• Nicholas Barr „Ekonomika polityki społecznej” R. 4 Teoria ekonomiczna

Interwencja państwa

Dlaczego państwo produkuje i/lub rozdziela niektóre dobra np. edukację, opiekę zdrowotną, a inne, np. żywność pozostawia rynkowi prywatnemu?

Kwestie: efektywność ekonomiczna i sprawiedliwość społeczna.

System redystrybucji zależy od wybranej definicji sprawiedliwości społecznej.

Celem polityki jest maksymalizacja dobrobytu społecznego, podlegającego trzem podstawowym ograniczeniom: gustów, technologii i zasobów.

Maksymalizacja dobrobytu społecznego jest funkcją użyteczności jednostek, czyli połączeniem maksymalizacji efektywności i sprawiedliwości społecznej.

• użyteczność jednostek - ograniczone są przez konsumpcję dóbr - gusta

• konsumpcja - ograniczona jest przez produkcję (nakłady kapitału i pracy) - technologia

• nakłady użyte do produkcji - ograniczone są dostępnością kapitału i pracy - zasoby

Założenie: gospodarka optymalna - pełna efektywność lub np. ryczałtowe opodatkowanie

gospodarka suboptymalna - zawodność rynku np. niedoskonała informacja; nieograniczone rynki mogą być nieefektywne lub niesprawiedliwe

Pojęcie EFEKTYWNOŚCI EKONOMICZNEJ

Ma takie samo znaczenie we wszystkich teoriach społeczeństwa.

Efektywność ekonomiczna = efektywność Pareto = optimum Pareto = efektywność alokacyjna

najlepsze wykorzystanie ograniczonych zasobów przy danych gustach ludzi; odnosi się zarówno do produkcji, jak i podziału dóbr.

wiązka produkcji X* = (X₁, X_{2, ...,} X_n) gdzie X_i jest produkcją _i - tego dobra

wszelkie odchylenia od tych wielkości pogarszają położenie co najmniej jednej osoby

Produkcja w optimum Pareto

MSC - społeczny koszt końcowy

MSV - społ. wartość krańcowa

Optymalna ilość każdego dobra X^* - ilość, przy której wartość przypisywana przez społeczeństwo krańcowej jednostce = społecznemu kosztowi krańcowemu

Trzy warunki, które muszą być spełnione równocześnie dla równowagi ogólnej:

1. EFEKTYWNOŚĆ PRODUKCJI - takie warunki, aby uzyskać maksymalną produkcję z danych nakładów; produkcja w takim punkcie, który pokazuje maksymalne ilości dwóch dóbr możliwe do wyprodukowania przy dostępnych zasobach.

2. EFEKTYWNOŚĆ KOMBINACJI PRODUKCJI - wiązka produkcji powinna być optymalna przy istniejącej technologii produkcji i gustach konsumentów; współczynnik krańcowych kosztów produkcji = współczynnikowi krańcowych stóp substytucji w konsumpcji (tzn. nachyleniu „społecznej krzywej obojętności”).

3. EFEKTYWNOŚĆ KONSUMPCJI - powstała produkcja powinna być dzielona tak, by maksymalizować użyteczność; formalnie krańcowa stopa substytucji musi być równa dla wszystkich ludzi

(pojęcie postępu w sensie Pareto - podniesienie efektywności - pudełko Edgewortha)

EFEKTYWNOŚĆ ADMINISTRACYJNA

b - nieefektywny ekonomicznie, bo społeczna krzywa obojętności przechodząca przez b leży poniżej I-I

b - efektywny administracyjnie, ponieważ przesunięcie z b do a, zwiększające produkcję Y, jest możliwe tylko poprzez zmniejszenie produkcji X

c - nieefektywny zarówno ekonomicznie, jak i administracyjnie, ponieważ przesunięcie z c do a zwiększa produkcję X i Y

Wszystkie punkty wewnątrz krzywej możliwości produkcyjnych Y₀ - X₀ są nieefektywne administracyjnie.

Wszystkie punkty na krzywej możliwości produkcyjnych Y₀ - X₀ są efektywne administracyjnie, ale tylko punkt a jest efektywny ekonomicznie.

Pojęcie efektywności ekonomicznej:

1. Efektywną (lub optymalną w sensie Pareto) produkcją każdego dobra jest taka ilość, która maksymalizuje nadwyżkę korzyści nad kosztami. Jest to produkcja dobra (X), przy której wartość, jaką społeczeństwo nadaje krańcowej jednostce produkcji, równa się jej społecznemu kosztowi krańcowemu.

2. Postęp w sensie Pareto (tj. wzrost efektywności) ma miejsce, gdy dowolna zmiana w produkcji lub podziale poprawia pozycję jednej osoby, bez pogarszania sytuacji kogokolwiek.

3. Wzrost efektywności może podnieść dobrobyt na gruncie każdej z teorii społeczeństwa.

Cel efektywności jest więc wspólny dla tych wszystkich teorii, choć waga mu przypisywana jest różna, gdy osiągnięcie tego celu stoi w sprzeczności z celami z zakresu podziału.

• co stanowi wzrost dobrobytu?

• co jest optymalnym podziałem dóbr, tzn. jaki podział jest zarówno efektywny, jak i społecznie sprawiedliwy?

Efektywność - jest ważnym celem na gruncie wszystkich definicji sprawiedliwości społecznej.

W optymalnej gospodarce żaden podział nie może być społecznie sprawiedliwy, o ile nie jest również efektywny.

ZWIĄZEK EFEKTYWNOŚCI Z RÓZNYMI TEORIAMI SPOŁECZEŃSTWA

SKRAJNY LIBERALIZM: dobrobyt wzrasta w wyniku każdego postępu w sensie Pareto (postęp w sensie Pareto - wzrost efektywności jest jedynym źródłem podniesienia dobrobytu).

W zależności od początkowego podziału każdy punkt na krzywej transakcji może stanowić optimum.

SKRAJNI LIBERAŁOWIE EMPIRYCZNI: akceptują działania redystrybucyjne (Hayek, Friedman) do (ale nie powyżej) gwarancji egzystencji. Tzn. każdy punkt na krzywej transakcji może być optimum pomiędzy punktami krańcowymi, jeśli one pokazują minimum egzystencji dla osób A i B.

UTYLITARYŚCI - dążą do maksymalizacji całkowitej użyteczności. Każdy postęp w sensie Pareto zwiększa dobrobyt

UŻYTECZNOŚĆ KARDYNALNA: „A czerpie tyle samo użyteczności ze swojego pierwszego loda, co z drugiego”. „B czerpie tyle samo użyteczności z loda, co A”.

UŻYTECZNOŚĆ PORZĄDKOWA: „A czerpie więcej użyteczności ze swojego pierwszego loda niż z drugiego”, ale nie możemy powiedzieć, o ile więcej. Nie jest możliwe dokonywanie porównań międzyosobowych między użytecznością A i B.

ale: warunek, że A i B mają identyczną krańcową użyteczność dochodu.

TEORIA SPRAWIEDLIWOŚCI RAWLSA

Cel: podział zasobów zgodnie ze sprawiedliwością społ.

W optymalnej gospodarce wszystkie społecznie sprawiedliwe w sensie Rawlsa podziały leżą na krzywej transakcji. Wg Rawlsa dobra powinny być dzielone równo, chyba, że jakiś inny podział przynosi korzyść najgorzej sytuowanym. Postęp w sensie Pareto niekoniecznie musi oznaczać postęp w sensie Rawlsa. Postęp w sensie Rawlsa przynosi - przynajmniej częściowo - poprawę sytuacji najgorzej sytuowanym, nie wyklucza także postępu, ale także (!) pogorszenia sytuacji osób dobrze sytuowanych - to ostatnie kłóci się z postępem w sensie Pareto!

SOCJALIZM - zasoby mają być dzielone równo.

Postęp socjalistyczny - każde przesunięcie na krzywej transakcji, które zwiększa względny udział osoby (gorzej sytuowanej) w produkcji, w ten sposób zmniejszając nierówność. Postęp socjalistyczny jest częścią postępu w sensie Rawlsa.

Rozluźnienie założenia o stałości czynników - gospodarka suboptymalna.

Teza: transfery ryczałtowe, oparte na cechach zewnętrznych dla podatnika, mogą dokonywać każdego pożądanego podziału dochodów lub dóbr bez strat efektywności.

Natomiast podatki związane z dochodem (w tym każdy podatek pośredni, którego kwoty rosną wraz z dochodem) nie są zryczałtowane i z reguły powodują nieefektywność (m.in. poprzez ich wpływ na indywidualną podaż pracy).

Próby osiągnięcia sprawiedliwości społecznej zazwyczaj wymagają redystrybucji - ta z kolei pociąga za sobą opodatkowanie, które, co wynika z określenia jego celu, musi być związane z dochodem.

W rezultacie każdy możliwy system opodatkowania może ograniczyć podaż czynników, zmniejszyć produkcję i wywołać nieefektywność w produkcji i/lub kombinacji produkcji.

• w ten sposób może istnieć sprzeczność między efektywnością i sprawiedliwością.

SKRAJNI LIBERAŁOWIE: sprawiedliwość ma wartość zero.

UTYLITARYŚCI: waga nadawania sprawiedliwości społecznej jest kwestią otwartą, określony wzrost efektywności może, ale nie musi, zwiększyć dobrobyt, a optimum utylitarystyczne niekoniecznie będzie efektywne tzn. utylitaryści są gotowi poświęcić nieco efektywności w interesie większej sprawiedliwości.

RAWLS, SOCJALIŚCI: nadają większe znacznie sprawiedliwości społecznej i dlatego z reguły akceptują wyższy koszt w zakresie efektywności dla osiągnięcia sprawiedliwego podziału.

WNIOSKI:

1. Znaczenie efektywności jest takie samo we wszystkich teoriach społecznych.

2. Podniesienie dobrobytu: dobrobyt rośnie na gruncie wszystkich teorii społeczeństwa przy przesunięciu z punktu początkowego podziału na odpowiedni odcinek krzywej transakcji. Jednocześnie istnieje taki odcinek krzywej transakcji, na którego przesunięcie z punktu początkowego podziału stanowi równocześnie SI, RI i PI - wzrost efektywności tego rodzaju podnosi dobrobyt społeczny na gruncie wszystkich teorii społeczeństwa. Gdy przesunięcie takie jest możliwe do przeprowadzenia, wniosek ten jest ważny bez względu na to, czy podaż czynników jest stała czy zmienna.

Efektywność Pareto zawiera dwa sądy wartościujące:

1. Dobrobyt społeczny wzrasta, gdy sytuacja jednej osoby poprawia się, a sytuacja żadnej się nie pogarsza;

2. Ludzie są najlepszymi sędziami swojego własnego dobrobytu.

3. Optymalny podział w optymalnej gospodarce: dla wszystkich teorii społeczeństwa wszystkie optymalne sprawiedliwe społecznie podziały są również efektywne w sensie Pareto. Efektywność w tym przypadku jest koniecznym warunkiem sprawiedliwości społecznej.

4. Optymalny podział w suboptymalnej gospodarce: wzrost efektywności może być możliwy tylko kosztem sprawiedliwości społecznej. To, czy wzrost efektywności podnosi dobrobyt społeczny, zależy od względnych wag przypisywanych efektywności i równości, różnych w różnych teoriach społecznych. Suboptymalny podział może być w punkcie, który nie jest efektywny w sensie Pareto.

Typy interwencji państwa:

• Regulacja:

• jakości podaży (np. przepisy w zakresie higieny przy produkcji i sprzedaży żywności)

• ilości popytu indywidualnego (np. obligatoryjne składki na ubezpieczenie społeczne)

• Finansowanie - dotacje (lub podatki) stosowane w odniesieniu do cen określonych towarów lub dochodów ludzi; dotacje cenowe wpływają na działalność gospodarczą poprzez zmianę ograniczenia budżetowego ludzi i firm: częściowe (np. do transportu publicznego) lub całkowite (np. bezpłatne leki)

• Produkcja państwowa - państwo przejmuje funkcję podażową poprzez produkcję dóbr i usług np. szkolnictwo, obrona narodowa, państwowa służba zdrowia. Finansowanie i produkcja są całkowicie oddzielnymi formami inwestycji

• Transfery pieniężne (subwencje dochodowe) - związane z określonymi rodzajami wydatków (np. zasiłek mieszkaniowy) i nie związane (np. świadczenia z zabezpieczenia społecznego). Transfery optymalne przybierają formę ryczałtową - oddziałują na działalność gospodarczą przez zmianę dochodów osób, bez żadnego dodatkowego wpływu na ceny wyrobu lub czynników. Jednakże transfery redystrybucyjne tego rodzaju w praktyce nie występują. Nie dokonują bezpośredniej interwencji, ale umożliwiają odbiorcom zakup dóbr wg. ich wyboru po cenach rynkowych.

Efektywnościowe argumenty za interwencją:

Alokacja rynkowa będzie efektywna wtedy i tylko wtedy, gdy wszystkie standardowe twierdzenia są spełnione (twierdzenie o niewidzialnej ręce). Jeśli jedno lub więcej założeń jest naruszonych może być potrzebna interwencja państwa.

Założenia standardowe:

1. Doskonała informacja (by dokonać racjonalnego wyboru należy mieć wiedzę o 3 elementach):

• O jakości i rodzaju produktu (osoby mogą mieć info o jakości tylko niektórych dóbr np. żywności; gdy nie maja info może jej dostarczyć rynek np. usługi rzeczoznawcy lub państwo poprzez regulacje np. przepisy z zakresu higieny -> lepsza info. konsumenta; poważne wady info. -> państwowa produkcja/podział)

• O cenach (gdy jednostki nie maja info o cenie może jej dostarczyć rynek np. usługi rzeczoznawcy lub państwo poprzez regulacje np. wymóg wydania cennika)

• O przyszłości (nie mam info o przyszłości, więc korzystam z ubezpieczenia, które daje mi pewność, że wszystkie straty, jakie poniosę zostaną wyrównane przez towarzystwo)

2. Doskonała konkurencja - 2 podstawowe cechy:

• Podmioty gospodarcze muszą przyjmować ceny - duża liczba osób i firm ma dostęp rynków → nie spełnione gdy np. monopol, oligopol; Hayek i Friedman twierdzą, że zalety konkurencji polegają na max. możliwości wyboru przez konsumenta (tzn. suwerenność konsumenta) i minimalizacja kosztu; jednak warunkiem jest doskonała informacja

• Muszą mieć równą siłę - brak dyskryminacji, protekcji, koligacji, znajomości, etc.; w niektórych sferach państwo może interweniować poprzez regulacje, ale w innych jest to niemożliwe.

Brak wad rynku

Gdy wszystkie zał. są spełnione → efektywna alokacja rynkowa (brak uzasadnienia dla interwencji). Założenie mogą być naruszane przez:

1. Dobra publiczne - 3 cechy:

1. Niekonkurencyjność w konsumpcji

2. Niewykluczalność - nie można uniemożliwić ludziom używania dobra i niemożliwe jest pobieranie opłat (pasażer na gapę)

3. Nieodnawialność

2. Efekty zewnętrzne

• powstają, gdy działanie podmiotu A przysparza kosztów lub wyświadcza korzyści podmiotowi B, za które nie następuje rekompensata od A do B lub zapłata od B do A

• wywołują rozbieżność pomiędzy prywatnymi i społecznymi kosztami i korzyściami

• interwencja - regulacje lub odpowiedni podatek lub subwencja

3. Rosnące efekty skali - koszt przeciętny przewyższa koszt krańcowy -> straty mogą wypierać konkurencyjne firmy z gałęzi przemysłu, która albo zostanie zmonopolizowana albo przestanie istnieć. Interwencja: subwencja, produkcja państwowa albo obie.

koszt przeciętny AC przewyższa koszt krańcowy MC  strata

zryczałtowana

subwencja

1. alokacja rynkowa jest tym bardziej efektywna, im wyższy jest stopień spełnienia standardowych warunków np. żywność

2. alokacja administracyjna (np. przez państwo) jest tym efektywniejsza, im mniejsza jest rozbieżność gustów indywidualnych np. opieka zdrowotna

INTERWENCJA ZE WZGLĘDU NA SPRAWIEDLIWOŚĆ SPOŁECZNĄ

• dlaczego występuje redystrybucja?

• czy powinna ona być w formie pieniężnej czy w naturze?

• czy redystrybucja jest wystarczająca?

Wymuszona redystrybucja

„Ubodzy” wykorzystują swoją siłę wyborczą do wymuszenia redystrybucji od „bogatych” (skrajny liberalizm).

Downs - politycy starają się o stanowiska ze względu na dochód, status i władzę. By to osiągnąć głoszą redystrybucję od bogatych do biednych (ubodzy głosują na tych polityków).

System będzie dokonywał redystrybucji w kierunku równości

Równość nie zostaje jednak osiągnięta, bo:

• obawa przed stratami w efektywności (hamowanie podaży pracy) wysokiego opodatkowania

• bogaci mają zazwyczaj większą władzę i mogą się „bronić”

• ubodzy mogą chcieć, by pozostało trochę nierówności (bo sami mogą kiedyś być bogaci)

Tullock - polityka oparta jest na pragnieniach większości. Rózne grupy dochodowe mogą tworzyć grupy wyborcze. Każda koalicja skupiająca co najmniej 51% elektoratu musi obejmować nie tylko bardzo ubogich, ale również wielu z grup o średnich dochodach. Wyjaśnia to, dlaczego wydatki publiczne na rzecz ubogich są często niższe niż na rzecz grup o średnich dochodach (które mają tendencję np. do silniejszego korzystania z systemu oświaty).

• Redystrybucja jest motywowana egoizmem i narzucona przez system polityczny.

Dobrowolna redystrybucja

Hochman i Rodgers - motywy wspaniałomyślności, altruizmu (utylitaryzm).

• dobrobyt jednostek jest wzajemnie od siebie zależny

• czasami redystrybucja może poprawiać sytuacje jednych i nie pogarszać drugich

krytyka:

• problem „pasażerów na gapę” pozostaje

• dobrowolna redystrybucyja może być nieoptymalne nawet przy braku „pasażerów na gapę”

Sama dobrowolna redystrybucja będzie niewystarczająca chyba, że ktoś uważa zarówno, że „pasażerowie na gapę” nie stanowią problemu, jak i że optymalnym zakresem redystrybucji jest ten, który bogaci pragną dobrowolnie podjąć.

Czy redystrybucja powinna być w pieniądzu czy w naturze?

1. W naturze - transfery towarów bezpośrednio do ubogich po cenie zerowej lub nierynkowej

• Użycie transferów w naturze dla celów podziału jest właściwe tylko tam, gdzie są one uzasadnione także względami efektywności

• Bo przy spełnionych wszystkich założeniach standardowych → efektywna alokacja rynkowa, więc wtedy najlepiej dążyć do osiągnięcia celów z zakresu sprawiedliwości społecznej poprzez transfery pieniężne

• Ale w pewnych okolicznościach politycznie łatwiejsze jest dokonywanie transferów w naturze np. danie ubogim bezpłatnej oświaty

• Dobra merytoryczne - towary, w odniesieniu do których państwo nie uwzględnia suwerenności konsumenta np. obowiązkowa edukacja szkolna

• Jeśli spełnione są standardowe założenia, brak efektywnościowego uzasadnienia dla dóbr merytorycznych

2. W pieniądzu

• Przy transferach pieniężnych może pojawić się tzw. „zła” konsumpcja → środki mogą zostać wydane na alkohol, papierosy, towary luksusowe, etc., transfery w naturze kosztujące więcej w kategoriach pieniężnych, mają tę zaletę, że są wyłącznie „dobrą” konsumpcją

• Interesom sprawiedliwości społ. najlepiej służą transfery pieniężne

Sprawiedliwość pionowa

Redystrybucja dochodu lub konsumpcji od bogatych do biednych

Sprawiedliwość pozioma

Odnosi się do takich celów jak:

• Normy minimalne dla pewnych dóbr i usług (forma regulacji)

Usprawiedliwienie niespełnienia założeń standardowych

• niedoskonała informacja → normy minimalne w odniesieniu do szkół i szpitali

• dysproporcja sił na rynku pracy → normy bezpieczeństwa pracy

• efekty zewnętrzne → normy budowlane

Jeśli standardowe założenia są spełnione, konsumenci są w stanie dokonywać racjonalnych wyborów i wprowadzać je w życie pod warunkiem, że mają wystarczające do tego dochody  wtedy: redystrybucja pieniężna a nie normy minimalne

• Równy dostęp

• gdy spełnione są standardowe założenia jedyną przyczyną nierównego dostępu jest niedobór dochodu  redystrybucja pieniężna

• ale może nie być spełnione założenie o doskonałej informacji i równej sile - sprawa kluczowa, to „wiedzieć jak” (know-how) → brak wiedzy o wartości wykształcenia, o uprawnieniach, brak kontaktów społ. i zawodowych są przyczynami nierówności w ogóle. Państwo może interweniować poprzez: regulacje np. ustawodawstwo przeciw dyskryminacji, subwencje np. pomoc dla ludzi o określonych dochodach, produkcję państwową np. obowiązkowe, bezpłatne kształcenie.

• Równość szans

• ściśle związana z równym dochodem

OD TEORII DO POLITYKI: KWESTIA PRYWATYZACJI

Finansowanie i produkcja są całkowicie odmiennymi formami interwencji. Dobro może być finansowane publicznie i prywatnie oraz może być produkowane w jednym i drugim sektorze.

ANALIZA UPROSZCZONA w rzeczywistości nie ma „czystych” przypadków.

4 przypadki:

1. towar finansowany i produkowany w sektorze prywatnym

2. towar finansowany i produkowany w sektorze państwowym

3. towar jest produkowany w sektorze państwowym, a finansowany z sektora prv.

4. towar jest produkowany w sektorze prv., ale finansowany przez sektor państwowy.

Cele polityki to efektywność ekonomiczna i sprawiedliwość społeczna (zależą od ideologii).

Metody - transfery pieniężne, bezpośrednia interwencja na rynku -> regulacje, finansowanie i produkcja państwowa (wybór metod, gdy sa ustalone cele jest kwestią czysto techniczną).

6

korzyść/ koszt

produkcja dobra X

X^*

MSC

MSV

AC

MC

X₀

produkcja dobra X

AC₀

P₀

cena

FINANSOWANIE

PRODUKCJA

PRYWATNA

PAŃSTWOWA

PRYWATNE

PAŃSTWOWE

ŻYWNOŚĆ

gaz domowy (w Wlk. Brytanii)

elektryczność (w Wlk. Brytanii)

*

produkcja lekarstw

uniwersytety (Wlk. Brytania)

vouchery na kształcenie

sprzęt wojskowy

PRYWATYZACJA

opieka zdrowotna

kształcenie na poziomie podstawowym i średnim

obrona narodowa

6

---