Natalia Nowakowska
IV Zootechnika
Przygotowanie gospodarstwa stawowego do zimy.
Kalendarz prac w gospodarstwie stawowym - Listopad:
Początek tego miesiąca wiąże się jeszcze w niektórych gospodarstwach z końcówką odłowów. Najważniejsze zadania listopadowe to zapewnienie opieki rybom na zimochowach, osuszenie i przygotowanie do zimy dna stawów. W wielu przypadkach zmuszeni jesteśmy dokonać remontów bieżących oraz często renowacji łowisk i rowów.
Po odłowach powinniśmy osuszyć dno stawowe. Osuszenie dna polega na obniżeniu poziomu wody gruntowej na głębokość 60 cm, tak, aby możliwe było wjechanie na staw ciężkim sprzętem i uprawa dna stawowego. Aby tego dokonać rowy osuszające stawu nie mogą być zamulone. Jeśli jest inaczej niezbędne jest ich odmulenie.
Bardzo ważną sprawą jest dezynfekcja dna stawowego, jeśli nie jesteśmy w stanie tego zrobić teraz, to ostatecznie możemy zdezynfekować je zimą.
Na zimochowach musimy rozpocząć regularne pomiary temperatury wody.
Jeżeli temperatura jest stosunkowo wysoka należy podkarmiać ryby, oczywiście, jeśli przystąpią do żerowania, polepszy to ich kondycję i zmniejszy straty.
Musimy zwrócić szczególną uwagę na odpowiednie wyregulowanie dopływu wody do zimochowów, tak, aby panowały w nich odpowiednie warunki tlenowe.
Po zakończeniu odłowów bardzo ważną sprawą jest odpowiednie uzupełnienie wpisów do ksiąg stawowych, ponieważ dane te są niezbędne do analizy wyników produkcyjnych w przyszłym roku.
Zima w stawach :
Zarówno stawy, jak i ryby muszą być przygotowane do zimy. Ryby powinny być zdrowe, a stawy nieprzeżyźnione. Zimowanie ryb w stawowych gospodarstwach rybackich (karpiowych) odbywa się przeważnie w głębokich stawach przepływowych. Wysokość wody przy dopływie sięga tu często nawet kilku metrów (stawy towarowe lub specjalne zimochowy z mineralnym dnem). Na takich obiektach ilość ryb uzależniona jest od objętości i przepływu wody. Zabiegi pielęgnacyjne skupiają się głównie na udrażnianiu dopływów (odśnieżanie podczas intensywnych opadów śniegu, usuwanie zatorów lodowych) oraz usuwania oblodzenia mnichów. Niezbyt gwałtowne doprowadzanie świeżej, natlenionej wody (około 0,5-1 l/s na 1 tonę zimowanych ryb) jest zwykle czynnością, która - pomimo iż na stawie zalega gruba warstwa lodu - zapewnia wystarczające warunki środowiskowe żyjącym tam organizmom. W szczególnych sytuacjach dodatkowo stosuje się specjalne urządzenia natleniające wodę.
Więcej zabiegów mających na celu zapewnienie odpowiednich warunków tlenowych
stosuje się podczas zimowania ryb w stawach bez dopływu wody.
W gospodarstwach typowo produkcyjnych tego raczej się unika, ale w przypadku sadzawek czy oczek wodnych nie ma zwykle innego wyjścia. Zabiegi powinny być dostosowane do wielkości zbiornika. Zawsze trzeba działać ostrożnie i z rozwagą.
Również i w przypadku przydomowej sadzawki z ozdobnymi rybkami tak samo ważne jak zabiegi „ratunkowe” w czasie mrozów jest odpowiednie przygotowanie stawu do zimy. Przede wszystkim powinniśmy pamiętać o tym, że w naszej szerokości geograficznej do zimowania ryb nadają się jedynie zbiorniki o minimalnej głębokości wynoszącej 1 m. W takich stawach lepiej jesienią nie wycinać trzciny, pałki czy też sitowia. Poruszane wiatrem rośliny powodują, że woda wokół nich zamarza później. Poza tym ich często puste wewnątrz łodygi umożliwiają wymianę gazową.
Gdy tafla lodu szczelnie pokryje powierzchnię wody, powinniśmy zrobić przeręble. Dokonujemy tego bez hałasu (najlepiej świdrem wędkarskim) zapewniając zimującym zwierzętom spokój. Niepokojone ryby w tym okresie są bardzo podatne na choroby, a może je wywołać nawet niewielki stres. Poza tym wystraszone zużywają znacznie więcej tlenu.
Aby otwory w lodzie nie zamarzły przez dłuższy czas, można włożyć w nie wiązki trzciny, bambusa lub specjalne styropianowe pływaki. Do przerębla można wprowadzić wąż z napowietrzaniem (nie głębiej niż na kilkanaście centymetrów, aby nie ochłodzić wody przy dnie) Przerębel można wykorzystać również do odpompowania powierzchniowej warstwy wody, tak aby powstała poduszka powietrzna grubości kilku centymetrów. Dzięki niej woda tak szybko nie zamarznie i poprawi się również wymiana gazów między wodą a powietrzem.
W sytuacjach kryzysowych z pomocą przychodzą oksydatory. Zawierają one związek chemiczny zwany nadtlenekiem wodoru (H202), który po wrzuceniu do wody wydziela tlen, dotleniający nasz staw. Metoda ta jest stosowana także podczas długiego transportu większej ilości ryb.
Straty w zimochowach:
Przechowywanie ryb w zimochowach nie zapobiegnie jednak całkowicie stratom ryb. Powody utraty ryb podczas zimowania (wtedy ryby nie żerują) są różnorodne. Z czynników środowiskowych najistotniejsze są zanieczyszczenia wody w doprowadzalnikach zasilających zimochowy oraz tzw. przyducha, czyli niedobór tlenu (poniżej 1-2 mg O2/l). W zimochowach położonych w pobliżu lasów iglastych, bagien i torfowisk wiosną w okresie roztopów może nastąpić groźne dla ryb zakwaszenie wody. Niewskazane są także wszelkie wahania temperatury wody w zimochowach, ponieważ powodują zwiększone śnięcia oraz nadmierne wychudzenie ryb. W przypadku gwałtownego ocieplenia wody (powyżej 4 st.C) obserwuje się zjawisko „powstania ryb”, czyli nieoczekiwanego pływania ryb w stawie.
Źródłem dotkliwych strat zimowych może stać się także nieodpowiedni stan fizjologiczny zimowanych ryb. Podstawowe znaczenie ma ich stan odżywienia, a zwłaszcza zawartość tłuszczu w ciele, która u zimujących ryb musi wynosić co najmniej 5-6 procent. Ryby wyhodowane wyłącznie na pokarmie naturalnym (bez dokarmiania) zwykle nie są w stanie zgromadzić dostatecznego zapasu tłuszczu (średnio mają go 2-3 proc.) i najczęściej giną wiosną z wycieńczenia. O nadmiernym wychudzeniu ryb świadczy m.in. ostry grzbiet, wpadnięte oczy i boki tułowia oraz niska masa ciała w stosunku do jego długości.
Dlatego też narybek i kroczki trzeba koniecznie w sezonie dokarmiać paszami bogatymi w białko i węglowodany, aby umożliwić im nagromadzenie odpowiedniego zapasu tłuszczu. Zalecane jest zimowanie narybku karpia o wadze jednostkowej powyżej 50 gram.
Trzecią grupą czynników, istotnie wpływających na przebieg zimowania ryb, są uszkodzenia mechaniczne ciała, choroby i pasożyty oraz szkodniki ryb. W miejscach uszkodzeń ciała rozwija się pleśniawka, która może spowodować osłabienie, a nawet śnięcia ryb.
Metody zimowania:
Zimowanie w specjalnych stawach (zimochowach), które muszą być dostatecznie głębokie, pozbawione mułu, resztek liści i zasilane stale czystą, natlenioną i chłodną wodą;
zimowanie w stawach letnich. Odłów ryb przeprowadza się wtedy wiosną następnego roku - w kwietniu lub nawet w końcu maja (po „ogrodnikach” i ociepleniu się wody);
zimowanie w jednym stawie w ciągu dwu kolejno po sobie następujących zim (tzw. metoda dwusezonowych obsad). Metoda powszechnie stosowana w gospodarstwach mających znaczne niedobory wody podczas jesieni i zimy. Ze względu na wzrost występowania chorób pasożytniczych w drugim roku raczej nie zaleca się tego sposobu zimowania ryb (jedynie z konieczności).
Zimowanie w stawach kroczkowych lub towarowych, obsadzonych jesienią bezpośrednio po odłowie tych stawów. Metoda ta jest dość rzadko stosowana i nieefektywna;
zimowanie w basenach i pojemnikach różnego typu i wielkości, o kontrolowanym przepływie i temperaturze wody. Lokalnie stosuje się zimowanie ryb w sadzach zatopionych w głębszych (powyżej 5 m), czystych i stale dozorowanych jeziorach (ryzyko kradzieży).
Przygotowanie stawów zimowych do przechowywania ryb wymaga dokładnego wykoszenia i usunięcia roślinności wodnej z dna i skarp zbiornika. Należy przeprowadzić dezynfekcję stawu i urządzeń mlekiem wapiennym w ilości 2-5 t/ha, bezpośrednio po odłowach jesiennych. Konieczne jest też skontrolowanie szczelności mnichów i grobli.
Duszno w sadzawce:
Drobni hodowcy ryb zwykle są zmuszeni do zimowania ryb w stawie nieprzepływowym. Ryzyko śnięć ryb w takim zbiorniku jest bardzo duże. Jeżeli zachodzi konieczność stosowania tej metody, liczebność obsady ryb w zbiorniku musi być dostosowana do faktycznej zawartości tlenu w wodzie. Po zamarznięciu zbiornika zimujące ryby mogą korzystać jedynie z tlenu zawartego w wodzie, którego ilość maleje proporcjonalnie do gęstości obsady oraz natężenia procesów gnilnych w dnie. W praktyce wyliczone wielkości obsad ryb w stawie (patrz ramka) należy zmniejszyć (o połowę i więcej), proporcjonalnie do stopnia zamulenia dna stawu (powyżej 20-30 cm), pochłaniającego życiodajny dla ryb tlen. W czasie tęgiej i długiej zimy (np. jak ostatnia zima 2006 roku) metoda ta jest nawet wykluczona. Bezpieczne i racjonalne zimowanie ryb możliwe jest zatem jedynie w zbiornikach, w których zawartość tlenu w trakcie całej zimy nie spada poniżej 3-4 mg/dm 3. Z uwagi na ryzyko przyduchy wskazane jest też, aby zbiorniki takie usytuowane były w pobliżu zabudowań z elektrycznością i wyposażone w sprawne urządzenia napowietrzające.
Bądźmy przezorni:
W naszym klimacie niemożliwe jest wyhodowanie ryb konsumpcyjnych w ciągu jednego roku. Konieczne jest przechowanie przez zimę narybku, kroczków i tarlaków w specjalnych magazynach lub stawach zimowych.
Sezon wzrostowy ryb, gdy temperatura wody jest powyżej 12-14 st.C, trwa u nas 4-5 miesięcy.
Powoduje to konieczność przetrzymywania w stawach materiału obsadowego(narybku, kroczków oraz tarlaków) przez 5-miesięczny okres zimowy. W tym czasie ryby są narażone na wiele niebezpieczeństw, w wyniku, czego zmniejsza się masa ich ciała, a słabsze lub chore osobniki sną. Drobni hodowcy ryb, niemający własnych magazynów i zimochowów do przetrzymywania odłowionych karpi, powinni poszukać możliwości przetrzymania wyhodowanych ryb u innych rybaków. A jeśli nie mają takiej możliwości, lepiej odłowione ryby sprzedać natychmiast po odłowie.
1