Krasiejko Izabela, Metodyka działania w pracy socjalnej z rodziną, [w:] S. Czarnecka,

R. Majer, M. Mirowska.(red.), Rodzina w lokalnym systemie pomocy społecznej,

Częstochowa 2005

METODYKA DZIAŁANIA

W PRACY SOCJALNEJ Z RODZINĄ

Współcześnie obowiązującym w metodyce pracy socjalnej staje się model metodycznego działania. Model ten nadaje nową rolę pracownikowi socjalnemu, staje się on nosicielem zmian. Wspólnie z klientem ocenia sytuację i tworzy projekty działania, czyli określa cele zmian i środki do jego realizacji, pracuje w oparciu o strategię, czyli sztukę zaangażowania całego zbioru środków na rzecz osiągnięcia celów. Ma być animatorem lokalnej społeczności, człowiekiem siejącym zdrowy niepokój, wzywającym do zastanowienia i propagującym pomoc do samopomocy.

W metodyce działania odchodzi się od tradycyjnej pracy socjalnej na rzecz empowermentu. Tradycyjna praca socjalna oznacza dla profesjonalnie pomagającego przede wszystkim koncentrowanie się na deficytach klienta. Klient zachęcany jest do współpracy, ale zwykle pozostaje w cieniu pracownika socjalnego i całkowicie zdaje się na niego. Empowerment (z ang. power-siła) to przywracanie klientowi sił i kontroli nad własnym życiem poprzez odnajdywanie i wspieranie jego zasobów, energii i kompetencji, to umacnianie klienta. Jest to coś więcej niż aktywizowanie człowieka poprzez zachęcanie go do działania i niezrobienie za niego wszystkiego. Empowerment każe pracownikowi socjalnemu zacząć od etapu, który jest jednocześnie bazą i podstawą wszelkiej aktywizacji. Chodzi tu o odkrycie u klienta właśnie w sytuacji kryzysu mocnych stron i zdolności, a następnie umiejętne zapoczątkowanie procesu odzyskiwania przez niego ponownej kontroli nad kształtowaniem własnego świata. Zadaniem pracownika socjalnego jest więc zapoczątkowanie procesów odzyskiwania sił przez podopiecznego i obserwacja ich przebiegu. U klienta ma dojść do wzrostu kompetencji socjalnych , poznawczych i emocjonalnych. To zaś ma bezpośrednio oddziaływać na poprawę jego samoświadomości i prowadzić do aktywności.

Metody i zasady pracy socjalnej z rodziną.

Prowadząc metodyczne działanie, pracownik socjalny zapoznaje się najpierw z problemem klienta, analizuje i ocenia sytuację. Dokonując oceny stara się ustalić kim jest klient, czyli zastanawia się czy lepiej jest zwracać się do pojedynczej osoby czy do grupy rodzinnej jako całości. Następnie zapoznaje się z problemem klienta, próbuje wspólnie z podopiecznym zdefiniować go. Rozpoznaje, które problemy mają dla niego największe znaczenie i czy chodzi o problemy występujące poza rodziną, czy też są to problemy o charakterze społecznym lub zbiorowym, może chodzi o problemy bezpośrednio dotyczące rodziny lub któregoś z jej członków? Czego dotyczą, czyli jaka jest sytuacja rodziny?

Przy diagnozowaniu rodziny fachowo pomagający powinien dokonać pomiaru zmiennych systemowych, takich jak: cel, kultura, struktura, rozwój, zasoby, granice, klimat rodziny oraz jej interakcje z innymi systemami.

Następnie należy ocenić reakcję podopiecznych na sytuację, czyli w jaki sposób rodzina przeżywa swoje trudności. Warto ocenić również stopień motywacji podopiecznych do zmiany swojej sytuacji, przekonać się, jakiego rodzaju działania podjęli członkowie rodziny, aby zmodyfikować swoją sytuację zanim trafili do instytucji pomocy społecznej. Nie bez znaczenia jest również zapoznanie się z możliwościami podopiecznych do przeciwstawienia się problemowi, czyli jakie siły i zdolności klientów można zmobilizować do osiągnięcia zmiany oraz jakiego rodzaju wsparcie może podopieczny znaleźć w swoim najbliższym otoczeniu. Następnie pracownik socjalny wraz z podopiecznym tworzy projekt pracy oraz zastanawia się nad rokowaniami dotyczącymi zmiany sytuacji.

Zależnie od powyższej oceny pracownik socjalny stosuje całą gamę metod postępowania.

C. Robertis zaproponowała następującą klasyfikację działania metodycznego:

I. Działania bezpośrednie (odnoszą się do podopiecznych i wymagają ich obecności)

1. wyjaśnianie - wspieranie

- wyjaśnianie (słuchanie, obserwacja oraz zadawanie pytań przez pracownika

socjalnego mające na celu umożliwić przeanalizowanie różnych aspektów sytuacji

podopiecznego, polega na nakłonieniu klienta domówienia o swoim położeniu i

problemach)

- wspieranie (nawiązanie relacji, zapewnianie, rady, wytłumaczenia mające na celu

przywrócić podopiecznemu jego zaufanie i szacunek do samego siebie)

- rozumienie siebie ( rozmowa mająca za zadanie pomóc lepiej zrozumieć klientowi

własne funkcjonowanie w relacji z innymi tu: członkami rodziny)

2. informowanie - edukacja

- informowanie (dostarczenie przez pracownika socjalnego klientowi potrzebnych

informacji związanych z jego typem problemów, informacja dotyczy prawa i

administracji oraz organizacji społecznych)

- pomoc materialna ( udzielenie pomocy w postaci zasiłku, dodatku, np.

mieszkaniowego, schronienia, posiłku, odzieży itd.)

- działania wychowawcze (przekazywanie wiedzy i umiejętności, które służą

przysposobieniu do pełnienia ról społecznych, redukcja, resocjalizacja - rozwój

osobowości mające na celu ponowne włączenie do środowiska społecznego dzieci,

młodzieży i dorosłych poprzez nauczenie ich zachowań zgodnych z wymogami

otoczenia)

3. perswazja - wpływanie

- porada (wpływanie na podopiecznego, pobudzanie jego aktywności)

- konfrontacja (ukazanie podopiecznemu następstw jego czynów, odradzanie pewnych

zachowań, ukazując ich skutki)

- perswazja (przekonywanie, odwoływanie się do logicznego rozumowania)

4. nadzorowanie - wpływanie za pomocą autorytetu

- kontynuowanie pracy (spotkania i wizyty domowe u podopiecznych, z którymi

pracownik socjalny nie prowadzi już regularnej pracy, ale których niestabilna

sytuacja stwarza obawy o pojawienie się okresowych trudności)

- narzucanie wymagań i ograniczeń (pracownik socjalny posługuje się autorytetem

oraz przyjmuje na siebie rolę rodzicielską w celu pobudzenia i mobilizacji klienta,

nakłania go do działania; wymagania dotyczą poszanowania umów, godzin i

częstotliwości spotkań, wysiłku włożonego w rozwiązanie problemu, przyjęcia

odpowiedzialności; ograniczenie to tworzenie pewnych ram, w których praca jest

możliwa oraz ustalenie reguł, które należy respektować)

- nadzór (działania kontrolne, sprawdzanie czy podopieczny nie wrócił do dawnego

nagannego postępowania)

5. rozszerzanie kontaktów - tworzenie nowych możliwości

- rozszerzanie sieci kontaktów (ułatwienie podopiecznemu nawiązania kontaktów z

innymi ludźmi oraz z instytucjami i infrastrukturą socjalną)

- otwarcie się i ujawnienie możliwości (działania zmierzające do pobudzania klienta do

samodzielnego poszukiwania w otoczeniu nowych możliwości, odkrycia w sobie i

swoim środowisku nowych sił, osób, grup i doświadczeń)

- spożytkowanie, tworzenie struktur otoczenia oraz uczestnictwo w nich (zachęcanie

podopiecznego, by brał udział w życiu społecznym i skorzystał z infrastruktury

socjalnej)

6. strukturyzacja relacji pracy z podopiecznym

- strukturyzacja w czasie (ustalenie wspólnie z podopiecznym częstotliwości i czasu

trwania spotkań)

- spożytkowanie przestrzeni (wybór miejsca spotkań)

- skoncentrowanie się na celach ogólnych pracy (wybór najpilniejszego problemu)

II. Działania pośrednie (działania, które pracownik socjalny wykonuje bez bezpośredniego

kontaktu z podopiecznym)

1. organizacja - dokumentacja

- organizacja przestrzeni (przygotowanie pomieszczeń)

- organizacja czasu

- dokumentacja (tworzenie i korzystanie ze źródeł informacji)

2. programowanie i planowanie metodycznych działań bezpośrednich (czynności

poprzedzające opracowanie programu działania dotyczącego podopiecznego)

3. metodyczne działania kierowane do otoczenia podopiecznego (pracownik socjalny

występuje w roli mediatora, rzecznika interesów podopiecznego, interweniuje w jego

imieniu u osób trzecich)

4. współpraca z innymi pracownikami socjalnymi

- łączność (kontakty z innymi pracownikami socjalnymi, których celem jest wymiana

informacji na temat podopiecznego)

- koordynacja (doraźna współpraca pracowników służb społecznych - pracownik

socjalny, wychowawca, psycholog)

- praca zespołowa (regularna współpraca pracowników socjalnych pracujących w tej

samej instytucji lub na tym samym terenie, której celem może być dzielenie się

informacjami, konsultowanie się, działalność badawcza)

- konsultacje (współpraca między pracownikami socjalnymi o różnym statusie

zawodowym)

5. 5. ytucji w celu uzyskania jakiegoś przynależnego podopiecznemu prawa lub świadczenia) samym terenie, której celem może być metodyczne działania na poziomie instytucji społecznych (pracownik socjalny w

interesie klienta lub na jego prośbę zwraca się do instytucji w celu uzyskania jakiegoś

przynależnego podopiecznemu prawa lub świadczenia)

Ch.D.Gavin, B.A. Seabury wymieniają procedury pracy z rodziną jako system działania.

Są to:

I. Procedury ukierunkowane na poznanie

1) podnoszenie poczucia własnej wartości (analiza problemów klienta w kategoriach

racjonalno - emocjonalnych)

2. podnoszenie umiejętności rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji (definiowanie problemu, poszukiwanie alternatywnych rozwiązań, ich ocena, wybór jednej z alternatyw, zaplanowanie w szczegółach realizacji pomysłu rozwiązania problemu działania na podstawie tego planu)

3. podnoszenie świadomości (uświadomienie informacji o sobie i innych)

4. modyfikowanie atrybucji (zmiana przekonania podopiecznych na temat przyczynowości zdarzeń związanych z nim , zmiana atrybucji zewnętrznej na wewnętrzną i odwrotnie)

II. Procedury nastawione na zachowania

1. wzmacnianie (stosowanie bodźców materialnych i społecznych w celu zachęcenia podopiecznego do powtórzenia lub zaprzestania jakichś działań)

2. modelowanie (zachęcanie podopiecznego do naśladowania zachowań innych osób, trening polegający na odgrywaniu ról)

3. przydzielanie zadań ( wykonywanie określonych zadań przez klienta)

III. Procedury nastawione na emocje klienta

1. odreagowywanie (pomoc w uzewnętrznieniu emocji, w uświadomieniu i poznaniu własnych uczuć, motywów, spostrzeżeń, bolesnych przeżyć i doświadczeń)

2. relaksacja (trening relaksacyjno - koncentrujący)

3. przezwyciężanie depresji (pomoc klientowi w przezwyciężeniu depresji sytuacyjnej poprzez zachęcenie go do uświadomienia własnych myśli, zachęcanie do aktywności, nasilenia kontaktów z innymi ludźmi)

Jeśli konwencjonalne metody nie przynoszą rezultatów, pracownik socjalny może posłużyć się innymi nietypowymi technikami, należą do nich:

• czasowa, świadomie stosowana bezczynność pracownika socjalnego (stosowana w celu aktywizacji podopiecznego, usamodzielnienia go, w przypadku, gdy klient przyzwyczaił się do regularnej pomocy)

• świadome wywoływanie kryzysu przez pracownika socjalnego (polega na zaostrzeniu i ujawnieniu całego problemu podopiecznego poprzez wpływanie na osoby z jego otoczenia, które go atakują, ma na celu aktywizację i dostrzeżenie przez klienta wszystkich symptomów jego trudności)

• atakowanie klienta przez pracownika socjalnego (atakowanie werbalne, mające na celu sprowokować klienta do bardziej zdecydowanych reakcji lub odsłonięcia prawdy maskowanej na różne sposoby)

Pracując z rodziną należy mieć na uwadze następujące zasady metodyki działania. Z jednej strony należy posłużyć się metodami i standardami pracy socjalnej, aby rozpoznać do czego sprowadzają się główne problemy tej rodziny. Z drugiej strony trzeba wysłuchać relacji klientów, aby stwierdzić, jak oni samodzielnie spostrzegają swoje problemy, jak je wartościują i czy poczynili jakieś kroki w kierunku ich zredukowania i rozwiązania. W ten sposób pracownik socjalny poznaje strukturę rodziny, relacje pomiędzy poszczególnymi członkami oraz aktualny stan interakcji socjalnej z otoczeniem.

Podstawowe zasady, o których pamiętać muszą terapeuci zajmujący się rodzinami:

• Celem interwencji jest modyfikacja patologicznych czynników w obrębie systemu, jaki stanowi rodzina, traktując rodzinę jako system, ogniskować swą uwagę w taki sposób, żeby rozumieć zachowania osób należących do tej rodziny. Destrukcyjne, negatywne zachowanie postrzegać po części jako wynik nieprawidłowych mechanizmów i struktur w obrębie rodziny.

• Terapia ma poprawić relacje interpersonalne oraz zaradzić indywidualnym zakłóceniom i problemom poszczególnych członków rodziny.

• Klientem jest rodzina jako całość, dlatego w procesie terapeutycznym i w interwencji socjalnej powinni uczestniczyć wszyscy jej członkowie - spotkania i rozmowy należy prowadzić na jak najszerszym forum, a wiec nie tylko np. z żoną/matką.

• Zwykle w obrębie rodziny dostrzegamy jedną osobę, która prawdopodobnie jest przyczyną większości problemów. Jednak nie tylko te osoby wpływają na innych członków rodziny, system rodziny powiązany jest siecią cyrkularnych relacji, każde zachowanie poszczególnego członka rodziny wpływa na pozostałych. Rodzina jest więc pierwszoplanowym adresatem pomocy, jednostka pozostaje jakby w tle.

• Starać się o zrozumienie problemów klienta w świetle historii całej rodziny i cechującej ją specyfiki.

• Przydatne jest ustawienie systemu rodzinnego w odniesieniu do obszerniejszych systemów: krewnych, sąsiadów, zakładu pracy, parafii. Sposób wytwarzania granic wobec tych podmiotów przez członków rodziny bardzo wiele mówi o ich problemach, taka perspektywa ujawnia również zakres samodzielności i wolności w decyzjach podejmowanych przez podopiecznych.

• Konfrontacja z pozytywnym wzorcem - zdrową rodziną.

• Intensywne zajęcie się tą osoba, która ma w rodzinie najwięcej do powiedzenia - będzie ona miała wpływ na pozostałych członków rodziny i nie będzie utrudniała wysiłków fachowo pomagającego.

• Przy braku współpracy ze strony podopiecznych należy koncentrować się na małych krokach, częściowych celach, do których uparcie powracamy.

5

---