TEMAT 1 : Teoretyczne podstawy pracy socjalnej

1. Geneza pracy socjalnej

Pojęcie praca socjalna znalazło się w oficjalnym obiegu w roku 1917 .Dokonywały sie wtedy przemiany w działalności organizacji charytatywnych. Główną ich cechą było unaukowienie opieki polegające na sięganiu do psychologicznej wiedzy o człowieku, na posługiwaniu się w diagnozie społecznej metodami badań naukowych, na wypracowaniu metodyki postępowania socjalnego. Działalność ta zaczęła wymagać nie tylko dobrych chęci, ale i przygotowania merytorycznego. Zmieniały się też relacje między opiekunem i podopiecznym - stawały się coraz bardziej partnerskie.

Za ojczyznę pracy socjalnej uważa się Stany Zjednoczone. Na kontynencie amerykańskim praca socjalna wyrastała ze spontanicznie tworzonych różnych form samopomocy, które miały służyć osobom pozbawionym innych form zabezpieczenia. Aż do lat trzydziestych obywateli amerykańskich wspomagały w trudnych sytuacjach życiowych głównie instytucje i organizacje działające w sferze pomocy społecznej. Dopiero w latach wielkiego kryzysu ekonomicznego możliwy stał się na szerszą skalę rozwój ubezpieczeń społecznych.

Stany Zjednoczone były nie tylko terenem dynamicznego rozwoju praktycznej działalności socjalnej. Tu także pojawiły się pierwsze, najbardziej znane prace teoretyczne poświęcone metodom pracy socjalnej. Klasycznymi dziełami z tego zakresu są książki Mary Richmond traktujące o diagnozie społecznej i metodzie indywidual­nego przypadku. Na kontynencie amerykańskim powstała też pierwsza szkoła pracy so­cjalnej. W 1920 roku w Chicago rozpoczęli naukę słuchacze studiów uniwersyteckich w dziedzinie pracy socjalnej. W pięć lat później Helena Radlińska utworzyła w Warszawie Studium Pracy Społeczno-Oświatowej. Wykształciła ona wielu pedagogów społecznych, działaczy kulturalno-oświatowych i pracowników socjalnych.

2. Pojęcie pracy socjalnej

W publikacjach z zakresu pracy socjalnej występuje wiele różnorodnych definicji pojęcia „praca socjalna". W pracach Heleny Radlińskiej jego synonimem jest „praca społeczna".

Autorka ta koncentruje się w swojej definicji na celach pracy socjalnej jako czynnikach określających specyfikę tej działalności. Pisze bowiem: „Praca społeczna polega na wydobywaniu i pomnażaniu sił ludzkich, na Definicja ich usprawnianiu i organizacji wspólnego działania dla dobra ludzi".

W teorii amerykańskiej praca socjalna postrzegana jest dwojako - jako profesja i jako metoda działania charakterystyczna dla tzw. „osobistych usług społecznych". Usługi te są zaliczane do tzw. sfery socjalnej, w której wyróżnia się ponadto następujące elementy: utrzymanie dochodów (w tym ubezpieczenia społeczne), programy ochrony zdrowia, programy edukacji narodowej, budownictwo socjalne oraz programy zatrudnienia.

Osobiste usługi społeczne i realizowana w związku z nimi praca socjalna nakierowane są na realizację trzech podstawowych zadań:

- socjalizacja i rozwój jednostki,

- terapia, rehabilitacja, pomoc i ochrona (wobec osób z różnego typu deficytami),

- zapewnienie dostępu do usług, informacji i poradnictwa.

Dla potrzeb działalności praktycznej w Polsce pojęcie pracy socjalnej zostało zdefiniowane w ustawie o pomocy społecznej z 28 listopada 1990 roku (art. 8, punkt 5). Jest ona tam określona jako „działalność zawodowa skierowana na pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz na tworzenie warunków sprzyjających temu celowi". Należy zwrócić uwagę, iż okre­ślenie to zawęża zbiorowość potencjalnych „klientów socjalnych" do jednostek i ich rodzin, ale z drugiej strony sugeruje, że pracę socjalną można prowadzić nie tylko z ubogimi czy niepełnosprawnymi, którzy stanowią tradycyjną klientelę pomocy społecznej. Zapis ustawowy - w odróżnieniu od cytowanej wcześniej definicji H. Radlińskiej i autorów niemieckich -unika wskazywania wartości, w imię których realizowana powinna być praca socjalna.

Bogatsza pod tym względem jest propozycja Komitetu Rady Europejskiej, w którego rezolucji z 1967 roku czytamy: „Praca socjalna jest specyficzną działalnością zawodową, mającą na celu lepszą adaptację wzajemną osób, rodzin, grup i środowiska społecznego, w jakim żyją, oraz rozwijanie poczucia godności osobistej i odpowiedzialności jednostek na drodze odwoływania się do potencjalnych możliwości poszczególnych osób, do powiązań międzyprofesjonalnych, a także sił i środków społecznych".

Podobnie jak większość pojęć w naukach społecznych, termin „praca socjalna" jest wieloznaczny i nieostry.

O wieloznaczności świadczy fakt, iż pojęcie to jest zarówno nazwą specyficznej ze względu na swe cele i metody działalności, jak i używane jest dla nazwania profesji, która - między innymi - polega na wykonywaniu owych działań. Z praktyki i z teorii pracy socjalnej wynika, że może być ona realizowana także przez nieprofesjonalistów. Zatem praca socjalna -działalność i praca socjalna - zawód są pojęciami przyjmującymi niejedna­kowy zakres.

Analizowany termin jest także nieostry, gdyż nie ustalona jest delimitacja między „pracą socjalną" a określeniami bliskoznacznymi, takimi jak „praca opiekuńcza", „praca psychosocjalna", „praca socjalno-wychowawcza" czy „praca kulturalno-wychowawcza". Praca opiekuńcza jest elementem pracy socjalnej i związana jest z opieką nad osobami niesamodzielnymi czy to z racji wieku (dzieci i młodzież, starcy), czy to z powodu stanu zdrowia (chorzy, inwalidzi). Natomiast w pozostałych przypadkach mamy do czynienia z połączeniem pracy socjalnej z - odpowiednio - psychoterapią, wychowaniem, organizacją uczestnictwa w kulturze. Wzajemne relacje tej grupy pojęć prezentuje rysunek 1

3. Założenia i zasady pracy socjalnej

Praca socjalna może przyjmować zróżnicowane formy - od pomocy doraźnej do długofalowych działań wspierających rozwój jednostek i grup.

Ratownictwo (pomoc doraźna) odznacza się tym, że „wymaga rozpozna­nia warunków natychmiastowego działania, stwierdza istnienie potrzeby i możliwości ratunku, który niesie zagrożonemu niebezpieczeństwem, bez względu na jego uprawnienia i przynależność do grupy społecznej". Przykładami działań ratowniczych będą: pomoc dla powodzian w uzyskaniu schronienia, działalność noclegowni dla bezdomnych, dożywianie w szkołach dzieci z ubogich rodzin.

Opieka - to forma świadczona „w tych wszystkich sytuacjach życiowych, w których ludzie nie umieją albo nie mają dość sił, aby samodzielnie przezwyciężyć piętrzące się przed nimi trudności". Opieka jest działalnością wyraźnie zindywidualizo­waną. W odróżnieniu od ratownictwa, opiera się na dokładnej diagnozie potrzeb. Jest formą zawierającą w sobie pierwiastki zależności podopiecznego od opiekuna. W relacjach tego typu opiekun przejmuje w jakimś stopniu odpowiedzialność za losy drugiego człowieka. Opieka jest formą dominującą w zakładach dla przewlekle chorych, w działalności opiekunek domowych, w domach małego dziecka.

Pomoc „(...) zapewnia możność utrzymania i podnoszenia kultury, spożytkowania wszystkich sił ludzkich. (...) Dopomaga rozwojowi jednostek i wzrostowi wszystkiego, co zostało uznane za dobro. (...) Pomoc liczy się ze świadomym uczestnictwem, ze współpracą pomagających i korzystających z pomocy w pełni za siebie odpowiedzialnych". Są to więc działania mające wspierać pomyślny rozwój zarówno osób z jakichś względów zagrożonych, jak i wszystkich członków społeczności. Taki charakter ma na przykład działalność poradni społeczno-zawodowych, klubów seniora, świetlic mło­dzieżowych, poradni rodzinnych.

Jeszcze inną formą jest kompensacja społeczna, będąca „wyrównywa­niem braków środowiskowych, utrudniających pomyślny bieg życia jednostki lub grupy". Instytucjami kompensacyjnymi są między innymi domy dziecka, rodziny zastępcze, kuratorzy sądowi, domy dla osób samotnych.

Praca socjalna z konkretną osobą, rodziną, grupą czy społecznością może zawierać elementy ratownictwa, opieki, pomocy i kompensacji.

4. Służby społ. i pracownicy socjalni

Barbara Szaturek Jaworska:

słuzby społeczne to instytyucje, zorgaznizowane grupy, a także pojedyncze osoby realizujące szeroko rozumianą pracę socjlaną. - wyróżnia je:

· bezpośredni kontakt z osobami korzystającymi z ich usług

· indywidualizacja celów i metod działania

· pobudzenie interwencji diagnozą potrzeb i możliwości jednoste, rodzin i zbiorowości mających być beneficjentami służb społecznych

· reagowanie w takich sytuacjach w których zawodzą wypracowane w danym społęczeństwie powszechne procedury zaspokajania potrzeb i rozwiązywania problemów jednostek, rodzin, grup

· skoncentrowanie na tych potrzebach jednostek, grup i zbiorowości które są ważne dla ich społecznego funkcjonowania, bycia cżłonkami społeczeństwa

CELE DZIAŁANIA SŁUŻB SPOŁECZNYCH:

· zwiększenie samodzielności

· unikanie skutków bezradności

· łagodzenie skutków problemów społecznych

· socjlaizacja i rozwój jednostki

PRACOWNIK SOCJALNY

zawód, w którego zakresie leży działalność w środowiskach społecznych, gdzie znajdują się jednostki wymagające pomocy w usamodzielnieniu, odzyskaniu lub umocnieniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie. Swoje czynności opiera on na ustalonej naukowo diagnozie społecznej oraz profesjonalnej pracy socjalnej. Ma on integrować działania wokół rodziny oraz jej środowiska społecznego i lokalnego.

Powinien on zadbać o zapewnienie swoim klientom podstawowych warunków do życia poprzez pomoc: finansowa, rzeczowa i psychiczna.

Pracownik socjalny powinien również przyczyniać się do wzmacniania zdolności swoich podopiecznych do samodzielnego rozwiązywania własnych problemów oraz aktywizować zawodowo i społecznie, w czym współpracuje z doradcą zawodowym i psychologiem oraz innymi członkami zespołu interdyscyplinarnego.

Do głównych zadań pracownika socjalnego należy:

- dokonywanie analizy i oceny zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia pomocy społecznej,

- udzielanie informacji, wskazówek i pomocy w zakresie rozwiązywania spraw życiowych osobom w celu przywrócenia im zdolności do samodzielnego rozwiązywania problemów,

- prowadzenie poradnictwa dla osób będących w trudnej sytuacji życiowej,

- wspieranie w uzyskaniu pomocy ze strony właściwych organów, instytucji i organizacji,

- pobudzanie społecznej aktywności i inspirowanie działań samopomocowych,

- inicjowanie nowych form udzielania pomocy,

- współuczestniczenie w inspirowaniu, opracowaniu, wdrożeniu oraz rozwijaniu programów społecznych,

- ujawnianie, analizowanie i interpretowanie potrzeb oraz problemów społecznych mających wpływ na kształtowanie właściwych stosunków międzyludzkich, podnoszenie jakości życia oraz rozwiązywanie kwestii społecznych,

- współpraca z innymi profesjonalistami, instytucjami i organizacjami mającymi na celu doskonalenie już istniejących i poszukiwania nowych rozwiązań w dziedzinie pracy socjalnej,

- uczestnictwo w różnego rodzaju formach doskonalenia i dokształcania, podnoszących poziom kwalifikacji zawodowych,

- inicjowanie i udział w badaniach problemów społecznych (diagnoza problemów), monitorowanie oraz ewaluacja programów i działań.