T: Pulsujące kategorie pedagogiczne wg Joanny Rutkowiak.
Kategoria - to pojęcie teorio-twórcze, które jest ruchome tzn., że podlega zmianom w zależności od kontekstu, w którym występuje (raz jaśniej świeci, a raz przygasa, zyskuje bądź traci na znaczeniu).
Joanna Rutkowiak stwierdza, że: pedagog jednej drogi poznawczej nie ma racji bytu we współczesnej pedagogice. Między innymi z tego względu, że uznaje jeden autorytet i jedną teorię, sądzi, że zna odpowiedzi na wszystkie pytania i uchyla się od własnej odpowiedzialności etycznej (zdejmuje z siebie odpowiedzialność etyczną, bo ktoś inny jest autorem teorii, którą on stosuje).
Pedagog, który działa na zasadzie wyboru alternatywnych rozwiązań też nie odnajdzie się we współczesnej pedagogice, ponieważ będzie znał jedynie 2 drogi, 2 koncepcje czy 2 style oddziaływań.
- styl autorytarny
- styl liberalny (młodzi pedagodzy po szkole wybierają ten styl, a powinien być autorytatywny, żeby pokazać, kto ma więcej do powiedzenia)
Joanna Rutkowiak proponuje kształtowanie u nauczycieli kompetencji interpretacyjnych, ponieważ one umożliwiają czynienie świata zrozumiałym.
Inne ważne kompetencje to:
Kompetencje orientujące - umożliwiają nauczycielowi spośród wielu różnych teorii, koncepcji czy pojęć wyodrębnić te, które w danym momencie są istotne, kluczowe. Nauczycielowi powinna jednak towarzyszyć świadomość, że mogą one stracić na znaczeniu (np. uczeń się zmienia,)
Pulsujące kategorie pedagogiczne to:
Intelektualizm - wyrasta z kultury europejskiej, wiąże się z nazwiskiem J.F Herbarta - twórcy systemu pedagogiki tradycyjnej, wprowadził on kształcenie pojęciowej do podstawowych pojęć (ukształcalność wychowanka, jako przechodzenie od nieokreśloności do stałości) i stwierdził, że cel wychowania i środki wychowania prowadzą do nauczania wychowującego - (ważne jest to, co uczeń wie i ile wie); z roku na rok obniża się poziom kompetencji intelektualnej studentów - świeci coraz słabiej
Praktycyzm - kategoria związana z kulturą amerykańską i z etosem pracy przeciętnego obywatela (pragmatyzm, praktyczne umiejętność); zakłada, że najważniejsze są praktyczne umiejętności, dlatego kładą nacisk na działanie i nie cenią wiedzy pojęciowej; wpłynął na drastyczne obniżenie się poziomu w szkołach amerykańskich - zdecydowanie straciła na znaczeniu
Praktyczność - zakłada łączenie wiedzy pojęciowej z umiejętnościami praktycznymi; przyjmuje się tu różne drogi poznania
- teoria praktyka (częściej stosowane w pedagogice)
- praktyka teoria
Zastosowanie tych dróg zależy od tego, z kim mamy do czynienia.
Przedmiotowość i techniczność - wiąże się z traktowaniem człowieka, jako obiektu, który można za pomocą zewnętrznych zabiegów w sposób dowolny uformować; tenże człowiek nie ma wpływu na to, co się z nim dzieje, nie współdecyduje; Polska ratyfikowała prawa dziecka (Kazimierz Obuchowski „Od przedmiotu do podmiotu”)
Podmiotowość - (bardzo świecąca) kategoria, która wiąże się, z wewnątrzsterownością człowieka, z jego samoświadomością, samowiedzą z uruchomieniem wewnątrz sterownych mechanizmów samokontroli takich jak: samokontrola, samoocena, odpowiedzialność za samego siebie; kategoria ta ściśle wiąże się z wolnością, autonomią człowieka i z jego poczuciem sprawstwa; ważny jest człowiek, (system, Freneta - dziecko samo planuje, co będzie dziś robić, samo dokonuje podziału swoich zajęć) kompetencja b. istotna i b. ważna - powinno się kierować dziecko na podmiotowy standard; w szkole powinna być dwu-podmiotowość, wiąże się ona z umiejętnością wchodzenia w dialog z drugim człowiekiem i uwzględnianiem jego potrzeb; podmiotowość każdego człowieka ograniczona jest podmiotowością drugiej osoby (ważne są potrzeby dziecka, ale jego potrzeby nie mogą szkodzić innym ludziom)
Pytajność - wiąże się ona ze stawianiem pytań, kategoria ta oddaje napięcie pomiędzy pewnością a niepewnością; głównie w filozofii; można tez odnieść tę kategorię do szkoły (dzieci zadają pytania) dzisiejsza edukacja powinna być nastawiona na zadawanie pytań. W obszarze pedagogiki formułuje się pytania zarówno typu naukowego jak i filozoficznego. Pojawia się w związku z tym sfera pulsowania między wiedzą a niewiedzą, między pytaniem i odp., między otwartością i ograniczeniem. Pytania zarówno w pedagogice jak i w pedagogii są wyrazem otwartości poszukiwań i samodzielności myślenia. Kategoria ta zyskuje dzisiaj na znaczeniu. Wiąże się z wątpieniem, nie ma pewników, na których można opierać funkcjonowanie, więc powinien zadawać pytania i skłaniać dzieci do ich zadawania.
Sakralność - wiąże się z obecnością bądź nie sakrum (tajemnicy, świętością, tabu edukacji, wiąże się to z obecnością czegoś, co wykracza poza racjonalne rozumowanie; ta kategoria wiąże się również z pytaniem o zasadność religii w edukacji;
Kontekstowość - wiąże się z ujmowaniem zjawisk w kontekście (określonym środowisku) bądź w izolacji (przyrodoznawstwo w warunkach laboratoryjnych możemy prowadzić eksperymenty w ograniczeniu); każdy fakt pedagogiczny musi być rozpatrywany w pewnym kontekście; zawsze musimy brać ją pod uwagę w pedagogice; uwzględnianie kontekstu globalnego, historycznego, kulturowego
Polityczność - pedagogika zawsze jest uwikłana politycznie, pojawiają się określone priorytety, ideologie, upolitycznianie przejawia się naciskiem wywieranym przez jedną grupę społeczną na inne dla powiększenia swojego zasięgu władzy; upolitycznianie zaczyna się od państwa prawa społeczeństwa i przenosi na pedagogikę i pedagogię
Krytyczność - kategoria stale obecna w pedagogice w różnym nasileniu, wiąże się z akceptacją czegoś a odrzucaniem czegoś innego, sprzyja ona tworzeniu się nowych koncepcji, rozwiązań praktycznych np. na bazie krytyki pedagogiki tradycyjnej wyrosła pedagogika progresywistyczna; we wszystkich krajach świata krytykuje się system pedagogiki tradycyjnej, ale wynika z tego niewiele,
Uprawniona wielość - równoprawna wielość - wszystkie wcześniej wymienione kategorie pojęciowe mają prawo funkcjonować w pedagogice, wszystkie są ważne, czasem zyskują a czasem tracą na znaczeniu