywy historycznej, została określona mianem Klasycznej Psychologii Świadomości.

2. Ta "pierwszość" i "wzorcowość" (ale w słabszym tego słowa znaczeniu) to jest owa "klasyczność".

klasyczność

0. Klasyczny = formalny i relatywny.

1. Określenie to relatywizuje klasyczną psychologię do wersji nieklasycznej.

2. Pojawia się też moment oceny (np. klasyczne piękno).

3. Nasza ocena psychologii klasycznej będzie negatywna - tak bardzo negatywna, że bardziej negatywna już chyba być nie może.

4. A więc będziemy traktowali ją jako niewyrafinowaną, prymitywną, surową i z gruba ciosaną, a co gorsza - z gruntu fałszywą.

świadomość
kategoria wieloznaczna

0. Właściwa jej jest mnogość i różnorodność znaczeń.

1. I. Nazywa pewien rys - właśnie to -ość (jak białość, zieloność, sprawiedliwość, humorystyczność).

2. II. Podstawowe jest także rozumienie bardzo popularne, chyba najczęściej używane - to rozumienie teoriomnogościowe.

3. Chodzi o to, że świadomość to ogół tego, co ma ten rys świadomości.

0. III. Jakość i przedmiot: rozwinięcie pierwszego i drugiego rozumienia terminu świadomość.

1. Ta jakość to jest daność w doświadczeniu wewnętrznym.

2. A zatem świadomość to ogół rzeczy danych w doświadczeniu wewnętrznym.

3. IV, V, VI. Termin świadomość ma jednak jeszcze trzy specyficznie ze sobą związane znaczenia.

4. Mianowicie świadomość nazywa szczególny typ poznania - owo doświadczanie wewnętrzne (proces poznania).

świadomość

0. Termin świadomość nazywa także rezultat tego poznania, mianowicie doświadczenie wewnętrzne (pewien typ wiedzy)

1. O określa także zdolność albo władzę, możność tego typu poznania.

2. Czasem trzy naraz.

0. Psychologowie świadomości - tak klasyczni jak i nieklasyczni - lubili mówić o świadomości w kategorii zjawisk.

1. Ta niezwykła predylekcja do tego terminu to była sprawa jego enigmatyczności.

2. Pytanie o to czym jest to, co jawi: czy jest procesem, jakością, przedmiotem, schodziło na plan dalszy.

3. Tak podstawowej sprawy jak ontyczny status świadomości - w ogóle nie ujęto.

4. Czasowość świadomości - została całkowicie pominięta - a może niezauważona.

5. Klasyczni psychologowie świadomości byli tu niewolnikami swoich założeń i stąd takie podejście.

władysław heinrich:

0. Kartezjański dualizm ontologiczny (res cogitans i res extensa).

1. Kantowski dualizm epistemologiczny (rzeczy samej w sobie - noumenu - i zjawiska – fenomenu.

2. Ówczesne przyrodoznawstwo.

3. Locke’a podział idei na pierwotne i wtórne oraz wyodrębnienie władzy reflection: zapowiedź introspekcji.

4. Hume’a krytyka pojęcia „ja” oraz asocjacjonizm.

klasyczna psychologia świadomości

0. Strukturalistyczna

1. Atomistyczna

2. Asocjacjonistyczna

3. Aktualistyczna I

4. Aktualistyczna II

5. Fenomenalistyczna

6. Epifenomenalistyczna

7. Intelektualistyczna

0. Mentalistyczna

1. Introspekcjonistyczna

2. Empiryczna

3. Eksperymentalna

4. Naturalistyczna

5. Paralelistyczna

(epifenomenalizm vs

panspsychizm)

psychofizjologia psychofizyka

0. Psychologia ta była:

1. empiryczna

2. eksperymentalna

3. Była też naturalistyczna

(uprawiana na wzór nauk przyrodniczych).

0. klasyczna psychologia świadomości była introspekcyjna

1. intro spicere: zaglądać do środka - a także

2. obserwacyjna i eksperymentalna

0. Była też psychologistyczna - źle przesądzała naturę tego, co psychiczne nie było.

1. Była psychofizyką i psychofizjologią.

2. To sprawa stosunku psychologii do innych nauk.

3. Klasyczna psychologia świadomości była dualistyczna, a ściślej

4. paralelistyczna

5. Ten paralelizm występował w dwóch postaciach:

6. postać dwóch szeregów zjawisk

7. postać dwóch stron czegoś jednego

0. Jeśli klasyczna psychologia świadomości była paralelistyczna to była epifenomenalistyczna

1. (prawa zachowania masy i energii: psychika jako niezrozumiały wybryk natury, luksus) albo

2. panpsychistyczna

(przekonanie, że wszystko ma swoją stronę psychiczną, psychiczność, świadomość jest wszędzie obecna).

strukturalizm

0. Struktura świadomości to był najbardziej nurtujący klasycznych psychologów problem: inne znikły im z pola widzenia.

1. Klasyczna psychologia świadomości była:

2. psychologią treści świadomości.

0. Klasyczna psychologia świadomości była

statycznym oraz mechanistycznym

ujęciem świadomości.

0. Psychikę pojmowano na podobieństwo

1. mechanizmu (np. zegara), albo

2. kalejdoskopu

3. z którego można wywikłać pojedyncze składniki, a następnie ponownie złożyć w działającą całość

4. (analiza i synteza).

aktualizm

0. W kwestii czasowego rozumienia świadomości klasyczna psychologia świadomości była, w pewnym szczególnym tego słowa sensie, aktualistyczna.

1. psychiczne czyli świadome to jest to, co aktualnie dane w wewnętrznym doświadczeniu

2. Natomiast na to, co dawalne w doświadczeniu wewnętrznym, a więc mogące być uświadamianym, używano terminu świadomościowość.

0. Klasyczna psychologia świadomości była w rozkładzie akcentów:

1. poznawcza i intelektualisyczna

2. Nie doceniała woli jako możliwego elementu składowego świadomości.

3. Klasyczne teorie świadomości były aktualistyczne w jeszcze innym rozumieniu, gdy przeciwstawiamy aktualizm substancjalizmowi

4. Nie pozwalano sobie na żadne substancje, bo to była ta rzecz sama w sobie, do której nie było dostępu.

5. Taki aktualizm jest równoznaczny z wyeliminowaniem albo bardzo specyficznym ujęciem problematyki podmiotu świadomości.

0. Intelektualizm:

1. Wundt jako woluntarysta, a więc ktoś nie będący w ścisłym sensie klasycznym psychologiem świadomości.

2. Jako "dobrzy" reprezentanci KPS:

3. Ziehen

4. Ebbinghaus

atomizm i asocjacjonizm

0. Jeśli weźmiemy pod uwagę wewnętrzne związki w obrębie świadomości, to klasyczna psychologia świadomości była:

1. atomistyczna i asocjacjonistyczna.

2. Szukano elementarnych części, atomów świadomości, takich jak:

3. atomy psychiczne

4. jednostki psychiczne

5. elementy psychiczne

6. wrażenia elementarne lub po prostu:

7. wrażenia.

grawitacja psychiczna

0. Asocjacja była odpowiednikiem grawitacji - w koncepcjach klasycznej Newtonowskiej fizyki.

1. Była czymś tak ważnym jak dla nauk przyrodniczych grawitacja.

2. Atomizm i asocjacjonizm nie wynikały z doświadczenia, lecz z bezkrytycznego zapatrzenia się psychologii na nauki przyrodnicze.

0. Johannesa Müllera "teoria specyficznych energii zmysłowych".

1. Zmysł spostrzega zmiany w sobie, a nie świat - kantowski dualizm uzyskał dodatkowe wsparcie i uzasadnienie:

2. podmiot poznający nie ma kontaktu ze światem.

hempoliński „problemy percepcji”:

0. przyjmowano w filozofii niemal powszechnie, że przedmiotem bezpośrednio spostrzeganym jest nie sam przedmiot (fizyczny i pozaorganiczny), lecz jego obraz w mózgu lub zespół wrażeń w umyśle.

zasada
stałości

0. Gdy chodzi o świadomość ciała to owo ciało rozumiano jako

1. Körper, a nie Leib - czyli ciało fizyczne, a nie ciało ożywione.

2. Dualizm świadomości i ciała to był dualizm świadomości i ciała pojętego jako ciało fizyczne - martwe.

3. Paradoksalność klasycznej psychologii świadomości - pojawiła się bo odrzucono substancjalną duszę, psychologowie za Hume’m nie widzieli podstaw aby używać kategorii substancji.

4. Na miejsce duszy wprowadzono świadomość i tę czym prędzej zsubstancjalizowano (zreifikowano).

0. Klasyczna Psychologia Świadomości powstała na bazie kartezjańskiego dualizmu ontologicznego (res cogitans i res extensa) kantowskiego dualizmu epistemologicznego (rzeczy dla nas, fenomenu i rzeczy samej w sobie) i swoistej interpretacji wyników nowożytnego przyrodoznawstwa, prowadzącej do przeciwstawienia dwu obrazów świata: jakościowego i ilościowego, i w konsekwencji na przykład teorii specyficznych energii zmysłowych J. Müllera. (Do tego dołączyć trzeba jeszcze koncepcje filozoficzne empiryzmu brytyjskiego, Locke’a, Berkeleya, Hume’a, a później nawiązujące do tego kolejne wersje filozofii pozytywistycznej określającej atmosferę filozoficzną połowy XIX wieku.)

0. W rezultacie wszystkich tych »oddziaływań« powstaje psychologia, która zrywa całkowicie z duszą jako obiektem badania, ma za swój przedmiot świadomość, rozumianą jako całość zjawisk czy procesów danych (rzadziej dawalnych) w doświadczeniu wewnętrznym – to znaczy wyposażonych w cechę świadomości, koncentruje się na problematyce struktury świadomości – jest atomistyczna i asocjacjonistyczna, odrywa świadomość zarówno od świata, jak i od ciała, i w najlepszym razie przyjmuje stanowisko paralelistyczne. Charakterystyczną także jej właściwością jest całkowita praktycznie nieobecność problematyki podmiotu świadomości.

georges seurat
i
camille pissarro

finis: co zostało z tej wiary?