Forma i typ państwa.
Składniki i typ państwa.
Państwo jest organizacją polityczną społeczeństwa, która nie może istnieć bez ludności, terytorium i władzy. Składniki konstytutywne państwa służą do ogólnej charakterystyki państwa:
ludność państwa - jest niezbędna aby mogło istnieć państwo. Ludność państwa stanowi ogół osób fizycznych zamieszkujących terytorium danego państwa i podlegających jego prawom; do ludności danego państwa zaliczają się nie tylko obywatele, ale również cudzoziemcy oraz tzw. Bezpaństwowcy. Państwo jest organizacją obejmującą całą ludność na określonym terytorium. Ludność jest ważnym składnikiem państwa z tego względu, że to człowiek wpływa na rozwój ekonomiczny, gospodarczy, kulturowy państwa, wpływa na wzrost cywilizacji.
terytorium państwa - terytorium jest podstawą istnienia państwa, występowanie państwa bez terytorium jest niemożliwe; terytorium jest to obszar geograficzny podległy suwerennej władzy państwowej. Początkowo mianem terytorium określano tylko przestrzeń lądową jednak z biegiem czasu w wyniku ekspansji terytorialnej państwa pozyskiwały kolonie, powiększały swoje terytoria dlatego też obecnie terytorium danego państwa składa się z przestrzeni lądowej, morskiej i powietrznej, obejmuje zarówno fragmenty kontynentów jak i wysp. Z tego powodu granice państwa są trójwymiarowe:
lądowe - przebiegające między dwoma państwami
morskie - sięgają 12 mil od lini podstawowej
przestrzenne - do wysokości sięgnięcia środkami techniki obronnej
władza publiczna - ważny atrybut państwa, najważniejszym zadaniem władzy jest podporządkowanie sobie ludności na danym terytorium. Podporządkowanie polega na nadaniu obywatelom praw i obowiązków, czuwaniu nad ich przestrzeganiem, a w razie niepodporządkowania pociągniecie do odpowiedzialności. Główne organy władzy publicznej to: organy prawotwórcze, organy administracyjne, organy sądowe i organy kontrlne. Władza publiczna jest władzą obejmującą wszystkich ludzi w państwie.
Typ państwa.
Typ danego państwa determinuje klasa społeczna, w imieniu, której i interesie sprawowana jest władza państwowa. Określenie typu państwa daje odpowiedź na pytanie, jaka klasa w państwie włada środkami produkcji i wyłania ośrodek politycznej decyzji. Do klasy władającej środkami produkcji należy, bowiem kierownictwo społeczeństwem.
Przez typ państwa rozumiano całokształt cech, państwa, wyrażający jego klasowy charakter.
4 Podstawowe typy państwa:
1) Państwo niewolnicze - wykorzystanie człowieka jako narzędzie pracy, posiadacze niewolników i niewolnicy
2) Państwo feudalne - poddaństwo chłopów, feudałowie i chłopi
3) Państwo kapitalistyczne - traktowanie pracy ludzkiej jako towaru, kapitaliści i proletariat
4) Państwo socjalistyczne - eliminuje prywatną własność środków produkcji, robotnicy i chłopi.
Uważano, że każdy następny typ jest wyższym typem organizacji państwowej, przy czym przejściu państwa z jednego typu do następnego towarzyszyła walka klasowa, a forma tego przejścia nazywana była rewolucją społeczną. Poczynając od statusu narzędzia poprzez status człowieka półwolnego a następnie równego wobec prawa robotnika kapitalistycznego, którego praca traktowana jest jako towar - aż do pracownika socjalistycznego, będącego członkiem kształtujących się samorządnych organizacji społecznych.
Formy rządów.
Monarchia jest formą rządów, w której monarcha (cesarz, król, bądź sułtan) reprezentują władzę suwerenną. Władzę wykonują samodzielnie, albo też wraz z innymi organami władzy. Monarchia może mieć charakter dziedziczny, wówczas władza przechodzi na królewskie potomstwo, albo też władca może być wyłoniony w drodze wyboru - monarchia elekcyjna. Poniżej znajdują się najważniejsze formy władzy monarchicznej.
Monarchia absolutna - cała władza skupiona jest w rękach króla, a jego uprawnienia są praktycznie nieograniczone. Istnieje przekonanie, że władza królewska pochodzi od Boga. Przykładem takiego państwa była monarchia francuska za panowania Ludwika XVI.
Monarchia konstytucyjna - w państwie tego typu najważniejszym aktem prawnym w państwie jest konstytucja. Ustawa zasadnicza jest formą umowy zawartej pomiędzy monarchą a jego poddanymi.
Monarchia demokratyczna - współczesna forma monarchii demokratycznej (monarchii parlamentarnej) ogranicza rolę króla do pełnienia funkcji reprezentacyjnej. Do najważniejszych państwowych organów należy władza wybrana w demokratycznych wyborach, czyli parlament, a później rząd. Monarcha w tym systemie pełni rolę symbolu, spajającym naród. Zadania monarchy można wyrazić następującym zdaniem: Król panuje, ale nie rządzi.
Republika to forma państwowego ustroju, w którym władza pochodzi od narodu bądź grupy osób. Organy państwowe wybierane są w drodze wyborów przez uprawnionych do tego obywateli. Pełnią swoją kadencję przez określony czas. Możemy mówić o republice arystokratycznej i demokratycznej.
Republika arystokratyczna - organy władzy państwowej wybierane są przez dość wąską grupę osób, np. może to być grupa najbogatszych osób w państwie; przykładem państwa tego typu była Wenecja w XIV i XVII wieku;
Republika demokratyczna - w państwie tego typu władze wyłaniane są w drodze wyborów powszechnych, w których biorą udział uprawnieni do tego obywatele; organy państwowe sprawują swoją władzę z mandatu społeczeństwa i niejako za jego przyzwoleniem; przykładem takich państw są: Francja, Włochy czy Polska.
Reżim polityczny.
Reżim polityczny (z francuskiego regime - władza), ogół metod i środków formalnych (wynikających z przepisów prawa) i nieformalnych (tradycja, kultura), jakimi posługuje się aparat władzy państwowej w stosunkach ze społeczeństwem, forma sprawowania rządów. W każdym państwie istnieje określony reżim polityczny - reguły rządzenia państwem, społeczeństwem.
Wyróżnia się reżim polityczny demokratyczny, np. parlamentarno-gabinetowe, prezydencki i semiprezydencki, niedemokratyczny, np. totalitarny (totalitaryzm), autorytarny (autorytaryzm), wojskowy - wojsko ingeruje w życie polityczne i ekonomiczne kraju i policyjny - życie obywateli jest drobiazgowo reglamentowane, a rola policji w państwie jest większa niż wymagają tego interesy społeczeństwa.
Ustrój terytorialny państwa
Ustrój terytorialny państwa jest to rozczłonkowanie kraju na jednostki terytorialne, obejmujące część terytorium które służy sprawowaniu funkcji publicznych. Wszystkie wspólnoty terytorialno -polityczne składają się z mniejszych lub większych części terytorialnych ułatwiających rządzenie i pozwalających na objęciem rządem politycznym całego obszaru państwa.
Jednostki terytorialne państwa mogą być ściśle ze sobą powiązane i tworzyć jednolitą wspólnotę terytorialną bądź pozostawić w luźniejszych związkach i tworzyć wspólnotę zespoloną.
Główny składnik ustroju terytorialnego
Samorząd terytorialny jako składnik ustroju terytorialnego państwa występuje występuje w formie lokalnej wspólnoty terytorialnej ludzi na szczeblu gmin i wyższych jednostek terytorialnych. Samorząd terytorialny powołany zostaje w celu wykonywania funkcji administracji publicznej w formach zdecentralizowanych.
W polskich warunkach samorząd terytorialny zyskał gwarancję konstytucyjną. O istocie samorządu terytorialnego decydują podmiot i przedmiot samorządu oraz sposób wykonywania zadań administracji publicznej. Podmiotem samorządu terytorialnego jest społeczność zamieszkała na określonym terytorium, zorganizowanym w terytorialny związek samorządowy. Tworzy ona wyodrębnioną organizację. Organizacja ta nie jest w stanie realizować swych zadań przy udziale wszystkich mieszkańców drogą demokracji bezpośredniej. Dlatego też społeczność lokalna powołuje w drodze wyborów kolegialne organy związku. Organy te, a nie cała społeczność lokalna, wykonują zadania administracji publicznej. Społeczności lokalnej przysługuje natomiast prawo do organu przedstawicielskiego samorządu. Wybór organu jest warunkiem niezbędnym uznania organizacji społeczności lokalnej za instytucje samorządową
Samorząd korzysta ze środków właściwych władzy państwowej w wykonywaniu przyznanych zadań, czyli środków władczych. Wykonywanie zadań administracji publicznej, z możliwością stosowania władzy administracyjnej, należy do istoty samorządu terytorialnego. Sposób wykonywania administracji publicznej jest właściwy samorządowi i polega na samodzielnym spełnianiu tych zadań w bezpośredniej styczności ze społecznością lokalną. Organy państwowe mogą wkraczać i nadzorować działalność samorządu jedynie w zakresie określonym prawem.
Charakterystyka reżimu demokratycznego państwa.
Reżim demokratyczny - istnieje wówczas, gdy obywatele faktycznie uczestniczą z sprawowaniu władzy i gdy udział ten jest aktywny. Aby funkcjonował taki reżim polityczny konieczna jest w społeczeństwie zgoda (konsensus) co do podstawowych spraw państwa
Charakterystyka reżimu autorytarnego państwa.
Reżim autorytarny - sytuacja, w której władza uważa się za nadrzędną wobec obywateli, gdzie władza nie liczy się z opinią obywateli i oczekuje jedynie podporządkowania. Może mieć różne odmiany:
-reżim wojskowy tzn. taki gdzie władzę sprawuje wojsko
-reżim policyjny - gdzie władza często sięga do metod policyjnych, korzysta ze środków przymusu
Charakterystyka reżimu totalitarnego państwa.
Reżim totalitarny - gdy władza stara się sprawować pełną kontrolę nad społeczeństwem - chodzi o kontrolę obywateli we wszelkich dziedzinach życia a nawet kontrolę poglądów obywateli. Ma temu służyć indoktrynacja - narzucanie określonych ideologii albo przez wychowanie, system nagród, a nawet środki terroru.
Federalny ustrój państwa.
Cechą znamienną państwa federalnego jest złożoność tego organizmu państwowego składającego się z rożnych jednostek państwowych o znacznym stopniu niezależności. Państwa federalne stanowią swoisty związek państw, które częściowo zrzekają się suwerenności na rzecz państwa federalnego.
Państwa federalne powstają na podłożu narodowościowym i etnicznym. Do państw federalnych należą między innymi Stany Zjednoczone, Kanada, Brazylia i Meksyk (na kontynencie amerykańskim), Niemcy, Austria, Szwajcaria, Belgia i Rosja (w Europie), Indie, Pakistan i Malezja (w Azji), Nigeria (w Afryce) czy Australia.
Wybór państwa federalnego jako ustroju wpływa wiele czynników takich jak, m. in. narodowość, język, religia, wspólna historia. W pewnym okresie dziejowym przesądziły one o zespoleniu narodów i narodowości oraz stworzenia wspólnoty federalnej oraz wspólnego dzielenia losów bytu narodowego.