29.10.06r. Prawo
Prawo podmiotowe
Prawem podmiotowym jest sytuacja prawna podmiotu (osoby fizycznej lub prawnej) wyznaczona obowiązującymi normami prawnymi, które chronią uznane prawnie interesy tego podmiotu. Podmiotowi temu przysługują określone uprawnienia, z którymi sprzężone są relatywnie obowiązki innych podmiotów.
Prawo podmiotowe ochrania zatem interes podmiotu uprawnionego, wynika ze stosunku cywilnoprawnego oraz jest zaskarżalne (jeżeli dana strona naruszy prawo podmiotowe uprawnionego, uprawniony może żądać od właściwych organów państwa ochrony tego prawa).
Wśród uprawnień wynikających z prawa podmiotowego wyróżnia się:
Roszczenia - polega ono na tym, że podmiot uprawniony może żądać od innej osoby określonego zachowania się. Roszczenia dzielą się na wymagalne i niewymagalne. To pierwsze polega na tym, że wierzyciel może w każdej chwili zażądać spełnienia przez dłużnika świadczenia, a niewymagalne istnieją wówczas, gdy wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia dopiero po zaistnieniu określonych okoliczności (np. upływ terminu na spłatę pożyczki).
Uprawnienia kształtujące - polega na tym, że podmiot uprawniony może jednostronną czynnością prawną spowodować zmianę lub ustanie stosunku prawnego (np. wypowiedzenie umowy najmu).
Zarzut - to uprawnienie polegające na odmowie spełnienia świadczenia. Zarzut służy ochronie interesów tej osoby, przeciwko której skierowane jest roszczenie.
Obowiązywanie prawa cywilnego
Zasadą jest, że normy prawa cywilnego obowiązują na całym terytorium i tylko na terytorium tego państwa, w którym zostały ustanowione (czyli zasada suwerenności).
Moc obowiązującego prawa rozciąga się na obywateli RP oraz na polskie osoby prawne. Prawo polskie, w tym cywilne obowiązuje po upływie 14 dni od chwili tego ogłoszenia, chyba że dany akt normatywny określi termin vacatio legis dłuższy.
Normy prawa przestają obowiązywać:
wskutek ich późniejszego wyraźnego uchylenia (tzw. derogacji);
wskutek upływu czasu, na jaki z góry były ustalone;
wskutek wejścia w życie później ustanowionych norm;
wskutek niezgodności normy dawnej z nowymi zasadami konstytucji.
Zasada „Prawo nie działa wstecz”
Lex retro non agit -jest jedną z zasad prawa intertemporalnego i oznacza ona, że ustawa nie ma mocy wstecznej chyba, że to wynika z jej brzemienia lub celu.
Zatem skutki zdarzeń prawnych, które miały miejsce pod rządami dawnej ustawy, określa się na podstawie danej ustawy, ale tylko do czasu wejścia w życie nowej ustawy.
Gdy chodzi o stosunki prawne trwałe, powstałe pod rządami dawnej ustawy i trwające nadal pod rządami ustawy nowej, to z reguły lex retro non agit wynika tylko wniosek, że dawną ustawę należy stosować do określenia konsekwencji prawnych do czasu wejścia w życie ustawy nowej.
Stosunek cywilnoprawny
W prostym stosunku cywilnoprawnym jednej stronie przysługuje prawo podmiotowe, na drugiej zaś ciąży odpowiadający temu prawu obowiązek, przy czym po każdej ze stron może występować więcej niż jeden podmiot (np. umowa darowizny).
W złożonym stosunku cywilnoprawnym każdej ze stron przysługuje prawo podmiotowe, ale jednocześnie na każdej z nich ciąży określony obowiązek, sprzężony z prawem podmiotowym drugiej strony. Obydwie strony występują w takim stosunku jako uprawnione i zobowiązane (np. umowa sprzedaży).
Każdy stosunek cywilnoprawny składa się z:
Podmiotów (osoby fizyczne i prawne, organizacje nie będące osobami prawnymi);
Przedmiotu (zachowanie się podmiotów tego stosunku);
Treść (prawa i obowiązki stron danego stosunku prawnocywilnego).
Osoba fizyczna
Osobą fizyczną w rozumieniu prawa cywilnego jest KAŻDA JEDNOSTKA LUDZKA. Normy prawa cywilnego uznają ją za podmiot prawa i obowiązków w sferze tego prawa. Sytuacje prawną osoby fizycznej określają następujące atrybuty:
Zdolność prawna;
Zdolność do czynności prawnej;
Imię i nazwisko;
Miejsce zamieszkania;
Dobra osobiste;
Stan cywilny.
Przez zdolność prawną rozumie się możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków w sferze prawa cywilnego, czyli możliwość nabywania praw oraz zaciągania zobowiązań cywilnoprawnych (np. zawieranie umów).
Każdy człowiek ma zdolność prawną w chwili urodzenia (także nasciturus - dziecko poczęte, lecz jeszcze nie urodzone). Zdolność prawna jest w zasadzie nieograniczona (do wyjątków zaliczamy: wiek, ubezwłasnowolnienie, obywatelstwo, czy skazujący wyrok karny).
Przez zdolność do czynności prawnych rozumie się możliwość nabywania praw i zaciągania zobowiązań w sferze prawa cywilnego przez własne działania, a ściślej mówiąc przez OSOBISTE SKŁADANE OŚWIADCZEŃ WOLI.
Na istnienie i zakres zdolności do czynności prawnych mają wpływ takie okoliczności jak:
wiek osoby fizycznej art. 12 k.c. (od urodzenia do 13 - brak, od 13 do 18 lat częściowe, od 18 do śmierci pełne);
zawarcie związku małżeńskiego przez osobę małoletnią (art. 10 k.r.o. - 16 lat);
ubezwłasnowolnienie (art. 15 k.c.) itp.
Nazwisko i imię są cechami indywidualizującymi osobę fizyczną, odróżniającymi ją od innych osób. To jakie nazwisko nosimy regulują przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 61 i następne k.r.o.).
Miejsce zamieszkania osoby fizycznej ma istotne znaczenie zarówno z punktu widzenia prawa cywilnego materialnego, jak i postępowania cywilnego. Stanowi ono bowiem podstawę do ustalenia miejsca wykonania zobowiązania, jak też do określenia właściwości miejscowej sądu.
Miejscem zamieszkania danej osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu (art. 25 k.c.).
UWAGA: Nie należy utożsamiać miejsca zamieszkania z adresem osoby fizycznej!!!
Przepisy prawa nie definiują stanu cywilnego. Na podstawie art. 3 Prawa o aktach stanu cywilnego, stan cywilny osoby stwierdza się na podstawie aktów sporządzonych w księgach stanu cywilnego. W księgach tych rejestruje się urodzenie, małżeństwo i zgon.
Prawo o aktach stanu cywilnego daje podstawę do przyjęcia, że stan cywilny to określona sytuacja prawna człowieka ze względu na jego przynależność do rodziny (status familiae). Sytuacja ta obejmuje więzy wynikające z pokrewieństwa oraz z małżeństwa.
Ważną rolę odgrywa dowód osobisty, który stwierdza tożsamość tej osoby.
Terminem stan osobisty osoby fizycznej określa się zespół cech ściśle osobistych tej osoby, takie jak: wiek, płeć, stan zdrowia psychicznego.
Dobra osobiste są prawami podmiotowymi osoby fizycznej. Są to prawa podmiotowe bezwzględne, czyli skuteczne erga omnes - "wobec wszystkich". Mają charakter praw niemajątkowych, stąd też - według ogólne zasady prawa cywilnego - są prawami niezbywalnymi. Nie podlegają też dziedziczeniu.
Należą do nich przede wszystkim: wolność, zdrowie, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji.
Życie, zdrowie, nietykalność cielesna - w art. 23 k.c. wymienione zostało tylko zdrowie, jednakże system prawny chroni życie w art. 38 Konstytucji i przepisach karnych, jak i w przepisach art. 446 k.c. Integralność cielesną natomiast chronią przepisy karne i cywilne - art. 444 i 445 k.c. Istotny jest zakres tej ochrony w medycynie.
Wolność - poza art. 23 k.c. również przepis art. 444 § 2 k.c., który przewiduje zadośćuczynienie pieniężne w wypadku pozbawienia wolności. Zalicza się tu również wywieranie presji psychicznej na działania człowieka (np. paparazzi).
Cześć człowieka - poza art. 23 chroni ją art. 47 Konstytucji. Jest to jedno z najważniejszych dóbr osobistych. Przez pojęcie „cześć człowieka” należy rozumieć cześć wewnętrzną - czyli godność osobistą, wyobrażenia o własnej wartości, oraz cześć zewnętrzna - w znaczeniu dobrej sławy, dobrego imienia. Naruszenie czci może nastąpić w każdy sposób, a w razie negatywnej oceny człowieka lub jego działania opartej na rzetelnej krytyce opartej na faktach prawdziwych - co podlega sprawdzeniu przez sąd w toku procesu. Podanie nieprawdziwych faktów dyskredytuje.
Nazwisko i pseudonim - każdy może żądać, aby inna osoba bezprawnie nie używała jego nazwiska lub pseudonimu. Można również żądać, aby nie ujawniono nazwiska danej osoby w określonej sytuacji np. autor listu skierowanego do redakcji gazety.
Ochrona praw osobistych
Są to prawa bezwzględne, erga omnes i nikt nie może naruszać lub nawet zagrażać dobrom osobisty podmiotu uprawnionego.
Art. 24 k.c. chroni w przypadku bezprawnego naruszenia lub zagrożenia (nie musi być to naruszenie zawinione). Uchylenie bezprawności może być dzięki zgodzie uprawnionego lub działania na podstawie przepisu ustawy.
Do środków ochrony zaliczamy:
Ustalenie;
Zaniechanie;
Usunięcie środków naruszenia;
Zadośćuczynienie pieniężne lub zapłatę na cel społeczny.
3