Epoka renesansu w Europie

We Włoszech XIV -wiecznych podstawową jednostką administracyjną były odrębne państwa. Między władcami rozgrywała się rywalizacja w różnych dziedzinach, również w sztuce. Pracowali więc dla nich artyści, którzy tworzyli dzieła, często będące odwołaniem do różnych sztuk epoki starożytnej. Renesans bowiem jest odrodzeniem całego antyku.

Powszechnie uważa się za epokę wspaniałą, doskonałą, często się ją chwali, w przeciwieństwie do średniowiecza, które kojarzy się z zacofaniem. Taki wyraźny bardzo kontrast powoduje wielkie uproszczenia, które powoduje powstawanie sądów nieprzemyślanych, narzucających jednotorowe myślenie o epokach: świetnym i rozwiniętym renesansie oraz przeciwstawnym mu średniowieczu.

Renesans z pewnością był epoką świadomą, doceniającą siebie, w przeciwieństwie do wieków średnich, nazwanych tak przez ludzi odrodzenia. Często zdarzało się że w renesansie zniechęcano się do poprzedniej epoki, ale nie było to zjawisko jedyne i powszechne. Zdarzało się często, że doceniano średniowiecze, świadczy o tym uznanie, które przejawia się m.in. przyjmowaniem i upowszechnianiem wśród nauk na renesansowych uniwersytetach, dyscyplin rozwijanych w średniowieczu. Była to np. matematyka, prawo i medycyna.

Renesans zachowuje pewne cechy i osiągnięcia minionego okresu, a wynika to też po części z dążności ogólnej renesansu do przejmowania i dziedziczenia wszystkich wartościowych tradycji poprzednich epok. Renesans jak widać bardzo ceni dorobek kulturowy przeszłości i wychodzi z założenia, że trzeba go ochronić i rozwijać.

Jasnym jest, że takie właśnie zjawiska i przejawy charakteru epoki odrodzenia są lepiej dostrzegalne z naszej perspektywy. Epoka sama nie może się nigdy tyle dowiedzieć na swój temat, ponieważ cały czas się tworzy, od nowa powstają pewne charakteryzujące ją elementy. Poza tym ocena współczesnych ludzi renesansowych zawsze nosiłaby ślady subiektywne, dlatego wyraźniej i całościowo dostrzegamy odrodzenie po upływie kilku wieków. Dokładnie widać wtedy cały kształt epoki.

Pamiętać należy, że odrodzenie nie oznaczało gwałtownego i natychmiastowego objawu nowego kierunku. To wynik długotrwałych, złożonych i skomplikowanych procesów historycznych, zmian społecznych, politycznych i geopolitycznych, które zachodziły w XIV i XV wieku.

Wówczas rozwinął i rozpowszechnił się mecenat, czyli tradycja wspierania artystów. Materialna pomoc zamożnych ludzi, którymi byli często mieszczanie i bogaci feudałowie świeccy lub duchowni, sprawiła, że wielu późniejszych wybitnych twórców, mogło się odpowiednio wykształcić i zorganizować sobie warunki do twórczej pracy. Najsławniejszymi mecenatami było rodzina Meduceuszy z Florencji, ale także protektorzy polscy m.in. Jagiellonowie, którzy dbali o sztukę i architekturę, byli pomysłodawcami odbudowy Zamku wawelskiego.

Literatura polska przyjęła niektóre zwiastuny kultury renesansowej pod koniec XV stulecie, gdy pisano nadal utwory w duchu średniowiecznym. Zainteresowano się przede wszystkim dorobkiem literackim i kulturalnym antyku. Miejscem, które odegrało szczególną rolę była Akademia Krakowska, gdzie rozwijano sztuki wyzwolone, czytani i objaśniani byli autorzy klasyczni - Owidiusz, Horacy, Wergiliusz, a także Terencjusz. Renesans w Polsce rozwijał się również dzięki działalności przebywających wówczas do nas wędrownych humanistów, uczonych. Dzięki tym znakomitym przybyszom popularyzowane były nowoczesne kierunki w kulturze, literaturze, osobowości. Za przyczyną nowego prądu, który objawił się w Polsce, rozwinęła się łacińska poezja wczesnorenesansowa, uprawiana przez humanistów, takich jak Paweł z Krosna (ok. 1470-1517), Jan z Wiślicy (ok. 1485-1520) oraz biskup Andrzej Krzycki (1482-1537) i Klemens Janicki. Dwaj ostatni byli szczególnie wybitni. Doskonale znali oni łacińskie pisma klasyczne, a także stopy metryczne, zapoznali się z zasadami poetyk i teorii twórców antycznych.

Osądzając okres renesansu trzeba docenić głównie to, że odróżniał się on rozmachem, odwagą, śmiałością założeń w każdej dziedzinie, również religijnej, co doprowadziło do zakwestionowania dogmatów Kościoła. Zdaniem Jerzego Ziomka: „dzieje renesansu można śledzić jako historię wszelkiego rodzaju odkryć: geograficznych, filologicznych, archeologicznych, odkryć odrębności ludzkiej jednostki w stosunku do natury, społeczeństwa, Boga".

W ciągu tak niedługiego czasu, w ciągu którego trwał renesans, powstały w dużej liczbie zjawiska, nurty, objawienia artystyczne, intelektualne, naukowe, ale też epokowe, które przyczyniły się do zupełnej zmiany w pojmowaniu świata i rozumieniu go. Takie znaczenie miała praca Mikołaja Kopernika.

W renesansie dokonano ponownego odkrycia naszego człowieczeństwa, będącego wynikiem różnych zmian i chęci ciągłego rozwijania się. Miał to swoje odzwierciedlenie w światopoglądzie, który odznaczał się intensywnością i radością życia, poszukiwaniem właściwej formy i wzoru, wskazanego dzięki kulturze starożytnej, ale także ideałom chrześcijańskim, które ciągle wpływały na europejską myśl. Dzięki tym źródłom mogły ukształtować się główne kierunki renesansu -humanizm i reformacja.

Prądem umysłowym, który poprzedził właściwie cały dojrzały renesans, był właśnie humanizm. Ukształtował on kulturą i filozofię epoki w takim sensie, że zwrócił ją w stronę zainteresowania się człowiekiem, zrozumieniu, jak wielką ma on wartość, bogatą, niepowtarzalną osobowość.

Drugim prądem renesansowym była reformacja, której podłożem są przemiany religijne, zmierzające do reform Kościoła, kwestionowania doktryn, ale też społeczne. Pojmowano ludzi jako niewolników swojego ziemskiego ciała, które jest nieczyste, przez co są oni zagubieni w wielkim, skomplikowanym świecie.

Rozwój reformacji w naszym kraju zahamowało nieco wydanie przez króla dwóch edyktów, które pod karą śmierci zabraniały wwożenia dzieł innowierczych. Nie pomogły one wcale, ponieważ reformacja polska rozwinęła się znacznie, a dodatkowo w przeciwieństwie do pozostałych państw europejskich, w naszym kraju panowała tolerancja religijna. W Rzeczpospolitej ukrywali się prześladowani antytrynitariusze włoscy oraz bracia czescy.

W Polsce działał bardzo skrajny i postępowy odłam kalwinizmu -bracia polscy, czyli arianie. Przyczynili się arianie do znacznego rozwoju kultury polskiej, zwłaszcza szkolnictwa, niemniej nie wzbudzali on większej sympatii, toteż zostali przepędzeni z Polski.

Król Zygmunt stary poślubił w 1518 roku włoską księżniczkę Bonę Sforza. To ona właśnie przyprowadziła na dwór polski, włoskich uczonych i artystów, dzięki czemu szybciej rozwinęła się kultura odrodzeniowa.

Założono w tym czasie miasto Zamość, które jest zbudowane według wzorów odrodzeniowych.

W Polsce tego okresu przebywało bardzo dużo Żydów, najwięcej pośród krajów europejskich. Dzięki panującej u nas względnej swobodzie, mogli oni rozwijać tu swoją kulturę. Doszło do wypracowania warunków pokojowego współżycia religii chrześcijańskiej i judaistycznej.

Wiek XVI to również czas powstania Uniwersytetu Wileńskiego i Akademii Zamojskiej. Swoje szkoły zakładali jezuici. Rozwijała się wybitna twórczość Mikołaja Reja oraz Jana Kochanowskiego, a także znakomitego myśliciela i pisarza politycznego Andrzeja Frycza Modrzewskiego.

Artyści

Największy artysta epoki renesansu pochodził z wioski pod Florencją. Tam właśnie przyszedł na świat w 1452 roku Leonardo da Vinci. Już od najmłodszych lat bardzo interesowało go matematyka, muzyka i rysunek, dlatego jako młodzieniec rozpoczął pracę u florenckiego malarza.

Następnym miejscem pobytu i rozwoju Leonarda, po Florencji, był Mediolan. Tutaj właśnie powstała sławna „Ostatnia wieczerza”. W Mediolanie poznano go jako architekta, rzeźbiarza, malarza, twórcę narzędzi walki Leonardo sam pisał list polecający, w którym wychwalał swoje zdolności.

Dziełem Leonarda manekin naturalnego wzrostu, do którego wykonania użył on glinki, ponieważ na razie nie wiedział, jak wykonać go z brązu, nie było tak dużej formy odlewniczej. Przez szesnaście lat zastanawiał się, jak rozwiązać ten problem. Leonarda uznawano wprawdzie za najlepszego artystę i genialnego wynalazcę współczesnego, niemniej jednak powierzali mu wielu prac, sądząc, że im nie podoła.

W Rzymie, dokąd udał się w poszukiwaniu zajęcia, młodego poznał Michała Anioła, który był tam niezwykle sławnym artystom. Leonardo wybrał się jeszcze zwiedzić Francję, ale nie powrócił stamtąd. Odszedł w 1519 roku.

Wiele o samym artyście dowiadujemy się z jego notatek, pełnych rysunków i obliczeń. Co ciekawe, Leonardo pisał do tyłu. Interesowało go wszystko, co działo się we współczesnym mu i otaczającym go świecie. To, co zobaczył. przenosił na papier. Powstawały więc rysunki zwierząt, roślin, ludzkich postaci i oczywiście jego wynalazków. Był on ponadczasowym umysłem, ponieważ jego notatki i szkice przedstawiają współczesne urządzenia, o których istnieniu nikt wtedy nawet nie marzył. W swojej genialnej wyobraźni stworzył Leonardo statek, samochód, rower, system komunikacji podziemnej, kanały i śluzy dla spływów śródlądowych, ale też soczewki kontaktowe, instrumenty muzyczne, nawet parasol. Interesował się też różnymi rodzajami broni, mechaniką. Ponad wszystko inspirowało go latanie -dlatego wiele czasu spędził obserwując podniebne loty ptaków. Naszkicował i skonstruował maszynę, której skrzydła poruszane były siłą ludzkich mięśni. Niestety nie mogła maszyna ta udźwignąć człowieka, ponieważ był za ciężki. Leonardo więc wyobraził sobie i naszkicował coś na kształt dzisiejszego samolotu.

Powiedział on kiedyś: „nie można żądać niemożliwego”, mając prawdopodobnie świadomość, że niektóre jego pomysły są niemożliwe do zrealizowania w ówczesnym świecie, w tamtych warunkach. Niemniej wiele z nich urzeczywistniono potem.

Leonardo da Vinci był przede wszystkim genialnym malarzem. Miał wspaniałe o oryginalne rozwiązania. Co ciekawe jednak namalował „Ostatnią wieczerzę” używając farb olejnych, a ściana na której malował był jeszcze trochę mokra, co spowodowało, że obraz wyblakł.

Jego najdoskonalsze dzieło „Mona Lisa” to dziś najsłynniejszy obraz na świecie. Używa się również nazwy „Giconda”. Leonardo poprawiał i wykańczał „Mona Lisę” na zamku królewskim we Francji, gdzie przebywał na zaproszenie samego króla. Dziś posiadaczem tego wspaniałego portretu jest paryskie muzeum, Luwr.

Co ciekawe!!!

- miał w zwyczaju kupować ptaki i wypuszczać je wolno, aby móc je obserwować;

- Leonarda interesowało ciało człowieka, w jaki sposób żyje, toteż wykonał on sekcję zwłok. Pozwoliło mu to odkryć, jak wyglądaj ono naprawdę, co sprawia, że jest całością;

- wyróżniał się podobno nadludzką siłą, tak, że wyginał podkowy;

- był wynalazcą budzika, więc nigdy nie zasypiał rano;

- zajmował się również różnymi technikami konstruowania broni, ponieważ wielu ludzi płaciło mu za to. Używał do tego muszli, które wypełniał kamieniami.

- był on też wynalazcą czołgu;

- wymyślił on również paralotnię, podobną do dzisiejszej, ale niestety nie można jej było wtedy użyć, ponieważ nie było samolotu;

- jego maszyna do latania nie mogła do końca się udać, ponieważ Leonardo nie posiadał silnika;

W roku rozpoczęły się prace Michał Anioła Buonarottiego, który we Włoszech był wtedy najzdolniejszym rzeźbiarzem, przy grobowcu Juliusza II, ówczesnego papieża. Grobowiec miał być wykonany z marmuru, na który wydano zresztą mnóstwo funduszy ze skarbca papieskiego. Zazdrośni odradzali papieżowi budowanie swojego grobu, mawiali, że może to spowodować jakieś złe wydarzenia. Niedługo zrezygnowano z prac. Michała Anioła pozbawiono zajęcia, obrażono, więc powrócił do Florencji. Jednak już w roku 1508 na prośbę Juliusza II zaczął Michał Anioł malować freski w rzymskiej kaplicy Sykstyńskiej. Robił to już samodzielnie, a że malarstwo to nie była jego podstawowa dziedzina, to nikt nie wierzył w sukces tego przedsięwzięcia.

Początkowo na freskach pojawiła się pleśń, ponieważ artysta zaczął je malować na zbyt mokrej ścianie. Niemniej udało się rozwiązać ten problem, czego wynikiem cudowne i wspaniałe malowidło, które zachwyca do dzisiaj. Fresk przedstawia postacie biblijne, jest ich trzysta, podobno dwanaście obrazuje Juliusza II.

Co ciekawe!

- Michał Anioł wyrzeźbił „Dawida” jako wysokiego i muskularnego człowieka, jak greckiego atletę. Był w tym nowatorem, ponieważ dotąd przedstawiano Dawida malutkiego, drobnego i niepozornego. Michał Anioł zupełnie zmienił ten wizerunek;

- artysta ten cenił i rozwijał bardziej rzeźbiarstwo niż malarstwo. Wychował go kamieniarz, toteż dłuto było dla niego bardzo naturalnym narzędziem. Tej wspaniałej sztuki uczył się już od czternastego roku życia. Jego nauczycielem był Wawrzyniec Wspaniały;

- niewiele osób wie, że był on także poetą. Tematem jego utworów była niewygoda pracy podczas malowania fresków. Opisywał resztki farby na swojej brodzie;

- praca nad freskami jest trudna, ponieważ wymaga odpowiedniego tempa, farbę nakładano na powierzchnię i przez jeden dzień trzeba ją było rozprowadzić, zanim zdążyła wyschnąć. Przy nakładaniu tynku pomagali Michałowi Aniołowi inni ludzie, potem pracował już samodzielnie.

Renesansowe stroje

Wiek XVI to również zmiany w ubiorach. Ludzie, którzy byli coraz bogatsi, chcieli pokazać to poprzez styl ubierania się. Ubiory koniecznie musiały być modne, czyli uszyte z materiałów o jasnych kolorach, ozdobione fantazyjnymi kapeluszami, biżuterią. Różne warstwy społeczne ubierały się inaczej, nosiły różną długość tunik i inny rozmiar kapelusza. Najbardziej popularne były materiały grube, jaskrawe. Dla bogatych dam najlepszy był aksamit ozdobiony jedwabnymi aplikacje i koronki. Dla panów przeznaczone były stonowane kolory. Ich strój to kaftan, obcisły, czyli dublet, pokryty biżuterią, koszula, spodnie, podkreślające zgrabną figurę.

Bogacze nosili najchętniej obuwie niższe, zakończone czubkiem. Długie noski przywiązywano czasami do języków, ponieważ swoim rozmiarem, mogły spowodować upadek. Kobiety zakładały obuwie na bardo wysokim obcasie, zdobione koronką, ze skórzaną podeszwą. Przez co niemożliwe było stanie na własnych nogach, dlatego podpierały się o służących, lud woziły je lektyki.

Panie, pochodzące z warstwy szlacheckiej, najchętniej ubierały się w sukienki do samej ziemi, zdobione furtami. Damy chętnie pokazywały czoła i zdobne kapelusze.

Moda nie interesowała oczywiście chłopek. Ubierały się w szerokie stroje, lniane koszule, nie miały zazwyczaj butów. Nosiły szale, chroniące je przed wiatrem i chłodem.

Stroje dziecięce przypominały stroje dorosłych. Dla chłopców szyto koszulki, obcisłe spodenki oraz niższe obuwie. Dziewczynki chodziły najczęściej w długich sukienkach, a czasem w gorsetach.

Damy XV -wieczne, chcąc występować w obcisłych sukienkach, musiały zakładać ściskające gorsety. Często spłaszczano kobietom biust, poprzez nakładanie metalowych płyt.

Dostatek i bogactwo mężczyzn miał wedle mody XVI -wiecznej, podkreślać duży brzuch. We Włoszech z tego powodu zaczęto ubierać obszerne i marszczone ubrania.

Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.

---