Aktywizujące metody i formy pracy z dziećmi przedszkolnymi
Wiek przedszkolny to najważniejszy okres w rozwoju fizycznym dziecka, toteż edukacja ruchowa jest bardzo ważną dziedziną wychowania przedszkolnego. Ruch jest naturalną potrzebą wieku dziecięcego, nie należy go tłumić, a dążyć do tego, by dzieci jak najwięcej czasu spędzały w ruchu rozwijając swoją sprawność ruchową. Nauczyciel przedszkola powinien, więc organizować zajęcia w taki sposób aby dzieci kilkakrotnie miały okazję do wykonywania różnorodnych ćwiczeń gimnastycznych.
Metoda opowieści ruchowej (J.C.Thulina) - odtwarzanie ruchem treści opowiadania, czynności ludzi, poruszania się zwierząt, ptaków itp. Metoda ta polega na tym, że nauczyciel przez odpowiedni dobór tematu wymyślonego przez siebie opowiadania, działa na wyobraźnię dziecka, skłaniając je odtwarzania ruchem jego treści, przedstawiania różnych sytuacji, zdarzeń, sposobów poruszania się zwierząt, itp. Opowiadanie musi opierać się na zasadach wszechstronności ruchu, stopniowania wysiłku i zmienności pracy mięśniowej. Zasadniczym warunkiem prawidłowo wykonywania ruchu jest istnienie jego obrazu w świadomości dziecka. Wykorzystujemy tu pamięć ruchową dzieci w wyniku bezpośredniej obserwacji lub wyobrażenia wywołanego przez nauczyciela.
Metoda gimnastyki twórczej (ekspresyjnej) R.Labana to improwizacja ruchowa bez pokazu ruchu przez nauczyciela. Metoda ta, nazywana jest także metodą improwizacji ruchowej. Ważną rolę odgrywać tu będzie inwencja twórcza ćwiczących, ich pomysłowość, fantazja doświadczenie ruchowe. W metodzie tej posługujemy się różnymi formami ruchu, takimi jak: odkrywanie, naśladowanie, inscenizacja, pantomima, gimnastyka wykorzystująca ruch naturalny, ćwiczenia muzyczno- ruchowe, taniec opowieść ruchowa, itp .. Nauczyciel staje się współuczestnikiem i współpartnerem zabaw. Metoda ruchowa ekspresji twórczej daje możliwość rozwijania się w zakresie między innymi: wyczucia własnego ciała, wyczucia przestrzeni, wyczucia ciężaru ciała (siły), doskonaleniu płynności ruchu, w zakresie kształtowania umiejętności współdziałania z partnerem lub grupą.
Metoda wg K.Orffa to formy - ruchowo - muzyczne - słowne. Twórca tej metody 'wyszedł z założenia, iż ćwiczenie gimnastyczne należy rozwijać w ścisłej korelacji z kulturą rytmiczno muzyczną oraz kulturą słowa. Wprowadził przede wszystkim instrumenty perkusyjne o nieskomplikowanej technice gry, a dla starszych dzieci instrumenty strunowe i dęte. Głównym celem i zadaniem metody jest wyzwolenie u dzieci tendencji do samoekspresji i rozwijania inwencji twórczej poprzez powiązanie muzyki z ruchem i słowem. Zarówno muzyka jak i ruch, oraz żywe słowo przenikają się wzajemnie, przy czym w konkretnych ćwiczeniach dominuje zwykle jeden z wymienionych elementów.
Metoda gimnastyki rytmicznej A.M. Kniessów- jest to rodzaj gimnastyki twórczej, utanecznionej, polegającej na poszukiwaniu coraz to nowych form sprzężonego z rytmem muzyką. W metodzie tej eksponuje się naturalne formy ruchowe, z wyłączeniem baletu i technik sportowych, chociaż może być stosowana ich interpretacja w formach taneczno-rytmicznych. Stosowane są przy tym nietypowe przybory w większości przypadków zrobione własnoręcznie przez dzieci. Używane również jako instrumenty perkusyjne (bijak obustronny, łuski orzecha kokosowego, dzwoneczki, itp.). W tej metodzie ogranicza się do minimum mówienie w czasie zajęć. Rola nauczyciela polega na demonstracji ruchu i wzbogaceniem go muzyką, instrumentem perkusyjnym oraz przyborami. Główny tok zajęć polega na naśladownictwie ruchu prowadzącego, który nie tylko demonstruje ruch, ale jest również współćwiczącym, jest często osobą wiodącą, ale w miarę zaawansowania ruchowego grupy, pozostawia jej wiele swobody.
Metoda ruchu rozwijającego według Weroniki Sherborne ma na celu stworzyć dziecku okazję do poznania własnego ciała, usprawnienia motoryki, poczucia swojej siły, sprawności i związku z tym możliwości ruchowych. Dziecko zaczyna mieć zaufanie do siebie, zyskuje też poczucie bezpieczeństwa. Podczas ćwiczeń ruchowych dziecko może poznać przestrzeń, w której się znajduje, przestaje ona być dla niego groźna. Czuje się ono w niej bezpiecznie, staje się aktywne, przejawia większą inicjatywę, może być twórcze. Dzielenie przestrzeni z drugą osobą nie musi być zagrażające, może stać się źródłem współprzeżywania, nawiązania bliskiego kontaktu, opartego na zaufaniu i współpracy, daje możliwość poczucia wspólnoty i przeżycia szczęścia. Metoda tejże autorki, prezentuje ruch rozwijający jako metodę, szczególnie przydatną w pracy z dziećmi nadpobudliwymi, agresywnymi, lękliwymi oraz w przypadkach głębszych zaburzeń rozwojowych. Warunkiem prowadzenia zajęć jest zabawowa, radosna atmosfera, możliwość osiągania sukcesu w każdym ćwiczeniu i wspólna satysfakcja z pokonywania trudności.
Metoda M. i Ch.Knillów- ma zabawową formę muzyczno. Metoda ta podobnie jak metoda W. Sherborne może być kluczem do każdego dziecka, bez względu na jego możliwości i stan psychofizyczny. Jej zastosowanie możliwe jest zarówno w czasie terapii indywidualnej, jak i przy nawiązywaniu kontaktu z dzieckiem, rozbudzaniu sprawności oraz kształtowanie orientacji w schemacie ciała i rozwoju poczucia tożsamości. Dodatkowym plusem tej metody jest uzyskany przez wprowadzenie określonej muzyki, efekt orientacji w czasie oraz przewidywania kolejnych czynności. Jej istota polega na prowadzeniu wyraźnie ustrukturalizowanych sesji.
Programy aktywności noszą tytuły: „Świadomość ciała”, „Kontakt i komunikacja”. Obecnie są one realizowane w 7 krajach. Są to programy aktywności przeznaczone do indywidualnej aktywności z dzieckiem, wzbogacone kasetami ze specjalnie skomponowaną muzyką, która towarzyszy wszystkim czynnościom. Metoda Knilla to próba wykorzystania osiągnięć psychologii rozwojowej do pracy z tymi wszystkimi, którzy niezależnie od wieku i przyczyny zaburzeń nie nawiązują kontaktu z najbliższym otoczeniem. Tkwią w milczącym świecie stereotypów, są dalecy, ale nadal wrażliwi na nasze komunikaty, podatni na zranienie i odrzucenie. Bronią swoich granic, ale czekają na pomoc.
Celem programów Knilla jest pomoc w uzyskaniu wiedzy dotyczącej:
ciała jako całości,
poczucia części ciała,
faktu, że różne części ciała możemy używać w różny sposób.
Ponadto proponowane przez CH. Knilla programy stanowią ramy, dzięki którym rozwija się kontakt społeczny; ruch i zabawa są sposobem na wywołanie i ustrukturalizowanie uwagi dziecka.
Programy Knilla mogą być stosowane jako metoda:
przywracająca doznania zmysłowe trenowane w życiu płodowym, służące poznaniu własnego ciała i umożliwiająca kontakt z otoczeniem;
pobudzająca dzieci głębiej upośledzonych umysłowo do aktywności i współdziałania
aktywizująca dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym;
diagnostyczna i usprawniająca w terapii dzieci nieharmonijnie rozwijających się, z trudnościami w nauce;
porządkująca zachowania dzieci niedostosowanych społecznie.
Aktywności zawarte w każdym programie następują kolejno po sobie. Mogą być wykorzystywane do pracy z dziećmi fizycznie upośledzonymi, nie słyszącymi i \lub niewidomymi oraz z dziećmi z którymi trudno jest nawiązać kontakt np. autystycznymi.
Aerobik - to metoda polegająca na wykonywaniu ćwiczeń w takt muzyki najczęściej szybkiej i rytmicznej, puszczanej z magnetofonu. Ćwiczenia muszą być dostosowane do wieku i możliwości dzieci, a ich liczba i szybkość zmiany ćwiczeń powinna wzrastać wraz z umiejętnościami dzieci. Charakterystyczne dla tej metody jest naśladowanie ruchów prowadzącego oraz duża 4-5 krotna liczba powtórzeń tego san1ego ćwiczenia.
Eurytmia jest to sposób poruszania się przy odpowiedniej muzyce i odpowiednich tekstach opracowany przez R. Steinera. Eurytmia czyli piękny ruch, ładne poruszanie się, uduchowiona kultura ciała, widzialna mowa i śpiew ,to rodzaj wykonywanej w zwiewnych jaskrawych kostiumach sztuki tanecznej, w której każdy ruch odpowiada dźwiękom mowy. Najbardziej ruchliwym ,ekspresyjnym środkiem wyrazu w eurytmii są dłonie. Eurytmia ma poprawiać samopoczucie i niwelować napięcia psychiczne. Dzięki eurytmii dzieci uczą się ,jak poświęcić się i oddać sprawie lub celowi, który się przed sobą stawia, możemy wzmocnić u nich wolę, aby stawały się aktywne i chciały działać w świecie.. Dlatego też naukę eurytmii należy rozpocząć już w przedszkolu.
Joga i medytacja - wg Rosen-Sawyer to sposób na rozluźnienie mięśni i ciała i zrelaksowanie się, ćwiczenia jogi sprzyjają kontroli mięśni i równowagi. Każde z nich zabiera mało czasu - około 1 minuty. Pomagają one pozbycia się uczucia zesztywnienia mięśni. Joga jako metoda wykorzystuje fantazje w twórczy sposób, dzieci są zachęcane do badania ruchu własnego ciała przez naśladowanie różnych zwierząt i obiektów, które są im dobrze znane. Zajęcia jogi mogą uspokoić nerwowe i spięte dziecko, ożywić zmęczone i znużone dziecko, skoncentrować je. Wywierają one również uspokajający, wpływ na dziecko nadpobudliwe, a także wyzwalają, w dziecku lękliwym i zahamowanym, ekspresję. Ćwiczenia jogi powinny być wykonywane przynajmniej jedną godzinę po jedzeniu. Ubranie musi być wygodne i niekrępujące ruchów. Ćwiczenia wykonujemy na miękkim podłożu i nie wolno ich wykonywać "na siłę". Wymagają one powolnych ruchów i bardzo dużej koncentracji uwagi.
Stretching wg J.Wilczyńskiego - polega na uelastycznianiu mięśni i zwiększaniu ruchomości stawów. Charakteryzuję się delikatnym hartowaniem aparatu ruchu - płynne, spokojne i kontynuujące rozciąganie mięsni oraz trwanie w docelowej pozycji ćwiczebnej w bezruchu od 5 do 20 sekund. Stretching jest też przydatną metodą w usuwaniu napięcia nerwowo-mięśniowego. Główne zasady stretchingu:
przyjąć swobodną postawę, gdyż odprężenie podczas ćwiczenia poprawi jego wyniki,
w czasie ćwiczenia oddychać spokojnie i równomiernie, ani na chwilę nie wstrzymując oddechu,
łagodnie rozciągać mięsień nie dopuszczając do uczucia bólu i pozostawiać w tej pozycji od 5 do 20 sekund,
każde ćwiczenie powtórzyć 2-3 razy.
Stosując metodę stretchingu u dzieci w wieku przedszkolnym należy posługiwać się metodami opowieści ruchowej i zabawowo-naśladowczą.
METODY ODTWÓRCZE
Metody te polegają na posługiwaniu się pokazem zademonstrowanych przez nauczyciela lub wybranego ucznia bądź na odwoływaniu się do pamięci ćwiczącego, który wcześniej obserwował różne czynności ludzi, zwierząt, przedmiotów martwych (np. zabawek). Dziecko musi przetransportować słowa na obraz ruchu powstający w jego wyobraźni, wysłać do efektów polecenie wykonania odpowiedniego ruchu, a następnie zweryfikować, czy wykonywany ruch odpowiada wymaganiom nauczyciela. Do metod odtwórczych należą:
Metoda zabawowo - naśladowcza uczy dziecko ilustrowania ruchem jakiejś treści. Uwaga dziecka skupia się najczęściej na zjawiskach i przedmiotach będących w ruchu. Ruchy wykonywane przez dziecko nie muszą być dokładnym odtworzeniem zaobserwowanych czynności i zjawisk. Trzeba dać dzieciom dużo swobody, nie hamować ich inicjatywy i fantazji.
Metodę bezpośredniej celowości ruchu (zadaniowa) - jej twórcą był R.Czyżewski. Jest ona formą przejściową od ćwiczeń stosowanych w formie ruchów zabawowo-naśladowczych do zadań wykonywanych według pewnych prawideł. Polega ona na zamierzonym zestawieniu odpowiednio dobranej pozycji wyjściowej z przemyślanym przebiegiem ruchu wykonywanym często z użyciem przyborów pomocniczych. Zadania obejmują ruchy proste, łatwo zrozumiałe, nie wymagające długich wyjaśnień, wymuszające na dziecku projektowany przebieg ruchu i efekt działania. Istotne w tej metodzie jest powtarzanie tego samego ruchu w celu przyswojenia sobie określonej czynności. Metoda ścisła jest ona najstarszą stosowaną metodą w wychowaniu fizycznym dzieci. Metoda ścisła polega na ruchu odwzorowanym z pokazu lub wykonywanym na podstawie słownego ujęcia ruchu. Ćwiczenia wykonywane są jednakowo przez wszystkich ćwiczących, na komendę lub w podanym rytmie. Stwarza to sytuacje dyscypliny, podporządkowania się, ale nie sprzyja wytworzeniu atmosfery radości i swobody ruchowej, wyżycia się.
Bardzo ważne są także techniki relaksacyjne.
Technika relaksacji według Jacobsona
Technika relaksacji w wersji dla dzieci polega na wykonywaniu przez nie celowych ruchów wymagających przeplatania dwóch stanów: napinania i rozluźniania mięśni w czasie zabawy i nazwano zabawą słabego i silnego. Schemat ćwiczeń obejmuje kolejno: ręce, nogi, mięśnie tułowia, szyi oraz twarzy. Można wprowadzić przy tym postacie z bajek, opowiadań itp.
Relaksacja oparta na treningu autogennym wg A.Polender
To metoda oddziaływania na własny organizm i życie psychiczne polegająca na wyzwalaniu w sobie reakcji odprężenia i koncentracji oraz stosowania autosugestii. Dzieci słuchając opowiadania nauczyciela np. o zmęczonym misiu, identyfikują się z nim naśladują go poddając się sugestii zawartej w słowach prowadzącego. Relaksacja powinna być prowadzona w pozycji leżącej, w pomieszczeniu odizolowanym od hałasu.
Bibliografia:
A. Klim-Klimaszewska, Pedagogika przedszkolna, Warszawa 2010
M. Karwowska - Struczyk, Metody aktywne w przedszkolu [w:]Studia Pedagogiczne t. X1VII/85 Owczarek S.: Gimnastyka przedszkolaka, WSiP, W-wa 2001
K. Wlaźnik, Wychowanie fizyczne w przedszkolu, Warszawa 1980
B. Wolniewicz- Grzelak (tłum.), Zdrowiej i świadomiej żyć, Warszawa 1992
Kutzner - Kozińska - Dbaj o prawidłową postawę ciała dziecka, WSiP W-wa 1995
B. Kaja, Zarys terapii dziecka, Bydgoszcz 1998.
S. Moliere, Metodyka wychowania fizycznego w przedszkolu, Wyd.2 Warszawa 1997